Шымкент келбеті

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламасында латын әліпбиіне көшу жұмыстарын бастау жөнінде тапсырма берген болатын.

Апта басында еліміздің тіл саласының мамандары әліпбидің 25 таңбадан тұратын жаңа нұсқасын көрсетті. Жаңа жоба ұсынылған сәттен-ақ қоғамда қызу талқыға түсті. 

Әсіресе, әлеуметтік желіде қазақстандықтар белсенді түрде бұл мәселеге өз ойларын айтып жатыр. Сондай-ақ, дәл қазіргі уақытта еліміздің түкпір-түкпірінде қоғам қайраткерлері, зиялы қауым өкілдері, лингвист-ғалымдар, тіл мамандары, түрколог-ғалымдар талқыға салып, өз пікірлерін білдіруде.

Шымкент қаласында да оңтүстіктің зиялылары латын әліпбиінің нұсқасын талқылады. «Мемлекеттік тілдің латын графикасындағы әліпбиінің бірыңғай стандарттарын енгізу мәселелері» деген тақырыппен өткен басқосуға оңтүстікқазақстандық қоғам қайраткерлер қатысып, ойларын ортаға салды. Латын әліпбиін қолдайтындардың бірі – филология ғылымдарының докторы, профессор Мекемтас Мырзахметұлы қазақтың төл дыбыстарының қосақталып жазылуына көңілі толмайтынын жеткізді. «Халыққа жақын әрі сөйлеуге ыңғайлы әріптерді таңдап алуымыз керек», – деген ойын білдірді. 

М.Әуезов атындағы ОҚМУ филология факультетінің деканы Болатбек Тілеубердиев облыстағы ономастикалық атаулардың сабақтастығы жөнінде баяндама жасаса, аталған оқу ордасының доценті Сәрсебай Кәрібаев «Латын әліпбиіне көшу қажеттілігі» жайындағы зерттеуін ұсынды. 

Маңызды мәселелер талқыланып, ұтымды пікірлер айтылған басқосуды облыс әкімі Жансейіт Түймебаев қорытындылады. Ол латын әліпбиінің маңыздылығына айрықша тоқталып, жұртшылықта жаңа әліпбиге көшудің дайындық жұмыстарына жұдырықтай жұмылып, белсенді қатысуға шақырды.

– Латын графикасына көшпейміз, қайта ораламыз. Біздің бұдан бұрынғы тарихымызда болған жағдай. Сондықтан бұл жағдайға жатырқай қарауды қою керек. Есесіне, тілдік заңдылықтарды сақтай отырып, мемлекеттік тілдің маңызына мән берейік. Мемлекет басшысы латын графикасына көшуге қатысты ақыл-кеңесті баршамыздың игілігімізге беріп отыр, – деді облыс әкімі. 

Айта кетейік, ұсынылған жаңа әліпби әзірге жоба ғана. Мұны ҚР Мәдениет және спорт министірі Арыстан Мұхамеди-ұлы да атап өтті. Министр өз сөзінде «қоғамның талқысына ұсынылған жоба түбегейлі нұсқа емес екенін» назарға салды. «Оны қазір бекітіп жатқанымыз жоқ. Әрине, 18 млн адамның 18 млн пікірі бар. Сондықтан жан-жақты, тыңғылықты талқыланады», – деді министр А. Мұхамедиұлы.

Ресми деректерге сүйенсек, латын әліпбиін әлем халқының жартысы қолданады. Сондықтан алдағы уақытта қазақ тіліндегі өзекті мәселені қабылдауда ұлт зиялыларының барлық сын-ескертпелері, пікірлері мен нақты ұсыныстары сараланатын болады.

Уәли ҚЫДЫР, «Qazaqstan» телерадиокорпорациясы  АҚ ОҚО филиалының директоры:

«Қазақстан» телерадиокорпорациясының барлық медиа активтерінде 28 тамыздан бастап жаңа маусым басталды. Негізінен, жаңа өзгерістер: ребрендинг саясаты, студиялар жаңарту, жаңа бағдарламалар эфирге қосу, т.б.. Латын қарпіне көшуге байланысты ребрендинг барысында – корпорацияның медиа активтеріне ортақ, танымал логотип бекітілді.

«Корпорацияның құрамындағы арналар мен радиостанциялардың біртұтастығын білдіретін жаңа логотип еліміздің мемлекеттік туы іспетті жасалды. Жалпы, жаңарған белгі корпорацияның технологиялық дамуға ұмтылысын көрсетеді, үлкен медиа отбасы ресурстарының сабақтастығын білдіреді», – дейді корпорацияның ОҚО филиалының директоры Уәли Қыдыр. 

Жаңа өзгерістерге сәйкес, облыстағы «Қазақстан-Шымкент» телеарнасының атауы «Ontustik» болып өзгерді. Бүгінгідей технологияның өркендеген дәуірінде бұқаралық ақпарат құралдары да өзгеруге бет алды. Латын қарпіне көшуді бастап кеткен арнаның басшысымен алдағы жоспарлары, жаңа маусымға дайындық жөнінде аз-кем сұхбаттасқан едік.

– Уәли Сағындықұлы, бұл жаңғыру облыстық телеарнаға қандай міндет жүктейді? Сөзден іске көшетін кез келді ғой...

– Бұл өзгертулер аймақтық арналарға ішкі теленарықта дербес жұмыс жүргізуге және аудитория ауқымын кеңейтуге зор мүмкіндік. 23 тамыз күні Астанада өткен өзгерістерді және хабарлардың жаңа маусымға шығару бойынша халыққа таныстыру, түсіндіру жиынына қатысып келдім. Оған қоғам қайраткерлері, белгілі тұлғалар, журналистер де куә болды. 

Елбасының өзі «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында еліміздің латын әліпбиіне көшуі бойынша нақты тапсырмалар берген болатын. Бұл заман талабынан туған шешім екені мәлім. Әзірге, латын қарпінің бекітілген жаңа нұсқасы шыққан жоқ. Солай бола тұра біз өзгерістерді бастап кеттік. Бізге халықтың жаңа өзгерістерге көзі үйрене бергені жөн. Әрине, жаңа әліпби шыққаннан кейін өзіміздің дыбыстарға тән әріптер уақыт сәтімен өзгертіле бермек. 

28 тамыздан бастап Ұлттық арна жаңа келбетпен эфирге жол тартты. Әзірге, телеарна атауы мен логотипі ауысты. Енді, ресми сайттағы мақалаларды кезең-кезеңімен ауыстыру міндеті тұр. Одан соң, «Қаз-спорт» арнасы мен «Балапан» аранасы жаңа белгімен шықты. Ал аймақтық арналар қыркүйек айының аяғында жаңа белгілермен шығады. Осылайша кезең-кезеңімен ауысу жұмыстары жүргізіліп отыр.

Жалпы, корпорация төрағасы Ерлан Қарин мырзаның қойып отырған талабы өте жоғары. Біз облыстық телеарна болғанмен, «отау тв» арқылы біздің өнімдерімізді бүкіл ел көреді. Сол себепті, біз сапасыз дүние жасауға құқығымыз жоқ. Мәселен, дәстүрлі әндерді насихаттайтын хабарларымыз жөнінде солтүстіктен адамдар хабарласып, пікірін айтып жатады. 

– Облыстағы филиалдың атауы «Оңтүстік» болып өзгеріпті...

– Бұл – облыстағы зиялы қауым өкілдерімен кеңесіп, өзіміздің ұжым мүшелерінің ақылдасуымен қойылған атау. Оңтүстік біздің өңірдің мінезін ашып тұр. «Ордабасы», «Отырар», «Шымкент» деп қойылсын дегендей ұсыныстар болды. Бірақ, олар қаланың не ауданның шеңберінде қалып кететіндей көрінді. Сол себепті, жалпы облысқа қатысты атау беріп отырмыз. 

– Биылғы жаңа маусымға дайындықтарыңыз қалай? 

– Әрине, маусымды үлкен дайындықпен бастамақпыз. Ұлттық арна 17 жаңа жобасын іске қосса, біздің арна түрлі бағыттағы ондаған жобаны көрерменге ұсынбақ. Бұл – үлкен жұмыс. Мәселен, сәуір айында-ақ жаңа төрт жобамызды жарыққа шығарғанымыздан көрермендеріміз хабардар. «Ақ пен қара», «Алтын аймақ», «Туған ел», «Мобильді тілші», «Агробизнес» атты жобаларымыз көпшіліктің көңілінен шығып отыр. Қалған алтауы қыркүйекте эфирге шығады. Олар – «Біздің студия» ток-шоуы, «Көңілді кеш», «Әдебиет ардың ісі» және «Ғаламтюб», т.б., жобаларымыз. 

Таяуда облыс әкімінің тікелей жолдамасымен тәжірибе алмасу мақсатында Түркияға арнайы барып қайттық. Бауырлас елдегі ең үлкен «ТРТ аваз» телеарнасының жұмысымен таныстық. Стамбул бөлімшесінің өзінде 1500 адам қызмет атқарады екен. Яғни, үлкен медиақұрылым. Бір айта кетер жағдай – түрік журналистері смарт телефонмен хабар дайындауды бастап кетіпті. Яғни, бір оқиғаға куә болса, қалтасындағы ұялы телефонмен-ақ түсіріп, оны монтаждап, эфирге беріп жатыр. Міне, біз де осыны ескеріп, «Мобильді тілші» деген хабарымызды қостық. Халықтың қызығушылығы артып келеді. 

Телевизия – күнделікті дамып отыратын сала. Мысалы, қазір телеарналар HD форматқа көшіп жатыр. Осыдан 5 жыл бұрынғымен қазіргі күнді салыстыруға келмейді. Техникалық базамызды жаңарттық. Сапалы дүние беру үшін сапалы құралдар керек. 

– Латын қарпіне көшуді бастап кеттіңіздер. Жастардың, ардагерлердің жаңа әліпбиге үйреніп кету мүмкіндігі қалай? Жаңа өзгерістің елімізге берер пайдасы қандай болмақ? 

– Рас, ардагерлеріміз қазіргі әліпбиге үйреніп қалды. Дегенмен, латын қарпі мен кириллица қатар жүре беретіні айтылды. Құдайға шүкір, көзі ашық адамдар тез бейімделіп кетеді деген сенімдемін. Жастарымыз ағылшын тілін біледі. 

Бұның бәрі халық үшін қолға алынып отырған шара. Латын қарпіне көшудегі мақсат не? Негізінен, әлемдік стандарттарға кеңінен ену, индустриаландыру, технология саласында, әлемдік экономикада бәсекелестік қалыптастыру. Сондықтан, Елбасының атап өткеніндей, ертелі-кеш бәрібір көшетініміз анық еді. Мәселен, бiздің елдің өнімін Еуропаға шығару қаншама жұмысты талап етеді. Оның сертификатын ағылшын тіліне аудару керек. Бұл өзіміздің бабаларымыз пайдаланған әліпби ғой. Біз бұрынғы әліпбиімізге қайта оралып жатырмыз. Бүгінгідей технологияның, компьютердің дамыған кезеңінде бұрынғы әліпбиге өту еш қиындық тудырмайды деп ойлаймын. 

Әлеуметтік желілерде тек латынша жазатын адамдар да көбейген. Белгілі журналист Нұртөре Жүсіптің латынша жазып келе жатқанына 3-4 жыл болды. Оны бәріміз түсініп отырмыз ғой. Түптеп келгенде айтарым, біз өзгерістерден қорықпауымыз керек. 

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан 
Т. ҚАСЫМ

Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінде «Мемлекеттік тілдің латын графикасындағы әліпбиінің бірыңғай стандартын енгізу мәселелері туралы» парламенттік тыңдау өтті.

Жиында сөз сөйлеген Парламент Мәжілісінің төрағасы Нұрлан Нығматулин жаңа әліппе әлем қазақтарын біріктіретін маңызды фактор екенін және қаріпте ешқандай қате болмау керектігін айтып өтті.

Шара барысында Ш.Шаяхметов атындағы тілдерді дамыту республикалық координациялық-әдістемелік орталығының директоры, филология ғылымдарының докторы Ербол Тілешов қазақ әліпбиінің жаңа нұсқасын ұсынды. Оның айтуынша, жаңа әліппе 25 дыбыстан тұрады. Қазақ тіліне тән әріптер екі әріппен жазылады. Мәселен, ә – ае, ө – ое, ғ – gh, ч – ch, ж – zh, ш – sh, ү – ue. Ал орыс тілінен енген ц, ф, х, в секілді әріптер латын әліпбиінде қолданыла береді. 

– Мемлекеттік тілдің бірыңғай стандартты әліпбиінің нұсқасын таңдауда ең алдымен ғылыми принциптер негізге алынды. Соның нәтижесінде қазақ тілінің дыбыстық жүйесіне, жалпы әліпби түзудің теориясы мен практикасына құрылған нұсқа таңдап алынды. Біз латын әліпбиіне көшу бойынша комиссия мүшелері ақылдаса келіп 25 дыбыстан тұратын әліпби нұсқаларын жасап шықтық, – деді Ербол Тілешов. 

Дегенмен, әліппенің жаңа үлгісі халық арасында қызу талқыға түсіп, түрлі пікірлер айтылып жатыр.

Елімізде 2019 жылдан бастап мектептерде ұстаздар физика, химия, биология, информатика пәндерін ағылшын тілінде өтеді. Бұл білім беруді және ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған бағдарламасы аясында жүреді. Өткен жылы еліміздің бас ұстазының бұл реформасы қоғамда дау туғызып, ұлт зиялыларының өзі қарсылық танытқан болатын. Қоғамда бұл жүйеге қатысты екіұдай пікірлер әлі де жалғасуда. Дегенмен, даулы реформаны жүзеге асырудың алғашқы кезеңі Алматы, Астана, Шымкент қалаларындағы білім беру мекемелерінде басталып та кетті. Үш тілде білім берудің күнгейі мен көлеңкесі, оқулық мәселесі мен кадр тапшылығы қалай шешілуде, оқушылар жаратылыс тану пәндерін ағылшын тілінде оқуға дайын ба? Біз бұл сұрақтарға толыққанды жауап табуға тырыстық.

Министр тепе-теңдік болғанын қалайды...

Жаратылыстану пәндерін үш тілде оқыту еліміздің Білім және ғылым министрі Ерлан Сағадиевтың идеясы болатын. Жаңа бағдарламаны жүзеге асыруға төрт жыл дайындықтан соң 2019 жылы білім саласы толықтай осы жүйеге өтеді. Яғни, 2016 жылы – 1 сынып, 2017 жылы – 1, 2, 5, 7 сыныптар, 2018 жылы – 1, 2, 3, 5, 6, 7, 8, 10 сыныптар, 2019 жылы барлық сыныптарда төрт пән таза ағылшын тілінде өтеді. Ал жаңартылған мазмұндағы білім берудегі жүйенің қажеттілігі неден туындағанына министрдің айтар өз уәжі бар: «Бұл Президент ұсынған «Мәңгілік ел» идеясын орындауға бастайтын бағдарлама. Мұны заманның өзі талап етіп отыр. Болашақ ұрпақтың әлемдегі ғылым мен техниканың, жалпы әлем өркениетінің жаңалығын еркін біліп, еркін игеріп, қолдана алғаны дұрыс. Ал қазір біздегі білім жүйесінде мұндай тепе-теңдік жоқ. Қазақ мектептерінде оқыған жастар тілге байланысты әрі қарай сапалы білім алуына мүмкіндігі болмай қалады. Ең жоғары деген ағылшын тілінде дәріс беретін Назарбаев, ҚМЭБИ, ҚБТУ, IT университеттеріне ауыл жастарының түсуіне айтарлықтай қиыншылықтардың бар екенін өзім көрдім».

Жаңа реформаға педагог-мамандар дайын ба? Мәселен, кемінде мектепте 10 немесе 15 жыл физикадан сабақ беретін білімді мұғалімнің ағылшын тілін игеріп кетуі мүмкін бе? Тіл үйренемін деп уақыт өткізіп не болмаса «артық етемін деп тыртық етпейді ме» деген сауал туындайтыны заңдылық.

Шымкентте 43 мектепте эксперимент басталды

– Үш тілде білім беруге шымкенттік ұстаздар дайындықты өткен жылдан бастады, – дейді Шымкент қалалық білім бөлімінің ғылыми-әдістемелік орталығының директоры Кенжегүл Сағындықова. 

– Бірінші кезектегі мәселе – педагогтарды дайындау болды. 2016 жылдан бері физика, химия, биология, информатикадан сабақ беретін 956 мұғалімді іріктеп, олар Назарбаев Университеті, Педагогикалық шеберлік орталығы, «Өрлеу» біліктілікті арттыру орталығы, Астана «Бизнес» орталығы, Астана «Ұстаз» орталығының ұйымдастыруымен М. Әуезов атындағы ОҚМУ-дің, «Білім» инновациялық лицейінің базаларында ағылшын тілі бойынша тілдік білімдерін жетілдіруде. Сонымен қатар, Гонконг, Сеул қалаларына 4 мұғалім 4-ші модуль бойынша тілдік біліктілік курсына жіберілді. Әр мектептен 4 маманды бейімділігіне қарай таңдадық. Арасында жастар да бар. Бұл тұрғыда мамандарды іріктегенде қиындықтар болған жоқ. Себебі, ағылшын тілін білетін, негізі қаланған, талпынысы мен ынтасы жоғары ұстаздардың көп екендігіне көз жеткіздік, – дейді орталық басшысы. 

Қалада 2016-2017 жаңа оқу жылынан бастап 43 мектепте эксперимент ретінде 1 сыныптан жаратылыстану пәні ағылшын тілінде оқытылады. Сынақ 9 сынып оқушыларынан басталады. Оларға жаратылыстану пәндерінің мұғалімдері ағылшын тілінде сабақ өтеді. Алайда, сабақ 100 пайыз шет тілінде жүргізілмейді. Сабақ кіріктіру бағдарламасымен өтетіндіктен алғашқыда оқушылар ағылшынша термин сөздерді жаттап үйренеді. Бұған аптасына 1 сағаттан уақыт бөлінеді.

Кенжегүл САҒЫНДЫҚОВА,
Шымкент қалалық білім беру бөлімі ғылыми-әдістемелік орталығының директоры:

– Үш тілде білім беру жүйесіне дайындық жұмыстары қызу жүруде. Ұстаздар тілді жетілдіруде 3, 6, 9 айлық курстарға қатысуда. Бұл жұмыстар әлі де жалғасын тауып жатыр. Мамандарды іріктегенде, мектептерді таңдағанда аудиторияға әбден зерттеу жүргіздік. Тіл білетін, ынтасы бар мамандардың өздері талпыныс білдіргені бізді қуантты. Оқушылардың үш тілді меңгеруі қиын деп күдік білдіргендер көп. Дегенмен, бүгінгі балалар алғыр, олар мектеп қабырғасында жүріп қосымша тіл курстарына барады. Сондықтан, бұл жүйені жүзеге асыруда айтарлықтай қиындықтар болмайтынына сенімдімін.

Үш тіл білетін педагог... Кімдер дайындайды?

Өңірімізде білім ордаларында өз пәндерін білетін жетік мамандар көп. Республика, халықаралық деңгейдегі түрлі жарыстарда топ жарып жүрген оқушылар да аз емес. Яғни, бұл білікті әрі білімді ұстаздардың жемісі. Әзірге, физика, химия, биология, информатика пәндерінен сабақ беріп жүрген мұғалімдерге тіл үйретіп, мәселені шешуге тырысып-ақ жатыр. Бірақ, 2023 жылы Қазақстан толықтай үш тілді білімге көшкенде кадр тапшылығын сезінбей ме? Мұны маман дайындайтын жоғары оқу орындарының жауапты қызметкерлерінен анықтап, білдік. 

Оңтүстікте жаратылыстану пәндері бойынша үш тілді меңгерген маман дайындайтын жоғарғы оқу орнының бірі – М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті. Қазір мұнда білім бағыты бойынша 20 мамандық бар. Университетте техникалық мамандықтар бойынша ағылшын тілінде оқыту 2005-2006 жылдардан бастап қолға алынған. Жаратылыстану пәндері бойынша үш тілді педагогтарды дайындау 2012-2013 жылдан басталған. Биыл олардың алды қолдарына диплом алған. Информатикадан – 8, физикадан – 8, химиядан – 8, биологиядан – 9 студент бітірген. 

– Үш тілді жетік білетін педагог мамандарға қазір сұраныс жоғары. Біздің университетті бітірген мамандарды мектептерден арнайы хатпен шығып, сұраныс білдіруде. Әсіресе, жаратылыс тану пәндерін бітірген мамандар. Бұл топқа қабылдануда ешбір қатаң талаптар жоқ. Ұлттық бірыңғай тестпен қабылданғандардың арасынан студенттердің өз қалаулары бойынша таңдалып алынады. Оқу жылы басталғанда педагогикалық мамандыққа тапсырған суденттерге ағылшын тобының бар екендігін хабарлаймыз. Өтініш білдіргендерден тест алып, ағылшын тілін орташа білетіндерді аламыз. Әрбір топтағы студент саны 8-10-нан аспайды. Себебі, санға емес, сапаға жұмыс істеуді дұрыс санаймыз. Сонымен қатар, жоғары оқу орнында оқытушылардың білім сапасы өте жақсы. Еліміздің бас қалаларында, шет мемлекеттерде жиі біліктілігін арттырып отырады. Білім беруде өз мамандықтары бойынша өтілетін пәндерінің 60 пайызы ағылшын тілінде өтеді, – дейді М. Әуезов атындағы ОҚМУ-дың Академиялық мәселелер жөніндегі департаменттің директоры, химия ғылымдарының докторы, профессор Сәуле Назарбекова.

Профессор қазіргі таңда үш тілде білім беруде оқулықтар мәселесінде қиындықтардың бар екендігін жасырмады. Өйткені, қаладағы кейбір үш тілде оқытатын оқу ордаларының өзі химия, биология, физика пәндерінің оқулықтарына аударма жасатқан. "Оқулық мәселесі орта мектептерде ғана емес, жоғарғы оқу орындарының өзінде үлкен мәселе. Жоқтан бар жасап, оқулықтарды өзіміз құрастырамыз. Бұл мәселеде елімізде білім беру саласында белгілі бір жүйе жоқ. Әркім өз тапқанымен оқытып жатыр", – дегенді алға тартты директор. Егер тапсырыс болатын болса, университеттің мамандары оқулық мәселесінде көмектесуге әрдайым дайын және бұған оқытушыларының біліктілігі жететіндігіне сенімді екендігін атапш шөтті.

№65 мектеп-гимназия – тәжірибе алаңы

Ыбырай Алтынсарин атындағы мектеп-гимназия үш тілде білім беру жүйесіне 2014 жылдан бастап көшкен. Жаңа оқу жылында эксперимент ретінде екі 10-сыныпта жаратылыстану пәні бойынша сабақтар алғаш рет ағылшын тілінде жүреді. 

– Алдымен, Назарбаев зияткерлік мектебі, Қазығұрт ауданындағы физика-математика мектептерінен "бұл жүйенің тиімділігі бар ма, жоқ па?" деген зерттеулер жүргіздік. Түрлі халықаралық конференцияларға қатыстық, ұстаздарымызды тәжірибе алмасуға жібердік.

Назарбаев зияткерлік мектебінің материалдық-техникалық базасы, тілдік ортасы мен балалардың дарындылығын ескерсек, олар сияқты бірден алып кету мүмкін емес. Сондықтан кіріктіріп оқыту бағдарламасымен жұмыс істедік. Мәселен, 7 сыныпта физика пәні басталады, осы уақытта оқушыларға ұғымдарды, терминдерді үш тілде түсіндіріп, санасына сіңіре бастадық. 2 сыныпта дүниетану пәнін де осы тәсілмен оқыттық. 2014 жылы үш тілде сабақ өткен сыныптар бүгінде 10 сыныпқа жетті. Олар бұл жүйені қабылдауға дайын деп ойлаймын, – деді мектеп-гимназия директорының бейін ісі жөніндегі орынбасары Айгүл Керімбаева.

Қазіргі таңда білім ордасында 6 маман өз пәндері бойынша тілдік курсты тәмамдаған. Ұстаз осы тұста бір мәселенің өзектілігін атап өтті. «Жаратылыстану пәндері бойынша өте білікті ұстаздар бар. Алайда, олардың жасына қарай ағылшын тілін үйренуде қиындықтар бар. Мұндай ұстаздар тілге келгенде тасада қалып қоймаса екен» деді.

Сайлаукүл БАРАХОВА,
ардагер ұстаз:

Үш тілді меңгеру – заманның талап етіп отырған жүйесі. Ол бізге қажет. Бірақ, бізде дәл қазір кадр дайын деуге келмейді. Асығыстық жасап, дүмше молданың тірлігіндей балаларға кәсіби біліктілігі төмен мұғалімдер сабақ беріп жүрмесін. Себебі, тіл білу үшін 4-5 жыл оқисың. Ал үш немесе тоғыз айда тілді меңгеріп кетеді деу артық. Жүйеге үлкен дайындықпен, білікті мамандармен, материалдық-техникалық базасымен келген дұрыс. Ұрпақ болашағына немқұрайлы қарауға болмайды. Бүгінде ауылды жерлерде ағылшын тілінің ұстаздары онсыз да жетіспейді. Бұл жағы қалай болады, осыны да ұмытпайық.

Түйін. Жапонияда бастауыш сынып төрт емес, алты сыныптан тұрады екен. Онда балалар 12 жасқа келгенше ана тілінде тәрбие мен білім алады. 12 жастан кейін ғана өзге тілді үйренуге рұқсат етіледі. Грузияда 9 жасқа дейін өз туған тілінде оқытады. Тіл білгеннің артықтығы жоқ екендігін бүгінгі қоғамның өзі дәлелдеп отыр. Бірақ болашақ ұрпақ өз ана тілінен алыстап кетпей ме деген күдік көп. Жаңа жүйенің жемісін уақыт еншісіне қалдырып көрелік...

немесе шет тілін үйренуге мүмкіндік мол

Шет тілін білу – қазіргі заманның басты талабына айналғаны қашан?! Өзге елдің мәдениетін білу, іскерлік қарым-қатынасымызды дамыту, шетелде іс-тәжірибеден өтуде бәрібір ағылшын тілін білу қажеттілігін сезініп отырмыз. Мұны мойындамасқа амал жоқ. Көп тіл білгеннің өрісі кең ғой. Қала тұрғыны, медицина саласының қызметкері Шапиға Мырзахметованың да тіл үйреніп жүргені осы себептен. 42 жастағы дәрігердің талабы қуантарлық. Келешекте ағылшын тілін меңгеру ойы бар. Халықаралық семинарларда баяндаманың мәнін ұқпай, әбден ызасы шықса керек. Бүгінде қалада жеке кәсіп ашқан азаматтар да өзге елдің тілін үйренуге ден қоя бастапты. Студенттер мен оқушылардың жаппай тіл сындырып жүргені о бастан белгілі жайт.

 Бәсекеге қабілеттілік – заман талабы

Әйгілі жазушы Шерхан Мұртазаның мына бір пайымы еске түседі. «Сонау бір жылдары атқа мініп жүргенімде, алыс-алыс шет елдердің біразын араладым. Барған, көрген жақсы-ау, бірақ мүгедектеу хал кештім. Мылқау кісі сияқтымын. Ол елдегілер қазақ тілін білмейді. Орыс тілі, жарықтық, ол да түкке жарамай қалды. 

Инглиш, инглиш?! – дейді бәрі де. «Инглиш» түскірді білмеймін. Баяғыда немісше оқып едім, о да іске аспай қалды. 

Дүниені билеп тұрған – «Инглиш». Қазақы ұғыммен айтқанда, адам боламын десең – ағылшын тілін біл!». Қаламгер бұл ойды 1999 жылы айтқан еді. Одан бері қаншама уақыт өтті. Қажеттілік тіпті арта түскенін бағамдап отырмыз. 

Шымкент қаласындағы тілдерді оқыту орталығында бүгінде 225 адам ағылшын тілінен дәріс тыңдайды. Олардың басым бөлігі – мемлекеттік қызметкерлер, ұстаздар және студенттер қауымы. Мекеме басшысының орынбасары Жадыра Төлееваның айтуынша, мұнда ағылшын тілі 2012 жылдан бастап оқытылып келеді. Биыл Орталықтың құрылғанына жиырма жыл толады. 

Мекемеде шет тілін үйреніп жүргендердің ішінде 162-і – қазақ, 29-ы – орыс, 24-і – өзбек азаматы. Мемлекеттік қызметкерлердің жалпы саны – 87. 

Әр деңгей төрт ай оқытылса, жалпы, бір жылда тілді меңгеріп шығуға мүмкіндігіңіз бар. Тегін-ақ. Курстың соңында сертификат беріледі. Әрине, ол үшін межелі балды жинау керек. 

– Қызығушылық жылдан-жылға артып келеді. Тегін болғандықтан, әсіресе мектеп оқушылары жиі бас сұғады. Бірақ оларды қабылдай алмаймыз. Бізге мектеп бітіргендерді алу талабы қойылған. Негізінен, медицина, білім саласының қызметкерлері, студенттері көп келіп жүр. Себебі, олар іссапарға, іс-шараларға жиі қатысады ғой, – дейді басшының орынбасары. 

Қазір емтихан кезеңі. Орталықтың ұстазы Гаухар Аманбайқызы сегіз шәкіртінің білімін тексеріп жатқанының куәсі болдық. Курс ақпан айында басталған. Топта АӘИУ, ОҚМФА студенттері, үй шаруасындағы келіншектер де бар. Олардың басым бөлігі шетелде білімін жалғастыруға ниетті.

Жас та, кәрі де тіл үйреніп жүр

Қалада тіл курстарында оқып жүрген адамдар тіпті көп. «Интерпресс», «Сәлем», «ABC», «Global Education» – бұлар көпшілікке белгілі орталықтар. Қалада жалпы, 30-ға жуық ірі жекеменшік тіл курстары жұмыс істейді. 

Қазір тіл мектептерінің жұмысы қызған шақ. Студенттер мен оқушылар жазғы демалысқа шығып, орталықтарды жағалап жүр. Олардың дені негізінен «Интерпресс» мектебіне баратынын білдік. М. Әуезов атындағы ОҚМУ, ОҚМПИ студенттерінен бөлек, Алматыдағы Сүлеймен Демирель университетінің шәкірттері де осында оқуға ынталы. 

Бұл мектеп қалада ең алғаш ашылған оқу орны. 1996 жылдан бері қалалықтарға үздіксіз шет тілін үйретіп келеді. Мұнда 1200 адам оқып жатыр. Алты жастан жетпіс жасқа дейінгілерді кездестіресіз. Негізгі құрам – 12 мен 25 жастың арасы. 40 пен 50 жастағылар да көп-ақ.

Мекеме басшысы Ардақжан Жәкенова да мұны бізге мақтанышпен айтты. 

– Бәсекелестік бізге керісінше дамып отыруға серпін береді. Ең алғаш ашылғаннан сапалы жұмыс істеуге көңіл бөлдік. Тұрақты келушілерге жағдай жасай береміз. Бізде оқу құны – арзан. Мұғалімдер де білікті. Негізінен «Болашақ» түлектерін, «Алтын белгі», қызыл дипломмен бітірген түлектерді жұмысқа аламыз. Бұл – міндетті шарт, – дейді мекеме басшы. 

Мектептің оқу кластарын аралап жүріп, сегіз студенттің арасында жасы үлкен екі кісіге көзіміз түсті. Сабақ жүріп жатыр. Өз өтінішімізбен оларды аз-кем әңгімеге тарттық. Сөйтсек, екеуі де медицина саласының қызметкерлері екен. ОҚО онкологиялық диспансерінің дәрігері Бақтияр Абетаев – 46 жаста, Шымкент қалалық көпсалалы ауруханасының дәрігері Шапиға Мырзахметова апай – 42 жаста. Екеуі де өз саласының үздігі болғысы келеді. Бүгінде шет тілін білмей, алға қарай даму мүмкін еместігін түсінген. Әзірге, екінші деңгейдегі топта дәріс алып жүр. Топтағы сегіз студенттің арасында белсенділік танытады-ақ. 

Қытай тіліне де қызығушылық басым

Заман талабы шығар. Қазір қытай тіліне де қызығушылық артып отыр. Шымкентте де қытай тілі мектебі жұмысын бастаған. Орталықтың ашылғанына бір жарым жыл болған. Негізінен, Қытайда білім алып, тілді меңгерген өзіміздің қаракөз қыздарымыз қолға алыпты. 

Мұнда 80-90-ға жуық үйренуші бар. Оның 70 пайызы – өзіміздің қаракөздер. Жалпы, қытай мектебінде кәсібін Қытаймен байланыстыратын, сол елде білім алғысы келетіндер оқиды. 

Қытайдың Ланчжоу университетінің түлегі, орталықтың менеджер әрі оқытушысы Бибіфатима Сейдазымованың айтуынша, талапкерлер курсқа 5-6 жастан бастап қабылданады. Төрт мұғалім 13 топқа ханзу тілін үйретіп жүр. Бір ерекшелігі, Қытайдың 20-дан астам университеттерімен келісім-шарт түзген. Яғни, тілді осы жерде үйреніп, Қытайда білім алуға мүмкіндік бар. 

Биыл тамыз айының соңында Шымкенттен Қытай еліне он қала тұрғыны аттанғалы отыр.

«Бұл жағдай маған сабақ болды»

Күнделікті тіршілікте басымыздан түрлі жағдайлар өтеді. Кейбір сәттерде тіл білмеуіміздің кесірінен оңтайлы сәтті қолдан жіберіп алатынымыз тағы рас. Шындап келгенде, оған кінәлі өзіміз. Тіл үйренуді кейінге шегере беретін жалқаулығымыз ғой. 

34 жастағы қала тұрғыны, 3 баланың анасы Меруерт Ториева да осындай жағдайды басынан өткерген. Шымкенттен «Ақ сұңқар» деген отбасылық дәмхана ашыпты. Негізінен, ыдыс-аяқ заттарын Қытайға барып әкелетін көрінеді. Өткен жылы барған сапарында келеңсіз жағдайға куә болып, сол елдің тілін меңгеріп алуға құлшына кірісіпті. 

– Аудармашымен барып едік. Қытай тілін мүлдем білмеймін. Біз тауар алып жатқан кезде аудармашы пайдакүнемділікке салынып, жағдайды керісінше қиындатыпты. Оны кейін білдік. Келісімін беріп тұрған сатушының сөзін басқаша аударған ғой. Сол жағайға қатты намыстандым да, тілін үйренуді бірден бастадым. Енді, тілді толық меңгеріп, мұндай жағдайдан қорытынды шығарамын деп шештім, – дейді өзі. 

Осындай жағдай басынан өткен кәсіпкер келіншек қазір қытай тілі мектебінде оқып жүр. Барлық деңгейді меңгеруге ниетті. Өзі ғана емес перзенттеріне де міндеттемекші. Ағылшын тілін де бастапқы деңгейде біледі. Оны да дамытпақ жоспары бар екен. 

«Өзге тілдің бәрін біл, өз тіліңді құрметте» деген сөз бекер айтылмаған. Өз тіліңді біл. Өзге тілдің де игілігін пайдалану керек. Қазіргі заманның талабы осы.

«Мемлекеттік тіл мерейімді өсірді» – дейді қазақ тіліне құрметпен қарайтын Николай Путилин

Қазақшаны ана тілдерінен жетік білетін этнос өкілдері көп. Солардың ішінде, тележүргізуші Оксана Петерс, Максим Рожин, қазақ келіні Татьяна Мартыненконың есімдерін мақтанышпен айтуға болады. Сондай тіл жанашырларының бірі, Шымкент қаласы әкімдігінің баспасөз қызметкері – Николай Путилин.

Ол көпшілікке қазақша сөйлейтін журналист ретінде таныс. Сөйлеп қана қоймай, қазақ тілін құрмет тұтады. Ал оның жатық сөйлегеніне қарап, өзге тілде оқыды дегенге сенбейсіз. Өйткені, ұлты орыс болса да, жан дүниесі – қазақ.

– Балабақшада орыс бөлімінде тәрбиелендім. Мектепте орыс сыныбында оқыдым. Көршілеріміз кәріс, грек ұлтының балалары еді. Қазақ тілін меңгеруге ұстаздарым Бибігүл Каниқызы, Гуля Бекманқызының ықпалы болды. Кәсіби мамандар ұстаздық міндетін бірінші кезекке қоятын. Алғашқыда қиын тигенімен, қазақша тіл сындырдым. Кейін қазақ тілі, қазақ әдебиеті, қазақстан тарихы сүйікті пәндеріме айналды. Ұстаздарым қазақ тілі бойынша пәндік олимпиадаларға дайындады. Қазір достарымның барлығы дерлік қазақтар. Маған Абайдың қара сөздері мен өлеңдері қатты ұнайды, – дейді Николай.

Қазақшаны ешкімнен кем сөйлемейтін жігітті әріптестері де, достары да жақсы көреді. Мемлекеттік тілдің арқасында Николайдың есімі қалалықтарға таныла бастады. Еңбек жолын «Отырар» телеарнасында сайт редакторы болып бастаған оның жұлдызы жарқырады. Қазақ, орыс тілдерінде бағдарламалар мен хабарлар жүргізді. ТВК телеарнасында, облыс әкімдігінің баспасөз қызметінде абыройлы еңбек етті. Мемлекеттік тілді насихаттауға көп үлес қосты.

Қазір ол Шымкент қаласы әкімдігінің баспасөз қызметінде жұмыс істейді. Мемлекеттік тілді білгендіктен жұмыс істеу де қиындық тудырмады. Тіл білгенінің арқасында Николай «Мен саған ризамын» деген мақтауды жиі естиді.

– Жұмыста мәтіндерді қазақша жазамын. Әрі қазақшадан орысшаға оңай аударамын. Мұнда қызмет мемлекеттік тілде жүргізіледі. Соңғы кездері менің байқағаным, этнос өкілдері арасында қазақ тіліне қызығушылық артып келеді. Мен оларға мемлекеттік тілдің негізі мектепте қалананатынын айтқым келеді, – дейді Николай.
Тіл жанашыры тек мемлекеттік қызметте ғана емес, қоғамдық жұмыстарға да белсене қатысады. Мерекелік кештерді ана тілімізде жүргізеді. Тілді ғана емес, салт-дәстүрімізді де жақсы біледі.

– Әкем Сергей, анам Алена Шевлякова менің болашағымнан үлкен үміт күтеді. Екі қарындасым бар. Мен үйдің үлкенімін, – дейді Николай Путилин.
Тілден артық қазына, тілден артық қасиет жоқ екенін Николай осылай дәлелдеп жүр. Ол мемлекеттік тілді білу парызым дейді.