Шымкент. Желтоқсан көшесі. ОҚО әкімі аппаратының «Қоғамдық келісім» мекемесі. Иран этномәдени орталығының төрағасы Нұрсбек Капар-Пурмен кездесуге келдім. Көп күттірген жоқ, жылы жүзді кісі есіктен кіріп келе жатты. Жігіттермен «Ассалаумағалейкум!» деп амандасты.
Нұрсбек Құрбанұлы қазақша сөйлегенде таңданып-ақ қаласыз. Мақалдап, мәтелдеп сөйлегенде риза боласыз. Ол бірінші кезекте туған жерін бәрінен биік қояды екен. Өйткені, кіндік қаны тамған жер парсылар үшін қасиетті саналады. Олар дінін, салт-дәстүрін қалай сыйласа, қазақтардың тілі мен ділін де солай құрметтейді. Ал, немерелері қазақ тілін балабақшадан меңгеріпті. Өйткені, отбасы мүшелері қазақ елінде тұрып жатқандықтан өздерін Қазақстан халқының бір бөлшегі санайды.
«Қысылтаяң шақта құшақ жая қарсы алған»
– Көршілерімізге бауыр басып кеткеніміз сонша, олар біздің ұлтымыздың иран екенін ұмытып кететін. Кейбір этностардың тіл үйрену қиын дегеніне сенбеймін. Біз қазақ халқының ортасында ана тілін тез үйрендік. Әкем үнемі, татулық, көрші парызы, елдің қадірі жөнінде айтып отыратын. Қазақтың қасиетін бойларыңа сіңіріп, бауырмалдығы мен дархан мінезінен үлгі алыңдар дейтін. Қазір әкемнің әлі күнге өсиетін орындап, берік ұстанып келемін. Қазақ ағайынның ортасында қалаған кәсібімізді өркендетіп, өсіп-өніп отырмыз. Мен ынтымағы мен бірлігі жарасқан, Қазақстанда оның ішінде салт-дәстүрі сақталған Оңтүстікте тұрып жатқанымды мақтан етемін, – дейді Нұрсбек Капар-Пур.
Иә, қилы-қилы замандарда түрлі тағдырмен қазақ еліне қоныс аударған ирандықтарды қазақ халқы жатсынған жоқ. Құшақ жая қарсы алды. Қысылтаяң шақта шынайы жанашырлық танытты. Қазақстанға Иран ұлты өкілдері үш толқынмен келген. Алғашқы толқыны төӊкеріс кезеӊінде, екінші толқыны 30-шы жылдардағы аштық дәуірінде мал айдап келіп, саудалап жүріп тұрақтап қалады. Ал үшінші толқыны Ұлы Отан соғысынан кейін келгендер екен.
«Біздің халқымызда ет асу жоқ. Бірақ бала күнімізден етті жақсы көрдік. Әйелім Ханым ұлттық тағамды жақсы пісіреді. Қамырын өзі жайып, дайындайды, Ал фестивальде әділқазылар алқасы астан дәм татып, тоқпан жілікті кімге беру керектігін, бас тартудың әдістерін сұрады. Оза шауып, бас жүлдені еншіледік»
Нұрсбек ағаның айтуынша, 1946 жылы соғыстан кейін 600-ге жуық иран жігіті Қазақстанның оңтүстігіне, Бәйдібек ауданына жер аударады. Осы өңірге қоныстанған ұлттар өзге ұлттың қыздарымен отбасын құрады. Әкесі қиын кезеңде жер аударылғандардың көпшілігі суық климаттық жағдайларға, аштыққа шыдамағанын, қазақтардың кең пейілі мен бауырмалдық қасиеті болмағанда бүгінгідей халге жетулері беймәлім екенін айтып, еске алып отырады екен. Сондықтан Нұрсбек Капар-Пур үшін ұшы-қиыры жоқ көсіліп жатқан қазақтың кең даласынан қымбат мекен жоқ.
Наурыз – біздің де ұлттық мерекеміз
Нұрсбек Капар-Пурдың айтуынша, Наурыз ирандықтардың да сүйікті мейрамы саналады. Өйткені, оларда Наурыздай кең тараған мереке сирек. Ежелгі мереке ұлттық сенім мен әдет-ғұрыптың бір бөлшегіне айналған. Иран халқының мерекелік дастарханынан қасиетті заман, өмірге келу, өсіп шығу, тазару сияқты мифологиялық нышандары байқалады. Сол себепті, мерекелік дастарханға 7 тағам мен зат міндетті түрде қойылады. Мәселен, ирандар үшін алма денсаулық пен сұлулықтың белгісі болса, шырақ жылылық пен татулықтың, жиде мықтылықтың белгісі саналады. Сарымсақ көзден сақтаса, қызыл балық тыныштық пен байлықты білдіреді. Ал, мерекелік Аштың (көжесі) құрамы бөлек дайындалып, күріші майға пісіріледі.
Сондай-ақ ирандар бала тәрбиесіне өте кірпияз. Ата-анасын қатты құрметтейді. Үлкеннің бетіне қарсы келмейді. Әжесі мен апасын, әпкесі мен қарындасын сыйлауды парыз санайды.
Иран этномәдени бірлестігіне - 20 жыл Бүгінде Оңтүстікте 5 мыңға жуық иран халқы бар. Олардың көбісі Бәйдібек, Сарыағаш, Төлеби, Қазығұрт аудандарында шоғырланған.
Иран этномәдени бірлестігіне Нұрсбек Капар Пур 2000 жылдан бері жетекшілік етіп келеді. Қазіргі таңда бірлестікте 34 мүшесі бар. Осы орайда, этномәдени бірлестіктердің жанынан құрылған жексенбілік мектептердің маңызы зор. Діндері мен салт-дәстүрлерін ұстануға мол мүмкіндік қарастырылған.
– Кеңестік дәуірде өзгелердің тіліне мән берген ешкім болмады. Содан болар, кейінгі ұрпақ парсы тілін білмей өсті. Бір қуантарлығы, этномәдени бірлестіктердің жанынан жексенбілік мектеп жұмыс істейді. Мектепте оқулықтардың көбісі елшілік арқылы алынған. Кішігірім кітапхана қажетті оқулық, керекті құралдармен қамтылған. Қазір иран ұлтының өкілдері ана тілінде сөйлей бастады және 90-95 пайызы мемлекеттік тілді біледі. Ана тілінің жоғалуына жол бермеген Қазақ еліне мұнда тұратын өзге ұлттар құрметпен қарауы тиіс, – дейді бірлестік жетекшісі.
«Аптасына екі рет ет асып жейміз»
Этномәдени орталықтың атқарып отырған жұмыстары да ауқымды. Өйткені, бірлестіктің құрылғанына наурыз айында 20 жыл толды. Осы орайда Қазақстандағы Иран елшілігі мәдени іс-шараларды өткізуге ұйытқы болып отыр. Нұрсбек Капар-Пурдың айтуынша, бірлестік Қазақстандағы Иран диаспорасыныӊ жалғыз этномәдени орталығы саналады.
– Наурыз айында этномәдени орталықтың мерейтойы атап өтілді. Оған Ираннан бауырларымыз арнайы келді,-дейді бірлестік жетекшісі.
Қайсыбір этноорталық болмасын, қоғамдық іс-шаралардан шет қалмайды. Бәрі де белсене атсалысады. Мәселен «Қазақ дастарханы» фестивалі дәстүрлі шараға айналды. Өткен жылы иран этномәдени орталығы байқауда алдына жан салмай, бас жүлдені жеңіп алды.
– Біздің халқымызда ет асу жоқ. Бірақ бала күнімізден етті жақсы көрдік. Ираннан, басқа елден достарымыз, туысқандарымыз келсе қазақтың кеңпейілдігіне, қонақжайлығына, мол дастарханына қатты таңырқайды. Өзіміз етсіз отырмаймыз. Аптасына екі рет ет асып үйренгенбіз. Әйелім Ханым ұлттық тағамды жақсы пісіреді. Қамырын өзі жайып, дайындайды, Ал фестивальде әділқазылар алқасы астан дәм татып, тоқпан жілікті кімге беру керектігін, бас тартудың әдістерін сұрады. Оза шауып, бас жүлдені еншіледік», – дейді Нұрсбек Құрбанұлы.
Ет асу, табақ тарту – қазақтың ежелден сақталған кәделерiнiң бiрi. Салт-дәстүрiмiздi дәрiптеген этностар халқымызға ықыласын осылай білдіріп жатыр.
Тіпті «Қазақ елiне мың алғыс!» монументiн тұрғызудағы басты мақсаты да осы. Бiрi қуғынға ұшырап, бiрi жер аударылып келген этностар төрінен орын берген қазақ халқына айтар алғысы шексіз.
Бүгінде иран ұлтының өкілі қазақтармен туыс болып кеткен. Үлкен әпкесі қазақ жігітіне тұрмысқа шықса, ұлы қазақ қызымен бас қосқан. Нұрсбек ағаның достарының көбісі қазақтар. Ал, тіл мен мәдениетімізге құрметі тіптен бөлек. Қазақтың кішіпейілділігі мен қонақжайлылығын жоғары бағалайды.
