Жарқын болашаққа қадам басқалы отырған түлектердің өмірден өзіне тиесілі орнын адаспай тауып, тәуелсіз еліміздің экономикасы мен мәдениетін көтеруге үлес қосатын білікті маман болуы - мемлекет үшін стратегиялық маңызды мәселе. 2004 жылы бастау алған Ұлттық Бірыңғай Тест 12 жыл бойында ата-аналар мен оқушылардың емтиханды қалай тапсырамыз және қайда оқуға барамыз деген мәселесін, сондай-ақ мемлекетіміздің жоғарыда айтылған стратегиялық маңызды мәселесін шешуге ат салысқан басты тетіктің бірі болып келеді.
ҰБТ-ның осы жылдар ішінде өзгерістері де болды: сұрақтар ауысып, пәндер қосылды, сұрақтар саны өзгеріп отырды. Сонымен қатар ҰБТ технологиясының өзіндік артықшылықтары мен кемшіліктері де болады. Осы артықшылықтарды ары қарай жетілдіріп, кемшіліктерді жөндеу масатында 2017 жылдан бастап ҰБТ форматына өзгерістер енгізілді.
Биылғы мектеп түлектері үшін ҰБТ тапсыру екі кезеңнен тұрады. Бірінші кезең – қорытынды аттестаттау. Бұл – мемлекеттік бітіру емтиханы. Екінші кезең – ҰБТ. Бұл – жоғары оқу орындарына түсу емтиханы.
11-сынып оқушысын қорытынды аттестаттау бітіру емтиханы нысанында мектепте 5 пәннен, оның ішінде 4 міндетті (ана тілі, екінші тіл, алгебра, және анализ бастамалары, Қазақстан тарихы) және оқыту бейіні (ҚГБ және ЖМБ) ескеріле отырып 1 таңдау бойынша пәннен өтеді. Барлық емтихандар, оның ішінде тестілеу де білім алушының өзі оқитын мектебінде өтеді.
Мемлекеттік қорытынды аттестаттаудың емтихан нысанында өткізілуі бітіруші түлектердің жан-жақты ізденуіне, білім мазмұнын тереңдетуіне, мәселенің шешімін шығармашылықпен табуға жетелеп, өз білімін терең әрі жан-жақты сауатты түрде дәлелдей алуына ықпал етеді. Мәселен, эссе жазғанда бала негізгі идеяны анықтауы, проблеманы жинақтауы, дәлелдер жазуы, тіл құралдарын және тілдік әдістерді пайдалануы, эссенің жалпы қорытындысын қалыптастыруы қажет. Бұл жұмысқа дайындалу үстінде оқушының сөздік қоры молаяды, көркем тілде сөйлеуге машықтанады, өз ойын сауатты әрі жан-жақты, терең етіп білдіруді меңгереді, ойлау қабілеті дамиды.
Алгебра және анализ бастамалары пәнінен жазбаша емтиханға дайындалу барысында оқушы математикалық фактілерді, түсініктерді және тәсілдерді меңгереді және оның логикалық тапсырмаларды шешу дағдылары қалыптасады.
Екінші тіл ретінде тапсырылатын қазақ және орыс тілдерінен тестілеу үш блоктан: лексикалық-грамматикалық, тыңдалым және оқылым блогы бойынша 40 сұрақтан тұрады. таңдау бойынша бір пәннен тестілеуде 40 тест тапсырмасы болады, оның 20 сұрағы бір дұрыс жауабын табу арқылы, 20 сұрағы бірнеше дұрыс жауабын табу арқылы орындалады, жалпы 40 сұраққа 60 балл беріледі.
Бұл емтихан нысандары баланы жалаң жаттап алу дағдысынан арылтып, мәселені терең әрі жан-жақты, сауатты әрі мазмұнды түрде шешуге, яғни, шығармашылық талабын ашуға жетелейді.
Екінші тіл ретінде тапсырылатын қазақ және орыс тілдерінен тестілеу үш блоктан: лексикалық-грамматикалық, тыңдалым және оқылым блогы бойынша 40 сұрақтан тұрады. таңдау бойынша бір пәннен тестілеуде 40 тест тапсырмасы болады, оның 20 сұрағы бір дұрыс жауабын табу арқылы, 20 сұрағы бірнеше дұрыс жауабын табу арқылы орындалады, жалпы 40 сұраққа 60 балл беріледі.
Екінші кезең – ҰБТ. ҰБТ жоғары оқу орнына түсу емтиханы және мемлекеттік гранттарды бөлу жүйесі ретінде қолданылады.
2017 жылғы ҰБТ форматы бойынша 120 сұрақ (20+20+20+30+30=120 тапсырма) 5 пән бойынша, оның үшеуі міндетті және талапкердің жоғары оқу орнына тапсыратын мамандығына байланысты екі бейіні бойынша қарастырылған: бірінші блок – математикалық сауаттылық, оқу сауаттылығы, Қазақстан тарихы болса, екінші блокта екі бейінді пәннен тестілеуден өтеді. Тестілеу уақыты 3 сағат 30 минутты құрайды. Шекті балл 50, өзгеріссіз қалады. ЖОО-ның барлық 175 мамандығы 10 комбинацияға бейінді пәндер шегінде бөлінеді. Бейінді пәндерді бітіруші түсетін мамандығын анықтау үшін өзі таңдауы тиіс.
Мұндай емтихан нысаны мен тестілеу оқушы үшін де, мұғалім үшін де айта қаларлықтай жаңалық емес, тапсырмалардың барлығы мектеп бағдарламасында оқытылған.
Әрине, өзгеріс болғандықтан көпшілік алаңдап отыр, бірақ 11 жыл бойы тиянақтылықпен, жауапкершілікпен, үнемі сабақ оқып жүрген оқушылардың жетістікке жетіп жүргенін ҰБТ тәжірибесі дәлелдеп, көрсетіп келе жатыр. Емтиханды қай нысанда тапсырсақ та, біздің мақсатымыз - ғылым негіздерін жоғары деңгейде меңгеріп қана қоймай, оны күнделікті өмірде қажеттілікке қарай пайдалана алатын және осы білік пен дағдыларды еліміздің даму жолында қолдана алатын Қазақстан азаматын тәрбиелеу.
Ж. ТӘЖИЕВА,
Шымкент қаласы білім бөлімінің басшысы
