Версия для печати

Қуыршақ – әртістер немесе жансызға жан бітіру де бір сиқыр

Среда, 05 Февраль 2020 04:12 Автор  Опубликовано в Мәдениет Прочитано 3378 раз
Оцените материал
(0 голосов)

Шымкент ТМД елдерінің 2020 жылғы мәдени астанасы атанды. Мәдениет дегенде ойымызға алдымен театр деген ұғым оралатыны ақиқат. Ал театр сахнадағы әртістерді көз алдыңа әкеледі. Солардың ішінде жансыз қуыршаққа тіл бітіріп, сахна сиқырына жетелейтін қуыршақ театрының жөні бөлек. Осы орайда біз Шымкент қалалық қуыршақ жəне жасөспірімдер театрына бас сұғып, сахна сыртындағы мамандарымен тілдесіп қайтқан едік.

15

Театрдың тәжірибелі мамандарының бірі – Ұлжалғас Тәшібекқызы. Бұл саладағы еңбек өтілі 40 жылдан асқан әрі Шымкент қуыршақ театры құрылған күннен бері еңбек етіп келеді.
– Алматының эстрадалық-цирк студиясының (қазір колледж) қуыршақ бөлімінде 1977-79 жылдар аралығында оқып, одан соң 1984 жылға дейін Алматы қалалық қуыршақ театрында істедім, - деп бастады әңгімесін Ұлжалғас Тәшібекқызы. – Сол жылдары Шымкент облысында Асанбай Асқаровтың бастамасымен қуыршақ театры ашылды.

Бізді министрлік арқылы 1984 жылы Алматыдан осында арнайы шақырды. Шымкент қаласына келген бір топ жастың арасында Серік Мақұлбеков, Татьяна Майорова, Бекболат Парманов, Майра Асанова секілді мамандар - режиссерлер, актерлер, суретшілер болды, - дейді сұхбаттасым. – Жергілікті басшылық жастарға барлық жағдайды жасады, бәрімізге біртіндеп үй берді, шығармашылық жұмыспен алаңсыз айналысуымызға мүмкіндік туғызды.

Сонымен, жаңа ашылған қуыршақ театры 1984 жылдың 25 ақпаны күні алғашқы «Кукареку» пьесасын сахналады. Ал Ұлжалғас Тәшібекқызы жұмыс істей жүріп, 1985-1990 жылдар аралығында Ленинград театр, музыка және кино институтын сырттай бітіріп алады.
«Басқа театр әртістерінен қуыршақ театры әртісінің қандай айырмашылығы бар» деген сұрағыма ол былай деп жауап берді:

– Айырмашылығы сол – драма театрында әртістер рөлді өздері ойнайды. Ал біз – қуыршақтарды ойнатамыз. Өзің ойнайсың, өзің арқылы қуыршаққа жан бітіріп, сол арқылы алдыңдағы кермеден өткізіп, балаларға жеткізесің. Қысқаша айтқанда, жансыз дүниеге тіл бітіресің. Қуыршақтың қимылы, сөзі әсерлі, нанымды, ең бастысы, бала қиялымен қабысып жатуы керек. Сонда ғана бала көрерменнің көңілінен шығасың, - дейді Ұлжалғас Тәшібекқызы.

Театр – тәрбие алаңы

DSC 0026

Қуыршақ театрының әртістерінде рөл таңдау деген болмайды. «Мына әртіске мына кейіпкер келеді» деген ұғым да жоқ.
– Біз рөл таңдамаймыз. Әртістің жас ерекшелігіне шектеу де жоқ. Неге десеңіз, режиссер бізге жастың да, егде кейіпкердің де рөлін береді. Мысалы, «Кел, бірге ойнайық» деген спектакль бар. Сол жерде бұзық қоянның рөлін ойнаймын, - дейді театр әртісі.

– Біз, әртістер, кейіпкеріміздің кейпіне ену үшін оның образын ашудың жолын іздеуіміз керек. Ал ондай бейнені алыстан іздеудің қажеті жоқ. Бұзық қоян кейпіндегі бұзық бала өз ортамызда – балабақшада болсын, мектепте болсын, кездеседі. Міне, сол балалардың әрекетінен қоянның жиынтық образын жасап алдым. Кейде жан-жануарларды суреттеу үшін зообаққа барамыз. Осылайша әр образға жан бітіреміз. Бізге психолог та болу керек. Қимыл-қозғалыс болмаса, құр сөзбен баланы қызықтыра алмайсың. Кішкентай көрерменнің көңілінен шығу оңай емес

. Балаға бала ғой деп, немқұрайлы қарауға болмайды, олар аса сезімтал. Осылайша балалар қаншалықты ұғымтал болса, әртіс те соған сай өсуі керек.
Ұлжалғас Тәшібекқызы жағымсыз рөлді ойнаудың да артықшылықтары болады дейді.

– Неге десеңіз, жағымсыз рөлде «мынадай болу керек» деген шеңбер жоқ, өзің қалауыңша сомдайсың. Еркінсің. Бірақ, жағымсыз рөлді ойнағанда да балалардың бойын сол кейіпкердің болмысына үйретіп алуың керек. Мысалы, соңғы спектакльдерде қорқаудың рөлін ойнадым. Мектептерге, балабақшаларға барып, сахналадық. Әрине, бүлдіршіндер бетпердесі қорқынышты, үстін жүн басқан кейіпкерден қорқады. Оларды үрейлендіріп алмас үшін ақырын қолғабымды шешім, қолымды шығарамын. Балалармен жәйлап амандасамын. Бойларын үйретіп аламын. Балғындарға бірден «шабуыл жасауға» болмайды, - дейді әртіс.

«Бала да үй сияқты. Үйдің іргетасы нашар болса, ол ұзаққа бармай, құлайды емес пе? Сол сияқты, баланың да тәрбиесін ерте бастан қалыптастыру керек. Ал театр – тәрбиенің ең тиімді алаңы» деп түйіндеді сөзін тәжірибелі әртіс.

Мәдениет жылына – тың жоспар

Шымкент қалалық қуыршақ жəне жасөспірімдер театрында жас мамандар да жетерлік. Солардың бірі – 23 жастағы Исмайл Жарас. Мұхтар Әуезов атындағы ОҚМУ-ды режиссура және актерлық өнер мамандығы бойынша тәмамдаған жас оқудан соң бірден осында жұмысқа қабылданған.
Жарас алғашқы сахналық көріністерде аздап қиын болғанын жасырмады.

– Бастапқыда кейіпкердің даусын салуда емес, қимылын қолмен келтіруде аздап қиналдым. Кейін тәжірибелі мамандардан кеңес алдым. Өзім 6 сыныптан бастап мектепте өнер көрсетіп келемін, - дейді Жарас.
Қол қимылы дегеннен шығады, қуыршақ театрында сахналаудың алты әдісі бар екен. Мұны бізге театрдың қазақ труппасының қоюшы режиссері Мақпал Малдыбаева айтып берді.

– Біріншісі, кең танымал «Сырықты» әдісі. Әртістер керменің артында тұрады, балаларға тек қуыршақтар көрінеді. Кәдімгі, қуыршақ театры дегенде көз алдымызға елестейтін құбылыс, - дейді қоюшы режиссер. – Екіншісі – планшет әдісі. Әртістер үстелдің үстінде жартылай немесе толық көрініп, қолымен ойнайды. Мұндағы актердің міндеті – баланың назарын өзіне емес, қуыршаққа аударту. Ал үшіншісі – көлеңкелі әдіс. Ол әдіс театрдың арнайы сахнасында қолданылады. Себебі, жарық түсіру керек. Міне, театрымызда негізінен осы әдістер қолданылады.
Мақпал Малдыбаева театрға пьеса таңдаудың өзіндік ерекшелігі бар екенін, жергілікті авторлардан шымкенттік Әлібек Файзулла мен белгілі қаламгер Мархабат Байғұттың пьесаларын сахналап тұратындарын айтты.

– Басқа да авторлар шығармаларын жіберіп тұрады. Дегенмен, олардың туындылары көбісіне қуыршақ театрына емес, негізінен мультфильмге келеді. Ал мультфильм мен қуыршақ театрының айырмашылықтары бар. Пьесаны қуыршақ театрына сай келетіндей етіп сахналаймыз, - дейді режиссер.
Театр ұжымының Шымкенттің 2020 жылы ТМД-ның мәдени астанасы атануына орай жоспары үлкен. «Абайдың 175 жылдығы, әл-Фарабидің 1150 жылдығы, Алтын Орданың 750 жылдығы мен Шымкенттің 2200 жылдығы бәрі – бәрін біріктіріп, бір қойылымды жоспарлап отырмыз. Балаларға арналғандықтан, 35-40 минуттың көлеміне сыйдыру маңызды» дейді Мақпал Малдыбаева.

Нұрлан БЕКТАЕВ

Қ.А.Яссауи атындағы халықаралық Қазақ-Түрік университетінің филология факультетін 2005 жылы тәмамдаған. Журналистика саласында 2006 жылдан бері еңбек етіп келеді. 2006-2017 жж аралығында "Отырар-TV" медиахолдингінде жұмыс істеген. 2017 жылдың қараша айынан бастап қалалық «Шымкент келбеті» қоғамдық-саяси газетінің тілшісі. 2018 жылдың наурыз айы мен 2019 жылдың тамыз айлары аралығында газеттің бас редакторының орынбасары қызметін атқарды.