Шымкент келбеті

Құрметті шымкенттіктер мен қала қонақтары!

Сіздерді 1 Мамыр – Қазақстан халқы бірлігі күні мерекесімен құттықтаймыз!
Халқымыздың «Ырыс алды – ынтымақ» деген қанатты сөзінің астарында үлкен мән бар. Ел бірлігі, достық пен бауырмалдық - бейбіт күннің, татулықтың темірқазығындай ең басты құндылық болып табылады.
Елбасымыз кеше ғана Қазақстан халқы Ассамблеясында биылғы жыл еліміздің тарихындағы ерекше жыл екенін атап өтті. Сондықтан да жүйелі даму бағытында экономикалық, саяси және рухани жаңғыруда аянбай еңбек етуге тиіспіз. Қазірде қазақ елі, өзіндік бет-бейнесі бар, өзіндік ерекшеліктері мен ұстанымы бар, берекесі мен бірлігі жарасқан табысты мемлекет.
Бізде бір мақсат, бір - мүдде, бір - болашақ жолында жұмылған қуатты елміз.
Қоғамдық келісім мен саяси тұрақтылық – біздің ең басты байлығымыз. Бұл жетістікті бағалау, оны сақтау жолында аянбай еңбек ету әрбір қазақстандықтың міндеті болып табылады.
Түрі басқа болғанымен, тілегі бір, жүзі басқа болғанымен, жүрегі бір көпұлттың өкілдерімен бірлік пен татулық арқасында өскелең ұрпаққа жарқын болашаққа бет алып келеміз. Бүгінде мәдениеті мен салты сақталған бірлік шаңырағында ұйысқан – ұлттық мәдени орталықтар достықтың дәлелі болып отыр.
Бұл жетістікті бағалау, оны сақтау жолында аянбай еңбек ету әрқайсымыздың міндетіміз.

Құрметті жерлестер!

Бірлік мерекесі қарсаңында Сіздерге бақыт, зор денсаулық, еңбектеріңізге табыс тілейміз.
Бейбіт өмірдің берекесі, халқымыздың ынтымақ, бірлігі арта берсін!

Ізгі ниетпен,
Шымкент қаласының әкімі
Ғ. ӘБДІРАХЫМОВ

Шымкент қалалық
мәслихат хатшысы
Н. БЕКНАЗАРОВ

Қаратау ауданында 35 көпбалалы ана мемлекеттік наградаға ие болды. Батыр аналарға «Алтын алқа» және «Күміс алқа» марапатын аудан әкімі Ғабит Мәуленқұлов тапсырды.

– Еліміздің демографиялық ахуалын дамытуға үлес қосып, баланы өмірге әкелуде, оны бағып-қағып, жақсы тәрбие беріп өсіруде кездесетін қиындықтардан қаймықпаған батырлықтарыңыз үшін сіздерге алғыс айтамыз. Зор денсаулық тілейміз. Балалар тек жетістігімен қуантсын, – деді Ғабит Патшаханұлы. 

Салтанатты рәсімде Қаратау ауданының 7 перзентті өмірге әкелген 5 ана «Алтын алқа» иемденсе, 6 балалы 30 келіншек «Күміс алқа» иегері атанды. Батыр аналарға бұдан былай мемлекет тарапынан тиісті әлеуметтік төлемдер төленеді. Сондай-ақ, олар Шымкент қаласы бойынша қоғамдық көліктерде тегін жүру және басқа да түрлі жеңілдіктерді пайдалану мүмкіндігіне ие болды.

Ұлыстың ұлы күні Шымкентте кең ауқымда тойланды. Мерекелік концерттер, спорттық жарыстар мен түрлі қойылымдар, бәрі де мерекенің шырайын ашты. Көше бойының ұлттық нақышта безендірілуі де көңілден шықты.
Түркістанда басталған Әз Наурыз тойы осылайша үшінші мегаполисте жалғасты. Қаланың барлық ауданында, барлық демалыс орындары мен саябақтарда сейіл құрған халықтың қарасы көп.

«Наурыз» алаңындағы «Наурыз-думан»

Мерекелік іс-шаралар «Наурыз» алаңындағы «Наурыз-думан» қойылымынан бастау алды. Онда жас айтыскер ақындардың сайысы және эстрадалық-симфониялық оркестр, вокальды-хореографиялық ұжымдардың өнерпаздары көтеріңкі көңіл күй сыйлады. Этнос өкілдері де өз салт-дәстүрлерін дәріптеді. 

Алдымен облыс әкімі Жансейіт Түймебаев көктемнің мерекесімен құттықтады. 

– Күн мен түнді теңестірген жыл басы – Ұлыстың ұлы күні әз Наурыз мерекесі құтты болсын! Бұл мерекенің тағылымы мол. Күн мен түннің теңеліп, көптен бері бір-бірін көрмеген ағайындардың бас қосатын кез. Сол ескі дәстүрді жаңартып, жаңғыртып, қазіргі заманда бізде сол үрдістің жалғасымен келе жатырмыз. Ежелден ата-бабаларымыз «Ұлыс оң болсын, ақ мол болсын!» деген ақжарма тілекпен айналасын ақжарқын шуаққа бөлеген. Кеше ғана киелі Түркістан топырағында Наурыз мерекесі аясында «Түркістан – Түркі әлемінің мәдени астанасы» іс-шарасын өте жоғары деңгейде өткіздік. Осылайша Сіз бен біз тарихтың тамаша бір жаңа бетін жаздық, – деді Жансейіт Қансейітұлы. 

Одан кейін өңір басшысы ел үшін еңбек еткен, тәуелсіздігімізді нығайтуға үлес қосқан бір топ жерлесімізге «Оңтүстік Қазақстан облысының құрметті азаматы» атағын салтанатты түрде табыс етті. Марапатталғандардың қатарында ҚР Парламенті Сенатының депутаты Қуаныш Айтаханов, ғалым Өмірзақ 

Айтбаев, жазушы, драматург Дулат Исабеков, қоғам қайраткерлері Болат Жылқышиев, Оразкүл Асанғазы, Шалатай Мырзахметов сынды түрлі салада еңбек етіп жүрген 25 азамат бар.

Ұлттық спорт төрге озды

Қазақтың тойының сәнін келтіретін – ат спорты ойындары. Қалалық орталық атшабарда әдеттігей сайысқа куә болдық. Жеті облыстан сайыскерлер келген. Тұлпарлардың тұяғы дүбірлеген сайын халықтың да делебесі қозады. 

ОҚО ұлттық спорт түрлері мектебі мен Шымкент қалалық № 10 спорт мектебі бірлесе ұйымдастырған сайыс тартысты өтті. Желіп шабу, қыз қуу, ат құлағында ойнау, теңге ілу, саятшылық секілді спорт түрлері қайта жаңғырып, қала тұрғындарына керемет әсер сыйлады. 

Қалалық әкімдік аламан және топ бәйгеге екі автокөлік тіккен. Мұндайда ешкімнің де аянып қалғысы жоқ. Бағалы жүлде тек мықтыға ғана бұйыратыны анық. «Аламан бәйгеде» Жарқын Темірбаев тізгіндеген «Дэнш» атты сәйгүлік (ШҚО, Үржар ауданы) бірінші келді. Ал топ бәйгеде Алматы облысының «Дауыл» атты сәйгүлігі озды. 

Конкурдан Аяжан Қонақбай, жамбы ату сайысында Ералхан Айкөз, желіп шабу сынында Нұралы Нуриев жеңімпаз атанды. 

Бұл жолы көкпар сайысында Төлеби ауданының шабандоздары мықтылық танытты. Олар финалда Сайрам ауданынан келген қарсыластарынан басым түсті. Бұдан бөлек, аударыспақ, теңге ілу, қыз қуу сынды бәсекелер де ұлттық спорттың ажарын аша түсті.

Саябақтағы сахналық қойылымдар

Ұлыстың Ұлы күніне арналған мерекелік шаралар қала саябақтарында да кеңінен аталып өтті. «Абай» саябағына жиналған көпшілік «Химфарм» АҚ мекемесі арнайы дайындаған киіз үйлерден наурыз көжеден дәм татты. Сахналық қойылымдарды тамашалап, Әз Наурыздың өзіндік қадір-қасиетін бағамдады. 

Сондай-ақ, «Бал текстиль» фабрикасы ұйытқы болған «Жеңіс» саябағындағы Наурыз мерекесі көпшіліктің көңілінен шықты. Сапалы кілемдерін нарыққа шығарып отырған фабрикада бүгінде 260-тан астам жергілікті тұрғын қызмет етеді. Шарықтаған ән-мен жырға ұйыған көпшілік алтыбақан теуіп, асық ойнауға да мүмкіндік алды.

Жастардың жанын жадыратқан алтыбақан, аттракциондар Әл-Фараби алаңында да салтанат құрды. Мұнда жиналған қауым «Мадлен» кондитерлік мекемесі ұсынған тәттілерден дәм татты. 

Бұл күнгі кеште диджей Жаник – Жанболаттың командасы Әл-Фараби алаңында қала тұрғындарына әсерлі шоу ұсынды. Бағдарлама аясында ұлттық мәнерге негізделген патриоттық әуендерді орындауда диджейлер байқауы ұйымдастырылды. 

Байқау шарты бойынша диджейлер өзара сайысқа түсіп, біреуі әуелі әуен бастады. Өзгесі сол ырғаққа өз қиялынан әуен, дыбыс, сөздер қосып, әдемі композиция шығарды. Сахна төрінде салтанат құрған түрлі ырғақ, әуендерге елтіген жастар би билеп, кештің әрін асыра түсті.

Кеш барысында эстрада жұлдыздары – Серік Ибрагимов, «Ринго» тобы, «Shake up» бишілері өнерлерін паш етіп, қала тұрғындарын шаттыққа бөледі. 

Байқау қорытындысы бойынша үздік орындаушы – Рақымжан Ирисметовтың өнері жоғары бағаланып, жеңімпаз деп танылды. 

Кеш соңы жергілікті өнерпаздардың қатысуымен концерттік бағдарлама және отшашуға ұласты.

Тағабай ҚАСЫМ
Жеңісбек СЕРІКҰЛЫ
Сапарғали ҚАНАТ

Фото авторы:
Мақсат ШАҒЫРБАЕВ,
Данияр ҚОЖАБЕК,

«Түркістан – түркі әлемінің мәдени астанасы» жылы аясында өткен «Наурызнама» түркі дүниесінің басын қосып, бір шаңырақтың астына жинаған мәдени іс-шараның бастауы болды. ТҮРКСОЙ-ға мүше 15 елден жүздеген шетелдік қонақ, еліміздің барлық облыс, қалаларынан келген зиялы қауым, ардагерлер мен мемлекет қайраткерлері, ғалымдарымыз киелі топыраққа табан тіреді.

Мерекенің шырайын ашқан шаралар

Облыс әкімі қонақтарды Қ.А.Ясауи кесенесіне және айналасына жерленген қазақ хандары, абыз-әулиелері, билері мен батырларына арналған пантеонның жанында қарсы алды.

– «Түркістан түркі әлемінің 2017 жылғы мәдени астанасы» атты бір жылдық іс-шараларымыздың бастауы бүгін жүзеге асуда. Мәдени астананың ашылуымен қатар келген Наурыз мерекесін бүкіл түркі халқының өкілдері киелі Түркістан топырағында қарсы алатыны біз үшін үлкен мәртебе. Біздің облысымызға, Түркістан жеріне қош келдіңіздер, – деді Жансейіт Қансейітұлы. 

Қадірлі қонақтар тарихи сәттің естелік суретіне түскеннен кейін Қ.А.Ясауи кесенесіне зиярат жасады. Мұнда Қожа Ахмет Ясауи зиратынан бөлек, 200-ге тарта әулие-әмбие, қазақтың хан-сұлтандары жерленген. Бұдан кейін шетелдік делегация мен еліміздің барлық өңірінен келген қонақтар Түркістанның тарихи мұражайын аралап, қазақ қолөнерінің көрмесін тамашалап, этноауылмен танысты. 

«Қонақ келсе – құт келді» деп білетін Оңтүстік өңірі 12 қанатты 33 киіз үй тігіпті. Қорғанды айнала сап түзеген найзалы батырлар, үлкен алаңда айнала орналасқан ақ үйлер, ортадағы думанды сахна, бүркіт ұстаған құсбегілер, бірін-бірі алып ұрған балуандар, алтыбақан тепкен қыз-жігіт, әсіресе ұлттық киім киінген халық мерекенің шырайын келтірді. Тіпті, қонақтар киіз үйдің маңына бір сәтке аялдап, би де биледі.

Бұдан кейін көпшілік қауым Есім хан алаңына барды. Онда «Түркістан – Түркі әлемінің мәдени астанасы» жылының салтанатты ашылуы мен Наурыз мерекесіне арналған Түркі әлемінің «Наурызнама» іс-шарасы басталды. Мерекелік бағдарламаны облыс әкімі Ж. Түймебаев ашты.

– Түркістан – түркілердің түп қазығы, атамекені! Түркі қағанаттарының туы тігілген орда! Түркі халықтарының оғландарын ақ киізде хан көтерген қасиетті жер кіндігі! Біз – халықаралық деңгейдегі 40-тан астам ауқымды шараларды өткізуге жоспар құрдық. Ол – тарихи, мәдени, рухани мұраға толы Түркістанда биыл жыл бойы жалғасады. Ал қараша айында өтетін ТҮРКСОЙ ұйымы тұрақты кеңесінің 35-ші отырысында жыл қорытындыланып, келесі мәдени астана айқындалады. Түркі әлемінің бүгінгі замандағы кемеңгер көшбасшысы атанған Президентіміз Нұрсұлтан Әбішұлы «ТҮРКСОЙ» түркі әлемінің ЮНЕСКО-сына айналуы тиіс» деген болатын. Бүгінде ТҮРКСОЙ ұйымы шынында да түркі дүниесінің ЮНЕСКО-сына айналды, – деген облыс әкімі іс-шараның маңызына тоқталып өтті. – Түркі халықтарының қара шаңырағы – Түркістан қаласындағы мәртебелі мерекеміз құтты болсын! Әз-Наурыз ырыс пен ынтымақ әкелсін, бауырмалдық пен бірлікке бастай берсін!

Жиынға арнайы келген ҚР Мәдениет және спорт министрі Арыстанбек Мұхамедиұлы Мемлекет басшысы Н. Назарбаевтың жолдаған құттықтау хатын оқып берсе, ҚР Парламент Сенатының депутаты Қуаныш Айтаханов ҚР Парламент Сенатының төрағасы Қасым-Жомарт Тоқаевтың түркі халқына арнаған құттықтауын жеткізді. Еліміздің рухани астанасы түркі әлемінің мәдени астанасына айналған күні «ТҮРКСОЙ» Халықаралық Ұйымының Бас хатшысы Дүйсен Қасейінов те үн қосты. Түркі жұртшылығына бірлік, татулық тілеп, мерейі үстем мерекемен құттықтады. Бас хатшы тарихи шара барысында шетелдік және қазақстандық 15 үздік журналиске халықаралық ұйымның «Баспасөз сыйлығын» табыс етті.

Мереке концерттік бағдарламаға ұласты. 500-ге жуық биші күн, ай, жұлдыз бейнесінде «Күн мен Түннің теңелуі және Табиғаттың оянуы» театрландырылған сазды-хореографиялык қойылымын көрсетті. Сахналық көрініс бұдан әрі түркі тілдес халықтарға ортақ ұлы тұлғалар – Арыстан баб, Яссауи, Әл-Фараби, Қоркыт ата образдарындағы қойылыммен жалғасты. Қазақ хандары киелі шаңырақты көтеріп, бейбіт еліміздегі тұрақтылық пен татулықты паш етті. Концерттік бағдарлама барысында түркітілдес мемлекеттерге арналған 6 киіз үй тігіліп, Наурыз керуені жүріп өтті. Ат құлағында ойнаған жаршылар Наурыздың келгенін жарияға жар салып, сүйінші сұрады. Сахналық көріністе 500-ге жуық биші өнер көрсетсе, керуенде 18 түйе, 30 ат, 4 арба және түркі тілдес елдерден келген 300-ге жуық мәдениет майталмандары көрермен көзайымына айналды. 

Думанды «Наурыз той» мерекесіне орай, 12 қанатты ақ үйлерде қонақтарға түскі ас берілді. Қазы-қарта, жал-жая, қымыз-қымыран, шұбат, наурыз көже, құрт, ірімшік, сірне, қаймақ, бауырсақ, ши бауырсақ, жент секілді ұлттық тағамдар қазақы дастарханның құндылығын еселеді. Шетелден келген қонақтар қазақ халқының салт-дәстүрін, өнерін, мәдениетін ғана көріп қоймай, ақ қанатты үй иесінің қонақжай пейілімен де танысты. 

Түркі тілдес, түгел бол!

Бұл күні «Түркістан және Түркология» тақырыбында халықаралық ғылыми-теориялык конференция өтті. Ғылыми басқосуға алыс-жақын шетелден және Қазақстаннан 100-ден астам ғалым, қоғам және мемлекет қайраткерлері қатысты. Ғылыми конференцияда Түркияның Мәдениет және туризм министрінің орынбасары Мұстафа Өзбилгич, ҚР Мемлекет және қоғам қайраткері, профессор Мырзатай Жолдасбеков және бірқатар азаматтар құттықтау сөз сөйледі. Ал Назарбаев Университетінің профессоры, (Винсон-Мадисон/АҚШ) Юлай Шамилоғлы, Қазақстан Ғалымдар одағының Президенті, доктор, профессор Оразалы Сәбден, Түркия Республикасы, Мармара университетінің профессоры Томар Женгиз бен Ресей Ғылым Академиясының докторы, профессор Фирдаус Хисамитдинова баяндама жасады. Ғылыми жиын қорытындылаған аймақ басшысы бүгінде түркі халықтары тарихын «интеграциялау» мәселесі өзекті екенін атап өтті. 

«Түркістан және Түркология» халықаралык конференциясында 8 мемлекет тарапынан ұсынылған 115 ғалымының айтқан пікір-ұсыныстары алдағы уақытта жинақ болып шығады. Түркі халықтарына ортақ тарих, тіл мен әдебиет, мәдениет, өнердің зерттеулері болашақ ұрпаққа мұра болады деген сенім бар.

21 наурыз күні жоспарланған іс-шара соңы түркітілдес мемлекеттерден келген өнер ұжымдарының Гала-концертімен жалғасып, мерекелік отшашумен қорытындыланды.

Мерекелік шара аясында «Бұраң бел» фестивалі де би өнеріне сусаған көрерменнің көңіліне ерекше шуақ сыйлады. Халықаралық байқауда бас жүлдені жеңіп алған «Реджеп Ердоған» түркиялық би тобы 2 млн теңге қаржылай марапатқа ие болды. Ал І орынға тағайындалған 1,5 млн теңгені әзірбайжандық «Жанги» би тобы иемденді. ІІ орынға лайық деп танылған «Жастар» (Қазақстан), «Алтын ой» (Татарстан) командаларының әрқайсысына 1 млн теңгеден берілсе, ІІІ орынға ие болған «Шамсинур» (Қазақстан), «Лебап» (Түрікменстан), «Forras» (Венгрия) – 500 мың теңге көлеміндегі марапатқа қол жеткізді. 

Түркі әлеміндегі қарым-қатынасты нығайту, мәдениетті дәріптеуге негізделген шараның жалғасы ретінде Түркістан қаласында 25-26 наурызда «Наурыз» халықаралық ақындар айтысы өтеді.

Фото авторы:
Мақсат ШАҒЫРБАЕВ,
Данияр ҚОЖАБЕК,
Әйгерім БЕГІМБЕТ

Ат баптап, жүйрік жарату, бәйгеге қосу – қазақтың қанына сіңген, атадан-балаға мұраға қалған игі дәстүр. Тұлпарды құлынынан тани білетін, қыл құйрықты жануарға қызығатын азаматтар арамызда көптеп кезігеді. Дегенмен, ұлттық өнерді насихаттау әлі де болса кемшін түсіп жатқаны жасырын емес. Облыстық «Бәйге» қоғамдық бірлестігінің жетекшісі Жеңіс Тоғызақбаевпен сұхбатымыз атбегілік өнердің бүгіні мен келешегін зерделеу аясында өрбіді.

– Жеңіс Бөрібекұлы, сіздің пайымдауыңызша, атбегілік спорт па, әлде өнер ме?

– Атбегілік – біле білгенге, үлкен өнер. Егер бұл өнерді жоғалтып алсақ, қайта қалпына келтіру қиын болмақ. Мәселен, бокстан жаттықтырушыны шетелдерден алдыруға болады. Ал атбегіні әкеле алмайсың. Өйткені, қазақтан артық жылқы малының бабын білетін халық жоқ. Біз тұлпарды таңдап, сәйгүліктерді сайлап мінген үлкендердің көзін көрдік. Олар жануарды сырт пішініне қарап-ақ танитын. Аға буыннан жүйрікті жаратудың түрлі тәсілін меңгердік. Қазір тәжірибелі атбегілердің қатары сиреп барады. Ал жас жігіттердің көпшілігі ат жаратудың әдісін жетік білмейді. Осының салдарынан талай жүйріктің өліп кеткенін де көзімізбен көрдік. Себебі, бабына келмеген ат ерен жүйрік болғанмен зорығып қалады.

– Өзіңіз атбегі ретінде атты қалай жаратасыз?

– Ат баптаудың қыр-сыры көп. Әркім әрқалай баптайды. Дегенмен, оған ұзақ ізденіс, үлкен қажыр-қайраттың нәтижесінде ғана қол жеткізуге болады.
2014 жылы Германия, Польша, Чехия елдерін аралап, ағылшын, англо-араб, араб тұқымды 14 бас сәйгүлік әкелдім. Бабы келгені болар, бір жыл уақыт мерзімінде осы тұлпарларым топ жарып, 4 автокөлік жеңіп алдым. Қазіргі таңда, Бексұлтан және Ерсұлтан есімді ағайынды жігіттер арнайы қора-жайда күнұзақ сәйгүліктерді баптаумен айналысады. Қора-жайда барлығы 300-ге таяу жылқым бар.

– Көбіне-көп былайғы жұрт ат дүбірін тек Наурыз мерекесін атап өту кезінде естіп жатады. Бәлкім, бәйге жарысының мәртебесін көтеруге үлкен насихат жетіспейтін болар?

– 1994 жылы Шымкент қаласында Наурыз мейрамы алғаш рет атап өтіліп жатқан тұста мен орталық атшабарда директордың орынбасары болып қызмет атқаратынмын. Өңірдің игі жақсылары кеңесе келе, атаулы күнге орай, бәйге бердік. Бәйге жолы сол кезде 8 шақырым болып белгіленді. Сол уақыттан бері бұл үрдіс игі дәстүрге айналды. 

Тек, өткен жылы Ұлттық спорт түрлері қауымдастығының шешімімен, елдің барлық өңірлерінде «Бәйге» қоғамдық бірлестіктері құрыла бастады. Оңтүстік өңіріндегі бірлестіктің жетекшісі ретінде маған үлкен сенім артылды. Ағымдағы жылға арнайы күнтізбелік жоспарлы шаралар бекітілді. Мәселен, биыл өңірде түрлі деңгейдегі 6 бірдей бәйге беріледі. Бұл қатарда, облыс орталығында өтетін «Наурыз» және «Қала күніне» арналған республикалық деңгейдегі шаралар да бар.
Ең бастысы, қауымдастық тарапынан бәйгенің өзіндік Жарғысы қабылданды. Яғни, ұлттық өнерді дамыту, бір ізге салу мақсатында бәйгенің 8 түрі айқындалды. Атап айтқанда, тай бәйгенің қашықтығы – 3 шақырымдық ретпен белгіленді. Тиісінше, құнан бәйге – 7-9, жорға – 9-11, топтық – 15-21, аламан бәйге үшін 25-31 шақырым аралығындағы қашықтық ұсынылады. Жазық, яғни, ұшқыр бәйге – жақын қашықтыққа шабуға лайықталған. Ал жүйріктердің жүйрігін сынайтын республикалық «Алтын тұлпар» додасы 51 шақырым негізделіп отыр. Бұған дейін «Алтын тұлпар» аламан бәйгесі 43 шақырым қашықтықта ұйымдастырылып келген болатын. Онда қазақы тұқымды жүйріктер ашылып үлгермейтін. Мәреге жеткенде олардың әлі тың екені байқалатын. Осыны ескере отырып, ендігі жерде жүйріктердің еркін тыныс ашуына мүмкіндік берілмек. Сондай-ақ, Жарғы негізінде, белгілі бір ас-тойларда бәйге беруді ойға алған ел тұрғыны қауымдастықтың өңірдегі өкілдігіне жазбаша өтініш қалдыруы тиіс. Осы арқылы жарыстың өту орны, төрешісі белгіленіп, барлығы ереже аясында жүргізіледі. Яғни, азаматтардың қауіпсіздігі баса назарға алынады. Ал қауымдастыққа ескертпей, өз алдына бәйге берген азаматтар көлемді айыппұл төлеуіне тура келеді.

– Қазіргі таңда ағылшын жылқыларына деген әуестік басым секілді. Олардың байырғы қазақ жылқыларынан ерекшелігі қандай?

– Ағылшын жылқылары табиғатынан ұшқыр әрі сезімтал болып келеді. Оларды бір орында тұрғызып бағасың. Жем-шөпті де талғап жейді. Арнайы қора болмаса, байлап қоюға келмейді. Артықшылығы сол, жақын қашықтықта ешкімге дес бермейді. Бұл ретте қазақы тұлпарлардың «аузымен құс тістеген» ағылшын аттарын басып озатын мүмкіндігі жоқ. Жоғарыда айтылғандай, жаңа қабылданған жарғы бойынша, ендігі жерде аламан бәйгенің қашықтығы анағұрлым ұзартылды. Бұл қазақы тұлпарлар үшін жаңа белеске көтерілер сәт. Себебі, табиғаты ерекше қазақы аттар шапқан сайын көсіле түседі. Олардың басты қасиеті ұзақ шабыс, алыс жорық жолдарына арналған. Дәстүрлі атбегілер де осыны ескеріп, аттарын баптайтын болған. Қазақы жүйрік сөреден шыққанда қоқаң шабыс қосаяқпен бастайды да, жүре келе, еті қызған соң көсіле шабады. Қазақы жүйрік кең көсілген сәтінде ағылшын жылқысының екі аттағанын бір-ақ аттайды. Соңғы кезде ұзақ шабысты қазақы жылқылар ұшқыр, қысқа шабысты ағылшын аттарының көлеңкесінде қалып қойып жатыр. Осының бәрін ескере отырып, нақтырақ айтқанда, қазақтың байырғы дәстүрлі атбегілік өнерін жаңғырту мақсатында жарыс жолы едәуір ұзартылды.

– Ұлттық өнерді дәріптеуде өңірдің бүгінгі ахуалын қалай бағамдайсыз?

– Шыны керек, күні бүгінге дейін бәйге спортында Оңтүстік спортшыларының қол жеткізген ірі жетістігі байқалмайды. Республикалық деңгейдегі қайсыбір шараларда болсын, Алматы, Жамбыл, Қарағанды облысының сәйгүліктері өзгеге жүлде беретіндей емес. Рас, өткен жылдан бері бірқатар аудандарда бірлестіктің өкілдігін ашып, насихаттауға көңіл бөлудеміз. Тамыз айында Созақ ауданының орталығы Шолаққорған ауылында өңірлік «Оңтүстік тұлпары» бәйгесін ұйымдастырмақпыз. Бұл алдымен, республикалық «Алтын тұлпар» аламан бәйгесіне жолдама беретін іріктеу болғалы тұр. Мәреге бұрын жеткен 9 сәйгүлікке жүлде тағайындалады. Алғашқы үштікке ілінген шабандоздар «темір тұлпар» иеленбек. Осыған орай, бірлестік жанынан арнайы есепшот ашып отырмыз. Яғни, арамызда жүрген ұлттық өнерге жанашыр азаматтар осы есепшот арқылы жәрдем беріп, қол ұшын соза алады. Осындай айтулы шаралар ел азаматтарының ынта-ықыласын оятып, жылқы малына деген қызығушылығын арттыруға сеп болар деген үмітіміз бар.

– Бәйге атын баптаудың өзіндік әдістерін айта кетсеңіз...

– Ең алдымен, бәйге атының терін алу өз алдына бір өнер. Ат баптауда оны күн сайын аяңдатып, желдіріп, ащы терін шығарып, бабына келтіру керек. Терін алуда сәйгүлікті қинап, орынсыз зорықтырып алудан сақтану керек. Тәжірибелі атбегілер аттың терін алғанда сәт сайын ат терін саусағымен жалап, дәмін татады. Тердің түрі мөлдір су сияқты, бөтен дәмі болмағанда ащы тері шығарылды деп бағалайды. Бұл оның бабына келіп, бәйгеге қосуға жарайтынын білдіреді.
Бапкерлер ат бәйгесі ертең болады деген күні бәйге атының ноқта-жүгенін алып, жылқыға қосады. Байлауда іші пысып, әбден зеріккен бәйге аты жылқыға қосылған соң еркін ойнақтап, аунап, бойын жазады. Жылқылармен бірге жусап, ұйқысын қандырады. Ал таңертең жылқы өре бастағанда қайтадан ұстап, біраз суарып, байлап қояды. Осылайша, ат бәйге алдында әбден тынығады. Әдетте, бәйге атына дене салмағы 35-40 келіні құрайтын 10-15 жасар бала отырғаны жөн. Шабандоздар бастысы, атқа шапқанда шалқалап алмай, еңкейіп, алға ұмтыла отырғаны жөн.
Шапқан сәтте бүйірден тепкілемей, қамшының ұшымен ғана демеп отыру керек. Қамшы сабына шүберек байлап, аттың көзіне құйылған терді жиі-жиі сүртіп отырады. Бәйгеден келген соң да атқа дем алдырмай, аяңдатып жүргізіп, суытып, терін басып, таң асырып барып отқа қою керек.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Жеңісбек СЕРІКҰЛЫ

Наурыз – әлемнің ең көне мерекелерінің бірі болып есептеледі. Оны Орта Азия халықтары бес мың жылдан бері тойласа, Ежелгі Грекияда, Ежелгі Римде, Ұлыбританияда 18 ғасырда атап өтілген екен. Қазақ халқы да бұл мерекені өте ерте кезден бастап ұлттық құндылық ретінде санап келген. Оның бір дәлелі қазақ ауызындағы «Наурызға» қатысты түрлі атаулар мен түсініктер.

Наурызнама – Наурыз айында өтетін үлкен ойын-сауық мереке. Онда көкпар, қыз қуу, алтыбақан, тартыс, күрес секілді ойындар өткізіледі. Деректерге сүйенсек «Наурызнаманы» сегіз күн тойлаған. Жағдайы барлар мал сойып, ас берсе, оған шамасы жетпегендер дастархан жайып, қонақ күту керек. Бұл мейрам жайлы Мәшһүр Жүсіп: «Қазақтың қазақ болғанда өзіне арналған, сыбағасына тиген жалғыз мейрамы - наурызнама», - деп жазып кеткен.  

Наурызкөже – жеті түрлі дәмнен жасалатын мерекелік тағам. Оны халық арасында “тілеу көже”, “көп көже” деп те атай береді. Наурыз көжені қазір әр кім әр түрлі дайындайды. Бірақ, міндетті түрде бидай, тары, ет, тұз, қазы және ағарған қосылуы керек. Наурыз тоқшылық мерекесі. Бұл ай бойы жалғасып әр үйден қонақ үзілмеген.  

Наурыз жыры – Наурыз мерекесі кезінде айтылатын халық ауыз әдебиетінің бір түрі. Бұл күні кәрі-жас бата-тілектерін өлең, жыр арқылы айтқан. Бас қосуларда үлкендер жағы жас балаларға наурызға, көктемге қатысты әртүрлі жыр дастандар оқыған. Тіпті, Наурызға арналған арнайы кітап та болған. Ол кітаптың атын «Салдама» деп атаған.  

Наурыз жұмбақ – Наурыз айында күн мен түннің теңелуіне, ауа-райына, табиғат құбылыстарына қарай айтылатын жұмбақ өлең. Қыз-жігіттер көктемді сезіну үшін бір-бірімен осылай айтысатын болған. Мысалы:

Атасы мен анасы,
Үш жүз алпыс бес баласы,
Он екі ауыл шамасы,
Отыз ор дуадақ,
Бес сан балақ,
Елу екі қарақшы.

(Күндіз бен түн, жыл тәуліктері, жылдың айлары, айдың күндері, жыл соңында артық қалып "бес қонақ" деп аталатын бес тәулік, жыл ішіндегі апталар)

Наурыз бата – Наурыз тойларында, мерекеге арнап сойылған малға, дастархан басында берілетін бата.
Қарық қып құтты Наурыз,
Қазанға толсын сары уыз.
Қайнасын Наурыз көже де,
Толтырып ішкей кезеңе.
Ұлыстың ұлы күнінде,
Көппенен бірге күлімде.
Көбейсін жаңа достарың,
Молайсын елге қосқаның.
Жарасып көңіл хоштығы,
Бекісін халық достығы.

Наурыз төл – Наурыз жыл басы болып есептелгендіктен осы айда туылған малды «Наурыз төл» деп атайды. Мұндай мал жай кездерде сойылмайды, сатылмайды, сыйға берілмейді. Төл басын ұл-қыздарының тойларында, құрбай айтта сойып, көпшіліке ұсынылады.   

Наурыз есім – мереке күні туылған сәбилерге қойылған. Қазақ халқында Наурыз есімімен аталатын адамдары ерекше құрметтеп, қасиеті бар деп ұққан. Тарихта Наурызбай Құтанбайұлы, Наурызбай Қасымұлы батырлар болған. Бұл күні туылған қыздарға Наурызгүл, Наурызжан ал, ер балаларға Наурыз, Наурызбек, Наурызбай, Наурызхан деген есім беретін болған. 

Наурыз шешек – көктемнің алғашқы айында гүлдейтін, майының емдік қасиеті бар шөп. Оны үйде өсіруге де болады. Қазір қызыл кітапқа енген бағалы өсімдік ретінде саналады.  

Наурызша – Наурыз айында түсетін жұқа, қиықша қырбық қар. Ол қарайған жерді жасыра алмай, жалт-жұлт етіп жылтырап жатады. Оны халық «наурызша» деп атап, жыл басы деп есептеген. 

Наурызек – немесе көктемнің хабаршы құсы. Наурыз айында келетін ерекше торғай. Халық көктемнің келгенін осы құстың келуімен білген. Оның аяғы жіңішке, құйрығы ұзын, көк ала түсті болады.  

Наурыз сыйлық – Наурыз айының 21-нен 22-не қарған түні күн мен түн теңеледі. Халық бұл күні ұйықтамай жаратушыдан жаңа жылда ақ мол, ауа-райының жайлы болуын тілеген. Осы күні ер жігіттер ұйықтап қалмауы үшін қыздар «ұйқыашар» дайындаған. «Ұйқыашарды» соғымның соңғы етінен, жылқының құйрық майынан немесе уыздан дайындайтын болған. Ал қыздардың жасаған мұндай тағамына жігіттер қауымы «Селтеткізер», яғни сыйлық беретін болған. 

Ұлыстың ұлы күні саналған Наурыз – күллі парсы және түркі жұрттарының мерейлі мерекесі. Мұсылмандықты, ұлттық салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды бекем ұстанған қазақ халқы бұл күнді ерекше дайындықпен өткізеді. Ақсақалды қариялар, ақ самайлы әже-апалар ақ дастархан жайып, қонақ күтіп, батасын береді. «Ұлыс оң болсын, ақ мол болсын!», – деген тілек-дұғалар айтылатын Наурыз – бірліктің, ынтымақтың, береке мен татулықтың мерекесі. Бұл күні араздасқандар – адамгершілік, ренжіскендер – рақымдылық жолын ұстанады. Асылында мұсылмандар үшін біреуге ренжуге де, өзгені ренжітуге де болмайды. Алла тағала қасиетті Құранда «Кешірім жолын ұстан», – деп бұйырғандықтан осынау ізгілік мерекесінде адамдар кешірімділікке, татулыққа ұйысады.

Бірлігі жарасқанның босағасына береке ұялайды

Расында да, жері кең, ал саны аз қазақ халқына ауызбіршілік ауадай қажет. Ол үшін бірігіп іс жасауымыз қажет. Ұлы Жаратушымыз Қасиетті Құранда: «…Жақсылыққа, тақуалыққа жәрдемдесіңдер. Күнәға және дұшпандыққа жәрдемдеспеңдер. Алладан қорқыңдар! Күдіксіз Алланың азабы қатты», («Мәида» сүресі, 2-аят) – деген. Бірлігінен айырылған елден береке қашады. Ислам діні әрбір ұлт өкілдеріне құрметпен қарап ешкімді ұлтына, нәсіліне және жынысына қарап ажыратып бөлмейді. 

Дініміз әрбір пендеге мейірімді және кешірімді болуды бұйырады. Бұл шын мәнінде, елдігімізге ежелден бері өте жақын мәселе десек артық айтқандық емес. Қасиетті Құран Кәрімде былай дейді: «Кешірім жолын ұста, дұрыстыққа бұйыр, білместіктен аулақ бол» (Ағраф-199). 

Ислам бізден үй ішінен үй тігуді немесе түрлі ағымға бөлініп, кейбір діни-саяси топтың қолшоқпары болып, бүлік шығаруды емес, керісінше қоғамдағы ынтымақ пен бірлікті ұстануды бұйырады. 

Дана халқымызда: “Батамен ер көгереді, жаңбырмен жер көгереді” деп халқымыз текке айтпаған. Осы орайда мына хикаяны айтып өтуді жөн санаймыз.

Әбу Ханифаның атасы Зұта ардақты сахаба Әлимен (р.а) кездесіп, баласы Сәбитке игі тілек тілеуін өтінеді. Сонда ардақты сахаба Әли (р.а) Жаратқан Алладан оның ұлына жақсылық, құт-береке тілеп, дұға етеді. Сол шынайы жасалған дұға қабыл болып, Сәбиттен әлемге мәшһүр Әбу Ханифа атымен аталатын Нұғман есемді дүниеге ұл келеді. Бұл да болса «жақсыдан – шарапат» деген сөздің дәлелі болса керек.

Сондықтан осындай айтулы мереке күндерде үлкен кісілерден бата алуға тырысу керек. Екі дүние сардары Мұхаммед пайғамбарымыздың (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) әрбір амал-әрекеті – адамзат үшін асыл мұра, адастырмас ақиқат жол екендігі даусыз. Ендеше, сүйікті пайғамбарымыз жасаған әрбір амал-әрекетті қайталау – біздерді сауапқа кенелтері сөзсіз.

Сүннеттердің ішіндегі ең нәзігі – сыйлық жасау дәстүрі. Бұл адамдардың арасында достық пен сүйіспеншілікті нығайтады. Әбу Һурайра (р.а.): «Бір-біріңе сыйлық жасаңдар, бір-біріңді жақсы көресіңдер», – деген хадис жеткізген (Байһақи).

Бұл сүннетті орындау үшін аса көп қаражат жұмсаудың қажеті шамалы. Кітапша, орамал, тақия, шапан, гүл, қаламсап сияқты қарапайым заттарды шын ықыласпен ата-анаға, әйеліне немесе күйеуіне, аға-ініге сыйға беру олардың көңілін бір марқайтып тастайтыны белгілі. Наурызда кәде-сыйлық жасауды ұмытпайық.

Сәлем беру дәстүрі бар

Ата-бабаларымыз: «Сәлем түзелмей, әлем түзелмейді», «Сәлем – сөздің анасы», «Сәлем – сөз басы» деген насихаттары сәлем берудің маңызын айшықтай түседі. Сәлем – бұл араб тіліндегі «Ас-Сәләм» сөзі, мағынасы «тыныштық, бейбітшілік, амандық-есендік» дегенді білдіреді 

Сәлемдесу – Жаратушы Жаббар Жалғыз Иеміз Алланың үйреткен есендік сөзі. «Ас-Сәләм» – Алла тағаланың көркем есімдерінің бірі. Әбу Хурайрадан (р.а.) жеткен хадисте пайғамбарымыз (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын): «Адамдардың ең әлсізі – дұғаға әлсіздік еткені (яғни, қажетін Алла тағаладан тілеу ісіне селқос қарағаны). Адамдардың ең сараңы – сәлемге сараңдық еткені» (имам Табарони және Имам Бәйһақи), – десе, Әбу Заррдан (р.а.) жеткен хадисте: «Расулулла (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) маған: «Шариғат оң көрген әрбір іске, тіпті бауырыңды жайдары жүзбен қарсы алудың өзіне немқұрайлы қарама», – деді» (имам Мүслім).

Әбу Хурайрадан (р.а.) жеткен хадисте пайғамбарымыз (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын): «Көлікте отырған адам – жаяуға, жүріп келе жатқан – отырғанға, азшылық – көпшілікке сәлем береді», – делінген. Мінеки, мұсылмандық сәлемдесу үлгісі – жәй айтылған сөз емес, амандасып тұрған адамға тіршілігінде, әрбір ісінде Алла тағаладан есендік, амандық, берекет тілеу болып табылады.

Халқымыздың тарапынан Наурыз мерекесiнде адамдарға ғана емес, табиғатқа да ерекше қамқорлық жасалып отырған. Ол жөнінде дана халқымыз: “Бір тал кессең, он тал ек”, – деген қанатты сөз қалдырған. Мұны Ислам дiнi ерекше қолдайтын дәстүр деуге болады. Асыл дiнiмiзде табиғатты аялау және оны қамқорлыққа алу жайында Пайғамбарымыз (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) былай деген: «Бiр мұсылман бiр ағаш отырғызса немесе бiр нәрсе ексе және одан бiр құс, бiр адам немесе жануар жесе, ол адам үшiн садақа болып есептеледi» (Бухари риуаяты).

Ұлыстың ұлы күнiнiң өзге ұлттардың жаңа жылынан бiр ерекшелiгi – тән тазалығына ғана емес, жан тазалығына да үлкен мән берiледi. Яғни, Наурызда iшiмдiкке жол берiлмеуі керек. Бүгiнде Наурызға қатысты кейбiр жиындарда iшiмдiктерге жол берiлiп жататынын аракідік көрініс беріп жатады. 

Хадистерде: «Әрбір мас етуші (ішімдік) – арақ, барлық арақ түрі – харам» және «Көп мөлшері мас еткен ішімдіктің аз мөлшері де – харам», – деп баяндалған (Муслим Ахмед, Әбу Дәуід және Тирмизи). Пайғамбарымыз (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) араққа қатысты он нәрсеге лағынет айтты: жасаушыға, жасатушыға, iшкенге, iшкiзгенге, көтергенге, көтерткенге, сатушыға, сатып алушыға, сыйға тартушыға, арақты сатып, ақшасын пайдаланғанға деп келеді. Сондықтан, әз-Наурызда арақ-шарапқа жол берiлмегенi ләзiм.

Қазiргi күндерi Наурыз мерекесiн «жақсы бидғат» деп тануға бола ма деген сыңайдағы сұрақтар жиі кездесiп жатады. Ханафи мазхабының шарттарымен наурыз мерекесiн жақсы бидғат деп тануға толық негiз бар. Себебi, атақты Имам Ағзам құқықтық мектебiндегi үкiм берудiң жетi қайнаркөзiнiң бiрi – «әдет-ғұрып» болып табылады. 

Үкiм берудiң «әдет-ғұрып» қағидасы бойынша, ислам жаңадан енген елдiң бұрынғы салт-дәстүрлерi ислам негiздерiне қайшы келмей, қоғамдық қатынасты оң реттеген болса, бұл салт-дәстүрлер сақталады, әрi мұсылман құқығының үкiмi ретiнде қарастырылады. Бүгiнгi дәстүрiмiздегi наурыз мерекесiнiң исламға ешқандай ала-бөтендiгi жоқ. Мәселен, наурыз мерекесiнде дайындалатын «наурыз көженiң» ислам мәдениетiндегi «ашура тәттiсiмен» мазмұны бiр.

Наурыз мерекесінде не істеген жөн?

Нұх (ғ.с.) кемеден қауымымен жерге түскенде дорбаның түбiнде там-тұмдап қалған түрлi дақылдарды қазанға салып пiсiрiп, содан «ашура тәттiсiн» жасаған. Әрбiр жылы мұсылмандар Ашура мерекесi күндерi «ашура тәттiсiн» жасап, бiр-бiрiн қонақ етедi. Қазақтар да наурыз мерекесiнде қыстан қалған дорбаның түбiндегi дән-дақылдан «наурыз көже» дайындап, бiр-бiрiне дәм таттырады. Яғни, қазақтың наурыз көже дайындау дәстүрi Ислам дiнiнiң жоралғыларына негiзделген.

Мереке күндері:
– ғұсыл құйыну, яғни көшеге тазаланып, дәретпен шығу;
– жақсы және таза киім кию (мүмкіндігі болып жатса жаңа киімдер кию);
– жағымды иіс майлар себу;
– мереке күндері Алла тағаланы еске алып, дұға-тілек жасау;
– ең бірінші кішкентай бүлдіршіндерге, балаларға сыйлықтар мен ойыншықтар алып беру;
– ата-анамызды, достарымызды мерекемен құттықтап, сый-сияпаттар жасауы;
– мереке күндері араздасушыларды татуластыру;
– айтулы күндері әуелі көршілеріміздің дініне, ұлтына қарамастан мерекемен құттықтау;
– өмірден озған адамдардың үйлеріне барып, Құран бағыштау;
– науқастанған бауырымыздың көңілін сұрау;
– тұрып жатқан жерімізге ағаш отырғызып, арық-атыздарды тазалауды естен шығармау;
– жағдайы төмен отбасылар мен мен жетім-жесірлерге қол ұшын созу, көмек беру;
– көпшілікке қайырымдылық негізінде ас беріп дастархан жою;
– жасы кіші үлкендерге барып сәлем бергені абзал;
– сауапты істермен айналысу, т.б.

Жалпы, бұл күндері ұдайы қуанышта болып, барша жақсылық атаулының басы-қасында жүріп, қолдан келген ізгі амалдарымызды жасау – сіз бен бізді Алла тағаланың рахымына бөлейтін амалдар, иншааллаһ.

Алла тағала елімізге тыныштық, халқымызға бейбіт өмір, елімізді мекендеген түрлі ұлттар мен ұлыстардың өзара бірлігі мен ынтымақты болуын нәсіп етсін. Ұлыс оң болсын, ағайын!

Құрметті Шымкент қаласының
тұрғындары мен қонақтары!

Сіздерді Ұлыстың ұлы күні – Наурыз мерекесімен шын жүректен құттықтаймыз!
Наурыз – жақсылық пен молшылықтың, жаңару мен тазарудың айы. Тарихы тереңнен тамыр алған, бұл күннің әлеуметтік-рухани мәні мен маңызы зор. Күннің ұзаратын, тіршіліктің жаңаратын, өмірдің жаңғыратын кезеңі – Наурыз ырыc пен берекенің бастауы.
Елімізде Наурыз бүкіл Қазақстан халқын біріктіретін, ұлысты ұйыстыратын ұлы мереке ретінде жарияланған жылы Біріккен Ұлттар Ұйымы тарапынан «халықаралық мейрам» ретінде қабылданып, мерекеленіп келеді.
Бүкіл тіршілікке шаттық нұрын сыйлап, адам баласын тек ізгілікке, мейірімділікке шақыратын мерекені шымкенттіктер мол табыстармен, көтеріңкі көңіл күймен қарсы алуда. Бұл мерекенің ұлт пен ұлыстар арасындағы достықты бекітуде, бауырластық қарым-қатынасты нығайтуда алатын орны ерекше.

Қадірлі шымкенттіктер!

Тамырын тереңнен тартқан осынау мейрам – береке мен бірліктің, тазалық пен татулықтың тұғырын нығайтып, риясыз шаттық пен қуанышқа кенелтсін. Жасампаздығы мен қуаты артып келе жатқан еліміздің ажары мен айбыны да осындай игі дәстүрлерімізбен жалғаса берсін.
Елімізді шуағына бөлеген Ұлыстың ұлы күні әр шаңыраққа мерейлі шаттық, мол ырыс пен мызғымас ынтымақ сыйласын!
Ұлыс оң болсын! Ақ мол болсын! Наурыз мейрамы құтты болсын!

Ғабидолла Әбдірахымов,
Шымкент қаласының әкімі 

Нұрлан БЕКНАЗАРОВ,
қалалық мәслихаттың хатшысы

«Түркістан – екі дүние есігі ғой,
Түркістан – ер түріктің бесігі ғой.
Тамаша Түркістандай жерде туған
Түріктің Тәңірі берген несібі ғой!» – деп, Мағжан ақын осы бір ғана шумаққа бүкіл түркі халқының толғанысын сыйғыза алған.
Түркістан – тарихтың талайын көрген көне шаһар. Мұнда түркі тілдес халықтардың өткен ғасырлардағы салты мен санасын ұмыттырмайтын жәдігерлер сақталған. Қожа Ахмет Ясауи кесенесі – түркі жұртының өткені мен бүгінін байланыстырып жатқан рухани үндестігінің орталығы іспетті.

Құрамына 14 ел мүше болған ТҮРКСОЙ ұйымы алғаш рет 2012 жылы Астана қаласын түркі әлемінің мәдени астанасы деп жариялады. Бұл дәстүр Түркияның Ескішахар, Татарстанның Қазан, Түркіменстанның Мары, Әзірбайжанның Шеки қаларында жалғасып, Қазақстанда екінші рет түркі халқының мәдени орталығына айналып отыр. Түркі әлемінің 2017 жылғы мәдени астанасын таңдау Түркістан қаласына түсті. Осыған орай Түркістанда биыл ауқымы зор 42 мәдени іс-шара өтеді. Оның 14-ін ТҮРКСОЙ халықаралық ұйымы ұйымдастырса, 6-ын ҚР Мәдениет және спорт министрлігі өткізбек. Ал қалған 21 іс-шараны ұйымдастыруды Оңтүстік Қазақстан облысының әкімі Жансейіт Түймебаев басшылыққа алатын болады. Игі істің бастауы ретінде 21 наурыз күні 15 елден 900-ге жуық қонақ Түркістанға табан тірейді.

Түркі әлемінің 2017 жылғы мәдени астанасының ашылу салтанаты Ұлыстың ұлы күні Наурыз мерекесімен тұспа-тұс келуі де тегін емес. Наурыз – рухани мереке, салт-дәстүрдің жаңғыратын күні. Бұл күні күн мен түн теңеліп, табиғат оянады, жаңа тіршілік басталады. Жаңа күнді әдет-ғұрпы ұқсас, танымы бір бауырлас елдер бірге қарсы алады.

Мекемтас МЫРЗАХМЕТОВ, 
абайтанушы, ғалым:

– Кезінде Ресей империясы ыдыратып жіберген түркі халқын бүгінде ТҮРКСОЙ біріктіре бастады. Түркістан бұған дейін де түркі халықтарының мәдени астанасы болып келді. Кеңес үкіметі «діни мейрам» деп танып, 1926 жылы ресми түрде атап өтуіне тыйым салынған 22 Наурыз мерекесі шын мәнінде дінге қатысы жоқ. Салт-дәстүрмен байланысты еді. Тірі тіршіліктің табиғатпен байланысын жандандыра түсетін үрдіс Ұлыстың ұлы күні той-думанға ұласатын. «Көрісу» – алты ай қыстан аман шыққан ағайынның бір-бірін аман көріп қауышуы мен өмірден өткен туыстары үшін көңіл айтудан бастау алған. «Наурыз көже» – «көктем шыққанша жетсін» деп қыс бойы сақтаған дән мен сүрленген ет, жеті түрлі дәмнен артылғанын молынан салып, бір қазанда қайнатып дайындаған асы. Артылған асты тоқшылықтың белгісі деп білген ел бір-біріне «келесі жылға дейін тоқ жүрейік» деп тілек айтып, ырымдайтыны да сондықтан. Біз 70 жыл бодандықта тойланбаған Наурыз мейрамының жол-жоралғысын жасап келеміз. Бірақ, соның мән-мағынасына терең бойлап үлгермедік. Ұлыстың ұлы күнін атап өтуде әлі де ұмыт қалған әдет-ғұрыпты жаңғыртуымыз керек. Түркістандағы той – түркі халықтарын жақындастырып, сол ұмыт қалған дәстүрді қайта жаңғыртуға сеп болады деген ойдамын.

Жеңісбек МӘУЛЕНҚҰЛОВ,
ОҚО Ардагерлер ұйымының төрағасы:

– Түркі тілдес халықтарының мәдени астанасы ретінде таңдаудың Түркістан қаласына түсуі бекер емес. Бүгінде Түркістан қаласында түркі әлемінің «Наурызнама» іс-шарасын өткізуге дайындық жұмыстары қызған шақ. Онда шетелдік қонақтардан бөлек еліміздің 5 мыңға жуық тұрғыны қатысады. Бұл – шетелдіктерге қазақ халқының қонақжай пейілін танытатын сәт. Наурыз тойы тойланатын алаңдағы этноауыл мен қолөнер қалашығы біздің елдің салт пен санаға беріктігін айқындай түседі. Ал салтанатты шараның жоғары деңгейде өтуі оңтүстік жұртшылығы үшін үлкен абырой болмақ.

Ғалия ШАРАФИЕВА,
ОҚО Мәдениет басқармасы мәдениет және өнер бөлімінің басшысы:

– «Түркістан – Түркі әлемінің мәдени астанасы» жылының салтанатты ашылуы мен Наурыз мерекесіне арналған Түркі әлемінің «Наурызнама» іс-шарасы таңғы сағат 10:00-де облыс әкімінің қонақтарды қарсы алуымен басталады. Шетелден және республиканың өзге аймақтарынан келген қонақтар Қ.А.Ясауи кесенесіне және айналасына жерленген қазақ хандары, абыз-әулиелері, билері мен батырларына арналған пантеонмен танысады. Қ.А.Ясауи кесенесіне зиярат етіп, тарихи жәдігерді аралап шыққан соң «Қасиетті тудың жаңғыртылуы» қойылымын тамашалайды. Бұдан кейін шетелдік бауырластар Түркістан тарихи музейін, қолөнер шеберлерінің ауылын аралайды. Наурыз мерекесіне арналған түркі әлемінің «Наурызнама» іс-шарасы қонақтардың этноауылмен танысып, киіз үйлерде арнайы дайындалған дастарханнан дәм татуымен жалғасады. Бұл күні ұлттық спорт түрлерінен ойындар ұйымдастырылған. Сондай-ақ, Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ-де «Түркістан және Түркология» атты Халықаралық ғылыми-теориялық конференция өтеді. Кешке қарай мерекелік ас беріліп, концерттік бағдарламаға ұласады. Салтанатты іс-шара әдеттегідей отшашу рәсімімен қорытындыланады.

Бұл туралы Оңтүстік Қазақстан облысы әкімінің орынбасары Ұласбек Сәдібеков баспасөз маслихатында мәлімдеді.

– «Түркістан – Түркі әлемінің мәдени астанасы» жобасы аясында 2017 жылы Оңтүстік Қазақстан облысы әкімдігінің ұйымдастыруымен түркі мәдениетін әлемге таныту мақсатында жыл бойы түрлі шаралар өткізіледі. Жобаны жоғары деңгейде ұйымдастыру үшін Түрксой Халықаралық ұйымы, ҚР Мәдениет және спорт министрлігі және ОҚО әкімдігі тарапынан үшжақты қол қоюмен бекітілген, – деді Ұласбек Сәдібекұлы. 

Жобаның салтанатты ашылуы мен Түрксой Баспасөз сыйлығын тапсыру рәсімі Түркістан қаласында 21 наурыз күні өтеді. Одан бөлек «Наурызнама», «Күлкі жәрмеңкесі», «Нұрын төккен – Рамзан», «Театр көктемі» және басқа да түрлі шаралар ұйымдастырылады. 

Жалпы «Түрксой» ұйымы түркі әлемінің мәдени астаналарын таңдау жобасын 2012 жылдан бастап өткізіп келеді. Бұған дейін мұндай құрметке Ескішаһар (Түркия), Қазан (Татарстан), Мары (Түркіменстан), Шеки (Әзірбайжан) қалалары және еліміздің бас қаласы Астана ие болған. 

Жиын барысында бұдан бөлек Елбасының биылғы Жолдауына байланысты облыс көлемінде өткізілетін шаралар, республикалық және ОҚО бойынша ұйымдастырылатын мәдени шаралар және «Наурыз» апталық жобасын жандандыру мәселелері айтылды.