Шымкент келбеті

Cыры мен сиқырына жетелей жөнелетін киелі сахнада кімдер тебіреніп, толғанбады десеңші?! Театрмен біте қайнасып, жаны өнермен бірге өрілген артист қауымының арасында кейіпкеріміз Жәмила Бекмұрзаева, Қаракөз болып, Тәңірден медет сұрайды.

Сахна төрінде Арқалық батырын алаңдай күткен Қаракөз сұлу:

Өзгелерден дара туған,
Өр намыстан жаратылған.
Бабасының батырлығы,
Қанмен бойға таратылған.
Алатаудай арысымсын,
Қаратаудай тірегімсің... – деп, ардақтысы келетін қара жолға алаңдап қарайды.

Сүйгеніне деген сағынышын әнмен жеткізе көз жасын бұлаған Қаракөз-Жәмиланың болмысына қарап, Арқалық батырша аялап, қорғаны болғың келіп кетеді. Нәзік. Ұяң. Әдептен аспайтын, аңсарын ашық айтудан қымсынып, жанарымен ғана жеткізетін қазақтың әйелі, аруы...

Сан ғасырлар бұрынғы Қаракөз арудың әніндегі мағынасы терең, салмақты, ұлттың мінезін, қазақ жігітінің айбарын, актриса Жәмила Бекмұрзаева – бүгінгі замандастарына арнап айтып тұрғандай. Анау айтты керемет дауысы жоқ. Тек... Аңсаған, армандаған нәзік жүрек бар. Сенесің. 

Жәмила – өмірде жаны нәзік, тез жараланады. Жан жарасын – өзі жалап жазатын, есеңгіреген сәттерде – есін жылдам жинауға күш-жігерін тас қайраққа қайрайтын – қазақтың қарапайым Қызы. Ешкімнен көмек сұрамайды. Күтпейді. Жаратқан иеден соң өзі ғана көмекке келе алатынына көзі жеткен – Әйел. Жалғыз ұлын жақсы өмірге жетелеп, қиындыққа мойымай, қанаттыға қақтырмай келе жатқан – Ана. Құрғыр күйкі тірліктің жәйсіз сәтінде жараланған жүрегін сахна төріне жібермеуге, көрерменіне көңіл-күйін сездірмеуге жанталаса өз жанымен арпалысатын – Актриса.

Қараша айында қазақтың тұңғыш халық артисі, кәсіби режиссері, драматург Жұмат Шаниннің 125 жылдығына орай «Арқалық батыр» тарихи драмасы (реж.А.Алтынбеков) Оңтүстіктің «ата театры» сахнасында премьерасын тойлаған болатын. Дүбірлі тойға арнайы дайындалған қойылым болғандықтан, премьераны көрерменмен қатар театр ұжымы да асыға күткені жасырын емес. Айтқым келгені, қойылымның бас кейіпкері Арқалық батырдың (акт.Д.Аралбаев) жары Қаракөзді сомдаған актриса Жәмила Бекмұрзаева жайында. 

Әр қуанышқа дер кезінде қолыңды жеткізгенге не жетсін, шіркін?! Аз ба, көп пе, маңызды емес?! Маңыздысы: дер сәтінде – жаныңа, жүрегіңе дәрумен тапқаның!.. 

Ж.Шанин атындағы академиялық қазақ драма театрының актрисасы Жәмила Бекмұрзаева үшін 2017 жыл – шығармашылық қуанышқа кенелген жыл болды. Т.Джудженоглудың «Көшкін» аңызында (реж.А.Алтынбеков) – келін, О.Богаевтың «Ылдиға жол» пәлсапалық әпсанасында (реж.Б.Абдрахманов) – ашына, Ж.Шаниннің «Арқалық батыр» тарихи драмасында (реж.А.Алтынбеков) – Қаракөз, кезінде Е.Уразимбетов сахналаған Ә.Ақпанбеттің «Түнгі көбелектер» драмасында (реж.А.Нұртазина) Рита, балаларға арналған Жаңа Жылдық ертегіде – Мысықтың рөлдерін жыл көлемінде сахнада ойнау – аз ба, көп пе?! Ол – актриса Жәмиланың әр рөлді жан сүзгісінен қалай өткізуінде. Егер, әр роль – жан-дүниеңді жарып шығатынын ескерсек – аз емес!.. 

Театр ұжымы «Театр күні» мерекесін міндетті түрде сахна төрінде атап өтуді қалыпты дәстүрге айналдырған. 2017 жылғы «Театр күні» мерекесінде, актриса Ж.Бекмұрзаева – Қазақстанның халық артисі Жұмабике Серікбаева атындағы «Үздік әйел бейнесі» марапатын иеленген болатын. Әрине, театрдың қабырғасын қалаған майталман актриса атындағы марапаттың актриса жадында ұмытылмастай қуанышты сәт болып сақталары сөзсіз!

Жыл қорытындысында облыс әкімінің «Жылдың үздік актрисасы» жүлдесін иеленуі – Ж.Бекмұрзаева үшін жағымды тосын сый болды. 

Ал шығармашылық ұжым үшін – кемеліне жеткен сый!.. Сахна төріне имене басып келе жатқан «Жылдың үздік актрисасын» көргенде, сан тағдырлы кейіпкерлерді сан құбылта сөйлеткен, тағдырымен арпалыстырған актрисаның орнында – жәй ғана жымиған нәзік жанды Жәмиланы көріп, қуана қол соғасың. «Жолың бола берсін, Жәмила!..» деп тілек білдіресің.

С. ҚАСЫМБЕК,
Ж.Шанин атындағы академиялық
қазақ драма театрының
әдебиет бөлім меңгерушісі

«Бұрынғы өткен заманда, Дін мұсылман аманда, …Жиделі Байсын жерінде, Қоңырат деген елінде, Байбөрі деген бай болыпты, Төрт түлігі сай болыпты» деп өрілетін жауһар жыр үлкен-кішінің есінде шығар. Облыстық қуыршақ театрының актерлері «Алпамысты» шеберлікпен жеткізуге қызу дайындалуда.

Маусым айының 5-10 күндері Түркістан, Шымкент қалаларында «Ортеке» V қуыршақ театрларының халықаралық фестивалі өтеді. Іс-шара «Түркістан – түркі әлемінің мәдени астанасы» аясында ұйымдастырылады. Облыстық қуыршақ театры ҚР еңбек сіңірген әртісі, режиссер Бекболат Пармановтың «Алпамыс» атты қойылымымен қатысады. 

Қазақ халқының ауыз әдебиетінде «Алпамыс батырдың» орны ерекше. Батырлық эпос – 1000 жылдан астам уақыт бойы ұрпақтан ұрпаққа беріліп келе жатқан асыл мұра. 

– Биыл «Түркістан – түркі әлемінің мәдени астанасы» аясында іс-шаралар өтіп жатыр. Біз осыны ескере отырып, «Алпамысты» таңдап алдық. Эпос барлық түркі тілдес халықтары үшін ортақ. Аманат болып жеткен жырды жас буынға жеткізу – басты міндетіміз, – дейді облыстық қуыршақ театрының директоры Бахтияр Спанов. 

Облыстық қуыршақ театрының 34 жылдық тарихы бар десек те, жалпы Қазақстанда бұл кенже дамыған өнер. Қойылым режиссері Бекболат Парманов Алпамыстың батыр ретінде суреттелмейтінін айтады. 

– Қазақ халқында Отанын соңғы демі қалғанша қорғаған батырлар көп. Соның бірі – Алпамыс. Қойылым қаһарман тұлғаның бүгінгі ұрпақ рухтастығымен әсерлі. Эпос жас буынды патриотизм рухымен сусындатады. Отансүйгіштікке баулиды, туған жерді қорғауға үйретеді, – дейді Болатбек Саттарұлы.

Көрермен халықаралық шарада түркі елдерінің қуыршақ әлемімен танысады. Фестиваль ұйымдастырушылары ұлттық қуыршақ өнерiнiң озық үлгiлерiн дәрiптеп, қайталанбас айшықтарын сақтап қалуды көздейдi. Халықаралық шараның жабылу салтанаты облыстық Ж. Шанин атындағы академиялық қазақ драма театрында өтеді.

«Күлкі арзандап, әзіл-сықақ театрларының билеті қымбаттап кеткен заман-ай!» деп жазды белгілі сықақшы, Қазақстан жазушылар одағының мүшесі, Шона Смаханұлы атындағы әзіл-сықақ байқауының бас жүлдегері,  бүгінде республикалық «Ара» газетінің Оңтүстік Қазақстан облысындағы арнаулы тілшісі Мұхтар Шерім. Шынында, теледидар бағдарламаларында және әзіл-сықақ театрларында күлкі тым арзандап кетті. Десек те, күлкінің құдыретін бәріміз түсінеміз. «Күлкі күштілердің қаруы» деп атақты ғалым, сатира теоретигі Темірбек Қожакеев жазып кеткен. Алайда, «Күлкінің құны түсті...» деп сатириктердің бәріне томсырая қарауға болмайды. Күлкінің күштілігі, сонылығы, мықтылығы әлі де өз бабында. Назарларыңызға сатирик Мұхтар Шеріммен болған сұхбатты ұсынамыз.

– Мұхтар аға, сатираға қалай келдіңіз? Кездейсоқ па, әлде бала кезіңізден жазуға пейілді болдыңыз ба?

– Оқырмандармен кездесулердің бәрінде осы сұрақты қояды. Мақтаншақ ақындар бар ғой, «Бесіктен белім шықпай жатып, өлең шығаратынмын» деп жатады. Өз басым, сегізінші сыныптан бастап, бірдеңелер шимайлайтынмын. Шимайымды кеңес заманындағы «Қазақстан пионері» газетіне жіберсем, ол жақтан. «Аса қадірлі Мұхтар бала! Мына дүниеңіз әлі шала...» деген мазмұнда хат келеді. Сол хатты құшақтап жатып ұйықтаймын, сол хатты мектепке апарып достарыма көрсетіп, төбем көкке жетіп, одан әрі асып кеткендей болады. Алғашқы «Әлиманың әлегі» атты әзіл әңгімем Бәйдібек ауданындағы «Алғабас» газетінде жарияланды. Біз ол кезде нағашы жұртта тұратынбыз.

– Бала кезіңізде болсын, жас кезіңізде болсын, күлкілі оқиғалардың ортасында жүретін шығарсыз?

– Ой, қазір де солай, өзім күлкі кейіпкері болып жүремін. Кішкентай кезімде, қыстың күні темірдегі қырауды жалаймын деп тілім жабысып қалған. Жарты сағат ботадай боздап тұрғаным әлі күнге есімнен кетпейді. Мектеп бітіргеннен кейін жаспыз ғой, түнде ауыл қызымен ертеңгі «бешір мәселесі» туралы сөйлесіп тұрып, терең құдыққа түсіп кеткенмін. Қыз менің «жоқ» болып кеткенімнен қорқып, «шайтан алып кетті!» деп айқайлап, тұра қашқан. Студенттік жылдарымда да «қағынып» жүргенмін. Әскери сабақ болатын. Жазда жаттығу кезінде автомат ату үшін жерге жатқанбыз. Полковник ағайымыз аяғымнан теуіп: «Аяғыңды талтайтып жат!» десе, барынша талтайтыппын. Полковник «Сонша талтайтқаны несі?» деп ұрысқаны бар.
«Оңтүстік Қазақстан» газетінде «Қақпан» сын-сықақ бұрышын қайрақтап жүргенмін. Жаман «жигулиім» бар еді, күзде сонымен жүйткіп келе жатсам, жұрттың бәрі маған таңырқай қарайды. Түсінсем, тілім мұздап кетсін. Көшені аралап, редакцияға келсем, бас редакторым Әмірсейіт Әлиев: «Анауың не?» деп сұрады. Қарасам, жигулиімнің төбесінде үш леген құрт тұр. Күзгі қыраумен жабысып қалыпты. Біраз уақыт бұзылып тұрған мәшиненің төбесіне анам қоя салған ғой. Айтпақшы, Сарыағаш ауданындағы тұрмыстық қызмет көрсету комбинатының директорын сынаған «Шатақ шалбардан шықты» фельетоным үшін Әмірсейт Әлиевтен сөгіс ала жаздағаным да бар. Сол күні өзім «свежий глаз» едім. Кезекші Сәділ Кәдеев ағамыз-ау деймін, есімде қалмапты... Ол кісімен қосарланған күні маған рахат. Барлық беттерді өзі оқиды. Мен арқамды кеңге салып, екі қолымды қалтама салып жүремін. Корректор апайларымыз әзілдің түбін түсіретін еді. Сол күні «Қақпан» беттеліп жатқан. Бір апайым «Шатақ шалбардан шықты» тақырыбындағы «шатақ» сөзінің бірінші әрпін өзгертіп, орнына «Т» әрпін қоя салыпты. Газет беттеліп жатқанда, жауапты хатшының орынбасары Нұрлан Кенжеғұлов баспаханаға жетіп келді. Келе салып, газет басуды тоқтатты... Енді... «Шатақ» сөзі өзгеріп кетті ғой! Ертең обкомдағылар оқыса, «бітті Бәтима» болады. Әбекең мені өзіне шақырды. Түсі өрттей түнеріп кеткен. «Тақырыпты осылай қойдың ба?» деп сұрады. Түп нұсқаны көрсеттім... Не керек, газеттер жойылып, бір қатерден аман қалдым.

– Кезінде газеттерде фельетон, памфлет, пародия сияқты сатиралық жанрлар болды. Қазір олар жоқ. Мәселен, өзіңіз осы жанрларға неге қалам тартпайсыз?

– Қазір қоғам өзгерді. Бұрын фельетон жазсаң, кейіпкерің жазаға тартылатын. Қазір фельетонға былқ етпейді. Қайта қызметі өсіп кетеді. «Айқын» газетінің қосымшасы «Ара» газеті шығып келеді. Әр нөмірі сайын менің фельетондарым «Жұмаштың жүгермегі», «Ратқұм МІРЕШ», «Мен ғой», «МұхШЕР» сияқты бүркеншік аттарыммен жариялануда. Тым болмағанда күлкіге қалдырайық, өзгелерді жемқорлықтан сақтандырайық деген ниетпен жазылады. Рас, реcпубликалық, облыстық басылымдар фельетонды түртпейді де...

– Қолына қалам ұстағанның бәрі жазушы немесе ақын емес. Сізге киелі қаламның салмағы қалай сезіледі?

– Менің қолым жеңіл. Бұрын қаламмен жазатын едік. Бүгінде компьютерге пернетақтамен зырылдатамыз. Ойым да, қиялым да жүйрік. Отырамын да «зыррр» еткізіп жаза қоямын. Суын сорғалатып, ағызып-тамызып жазғаныңды кім оқи қойсын?

– Қалай ойлайсыз, Шымкентті күлкі брендіне айналдыруға болады ма?

– Күлкінің отаны Шымкент десек те болады. Кезінде облыстық «Күлкі жәрмеңкесін» ұйымдастырдым. «Шаншардың» «Шаншар» болып қалыптасуына мұрындық болдым, идея тастадым. Ауылда жүрген Жүсіп пен Уәлиді Алматыға жетектеп апарып, «Тамашаға» қатыстырдым. Одан кейін сап түзеген «Шымкент шоу», «Алдараспан», «Нысана» дейсің бе, бәрінен де Шымкент күлкісі естіледі. Демек, Шымкент күлкісі – бренд!

– «Күлкі арзандап, билет қымбаттап кетті» деп жазыпсыз? 

– «Ауруын жасырған өледі» дейді қазақ. Атын атап, түсін түстемесем де, көбісінің күлкілері көбік секілді. Әлеуметтік тақырыптарды қозғай алмайды. Сол, майда-шүйде, отбасы төңірегінде жүр. Ал, «Өнер қырандарының» қарқыны күшті.

– Аға, сіз туралы «Егемен Қазақстан» газетінде Берік Садыр «Қазір сатира жазудағы көштің алдында Мұхтар Шерім тұр» деп жазыпты. Демек, сізді бүкіл Қазақстан оқиды деп айта аламыз ғой?

– Мақтанғандай болмайын... «Жас Алашта» жиі жарияланамын. Ал, бұл басылымның еліміз бойынша мыңдаған оқырмандары бар. «Алматы ақшамының» «Бір түрлі бетінің» жаттықтырушысымын. «Жас қазақ» газетінде де сатираларым жарияланып келеді. Жалпы, менің әзілдерім жарияланбаған басылым жоқ шығар? Иә, оқырмандарым көп. Астанадан лауазымды қызметтерде жүрген Дархан Мыңбай інім телефон соғады: «Мұха, сіздің сатираларыңызды министрлердің өздері оқып отырғандарының куәсі болдым!» дейді. Мұны элиталық оқырмандарым дейміз бе? Сатирик Алпысбай Боранбаев айтады: «Алпыс жылдығыма орай еліміздің алпыс елдімекендері мен облыс орталықтарында болдым. Бәрі Мұхтар Шерімді сұрайды!» деп риясыз күледі. Көпен ағам: «Жаз, бұрқыратып жаза бер!» деп қамшылайды.

– Осы жерде тағы бір сұрақ туады. Сіздің әзілдеріңіз үнемі республикалық басылымдарда жарияланып келеді. Ал, өңірлік басылымдарда көрінбейсіз. Неге?

– Оның рас. Павлодар, Жезқазған, Қызылорда облыстық газеттері сықақтарымды сұрап, басып жатады. Сұрамай-ақ жариялап жатқандары қаншама? Авторлық құқымды бұзбаса, мейлі. Қайта қуанамын. Ал, жергілікті газеттердегі әріптестерім:«Өзіміздің Мұхаң ғой!» деп жүрсе керек, үндемейді. Олар үндемеген соң, мен де үндемеймін. Биыл алпыс жылдығым келе жатыр. Әй, сол кезде газет беттерінде сөйлейтін шығармын.

– Ән ұрлайтын плагиаттар көбейді. Сатирада сондай оқиға бар ма? Мәселен, сіздің сатираңызды...

– Ойыңды оқып қойдым. Кеңес заманында жазылған «Футбол ойнаймыз!» атты әзілім бар еді. Соны «Қазақ әдебиеті» газетінен оқыдым. Бірақ авторы бүгінде белгілі композитор Жарылқасын Дәулет. Сәл ғана өзгерткен. Менің әзілімде еркектер мен сауыншылар футбол ойнайтын, Жарылқасын қазақ руларын кейіпкер етіп алыпты. Өкпеледім. Іштен шыққан туындым ғой... Жарылқасынды жолықтырып, өкпемді жеткіздім. «Сенің осы әзілің ұнап қалды...» деді. Кейін дос болып кеттік. Тіпті, төрт томдығымды шығарып берді. Тағы бір қызықты айтайын, «Шаншардың» әртісі Уәлибек Әбдірайымов Жарылқасын нұсқасын тамаша орындады. Бірақ үлкен кісі: «Трайбализмді насихаттаған бұл кім? Сахнадан кете ғой...» деп ренжіген көрінеді.
Иә, Сарыағашта демалып жатқанда, көңілді тапқырлар клубы мен «Шаншар» арнайы өнер көрсеткен ғой. «Ондай-ондай ханның қызында да болады!» дей салайық мұны.

– Жыл сайын кітап шығаратындар бар. Бірақ оқылмайды. Авторларын да біле бермейміз. Осы төңіректе ой қозғасаңыз?

– Кітап шығара берсін. Өздерінің әулетіне ескерткіш қой. Ал, менің кітаптарым аз. «Құдағи құшақтай береді», «Талтайып тұрғым келеді», «Быт-шытыңды шығарамын!», «Кешіріңіз, сіз есек емессіз бе?», «Ымбаппа»., «Қашқандар мен қуғандар». Болды. Неге дейсіз бе? Қанша жерден мықты болсаңыз да, қазір жастар кітап оқымайды. Бәрінің қолдарында бір-бірден смартфондар. Неге керек қалың кітаптар? Бірді-екілі зиялылар ғана оқуы мүмкін. Сондықтан, кітап шығаруға аса қызықпаймын. Алпыс жылдығыма орай кітап шығаруым мүмкін. Ал, ғаламтордың мәні мен үшін зор. Әлеуметтік желілерде күн сайын әзілдерім жарияланып тұрады. Сайттар мен порталдар әзілдерімді көшіріп басады. Тіпті, қытайдағы қазақ сайттары менің әзілдеріме жеке блог ашып қойыпты. Әлеуметтік желідегі оқырмандарым он мыңнан асып жығылады. Соның өзі мен үшін «қалың кітап»...

– Сатиралық театрлармен араласып тұрасыз ба?

– «Шаншарда» «Үбән», «Жер сатамыз!», «Алдараспанда» «Евромола», «Нысанада» «Иегова» сияқты интермедияларым сахналанды. Ал, кезінде «Тамашаның» белсенді авторы болдым. Қазіргі театрларға жазбаймын десем де болады. Өйткені, олар авторлармен жұмыс жасай білмейді. Ашығын айтқанда, қаламақы бермейді. Ал, маңдай теріммен келген дүниеме қаламақы алсам, онымен байып кетпеспін, бірақ өз бағамды білуім керек қой!

– Сатирадан басқа қандай өнеріңіз бар?

– Ән айта алмаймын. Әдемі дауысым жоқ. Бірақ, үй жұмыстарына пысықпын: темірді дәнекерлей аламын, компьютерімді өзім жөндеймін.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Құттыбике НҰРҒАБЫЛ

ЖАСТАР ТЕАТРЫНЫҢ ШЫМЫЛДЫҒЫН ТҮРДІ

Шымкент қаласында Жастар театрының тұсауы кесілді. Өнер көгіне ұядан ұшқан балапандай қанат қаққан жас ұжым алғашқы қойылымына Әлімбек Оразбековтің «Бір түп алма ағашы» пьесасын таңдапты. Олардың «өз театрымыз болса екен» деген ұсынысы қолдау тапты. Көрдік, көзайым болдық. Қоюшы режиссері М.Əуезов атындағы ОҚМУ-дың аға оқытушысы Айна Емкулова.

Оның актер шеберлігі маманы ретінде қолтаңбасы анық байқалды. «Немен бітер екен?» деген ойдың жетегінде тұңғиығына тартып әкетті. Дегенмен көрерменнің көңіл пернесін дөп басты. 

«Баяғыда бір түп алма ағашы болыпты. Үлкейіп өсіп, жеміс беріпті. Ағаш әрі қарай иесінен мұнан да көп алма берсем дейтін көрінеді. Бірақ бұтақтары «сенсіз де өмір сүреміз» деп тамырлы ағаштың көңілін қалдырады. Не істерін білмей күйінген ағаш күннен күнге сола береді. Қойылымда да солай... Тағылымды аңызға негізделген пьеса алма ағашының түбінде баяндалады. 

Әкеден ерте айрылған отбасы мүшелерi аналарының туған күніне жиналып, ауылдағы қарашаңыраққа жиналады. Бауырлардың отбасында бас қосуына үйдің кенжесі Мақсат ықпал етеді. Қоларбаға таңылған мүгедек жігіт анасының жанында болады. Ал көкесі мен әпкесі қалада. Әрқайсысы арман қуып, оқиды. Білім алады. Бірақ олар қарақан басының қамын ойлап, адамдық қасиеттен алыстап кетеді. Жалғызбасты анасы мен мүгедек бауырларының сенімін ақтамайды. Қуанышқа жиналған дастархан басында әрқайсысы өз басының жайын күйттейді. Бірін-бірі тыңдамай, менікі дұрыс деп бет бақтырмайды. 

Бала күнгі бауырмалдық пен сыйластықтың жұрнағы да қалмаған. Бір-бірі үшін жүрегін жұлып беруге дайын бауырлардың жанашырлығы құмға сіңген судай ғайып болған. Бүгінгі қоғамдағы отбасындағы араздық, бауырлар арасында талас-тартыс бір дастархан басындағы сюжет желісіне сыйып тұр. Қойылым соңы қайғылы оқиғамен аяқталады. Мақсат бауырларының араздығына шыдамай, өзін құрбандыққа шалады. 

Алғашқы қойылымда езу тартқызар диалог та, күлдіргі көрініс те көп. Әрине, көрерменге мұндай көңіл күй сыйлау үшін әртістік шеберлік керек. Бірақ қойылымды студенттер кейіпкерлер арқылы сәтті ойнады. Еңбек жолында сахналаған алғашқы туындысын жүрекке жеткізу үшін театр ұжымының көп күш жұмсағаны көрініп тұр. Рөлдерді М. Әуезов атындағы педагогика және мәдениет факультетінің оқытушылары мен студенттері алып шықты. 

– Жастардың өнері толқытты. Кәсіби кемшілігін, шынайы сенімдері толықтырды. Студенттердің ойыны көрермендерін сендірді. Маңыздысы сонда! Жастардың өнерін өрістету арқылы, Оңтүстік мәдениеті жаңа биікке жол ашты, – дейді Ж. Шанин атындағы қазақ драма театрының әдебиет бөлімінің меңгерушісі Сая Қасымбек. Сондай-ақ Жұмат Шанин атындағы облыстық академиялық драма театрының актері, ҚР еңбек сіңірген қайраткері Мәжит Ілиясқаров сөз сөйлеп, жастар театрына сәт-сапар тіледі. 

Алғашқы қойылымға біраз шығармаларды таңдадық. Десе де, Әлімбек Оразбековтің «Бір түп алма ағашына» тоқталдық. Бұл пьеса жастардың жан дүниесіне жақын – дейді театрдың көркемдік жетекшісі, сахна қозғалысы маманы Алмас Бауыржанұлы. 

Қазіргі таңда театр құрамында 30 студент бар. Алдағы уақытта жас ұжым 14 пен 29 аралығындағы өнерге қызығушылығы бар жастарды қабылдайды.

Астанадағы Жастар театрының белді әртісі, тележүргізуші Әділ Ахметовтың есімі көзіқарақты көрермендерге жақсы таныс. Ол «Диляфруздың төрт күйеуі», «Ревизор», «Жан азабы», «Ханша дария хикаясы», «Шырақ жанған түн», «Асауға тұсау» және т.б. театрлық қойылымдарда шебер ойнайды. Бұдан бөлек, кино саласында да өз есімін қалыптастырып үлгерді. Оны көрермен «Парыздағы» Асан, «Астана – махаббатым менің» телехикаясындағы Ерлан, «Сұңқардағы» Азамат және «Қара шаңырақтағы» Дәулет, тағы басқа рөлдері арқылы таниды. Жуырда Астана Жастар театры Шымкентке гастрольдік сапармен келген болатын. Жас әртіс Әділ Ахметовпен жүздесіп әңгімелесудің сәті түсті.

– Шымкентке қош келдіңіз! «Асауға тұсау», «Тырау-тырау тырналар», «Ақымақ болған басым-ай...», «Алғашқы махаббат», «Көзіме бір көрінсең бала ғашық» сынды қойылымдарыңызды көрермендер жылы қабылдаған сияқты...

– Оңтүстік өңіріне екінші рет гастрольдік сапармен келіп тұрмыз. Алғаш рет театр болып енді құрылып, аяғымызды қаз-қаз басып жатқанда Шымкенттің көрермендеріне өз қойылымдарымызды ұсынған едік. Сегіз жылдан кейін тағы жол түсті. Апта бойы Оңтүстіктің көрермендеріне ұмытылмас әсер, рухани азық сыйладық деп ойлаймын. Оған әр қойылымнан кейін көрермендердің ілтипат білдіріп, ұзақ қол шапалақтағандары куә. Құшағымызды гүлге толтырып, мерейімізді тасытты. Оңтүстік мен үшін өте ыстық мекен. Өз жұртым да, нағашы жұртым да осы өңірден. Сондықтан жиі келемін. Әр келген сайын қаладағы бір өзгеріске, оңды өзгеріске куә боламын.

– Өнер жолын таңдауыңызға кім ықпал етті? Бала күніңізде әртіс боламын деп армандаған ба едіңіз?

– Алланың қалауы осы шығар. Сондай-ақ, әкем, атам өнерге өте жақын кісілер. Әкем өнер жолына түскісі келген екен. Бірақ «бір әулетке бір дәрігер керек» деген ұстаныммен атам әкемді медицина саласына жіберіпті. Әкем Ералы білікті хирург болса да өнерді жан-тәнімен сүйеді. Қойылымдардан қалмайды. Кітапты көп оқиды. 1996 жылдары ғой, алтыншы сынып оқып жүргенімде атам Араб елдерінен тапсырыс беріп, бейнекамера алдыртты. Ол кезде таңсық еді, екінің бірінің қолы жете бермейтін дүние. Сол бейнекамера өнерге келуіме үлкен себеп болды. «Хабар» телеарнасынан «77 күн» деген бағдарлама кең тарап, қызу талқыға түсіп жатқан шақ. Ал біз, інім, әпкем, үшеуміз сол бағдарлама негізінде «777» күн деген бағдарлама түсіретінбіз. Түрлі образдарды сомдайтынбыз. Сосын әр жексенбі сайын ата-анамызды, туған-туыстарымызды жинап көрсететінбіз. Ал 11-сынып оқып жүргенде мектебімізге Шаймерденов Ернат есімді жас мұғалім жаңадан келді. Бастауыш сыныптарға ән-күй сабағынан дәріс беретін. «Алтын күз», «Жігіт сұлтаны», тағы басқа іс-шараларда қойған қойылымымызды ұнатып, драма үйірмесін ашты. Нақышына келтіріп, поэзия оқуды үйретті. Алаш зиялыларының рөлін сомдадық. Оған дейін біздің сынып спорттық іс-шаралардан алдыңғы орын алып келсе, ағай келгеннен кейін өнерден де алдымызға жан салмадық. Мектеп басшысы мен ұстаздарымыз таңғалатын. Сол Ернат ағайымыз мамандық таңдар тұста, «Әділ, Данияр, Қасым, сендер өнер академиясына құжат тапсырыңдар» деп бағыт-бағдар берді. Екі досымның ата-анасы қарсы болды. Ал менің әкем өзінің орындалмай қалған арманының жүзеге асатынына қуанған болуы керек, бірден қолдады. Бірақ бір талап қойды.

– Ол қандай талап? Белгілі режиссер Нұрқанат Жақыпбайдың қолына қалай тап болып жүрсіз?

– Әкем «Алдымен сені бір профессор ағаң тексеріп көреді. Талантыңды, талабыңды байқайды. Егер, «осы баладан бірнәрсе шығады» десе тапсырасың, шықпайды десе басқа саланы көрерсің, болмаса әскерге барасың» деді. Содан өнер академиясына түсудің жолдарын сұрастыра бастадым. Ән айтып, би билеп, музыкалық аспапта ойнау керек деді. Аз ғана уақыттың ішінде домбыра мен гитараны үйреніп алдым. Межелі күн жақындаған сайын жүрек өрекпіп, толқиды. 2002 жылы жаздың жаймашуақ күнінде

Нұрбол деген ағам академияға ертіп апарды. «Осы жерде тапжылмай күт» деп дәлізге тастап, өзі жұмысына кетті. Бойым ұзын, үстімде ақ көйлек, қара шалбар, шашымды жылтыратып, артқа қайыра тарап барғам. Оқытушылар келіп, өздерінің факультеттеріне түсуге үгіттей бастады. Кетіп қалуға болмайды. Ағам айтқан кісіні күтуім керек. Бір кезде «әй, Әділ деген сенбісің?» деген дауыс естілді. Жалт бұрылсам, толықтау келген, орташа бойлы, жүзі жылы бір кісі келе жатыр екен. Кейін білдім, белгілі сыншы Әшірбек Сығай аға екен. Мысал оқытты. Дауысымды тексеріп көрді. Өнердің алфавитін түсіндірді. Сосын «биыл Нұрқанат Жақыпбай деген керемет мықты режиссер қабылдап жатыр. Сен соның курсына лайықсың» деп мені қап-қараңғы бір аудиторияға кіргізіп жіберді. Шашы ұзын, түрі сұсты, қап-қара боп киінген бір кісі отыр алдымда. Қорықсам да, қорыққанымды білдірмей, жаттағанымды бірінен кейін бірін айта бердім. Тоқтар Серіков орындап жүрген «Жүрегім жүрегіңмен егіз бе еді» деген әнді орындадым. Сөйтіп Нұрқанат ағайдың қолынан рұқсат қағазын алып шықтым. Рұқсат қағазының өзі кез келген балаға беріле бермейді екен. 300 бала бағын сынаса, соның 60-70-і ғана рұқсат қағазына қол жеткізіп, оның ішінен үздіктерін іріктейді екен. Сөйтіп 20 шақты ғана бала оқуға түседі. Осылайша құжат тапсырып, драма және кино актері мамандығына оқуға түсіп кеттік. Нұрқанат аға – өнердегі әкеміз. Сол кісінің қолына түсіп, тәрбиесін көріп, тәлімін алу бақыты бұйырғанына бақыттымын. Біздің курс жанып тұрған мықты курс болды. «Оқу бітіргеннен кейін жан жаққа шашырап кетпей, бәріміз бір театрда жұмыс істесек» деп армандайтынбыз. Міне, сол арманымыз орындалды. «Астана жастар театры» ашылып, оған біздің курстың қыз-жігіттерін жұмысқа шақырғанда Нұрқанат ағайымызбен бірге Алматыны қиып, жұмысымызды тастап, Астанаға келдік. Бес жігіт бір бөлмеде тұрып, 19 мың теңге айлыққа жұмыс істедік. Ол кезде қазіргідей театрдың жеке ғимараты жоқ, өзіміз жүк тасып, өзіміз сахна безендіріп, өзіміз жарық түсіріп, қойылым біткеннен кейін жуып-шайып тазалап кететінбіз. Еңсеміз түскенде ұстазымыздың «Бұл – өткінші нәрсе. Әлі-ақ адамдар біздің театрға билетті таласып алатын жағдайға жетеміз» деген сөзі жігер беретін. Ұстазымыз бен ұйымшыл ұжымымыздың арқасында тоғыз жылда сегіз рет республикалық, халықаралық театрлар фестивалінде бас жүлдені қанжығаладық.

– «Алғашқы махаббат» қойылымындағы Айболдың рөліне ішегіміз түйілгенше күлдік. Сіздің байсалды, салмақты рөлдеріңізге куә болған көрермендер танымай да қалып жатты. Бұл образды соншалықты қалай сенімді шығара алдыңыз?

– Комедия – күлдіре отырып, ой тастайтын жанр ғой. Бұл образды өзімнің сыныптастарымнан алдым. Өйткені, құрдастар арасында ойымыз бір жерден қабыспайтын тұстар туындап жүр. Біреуі бір ағымға кіріп кеткен. Біреуі батысқа еліктейді. Ортақ мүдде жоқ боп тұр. Осындай жайттар ойландырып, осы рөлді алып шыққым келді. Сондай-ақ Ерболат Оспанқұлов деген актер бар. Өзі бір сұхбатында «қайда барсам да мені «гілі-гілі» деп атайды деп жүреді. Бір съемкада жолығып, ұзақ сөйлестік. Сөйлегендері қызық. Сол Ерболаттың кейбір іс-әрекеттерін, сөйлеу мәнерін осы қойылымға алып келдім. Бос уақытым болса, базарда газет-журнал сататын таныстарыма барып, әңгіме-дүкен құрамын. Кездескен әр адамның іс-қимылын барлап, көкейге түйіп жүремін. Образ жасау керек болғанда соларды шығарамын.

– Сынға қалай қарайсыз? Сын сізді қаншалықты ширатады?

– Сыншылардың ойларына қатты мән беремін. Өйткені олар сол мамандықта көз майын тауысып білім алды. Ізденді. Әшірбек Сығай аға өмірден озарынан бір апта бұрын «Өнер айдыны» деген радиобағдарламада мен туралы айта келе «Біз, сыншылар талантты, еңбекқор бір әртісті нысанаға аламыз. Сосын тышқан аңдыған мысықтай солардың әрбір рөлін бақылап, қай жерде өскенін, қай жерде шалынғанын зерделеп жүреміз» деген екен. Сыншылар жаман болсын деп емес, қайта одан сайын өссін, ширасын деп айтады. Мысалы, жаңағы өзіңіз айтып отырған Айболды шығаруыма сыншылардың септігі тиді. Мен театрда да кинода да байсалды рөлдерді сомдадым. Сосын сыншылардың арасында «Әділ Ахметовтың рөлдері бір сарынды болып бара жатыр» деген әңгімені құлағым шалды. Намысшыл халықтың ұрпағымыз ғой. Көрермен мені комедия жанрынан да көрсін деп осы рөлді шығардым. Егер мені халық танымаса, сол менің жеңісім болады деп, іздендім. Шынымен, қойылым аяқталғаннан кейін ғана «Айболды ойнаған сіз бе?» деп сұрап жатады.

– Ауылдағы ағайын сізді «Қара шаңырақ» сериалындағы Дәулет рөлі арқылы таниды. Бұл рөлге қалай бекітілдіңіз? Кейіпкердің өзіңізге ұқсас жақтары бар ма?

– Иә, ұқсас жақтары бар. Кастинг директоры Жайна Әбдиева хабарласып, кастингке шақырды. Екі рет видеобайқаудан өттім. Кейін Дәулеттің рөліне бекітілгендігімді айтып, хабарласты. Біз бірінші 25 бөлімнің сценарийін оқыдық. Туған ел мен қара шаңырақты сүйіп, ата дәстүрді құрметтеу, отбасы құндылықтарын дәріптейтіні қатты ұнады. Менің кейіпкерім Дәулет – бапкер, ер мінезді жігіт. Наурыз айының бірінен қыркүйек айының біріне дейін тура алты ай түсірілім алаңында болдық. Бала кезімде бокс үйірмесіне қатысқанымның көп септігі тиді. «Қара шаңырақты» көрермендер өте жылы қабылдады. Қазақы, ұлттық салт-дәстүрімізге, құндылықтарымызға жақын болғаннан шығар.

– Сізді алдағы уақытта тағы басқа қандай жобалардан көреміз?

– Режиссер Ақан Сатаевтың «Анаға апарар жол» атты киносында бас кейіпкер Ілиястың рөлін сомдадым. Жабық көрсетіліміне Мемлекет басшысы
Н. Назарбаевтың өзі келіп қатысты. Бұл туындыда қазақ даласында жүргізілген күштеп ұжымдастыру науқаны, қазақты қаусатып кеткен жұт, екінші дүниежүзілік соғыстың салқыны мен одан кейінгі ауыр күндер шебер көрсетілген. Сценарийді неше рет оқысам, көзге сонша рет жас келді. Жақында кинотеатрлардан көрсетіле бастайды. Көріп, бағасын берерсіздер.

– Көрерменді жалықтырып аламын деп қорықпайсыз ба?

– Кейде қорқамын. Сол үшін әр бағдарламадан жылтыңдап көріне бермеймін. Киноға да көп түспеймін. Жақында 100, сосын 16 бөлімді екі киноға шақырған. Бірақ екеуінен де бас тарттым. Әрине, ақша үшін түсе беруге болады. Бірақ мен көрерменнің есінде ұзақ уақыт қалатын сапалы дүниемен ғана шыққым келеді.

– Әңгімеңізге рахмет! Жұлдызыңыз жана берсін!

Сұхбаттасқан
Ә. БЕГІМБЕТ