Шымкент келбеті

Қуаныш ИСМАИЛОВ,  облыстық опера және  балет театрының  дирижері

Әдетте дирижер дегенде көз алдымызға өмірде көрген-білгені көп, жасы 40-50-ді еңсерген адам елестейді. Алайда біз сұхбаттасқан Қуаныш Исмаилов ол қатардан емес. Жасы – небәрі 27-де. Өзі классикаға – академиялық жанрға берілген. Жуырда ол Мұқан Төлебаев атындағы байқауда бақ сынап, бірінші орынды жеңіп алды.

– Қуаныш, классикалық музыкаға қызығушылық қалай басталды?

– Мен киелі Түркістанда тудым. Сонда тұрып айналадағы әдемілікке, жақсылыққа ынтық болмау мүмкін емес шығар. Мектепті аяқтағасын ата-анаммен бірге Алматыға көштік. Колледжде оқыдым, кейін консерваторияны бітірдім. Қазір Шымкенттегі опера және балет театрында жұмыс істеймін. Бірақ отбасымызда музыкамен кәсіби түрде шұғылданған жан жоқ. Анам ән айтқанды жақсы көретін. Өкінішке қарай, әуестіктен әрі аса алмады. Бүгінде әртіс болу, музыкамен айналысу ешкімге таңсық емес. Әкем – заңгер, менің де Фемида қызметкері немесе дәрігер болғанымды қалады. Бірақ менен соның бірі де шыққан жоқ. Өзімнің қалауыммен музыкант болдым.

– Неге дирижерлікті таңдадыңыз?

– Бала күнімнен музыка мектебіне бардым. Сонда Нұрғиса Тілендиев ерекше әсер қалдырды. Бүкіл болмысы есімде сақталып қалды. Осылайша арманыма жақындай түстім. Магистратурада оқуымды жалғастырдым.

– Алматылық көрермен мен шымкенттік көрерменнің қандай айырмашылығы бар?

– Әрине, әр қаланың, әр мемлекеттің өз ерекшелігі болады. Алматы – Қазақстанның ірі мегаполисі, ғылым-білімі, мәдениеті, тарихы іскерлік кеңістігі қалыптасқан. Шымкенттіктер де алматылықтар сияқты өнерді – театр, опера, классикалық музыканы жақсы көреді. Бағалайды. Ғұламалардың бірі: «Музыка жан дүниеңнен күндегі шаңды жуып жібереді» деген екен. Оңтүстік халқы музыкаға жақын. Барлық жаңашылдықты қабылдауға, сіңіруге дайын тұрады.

– Соңғы рет қатысқан конкурс туралы айтып берсеңіз...

– Талдықорғанда республикалық «Алтын таяқша» байқауы өтті. Мақсаты – атақты композитор, ҚазКСРО-ның еңбек сіңірген өнер қайраткері Мұқан Төлебаевтың шығармашылығы дәріптелді. Композитордың репертуарында оркестрлік және камералық, 50-ден астам ән мен романс, Мұхтар Әуезов атындағы Қазақ драма театрының спектакльдеріне арнап жазған әндері бар. Байқау бірнеше сатыдан тұрды. Біріншісінде Мұқан Төлебаевтың бір туындысын, одан кейін Кенжебек Күмісбековтің «Қорқыт туралы аңызы» мен Чайковскийдің «Лебединое озеросын» орындадық. Екінші турда вокалистермен қаншалықты кәсіби деңгейде жұмыс істей алатынымызды көрсеттік. Екі жылдан кейін байқау халықаралық деңгейде өтеді. Оған алыс-жақын шет елдерден келеді. Бұл дегеніңіз – зор мүмкіндік.

– Дирижер жұмысындағы ең қиын нәрсе не?

– Үлкен ұжымды басқару оңай емес. Опера қою, хор шығару, вокалистерді дайындау жұмыстары қабаттасқан кезде тіпті еселенеді. Ал көрерменнің көңілінен шығып, оларға қуаныш сыйлағанда шаршағаныңды ұмытып кетесің. Дирижердің басты қасиеті сол – сезімін қолымен, көзімен білдіруі тиіс, оның үстіне жақсы психолог болуы керек. Бір сөзбен айтқанда, нағыз әмбебап адам. Алда талай жоспар бар. Мысалы, бірінші рет Чайковскийдің «Евгений Онегин» операсын облыстық театрда 2009 жылы қойған едік. Арада жеті жыл өткенде тамаша қойылымды қайта қалпына келтірдік. Қазіргі күні Сергей Рахманиновтың «Алеко» операсы бойынша жұмыс істеп жатырмыз. Бұл – драмалық тұрғыдағы камералық, лирико-психологиялық опера. Кейіпкері Алеко – ХІХ ғасырдағы білімді, жас ұрпақтың жинақталған образы. Кезінде Пушкин де өзін осы қатарға қосқан. Қазір де осы романтикалық образ замандастарымыздың біразына жақын деп ойлаймын.

– Осы заманғы дирижер қандай болуы керек?

–Мені әлемге танымал композитор әрі дирижер Янис Хриссомалис тәнті етеді. Оның өнері таңданарлық. Кез келген дирижердің міндеті – музыкантқа бағыт-бағдар беру, көмектесу. «Дирижер» сөзінің өзі француз тілінде «басқарушы», «бағыттаушы» деген мағынаны білдіреді. Бірақ маған классика ұнайды. Онда қалыптасқан ереже, тіпті өзіндік этикеті бар. Бәрінен бұрын өзгерту, тәжірибе жасау оңай. Бірақ оны көрермен қабылдай ала ма? Байқағаным, Оңтүстік Қазақстан облысының тұрғындары салиқалы музыкаға жақын. Талай жылдан бері осы үрдіс үзілген жоқ. Көрсетілімнен кейін олар пікірлерін қалдырып, өнерімізді тағы тамашалағысы келетінін жеткізіп жатады. Соған қарағанда көпшілік соңғы уақытта белең алып тұрған жеңіл шоулардан жалыққан сияқты. Опера кассасында билет бірден өтіп кетеді, бұл – жетістік. Оңтүстік Қазақстанды шығармашылық ордасы деу тегін емес. Аймақта қазіргі күні 8 театр жұмыс істейді, демек, өнер мен мәдениетке құрмет жоғары.

– Бас дирижердің жоспары қандай?

– Опера және балет театрында үлкен ұжым, 200-ден астам адам жұмыс істейді. Мұны маңызды өндіріспен салыстырар едім. Біз де өнім үшін еңбектенеміз. Сосын халыққа көрсеткенше асығамыз. Бүгінгі күні бір мәселе бар: қалада афиша ілетін арнайы орындар жоқ. Мысалы, Алматыда билборд істейді. Сол себепті афишаны аялдамаларға, үйлердің кіреберісіне, мекемелерге ілуге мәжбүрміз. Оны бірі көрсе, бірі көрмейді. Халыққа ақпарат жете бермейді.

– Өміріңіздегі спорттың маңызы қандай?

– Әлбетте! Репетициядан соң спортпен айналысамын. Ол – қажеттілік, сондықтан жаттығу залына қуана-қуана барамын.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Құттыбике НҰРҒАБЫЛ

Айнабек ОСПАНОВ, ОҚО «Бейнелеу өнері музейінің» директоры, суретші

Шығармалары шындықпен үндескен суреткер. Көпшілік ОҚО Бейнелеу өнері музейі коммуналдық мемлекеттік мекемесінің басшысы, қазақ бейнелеу өнерінде өзіндік орны бар тұлға Айнабек Оспановты осылай таниды. Айнабек әлемі – әдемі әлем, себебі ол тіршілікті, қоршаған ортаны сүйеді. Жан-тәнімен жақсы көре отырып, бүткіл болмысымен бұл дүниедегі келеңсіздікті картиналарына арқау етеді. Рухани жұтаңдық, қоршаған орта мәселелері, ұлттық тамырдан айырылу, туған жерден қол үзу, мұндай келеңсіздіктерден шығу жолдары толғантады. Тұрмыстық гармонияның бұзылуына қарсылық, оны жаңғыртуға ұмтылыс оның өнерінде ең негізгі мазмұнға айналған. Айнабек Мыңжасарұлы былтыр 60 жылдық мерейтойын тойлады. 60 жылдығында өзі басшылық ететін музейге 60 кітап сыйлады. Мерейтойына арналған альбомы жарық көрді. Онда соңғы он жылда жасаған шығармаларының бір бөлігі енген.
«Бейнелеу өнері музейінің» негізін қалап, жаңадан ашылған мекеменің негізгі қорын жасақтаған суретшінің оқырмандарға айтары көп. Ендеше, Қазақстан Суретшілер Одағының Оңтүстіктегі ұйымын 20 жыл басқарған, Қазақстан Көркем академиясының академигі, талантты суретші Айнабек Оспановпен сұхбатты назарларыңызға ұсынамыз.

– Айнабек Мыңжасарұлы, біздің өңіріміз музейі көп облыс болып есептеледі. Санда бар болғанымызбен, сапа мәселесі қалай болып жатыр? Халыққа тиісті деңгейде қызмет көрсетуде ме?

– 3 млн-ға жуық халқы бар біздің облыста кешегі күнге дейін музей мәселесі шешілмей келді. Біз музейі көп облыс болғанмен, олардың көпшілігі Тарихи-өлкетану, Саяси қуғын-сүргін құрбандары музейлері, көбіне идеологияға қызмет ететін нысандар. Жалпы тұтас өнердің музейіне айналған орда жоқ. Өзім басқаратын Бейнелеу өнері музейіне келсем, бұл музей облыстың экс-әкімдерінің бірі Асқар Мырзахметовтың тұсында салынды. Елбасының «Саябақтың ішіндегі нысандарды өкіметке қайтару» туралы жарияланған мораторийінен кейін, яғни, 2009 жылы осы жерде Көркемсурет галереясы ашылды. 646 шаршы метр экспозициялық залы бар, бір ғана бөлмеден тұратын еді. Ашылғаннан бері 2 рет республикалық симпозиум өткіздік. 3-4 рет көрме байқауын өткіздік. Негізгі жиынтық қорымызды 700-ге жеткіздік. Тағы үш көрермен залын салдық. Жалпы музей төрт залдан тұрады. Сөйтіп, 1,5 мың шаршы метрдей құрылыс салынды. Ешбір облыс орталығында мұндай экспозициялық залы бар музей жоқ. Кіреберістегі шыны залында шеберлік сағаттарын, көрнекті фотокөрмелер өткіземіз.

– Музей өз шығынын ақтай ма? Жалпы билеттің бағасы қаншадан?

– Студенттер мен зейнеткерлерге – 100 теңге, толық билеттің құны – 200 теңге тұрады. Жылына шамамен 1 млн 200 мың теңгеге билет сатамыз. Негізі билеттің бағасы 1000 теңгеге жақын болуы керек. Шетелде мұндай музейлердің бағасы 2000 теңгеге дейін барады. Ал бізде көріп отырғаныңыздай, билет бағасы – тым арзан. Бұл дегеніңіз – мемлекеттің мәдениет саласына көрсеткен үлкен қамқорлығы.

– Біздің өңірде қанша суретші бар? Олардың туындылары тек өздерінің шеберханаларынан шыға алмай қалып жатқан жоқ па?

– Оңтүстікте Қазақстан Суретшілер одағының 100-ге тарта мүшесі тұрады. Оның он шақтысы өмірден озды. 15-тен аса «Қазақстанның Мәдениет қайраткері» төсбелгісімен марапатталғандар мен екі «Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері» атағын алған суретші бар. Иә, сіз, үлкен әлеуметтік мәселені көтеріп отырсыз. СССР кезеңінен келе жатқан суретшілердің ойлау санасы өткен дәуірде қалып кеткендей. Олар әлі де барлық жағдайды Үкімет жасап берсе деп ойлайды. Шеберханамды жөндетіп берсе, материалдық көмек көрсетсе деп қол жайып, күтіп отырады. Қазір нарық заманы емес пе?! Әркім қал-қадерінше өзі еңбек етуі керек. Дәл қазір суретшінің бағы ашылатын, өзін-өзі көрсететін заман. Сондықтан биіктік белесінен көріну де, керісінше талант көгінен құлдилау да – суретшінің өз қолында.

– Шыныңызды айтыңызшы, музейге келушілердің қызығушылығы қандай?

– Біз коммерциялық көрмелерді көп ұйымдастыратындықтан, қарапайым халық Көркемсурет галереясын жақсы білетін дәрежеге жетті. Себебі, біз
Үндістанның қолөнер бұйымдары көрмесін екі-үш рет өткіздік. Шетелден қонақтар көп келеді. Осы орайда айта кететін бір нәрсе, жергілікті тұрғындардың музейге деген махаббаты әлі де жоғары деңгейде емес. Бізде 10-15 минутта, ары кетсе 1 сағатта селфи жасап суретке түседі де, кетіп қалады. Негізі көрмені тамашалауға бір күн де жетпей қалады кейде. Ал шетелдіктер ауыздары ашылып, көрмені тамашалаймыз деп жүргенде, қалай кештің батқанын білмей қалады.

– Бүгінде Бейнелеу өнері музейін «мұңсыз» деп айта алмаймыз ғой.
Музейге не жетіспейді?

– Бір көрмені жасау үшін кем дегенде 60-100 мың теңгенің арасында қаржы кетеді. Музейді таңертең ашып, кешкі сағат 18.00-19.00-де жабады дегенге сенбеңіздер. Біздің қызметкерлердің жұмысы қарбалас. Яғни, музей – қоғамдық ғылыми-зерттеу институты. Ғылыми бөлім мен қор бөлімі әр картинамен мұқият жұмыс істейді. Одан кейін қазіргідей қағазға көміліп қалған заманда азаннан кешке дейін қағаз толтырады. Ақпараттық-экскурсиялық бөлім де бар. Жас мекеме болғандықтан, бізде экспозиция бөлімі жоқ, соның қызметін де қосып атқарады. Келген адамдарды күтіп алады, ақпараттық-түсіндіру жұмыстарымен айналысады. Көру алаңындағы әртістеріміз іспетті. Олардың да саны тым аз. Арнайы салынбағаннан кейін, бөлімдер отыратын арнайы бөлмелер де жеткіліксіз. Айта берсек, мәселе көп. Ілгерілеушілік те жоқ емес. Осы уақытқа дейін жеке көліктерімізбен жүрдік. Биылдан бастап қызметтік көлік берді. Біртіндеп базамыз толығып келеді.

– Сізге шабыт қай уақытта келеді?

– Мен өмір бойы еркін суретші болған адам емеспін. Жұмыс пен суретті, шығармашылықты үйлестірген жанмын. Қазақстандағы суретшіге берілетін барлық атақ-дәрежені иеленген Ә.Қастеев атамыз іспетті бақытты жандардың бірімін. 30 жылға жуық басшы боп қызмет істесем де, қылқаламым қолымнан түскен емес. Түскі үзіліс кезінде шамалап дайындап аламын. Сағат 15.00-ден кейін музейде жұмыс сәл азаяды. Сол кезде сурет саламын. Сенбі-жексенбі күндері ешқандай құдалыққа бармаймын. Мені танитындар «Айнабек осы жерде тұрады» деп әзілдейді.

– Қылқаламы қолынан бір сәтке де түспеген сіздей жан зейнетке шыққан соң қайтер екен?

– Өмірде суретшіліктен басқа кәсібім болған емес. Осы өнеріммен әлемді таныдым, көптеген елдерді араладым, бала-шағамды асырадым, оқыттым. 60-тан асқан шағымда басқа қызметке ауысуым мүмкін емес. Себебі, қиын кезеңдерде менің әріптестерім құрылысшы болса, енді бірі саудаға кетті. Сондай ауыр кезеңдерде мен Суретшілер одағын басқарып, еліміздің түкпір-түкпіріне жүгіріп, жұмыс істедім. Бір жағынан, оны мақтан етемін. Материалдық құндылықты емес, рухани құндылықты бағалағаныма өкінбеймін. Ешкімнен кем болған жоқпын.

– Облысымыздағы музей ісін дамыту үшін тағы да қандай жоспарларыңыз бар?

– Қазір музейді кеңейту мәселесі сөз болуда. Бір айдай сол келешекте салынатын музейдің техникалық-сараптамалық жұмыстарын істедім. Ол құжат 58 бетті құрады. Көп бағыттағы Өнер музейі ашылуы керек. Облыстағы музейлер жиынтығы деп айтса да болады. Көлемі 17,5 мың шаршы метрді құрайды. Оның кіреберіс вестибюлінің өзі 1100 метр. Сол бойынша техникалық құжаттамасы қаралуда, әкім тиісті басқармаға тапсырма берді. Егер бәрі жоспар бойынша атқарылса, онда екі жылдың көлемінде сол жаққа көшіп кетуіміз мүмкін. Әкімшілік-іскерлік аймақтан және жаңадан салынып жатқан «Шымкент Ситидің» жанынан бір орын қаралып жатыр. Оның территориялық көлемі 5 га болмақ.
Мұндай музейлер негізі әлемдік тәжірибеде бар. Бастысы салынатын орнына да байланысты. Астанадағы Ұлттық музей де жақсы көрсеткіштер көрсетуде. Алып музейге айналып үлгерді. Мысалы, өзіміздің тарихи-өлкетану мұражайы 2,5 мың шаршы метр аумаққа сыймай отыр. «Ерлік» мұражайы да арнайы салынбаған, бұрынғы Демалыс үйінің ғимаратына орын тепкен. Саяси қуғын-сүргін құрбандарына арналған музей ғана арнайы салынды. Бәлкім, сол музейдің бір секторы жаңа үлкен музейден ашылуы мүмкін.
Француз елінде Лувр деген әлемдік музей бар. Сол музей 300 мыңнан аса адамға жұмыс беріп отыр. Сол Луврдың айналасында орналасқан мекемелер әлемнің 170 тілінде кітап, күнтізбе, баспа өнімдерін шығарады. Ал билеті 15 еуро тұрады. Ал шығарып жатқан кітаптарының бірде-біреуі 15 еуроға бағаланбайды, 10 еуродан аспайды. Оның ішінде тамақтанатын жерлер, көрме алаңдары, әлемге әйгілі үздік туынды «Джоконда» бар. Оған кіру үшін таңғы сағат 4.00-ден кезекке тұрасыз. Келіп-кетіп жатқан туристердің санында шек жоқ. Тиісінше ел қазынасына қомақты қаржы құйып отыр. Наполеоннан да бұрынғы патшалары әлемдегі құндылықтың бәрін Францияға тасыған. Қазір әлемдегі ең құнды жәдігерлердің 65 пайызы бір Луврда жинақталған. Керемет емес пе?! Мұның бәрін айтып отырған себебім, бізде де сондай ұлттық менталитетімізді жаңғыртатын ірі музей ашылса деген ой.

Сұхбаттасқан
Мөлдір КЕНЖЕБАЙ

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінде 28-сәуір күні «Қазақтың ұлттық гобеленінің негізін қалаған Құрасбек Тыныбековтің 70 жылдығына» Республикалық ғылыми-практикалық конференция, суретшіге арналған альбом кітаптың тұсаукесері және және жеке көрмесі өтеді. Құрасбек Тыныбеков өзінің аққан жұлдыздай өткен қысқа ғана ғұмырының 10 жылын ұлттық өнердің дамуына арнады. Бұл 10 жылда бір ғасырға азық болар еңбектер атқарылды. Бар-жоғы 33 жыл өмір сүрген Құрасбек қазақ өнерінің кеңістігінде көп істер жасай алмады. Алайда өзінің нағыз шығармашылық туындыларын жасап, дарынды суретші деген атаққа ие болған Құрасбек ағамыз Қазақстан өнері үшін маңызын ешқашан жоғалтпайтын өте құнды жауһар дүниелерді өскелең ұрпаққа мирас етіп қалдырды.

Құрасбек Тыныбеков өзінің өте қысқа, бірақ мазмұнды шығармашыл өмірін ұлттық өнерге қызмет етуге және оны дамытуға арнады. Шығармашылық жұмысымен қатар өз елінің дамуы үшін қоғамдық өмірге де белсенді атсалысты. Суретші гобелен өнерінде жас ұрпаққа мәңгілік өнеге болардай жауһар дүниелер қалдырды. Құрасбек аға монументалды-сәндік өнер саласына да көп еңбек сіңірді және сол еңбектері үшін бірнеше мәрте жоғары марапаттарға ие болды. 

Қ.Тыныбековтың шығармашылығындағы ең басты жетістік ретінде оның ұлттық көркем тоқыма өнерінде өзінің қайталанбас авторлық қолтаңбасын қалыптастырғанын айта кету керек. Оның гобелен жанрында ойлап тапқан жаңа техникасын әлемнің көптеген елдерінде шеберлер өз шығармашылықтарында қолданды. Суретшінің туындылары Қазақстан көркем тоқыма шеберлері үшін көркемөнер каноны-эталоны болды. Сол кезеңдерде көркемөнер саласындағы дәл осындай «канонизация» Қазақ СССР-нің басқа да ұлттық аймақтарына тән құбылыс болды. Әр ұлттың көркем тоқыма мектептерінің «негізін қалаушылары» Мәскеуде өтетін жыл сайынғы Қазақ СССР Суретшілер Одағының бүкілодақтық көрмелерінде кездесіп, бір-бірімен тығыз қарым-қатынаста шығармашылық байланыс орнатып, тәжірибе алмасып, гобелен өнері саласында әрдайым жаңа тәсілдер мен құралдарды ізденуде болды. Осылайша Қ.Тыныбековтың шығармашылық жолы еуразиялық кеңістіктегі атақты суретшілермен түйіскен еді. 

Түрік елдерінің мәдениетіне тән рухани, материалдық және тұрмыстық бөліктеріндегі ғарыштық тепе-теңдік көшпенді халықтың санасында дүниені танудағы өзінің шынайы бейнесінің қалыптасуына мүмкіндік берді. Сондықтан да көшпенділердің ерте заманда «Жер кіндігі - Жерұйық» деген түсінігі олардың жаны жай таппай жер шарлап іздеген нақты бір жер емес, өзінің туылған жері – Отаны екенін түсінген. Өмір шынайылығының баршылық және пәлсапалық қатынасына негізделген көшпенді өмірдің дәл осы принциптері суретшінің барлық туындыларында көрініс тапқан.

Құрасбек Тыныбековтың көркемдік әлемі сан қырлы. Ол қазақ тоқыма өнерінің техникалық жағын ғана дамытып қойған жоқ, сондай-ақ оны жаңа шығармашылық тұрғысынан танытып, жоғары деңгейге көтере білді. Заманауи формаларға негізделген көптеген сәндік ою-өрнектер, нобайлар, жобалар жасады. Ұлттық сәндік-қолданбалы өнерінің барлық жанрымен айналысып, көркем туындылар жасады. Ол жаккардты тоқымамен де айналысты, матаға түсетін суреттердің нобайларын дайындады. Ұлттық бау-басқұр, терме алаша тоқу секілді салаларының қайта жандануына көп еңбек сіңірді. Бір кездері жібек матаға сурет салумен - батик өнерімен де айналысты. Киіз басудың дәстүрлі технологиясын жетік меңгерді. Халық ішінде текеметті тұрмыстық зат ретінде бағаласа, Құрасбек аға текеметті нағыз өнер туындысына айналдырды. Өз қолымен бірнеше текеметтерді дайындады. Тоқымаға қажетті жүндерді өз қолымен өңдеп, бояды. 

Отандық бейнелеу өнерінің даму үдерісі дәстүр мен жаңашылдықтың өзара байланысымен анықталады. Бүгінгі таңда Қазақстандағы сәндік өнерінің ешбір саласында гобелен өнері қол жеткізгендей, осыншалықты жан-жақты авторлық көркем стиль мен бағыт жоқ екен.

Өткен ғасырдың 70-80 жылдары тоқыма өнері «қолданбалы» деген деңгейден шығып, тоқыма материалдарынан керемет туындылар жасауға болатындығын дәлелдеп берді. Тоқыма өнері саласында бейнелеуді жаңаша «сөйлетудің» дамуы адамзат тұрмысын көркем образ және құрылым арқылы туындылар жасауда заманауи гобеленнің тақырыптарын туындатты.

Құрасбек Тыныбеков Қазақстанның заманауи көркемдік тоқыма өнері түрлерінде өзара сіңісу жолы арқылы өзіндік жаңа нұсқаны көрерменге ұсынды. Қазақ мәдениетінің ерекшелігі мен өзін-өзі айқындаудағы мүмкіндігін постмодернистік тұжырымдар арқылы көрсете білді. 

Суретші, тоқыма өнерін қолданбалы өнердің бір тармағы ғана емес, оны өнер сүйер қауымға станоктық және монументалдық тұрғыда қарқынды дамып жатқан өнер ретінде жет-кізуге тырысты. 

Құрасбек Тыныбековтың шығармашылығын толыққанды оқып-үйрену көркемдік білім беретін оқу орындарындағы болашақ шығармашылық мамандарының кәсіби тұрғыда дамуына көп септігін тигізетініне сеніміміз мол. 

Конференцияға қатысушылардың зерттеп отырған ғылыми-шығармашылық мәселесі көркемдік білім беретін оқу орындары үшін өзекті мәселе екендігін атап кеткіміз келеді. Себебі көтеріліп отырған тақырып мәдениет пен өнер мамандықтарында оқып жатқан студенттердің, магистранттар мен докторанттардың, заманауи көркемдік тоқыма мамандарының, сондай-ақ гобеленші суретшілердің теориялық білімін арттыруға және тереңдетуге мүмкіндік береді. 

Бұл конференцияда заманауи қазақ Гобелені өнері саласында жаңа концепциялары мен бейнелеудің пластикалық идеялары туындауы әбден мүмкін. Бұл қолданбалы өнер саласында ғана емес, ХХІ ғасыр басындағы өнердің эстетикасы мен мәдениеттануының жалпы жүйесі үшін де маңызы зор дүние болмақ.

Конференцияға қатысушыларға Құрасбек Тыныбековтың шығармашылығы, сәндік қолданбалы өнерінің бүгінгі таңдағы жай-күйі, бағыттары, тоқыма өнерімен айналысып жүрген жас шеберлердің шығармашылығы төңірегіндегі тақырыптар ұсынылды. 

Конференцияда талқыланатын зерттеу жұмыстарының теоретикалық маңыздылығы Қазақстандағы гобелен өнеріндегі көкейтесті мәселелер мен оқып-зерттелуі, ұлттық көркемөнер саласындағы мәселелерді шешу жолдарында жатыр. Конференцияға еліміздің түкпір-түкіпірінен келіп түсіп жатқан мақалалар Құрасбек Тыныбековтың шығармашылығы мен қазіргі Қазақстандағы гобелен өнері құрылымының ұлттық көркемдік бейнесі туралы кеңірек мәліметтер бере отырып, оның эстетикалық және пәлсапалық тұрғыдағы көп мағыналық тұстарын ашып көрсетеді. Конференцияның нәтижесі өнертанушыларға және көркемөнер сыншыларына, сондай-ақ гобелен саласында жаңадан шығармашылығын бастап жүрген суретшілерге үлкен көмегі тиерді деп ойлаймыз.

Бұл конференцияның оқу орнында ұйымдастырылуы, шығармашыл жастар үшін өте пайдалы және маңызды деп санаймыз. Өйткені жастар сәндік қолданбалы өнердің оң жақтарымен танысумен қатар, қарама-қарсы бұл сала үшін айтылатын сын-ескертпелерді де, бұл саланың дамуы үшін жасалу керек іс-шараларды тыңдап, өз ойларын түйіндейді. Әрине бұл іс-шараның жастардың шығармашылығының дамуына, өнерде өз қолтаңбасының қалыптасуына ықпал етері сөзсіз.

Конференция барысында «Альбом. Құрасбек Тыныбеков» кітабының тұсаукесері өткізіледі. Кітаптың баспада жарық көруіне туған інісі Құттыбек Тыныбекұлы Жақыпов ұйытқы болды. Аталған кітапқа суретшінің өз қолымен тоқыған шығармашылық жұмыстары, жасаған нобайлары, сызбалары, жанұялық фотоархивтен алынған фотосуреттері, суретшінің жазған күнделігі және суретші жайлы өнертанушылардың, ғалымдардың жазған пікірлері енген.

Конференция соңы ОҚО «Бейнелеу өнері» музейінде Құттыбек Тұрысбековтың жеке көрмесінің ашылуымен жалғасады. Көрмеге суретшінің өзі тоқыған гобелендері, басқан түскиіздері, шығармашылық жұмыстары, жасаған нобайлары, сызбалары өнер сүйер қауымның назарына ұсынылады.
Кұрасбек Тыныбековтың шығармашылығын ғылыми-шығармашылық тұрғыдан зерттеуге арналған жеке көрмесі өскелең ұрпақ үшін таптырмас қазына десе де болады. Қазақстан бейнелеу өнерінің даму кезеңдерінің қайта қалпына келуі және оны зерттеу шығармашылық қуаттың дамуына алып келеді.

С. БЕЙСЕНБАЕВ,
М.Әуезов атындағы ОҚМУ
ректорының кеңесшісі,
ҚР суретшілер және
дизайнерлер одақтарының мүшесі, п.ғ.д., академик

Шымкентте «Мәңгілік Ел» атты патриоттық әндер мен әншілердің байқауы мәресіне жетті. Дәстүрге айналған шараны облыстық мәдениет басқармасы және облыстық мәдениет және халық шығармашылығы орталығы ұйымдастырды.

Байқаудың мақсаты облыстан шыққан композиторлардың патриоттық тақырыптағы әндерін халық арасында кеңінен дәріптеп, жас таланттарға қолдау көрсету болатын. Өнер сайысының шарты бойынша 18 бен 35 аралығындағы 49 үміткер бақ сынады. 

Конкурс екі кезеңде өткізілді. Бірінші бөлімде патриоттық тақырыптағы әндер шырқалса, екінші кезеңде қатысушы өз таңдауы бойынша ән орындады. Үздіктерді таңдауға елімізге белгілі композиторлар, мәдениет қайраткерлері мен әншілер қазылық етті.

Байқауда шымкенттік композитор Ізбасар Кеңесовтің әні үздік деп танылды. Ал әншілер арасында жүлделі бірінші орынға түркістандық Бижігіт Исмағұлов пен шымкенттік
Гүлхая Жуашбаева ие болды.

Мен неден қауіптенем?
Қалтырап жүргенім жоқ қайықпенен.
Шындығымды айтайын,
ел сенер ме?
Ешкімнің де алдында айыпты емен.
Біреулер жүр аяғын басып кердең,
Қалам ұстағандарын бақыт көрген.
Мақтанышы - мыңғырған том-том кітап,
Ақын болмаушы еді ғой пасық келген.
Кітабы көп, жоқ бірақ оқырманы,
Шошитын да жоқ түрі, шошынбады.
Том-томдардың иесін танымайтын,
Мүмкін, мына қауымның соқыр бәрі.
Ниеттердiң мәлім ғой сыры бүгін,
Төге алмаған жырлар көп жылылығын.
Майда-майда қиыршық жиналып ап,
Тасаламақ таулардың ірілігiн.
Мен содан қауіптенем.
Мұз үстінде жасанды тайып келем.
Саясаттың шапанын сән қып алмай,
Дертiңнен сауықшы, Өлең!
Өтiнем!

Арайлым МҰРАТӘЛИЕВА

Көңілді тапқырлар клубының жанашыры Есен Елеукен «Аты да, өздері де – ерке балалар. Атасының емес, әжесінің емес, әкесінің балалары болуға тиіс» деп еркелететін бір топ бар. Ол жас КТК командасы – «Байдың балаларын» жастарға таныстырып жатудың өзі артық болар.

Әр жаңару маусымында сайдың тасындай іріктеліп алынған Азамат, Жандос, Бағдәулет, Нұрым, Наурыз, Ұлан атты жігіттерден құралған ойыншылар шоғыры ойын көрігін қыздырумен келеді. 

Олардың әр ойыны динамикаға толы. Әдемі ән, саз ырғағындағы түрлі қозғалыс, жарасымды әзіл. Әзіл демекші, «Бай балаларының» кей әзілдері жастар арасында «хитке» айналып үлгерген. Мысалы үшін: 

«Біле білсеңдер,
Бұл Шымкент – жұрт Техас деп білетін жер,
Жібек жолы керуені өтетін жер,
Мәртөбе болған Дала Парламентінде,
үш жүздің биі шатыр тігетін жер.
Таяқ ұстап келгендер
тай жетектеп кететін,
Тайы барлар «тайота»
мінетін жер.
Елбасының қасиетті сөзі бар,
естіп алсын сырттан сынап жүретіндер,
Адамға бұл өмірді бір рет берген,

Ал Шымкент – сол өмірді сүретін жер» (Серік Әбдуәлі) деген өлеңді сахнаға әдемі алып шыққан.
Команда капитаны Нұрым Досболов: «Жеке басым КТК-ға студенттік шағымда қызығушылықпен келген едім. Қазір тұрақты жұмысыма айналды. Университеттегі КТК жетекшісімін», – дейді бұл салаға қадам басқан балаң шағын еске алып.

«Байдың балалары» 2011 жылы құрылған. 2013 жылдан бастап республикалық деңгейде өнер көрсетіп бастаған олар 2015 жылы Премьер-Лиганың вице-чемпионы болды. 2016 жылы Жоғары Лига ойындарында 3-орынға, яғни, қола жүлдені иеленді. Командада мүшелерінің бәрі – ОҚМУ-дың студенттері. Бірі – өнер факультетінде, екіншісі – жеңіл және тамақ өнеркәсібі, тағы біреуі – құрылыс саласында оқиды. 

Ең үлкені – команда капитаны Нұрым. Жасы – 27-де. Ең жасы – Ұлан жақында 20-ға аяқ басады. Ұлан былтыр «Жайдарман» ойындарының үздік ойыншысы атанды. 

2015, 2016 жылдары екі жыл қатарынан Үздік жас КТК командасы болып танылды. 

– Әзілдерімізді 100 пайыз өзіміз шынайы өмірден алып жазамыз. Ешкім көмектеспейді. Соңынан редакторлық алқа қарап, қол қояды. Әр команданың өз ұстаным, стилі болады ғой. Бір топ тек саяси әзілдер арқылы күлдіреді. Келесі топ айтарын әнімен жеткізгісі келеді. Бір командалар биі мен жеңіл әзілдерді ұсынады. Біздің тақырыбымыз – қазақы реализм, – дейді Нұрым.

Қазірде «Жайдарманда» ойнайтын 1 миллиондай жас бар десек, онда оның тұрақты көрермені қалыптасты деп айтуға әбден негіз бар. Қазақша КТК-ның сынға ұшырайтын кездері де болып тұрады. 

Сатирада жүрген қаншама саңлақтар осы ОҚМУ-дың қабырғасының Көңілді тапқырлар клубында ойнап жүріп-ақ үлкен сахнаға қадам басқан. Сондықтан, «Байдың балаларына» артылар жүк ауыр.

Оңтүстіктің адуынды ақындар ортасына бір жас айтыскер баланың келіп қосылғанын айтысқұмар ағайын жақсы біледі. Айтыстың анасы Әселхан Қалыбекованың ең кенже шәкірті, дүлдүл айтыскер Бекарыс Шойбековтей ағасынан тәлім алған Дәурен Ақсақаловтың түрлі жыр бәйгелеріндегі беталысы, қадамдары көз сүйсінтеді, көңіл қуантады. Жиырмадан енді асқан ұзын бойлы, кең иықты, маңдайы жарқыраған, жанары жарқылдаған тұлғалық тұрпаты да кешегі баһадүр сардарларымызды еске салатындай. Қасиетті Отырар жерінен түлеген жастың айтар әңгімесі, көңілге тоқыған түйінді ойлары аз емес екен. 

– «Ақын сахнадағы айтқан сөзіне сай болмаса сөзінің құны көк тиын. Сөз бен іс сай болуы керек. Жастарға тіл, дін туралы айттың ба, сол қасиет өзіңнің бойыңнан да табылуы керек» – дейді айтыстың жанашыры Жүрсін Ерман. Сіздің айтыс сахнасына аяқ басқаныңызға аса көп уақыт бола қоймаса да, жас буынның ішінде ауызға ілігіп жүрсіз. Сахнадағы образыңыз өмірдегі Дәуренмен сәйкес пе?

– Жүрсін ағам айтудай-ақ, айтыпты. Расында, ақынның сахнадағы сөзі мен ісі бір-бірімен сай болуы керек. Сондықтан да, ақын екенмін деп білгішсініп көп нәрсені айта алмайсың. Өз басым өмірдегі образым мен айтыстағы келбетімнің ешқандай айырмашылығы жоқ деп ойлаймын. Әрдайым шынайы қалпымда шығамын. Екіжүзділіктен құдай сақтасын. Айтыста мүмкіндігінше жақсы дүниелер, пайымды, парасатты ойлар айтуға тырысамын.

– Жырқұмар жұртшылық сізді Бекарыс Шойбековтің інісі әрі төл шәкірті деп біледі. Айтысқа бет бұрып, сахнаға шығуыңызға оның ықпалы болды ма? 

– Бекарыс Шойбеков, рас, ағам. Ол кісіні мен де барлық ақындар сияқты өте сыйлаймын. Бекарыстың інісі болу мен үшін бір жағынан мақтаныш әрі мәртебе. Десе де, ағам «Ой, мынау менің жақыным, інім» деп жұрттан ерекшелеп қараған емес. Бұл оның тұлғалық қасиеті деп білемін. Осы қасиеті үшін одан да қатты құрметтеймін. Егер қазақтың басқа баласынан артық санап, туғанына бұра тарта беретін болса, менің де ағам туралы пікірім өзгерер еді. Қазақ айтысындағы осындай тұлғаның бары үшін де қуанамын.
Мен бала кезімде мектепке бармай тұрып-ақ, жазуды үйреніп алғаным есімде. Мектепте қазақ әдебиеті пәнін сүйіп оқыдым. Содан болар, әдебиет пәнінің мұғалімі мені ерекше жақсы көретін еді. Кітапханаға түскен ең жаңа, бүтін кітапты менің қолыма беретін еді. Пән олимпиадаларына да қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен қатысып жүрдім. Осылайша қазақтың бай әдебиетіне деген қызығушылық мені айтысқа алып келді. 2007 жылы Отырарда «Әселхан Қалыбекова «Ақындар мектебін» ашты» деген хабарды ести салысымен, бірден сол жерге бардым. Одан алдын домбыра үйірмесіне барып, бағымды сынаған едім. Алайда, домбыра – маған қол емес екен. Үш рет барып, ақыры шығып кеттім. Ал «Ақындар мектебінде» өзімді жайлы сезіндім. Ол жер маған өлең шығаруды үйретті. Ұстаз дегеннің қасиеті де сол ғой, шәкіртінің бойынан титімдей болса да ұшқынды байқап, ары қарай шамын жағу.
Айтыс сахнасына, басқа да жерлерге «Бекарыстың інісі» деп таныстырып шақырып жатады. Оның өзі – жауапкершілік. Мықты дайындықпен, жақсы сөз саптаумен шықпасаң, «ағасының арқасында шыға салған екен» деген сөзге қаласың. «Әселханның шәкірті», «Бекарыстың інісі» деген сөздер, шыны керек, намысымды қамшылайды. Мен үшін қай-қай айтысқа да немқұрайлы қарауға болмайды.

– Неге «Алтын домбыраға» қатыспайсыз? Өзіңіз секілді жастар қатысты ғой...

– Иә, менімен үзеңгілес қатарластарым қатысты. Олардың «өнері өрге жүзсін» деймін. Бауырларыма әрдайым тілектеспін. Әр ақынның өзінің ішкі пайымы, айтары бар ғой. Спорттың шыңы – Олимпиада болатын болса, айтыстың шыңы – «Алтын домбыра». Ал маған «Алтын домбыраға» қатысуға әлі ерте. Айтысып шығуға мүмкіндігім жетсе де, әзір қатыспас едім. Себебі, әлі біраз еңбегім сіңуі қажет. Содан кейін барып қатысуға мүмкіндік туса, жең түруге болады.

– Оңтүстіктегі айтыскерлер шоғырының ауызбірлігі қандай? Ақындар ортасы қалыптасқан ба?

– Оңтүстіктің ақындарымен мақтанамын. Айтыстың ақ апалары Тәушен, Әселхандар өздерінің соңынан Маржан, Анар, Кәрима апайларымызды ертті. Кейіннен Тәушен апамыздың көзі кетті, Әселхан апамыз ел анасына айналды. Бекарыс, Маржан, Кәрималардың өзі бір толқын болды. Бұл кісілердің артынан Нұрлыбек Мейірманов, Біржан Байтуов, Нұрлан Есенқұлов, Қалижан Білдаш сияқты ағаларымыз шықты. Анау Бекарыс ағамыздан бастап ең соңы Аян Ниязбекке дейін бір-бірімізбен ынтымағымыз күшті. Қуанышымызда да, қайғымызда да табылып жатамыз. Жүздесуге себеп болмай жатса, кейде себепсіз бас қосамыз. Ондай басқосуларда айтысты талқылап, жақсы, келелі әңгімелер айтылады. Үлкендер ақылын, кішілер ойын ортаға салады. Бір-бірімен түсінісіп, сыйласып өмір сүретін орта. Оңтүстіктің айтыскерлері – нағыз ақындардың ортасы деп мақтануға тұрарлық.

– Қалай ойлайсыз, бүгінгі айтыстың дамуы қай деңгейде? Өз функциясын атқарып жүр ме?

– Шындығына келсек, айтыстың қазіргі дамуы өте жоғарғы деңгейде. Көрерменнің де, ақындардың да талғамы өскен. Айтыс өз функциясын толықтай атқарып жүр. Ақындардың жетістікті де, кемшілікті де бүгіп қалған кезі жоқ. Ел арасында «Билікті жамандаса, ол – мықты ақын, мақтаса – сарай ақыны» дейтін қасаң пікірдің жатталып қалғаны жасырын емес. Ендігі көрермен де оның аражігін ажырата алады. Қазақстан – көпұлтты ел. «Көпұлтты» деген сөзге қарсымын негізі. Ешқандай ел бір ұлттан тұрмайды. Бізде этностар көп деп айтсақ болады. Сол үшін халықаралық қақтығыстар тудырмай, елдің тыныштығы үшін ақындардыңбейбітшілік жолында жақсы дүниелерді айтқаны ләзім. Дәл қазір елдің дамуы үшін ең қажет нәрсе – тыныштық. Құдай бетін аулақ қылсын, қайсыбір елде соғыс басталса, отағасы соғысқа кетеді, соңында қалған тұяғы қара жұмысқа жегіледі. Әйелі де жадап-жүдеп, арып-ашып, тіршіліктің мәні қашады. Ал тыныштық болса, диқан егінін егеді, балықшы балығын аулайды. Әркім сүйікті кәсібімен шұғылдана алады. Бірлігі мығым болса, керемет елдің іргетасын қалап шығады. Сондықтан, ақындар елді бірлікке шақырса, несі айып?!

– Дулат Бабатайұлы, Шортанбай Қанайұлы, Мұрат Мөңкеұлы, Әбубәкір Кердеріұлы өткен ғасырдағы зар заман ақындары сары уайымға салынып, қайғы-мұңға беріліп, келешектен үміт сезінбей өтті. Сіз секілді ХХІ ғасырдың жастарына креатив пен заманауи ойлау тән. Жас болсаңыз да, елдің сөзін сөйлеп жүрген жігіттердің бірісіз. Сіздің жас жүрек нені аңсайды? Көкдөнен көңіл нені көксейді? 

– Ең бір алаңдайтын нәрсем, ол – біздің қоғамның қазақилығы. Қазір жүрген ортамнан қазақ іздейтін болдым. Қай ортаға тап болсам да, қазақы мінез, қазақы қасиетке аңсарым ауып тұрады. Қазақша сөйлеп тұрған адамды қазақ деп айта салуға болады. Бірақ, дүниетанымы, көзқарасы өзгеріп кеткен жастарды көргенде, қарның ашады. Қазақ десе намысын жанитын елшіл азаматтар көбейсе екен деймін. Ұлтжанды қазақтарды көрсем, соларға қызмет қылуға, інілікке жарауға тырысып бағамын. Ал өзім барынша қазақы болуға, қай ортада отырсам да, қазаққа жат дүниетанымды жоюға тырысамын. Көңілімнің көксейтіні, қазақ өз-өзін жоғалтпаса екен. Шынтуайтында, біз көп құндылығымыздан айырылып қалған елміз. Қазіргі таңда салт-дәстүрімізді сұраққа айналдырып «Қыз сыны» мен «Жігіт сұлтаны» байқауларында ғана қолданатын болды. Оның өзін алдын ала дайындап береді. «Тұсаукесер», «байғазының» анықтамасын айтудан әрі аспаймыз. Ал біздің қаншама салт-дәстүрлеріміз ескі кітаптар мен қазыналы қарияларымыздың алтын сандық кеудесінде жатыр. Сол қарттармен бірге кетіп қалмаса екен деймін. Себебі, мен ауылда өстім. Шалдың тәрбиесін, ауылдағы қариялардың бірлігін, ауыл жастарының тірлігін, үлкенге деген құрмет, сыйластығын көрдім. Ауылдағы сол бір тамаша қазақы қарапайым аураны қаладан іздеймін. Қалада көбіне сол қазақи қалып жетіспей жатады. Құрмет пен ізеттің жартысында – есеп бар. Сондықтан кейде ауылға кетіп қалғым келеді.

– Неге кетіп қалмасқа?

– Қалада жұмысым бар, мүмкіндіктер мол. «Ауылды жақсы көрем» деп ауылға кетіп қалсам да, болмайтын шығар. Бәлкім, қаладағы әртүрлі ортамды қазақылыққа өзгерте алатын шығармын. Қазақтың қазақылығын сақтау жолында күресіп жүрген аға-әпкелеріміз көп қой.

– Қазір не оқып, не жазып, не көріп жүрсіз?

– Маған драматургиялық, көркем шығармалардан гөрі тарихи шығармаларды оқыған ұнайды. Әсіресе, қазақтың батырлары туралы шығармаларды өте сүйіп оқимын. Тек соларды оқимын десем де, өтірік айтқандығым емес. Қабдеш Жұмаділовтің «Дарабозын» дәл қазір екі сағатыңызды қисаңыз, басынан аяғына дейін мазмұндап беруге бармын. Одан кейін Ілияс Есенберлиннің «Көшпенділерін» оқып шығуға кеңес беремін. Осы трилогияның «Алмас қылыш» тарихи романының желісінде түсірілген «Алмас қылыш» атты фильм жарыққа шықты. Соңғы көрген кином – осы. Қазір кез келген жастан «Көшпенділерді» оқыдың ба?» десең, оның авторын да білмеуі мүмкін. Тарихи шығармаларқазақтығымызды, қасиетімізді, рухымызды тануға көмегін тигізері сөзсіз. Бабаңмен бірге жылап, бірге күліп аласың. Одан кейін қазақ болмай көр. Сондықтан жастар негізінен тарихи шығармаларды оқыса, ұтары мол.

– Әр өнердің ішкі құпиясы бар. Ақындар арасында өзара келісушілік туралы әнебір жылдары қоғамда көптеген сын пікірлер айтылды. Сіз айтысқа шығардың алдында қалай дайындаласыз? Шаппа-шап айтысқа қалайсыз?

– «Келісу» деген кеше пайда болған нәрсе. «Шоу-айтыс» деген пайда болды да, сол кезде ақындар «кішкене қызықтырып, шоу жасау» мақсатында өзара келісіп алатын болды. Өзімнің суырыпсалмалығым керемет деп те, өте нашар деп те айтпаймын. Дайындықсыз шығуға болмайды. Абыройлы ақынның өзі ізденеді, қарсыласын зерттеп көреді. Елдің жүйелі сөз күтетінін біледі. «Ақын» деп хабарлап, сол кісілердің жарты сағат уақытын алатын болғаннан кейін тыңдарманның көңілінен шығатын тұщымды дүниелер айту керек.

– Қазанғап ақынды еске алуға арналған жыр бәйгесінде Мөлдір Айтбаймен өткен айтысыңыз көрермен көңілінен шықты. Қорытындысында «Мөлдір Шымкентке келетін болған». Алайда...

– Мөлдір екеуміздің айтысымыз көрерменге ұнағандай болды. Бір күн бұрын Мұхтар Ниязов ағамыз «Қызылордаға жет!» деді. Ертесіне түсте айтыс басталып кетті. Мөлдірмен сол күні таныстық. Ол шоу айтыс еді. Айтыста «қыз бен жігіттің айтысы» бар. Сол жолғы айтыс өз миссиясын орындады.

– Қазір айтыс ақындары, жалпы, өнер адамдары қосымша табыс көзі ретінде тойға шығады. Сіз ше?

– Мен той, құдалық басқармаймын. Соны онша ұната да бермеймін. Арасында домбырамен бет ашамын. Табыс табудан бұрын қоғамға тиімді жұмыстармен айналысқанды жөн санаймын. Қазір ОҚМПИ-де жастар ісі мәселесімен айналысамын. Алдыңғы пікірімде жастардың бойынан іздейтін қасиеттер жайында айттым ғой, енді соны іні-қарындастарымның бойында қалыптастыру үшін маған Құдайдың өзі осы істі нәсіп еткен сияқты.

– Дәурен, ақ жарылып, әңгімелескеніңізге рахмет! Сізге биік-биік белестер мен шығармашылық табыс тілейміз. 

Сұхбаттасқан
М. МАМЫРБАЙҚЫЗЫ

«Күлкі арзандап, әзіл-сықақ театрларының билеті қымбаттап кеткен заман-ай!» деп жазды белгілі сықақшы, Қазақстан жазушылар одағының мүшесі, Шона Смаханұлы атындағы әзіл-сықақ байқауының бас жүлдегері,  бүгінде республикалық «Ара» газетінің Оңтүстік Қазақстан облысындағы арнаулы тілшісі Мұхтар Шерім. Шынында, теледидар бағдарламаларында және әзіл-сықақ театрларында күлкі тым арзандап кетті. Десек те, күлкінің құдыретін бәріміз түсінеміз. «Күлкі күштілердің қаруы» деп атақты ғалым, сатира теоретигі Темірбек Қожакеев жазып кеткен. Алайда, «Күлкінің құны түсті...» деп сатириктердің бәріне томсырая қарауға болмайды. Күлкінің күштілігі, сонылығы, мықтылығы әлі де өз бабында. Назарларыңызға сатирик Мұхтар Шеріммен болған сұхбатты ұсынамыз.

– Мұхтар аға, сатираға қалай келдіңіз? Кездейсоқ па, әлде бала кезіңізден жазуға пейілді болдыңыз ба?

– Оқырмандармен кездесулердің бәрінде осы сұрақты қояды. Мақтаншақ ақындар бар ғой, «Бесіктен белім шықпай жатып, өлең шығаратынмын» деп жатады. Өз басым, сегізінші сыныптан бастап, бірдеңелер шимайлайтынмын. Шимайымды кеңес заманындағы «Қазақстан пионері» газетіне жіберсем, ол жақтан. «Аса қадірлі Мұхтар бала! Мына дүниеңіз әлі шала...» деген мазмұнда хат келеді. Сол хатты құшақтап жатып ұйықтаймын, сол хатты мектепке апарып достарыма көрсетіп, төбем көкке жетіп, одан әрі асып кеткендей болады. Алғашқы «Әлиманың әлегі» атты әзіл әңгімем Бәйдібек ауданындағы «Алғабас» газетінде жарияланды. Біз ол кезде нағашы жұртта тұратынбыз.

– Бала кезіңізде болсын, жас кезіңізде болсын, күлкілі оқиғалардың ортасында жүретін шығарсыз?

– Ой, қазір де солай, өзім күлкі кейіпкері болып жүремін. Кішкентай кезімде, қыстың күні темірдегі қырауды жалаймын деп тілім жабысып қалған. Жарты сағат ботадай боздап тұрғаным әлі күнге есімнен кетпейді. Мектеп бітіргеннен кейін жаспыз ғой, түнде ауыл қызымен ертеңгі «бешір мәселесі» туралы сөйлесіп тұрып, терең құдыққа түсіп кеткенмін. Қыз менің «жоқ» болып кеткенімнен қорқып, «шайтан алып кетті!» деп айқайлап, тұра қашқан. Студенттік жылдарымда да «қағынып» жүргенмін. Әскери сабақ болатын. Жазда жаттығу кезінде автомат ату үшін жерге жатқанбыз. Полковник ағайымыз аяғымнан теуіп: «Аяғыңды талтайтып жат!» десе, барынша талтайтыппын. Полковник «Сонша талтайтқаны несі?» деп ұрысқаны бар.
«Оңтүстік Қазақстан» газетінде «Қақпан» сын-сықақ бұрышын қайрақтап жүргенмін. Жаман «жигулиім» бар еді, күзде сонымен жүйткіп келе жатсам, жұрттың бәрі маған таңырқай қарайды. Түсінсем, тілім мұздап кетсін. Көшені аралап, редакцияға келсем, бас редакторым Әмірсейіт Әлиев: «Анауың не?» деп сұрады. Қарасам, жигулиімнің төбесінде үш леген құрт тұр. Күзгі қыраумен жабысып қалыпты. Біраз уақыт бұзылып тұрған мәшиненің төбесіне анам қоя салған ғой. Айтпақшы, Сарыағаш ауданындағы тұрмыстық қызмет көрсету комбинатының директорын сынаған «Шатақ шалбардан шықты» фельетоным үшін Әмірсейт Әлиевтен сөгіс ала жаздағаным да бар. Сол күні өзім «свежий глаз» едім. Кезекші Сәділ Кәдеев ағамыз-ау деймін, есімде қалмапты... Ол кісімен қосарланған күні маған рахат. Барлық беттерді өзі оқиды. Мен арқамды кеңге салып, екі қолымды қалтама салып жүремін. Корректор апайларымыз әзілдің түбін түсіретін еді. Сол күні «Қақпан» беттеліп жатқан. Бір апайым «Шатақ шалбардан шықты» тақырыбындағы «шатақ» сөзінің бірінші әрпін өзгертіп, орнына «Т» әрпін қоя салыпты. Газет беттеліп жатқанда, жауапты хатшының орынбасары Нұрлан Кенжеғұлов баспаханаға жетіп келді. Келе салып, газет басуды тоқтатты... Енді... «Шатақ» сөзі өзгеріп кетті ғой! Ертең обкомдағылар оқыса, «бітті Бәтима» болады. Әбекең мені өзіне шақырды. Түсі өрттей түнеріп кеткен. «Тақырыпты осылай қойдың ба?» деп сұрады. Түп нұсқаны көрсеттім... Не керек, газеттер жойылып, бір қатерден аман қалдым.

– Кезінде газеттерде фельетон, памфлет, пародия сияқты сатиралық жанрлар болды. Қазір олар жоқ. Мәселен, өзіңіз осы жанрларға неге қалам тартпайсыз?

– Қазір қоғам өзгерді. Бұрын фельетон жазсаң, кейіпкерің жазаға тартылатын. Қазір фельетонға былқ етпейді. Қайта қызметі өсіп кетеді. «Айқын» газетінің қосымшасы «Ара» газеті шығып келеді. Әр нөмірі сайын менің фельетондарым «Жұмаштың жүгермегі», «Ратқұм МІРЕШ», «Мен ғой», «МұхШЕР» сияқты бүркеншік аттарыммен жариялануда. Тым болмағанда күлкіге қалдырайық, өзгелерді жемқорлықтан сақтандырайық деген ниетпен жазылады. Рас, реcпубликалық, облыстық басылымдар фельетонды түртпейді де...

– Қолына қалам ұстағанның бәрі жазушы немесе ақын емес. Сізге киелі қаламның салмағы қалай сезіледі?

– Менің қолым жеңіл. Бұрын қаламмен жазатын едік. Бүгінде компьютерге пернетақтамен зырылдатамыз. Ойым да, қиялым да жүйрік. Отырамын да «зыррр» еткізіп жаза қоямын. Суын сорғалатып, ағызып-тамызып жазғаныңды кім оқи қойсын?

– Қалай ойлайсыз, Шымкентті күлкі брендіне айналдыруға болады ма?

– Күлкінің отаны Шымкент десек те болады. Кезінде облыстық «Күлкі жәрмеңкесін» ұйымдастырдым. «Шаншардың» «Шаншар» болып қалыптасуына мұрындық болдым, идея тастадым. Ауылда жүрген Жүсіп пен Уәлиді Алматыға жетектеп апарып, «Тамашаға» қатыстырдым. Одан кейін сап түзеген «Шымкент шоу», «Алдараспан», «Нысана» дейсің бе, бәрінен де Шымкент күлкісі естіледі. Демек, Шымкент күлкісі – бренд!

– «Күлкі арзандап, билет қымбаттап кетті» деп жазыпсыз? 

– «Ауруын жасырған өледі» дейді қазақ. Атын атап, түсін түстемесем де, көбісінің күлкілері көбік секілді. Әлеуметтік тақырыптарды қозғай алмайды. Сол, майда-шүйде, отбасы төңірегінде жүр. Ал, «Өнер қырандарының» қарқыны күшті.

– Аға, сіз туралы «Егемен Қазақстан» газетінде Берік Садыр «Қазір сатира жазудағы көштің алдында Мұхтар Шерім тұр» деп жазыпты. Демек, сізді бүкіл Қазақстан оқиды деп айта аламыз ғой?

– Мақтанғандай болмайын... «Жас Алашта» жиі жарияланамын. Ал, бұл басылымның еліміз бойынша мыңдаған оқырмандары бар. «Алматы ақшамының» «Бір түрлі бетінің» жаттықтырушысымын. «Жас қазақ» газетінде де сатираларым жарияланып келеді. Жалпы, менің әзілдерім жарияланбаған басылым жоқ шығар? Иә, оқырмандарым көп. Астанадан лауазымды қызметтерде жүрген Дархан Мыңбай інім телефон соғады: «Мұха, сіздің сатираларыңызды министрлердің өздері оқып отырғандарының куәсі болдым!» дейді. Мұны элиталық оқырмандарым дейміз бе? Сатирик Алпысбай Боранбаев айтады: «Алпыс жылдығыма орай еліміздің алпыс елдімекендері мен облыс орталықтарында болдым. Бәрі Мұхтар Шерімді сұрайды!» деп риясыз күледі. Көпен ағам: «Жаз, бұрқыратып жаза бер!» деп қамшылайды.

– Осы жерде тағы бір сұрақ туады. Сіздің әзілдеріңіз үнемі республикалық басылымдарда жарияланып келеді. Ал, өңірлік басылымдарда көрінбейсіз. Неге?

– Оның рас. Павлодар, Жезқазған, Қызылорда облыстық газеттері сықақтарымды сұрап, басып жатады. Сұрамай-ақ жариялап жатқандары қаншама? Авторлық құқымды бұзбаса, мейлі. Қайта қуанамын. Ал, жергілікті газеттердегі әріптестерім:«Өзіміздің Мұхаң ғой!» деп жүрсе керек, үндемейді. Олар үндемеген соң, мен де үндемеймін. Биыл алпыс жылдығым келе жатыр. Әй, сол кезде газет беттерінде сөйлейтін шығармын.

– Ән ұрлайтын плагиаттар көбейді. Сатирада сондай оқиға бар ма? Мәселен, сіздің сатираңызды...

– Ойыңды оқып қойдым. Кеңес заманында жазылған «Футбол ойнаймыз!» атты әзілім бар еді. Соны «Қазақ әдебиеті» газетінен оқыдым. Бірақ авторы бүгінде белгілі композитор Жарылқасын Дәулет. Сәл ғана өзгерткен. Менің әзілімде еркектер мен сауыншылар футбол ойнайтын, Жарылқасын қазақ руларын кейіпкер етіп алыпты. Өкпеледім. Іштен шыққан туындым ғой... Жарылқасынды жолықтырып, өкпемді жеткіздім. «Сенің осы әзілің ұнап қалды...» деді. Кейін дос болып кеттік. Тіпті, төрт томдығымды шығарып берді. Тағы бір қызықты айтайын, «Шаншардың» әртісі Уәлибек Әбдірайымов Жарылқасын нұсқасын тамаша орындады. Бірақ үлкен кісі: «Трайбализмді насихаттаған бұл кім? Сахнадан кете ғой...» деп ренжіген көрінеді.
Иә, Сарыағашта демалып жатқанда, көңілді тапқырлар клубы мен «Шаншар» арнайы өнер көрсеткен ғой. «Ондай-ондай ханның қызында да болады!» дей салайық мұны.

– Жыл сайын кітап шығаратындар бар. Бірақ оқылмайды. Авторларын да біле бермейміз. Осы төңіректе ой қозғасаңыз?

– Кітап шығара берсін. Өздерінің әулетіне ескерткіш қой. Ал, менің кітаптарым аз. «Құдағи құшақтай береді», «Талтайып тұрғым келеді», «Быт-шытыңды шығарамын!», «Кешіріңіз, сіз есек емессіз бе?», «Ымбаппа»., «Қашқандар мен қуғандар». Болды. Неге дейсіз бе? Қанша жерден мықты болсаңыз да, қазір жастар кітап оқымайды. Бәрінің қолдарында бір-бірден смартфондар. Неге керек қалың кітаптар? Бірді-екілі зиялылар ғана оқуы мүмкін. Сондықтан, кітап шығаруға аса қызықпаймын. Алпыс жылдығыма орай кітап шығаруым мүмкін. Ал, ғаламтордың мәні мен үшін зор. Әлеуметтік желілерде күн сайын әзілдерім жарияланып тұрады. Сайттар мен порталдар әзілдерімді көшіріп басады. Тіпті, қытайдағы қазақ сайттары менің әзілдеріме жеке блог ашып қойыпты. Әлеуметтік желідегі оқырмандарым он мыңнан асып жығылады. Соның өзі мен үшін «қалың кітап»...

– Сатиралық театрлармен араласып тұрасыз ба?

– «Шаншарда» «Үбән», «Жер сатамыз!», «Алдараспанда» «Евромола», «Нысанада» «Иегова» сияқты интермедияларым сахналанды. Ал, кезінде «Тамашаның» белсенді авторы болдым. Қазіргі театрларға жазбаймын десем де болады. Өйткені, олар авторлармен жұмыс жасай білмейді. Ашығын айтқанда, қаламақы бермейді. Ал, маңдай теріммен келген дүниеме қаламақы алсам, онымен байып кетпеспін, бірақ өз бағамды білуім керек қой!

– Сатирадан басқа қандай өнеріңіз бар?

– Ән айта алмаймын. Әдемі дауысым жоқ. Бірақ, үй жұмыстарына пысықпын: темірді дәнекерлей аламын, компьютерімді өзім жөндеймін.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Құттыбике НҰРҒАБЫЛ

Шабысы дүлдүл, дауысы бұлбұл Димаш Құдайбергенов қытайлық ән байқауының шешуші сынына жолдама алды. Әлеуметтік желілерде «I Am a Singer» шоуының 9-кезеңінің бейнежазбасы тарады. Онда жерлесіміз белгілі әнші Селин Дионның «All by myself» туындысын орындап, екінші орынға ие болды.

Қазір байқаудың 10-кезеңі де түсіріліп біткені белгілі. Димаш дәл осы айналымда Орал Байсеңгіровтың «Ұмытылмас күн» композициясын шырқап, финалға шықты. Бұл – жас өнерпаздың аталған байқауда қазақ тілінде шырқаған екінші туындысы. Бұған дейін Димаш «Дайдидауды» төгілткенде, тебіренбеген жүрек қалмап еді!..

Қытайдағы ән байқауында қаншама жүйріктің ішінен қара үзіп, дүние жүзін талантымен тәнті еткен бұлбұл көмей әнші туралы соңғы деректерге тоқталсақ, Димаш Құдайберген «ЭКСПО-2017» көрмесі кезінде жеке концертін бермек. «ЭКСПО-2017» көрмесінің ресми сайты хабарлағандай, жас әншінің концерті 27 маусымда сағат 19-00-де республикалық «Сарыарқа» велотрегінде өтеді.

«Димаш Құдайбергенов – «Халық сүйіктісі» Ұлттық сыйлығының лауреаты, ҚР Президентінің «Қазақстан халқының бірлігін нығайтуға қосқан ерен еңбегі үшін» Құрмет грамотасымен марапатталған. 2016 жылы Д. Құдайбергенов Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Ұлт көшбасшысының мәдениет саласындағы Мемлекеттік стипендиясына ие болды» делінген көрменің ресми сайтында.

Ал Димаштың әлеуметтік желідегі тыңдармандарының ішінде француз жанкүйері: «Сіздің дауысыңызбен соғысты тоқтатуға болады!» – депті. Күні кеше қара бала қазақтың атын әлемге аспандатып, «Азияның ең танымал әншісі» атағын жеңіп алды. 

Кім білсін, Димаш соңғы аптада қатты суықтап, сырқаттанып қалыпты. Сырқатын елден жырақта ұзақ жүруімен байланыстырған ол сынаққа бір күн қалғанда тәуекелге баруға тура келгенін айтады. 

– Маған қатты суық тиді. Дауысым шықпай қалды. Ыстығым көтеріліп тұрып алды. Қырсық қылғанда, келесі сынаққа бір-ақ күн қалған. Сондықтан шұғыл әрекет жасау керек болды. Амалсыздан ауыр екпеге жүгіндік. Ол екпе дауысты 10 сағатқа уақытша қалыпқа келтіреді. Соны қабылдадым. Одан тыс тәулігіне 4 екпе салдыртып жаттым, – дейді Димаштың өзі. 

Қытай елінде феноменге айналған жас жұлдыз alashainasy.kz сайтына берген сұхбатында ойға түйген кейбір мақсаттарымен де бөлісті.

– Болашақ жоспарларым туралы жариялауды әзірге жөн көрмедім. Өйткені, қазақ – ырымшыл халық. Мен ырымға қатты сенемін деп айта алмаймын. Дегенмен келер күнге болжам жасағым келмейді. Бір анығы, бұл жоба менің бағымды ашты. Бір жақсылықтың болары анық. Мен міндетті түрде жұмысымды Қытай елінде де жалғастыратын боламын. Бұл сахнаның төріне шығу оңай болған жоқ. Осынша көрермен сүйіп тыңдағаннан кейін оларға қызмет етуім керек. Солардың көңілінен шығып, ренжітіп алмас үшін барымды салатын боламын. Бұл екінің бірінің қолынан келе бермейтін жұмыс, сол секілді екінің бірінің басына берілмейтін бақ, – деді Димаш Құдайбергенов.

«Қазына» би ансамблі шымкенттіктерге жақсы таныс. Көптеген халықаралық және республикалық байқауларда Оңтүстіктің атын асқақтатып, мерейін үстем етті. Бүгінде облыс, қалада өтетін мерекелік шаралардан би тобы тыс қалған емес.

Өнер ұжымының репертуары ерекше. 80-нен астам би болса, оның 65-і қазақтың болмысы және ұлттық бояуымен ерекшеленді. «Думанды дәурен», «Қаражорға», «Дала сазы», «Өтті-ау дүние» секілді ұлттық билерден көрермен шеберлік пен мен қойылымдық жұмыстарына тәнті болады. Таңырқайды, әдемі эстетикалық әсер алады. «Қазына» би тобының құрамында 6 қыз, 6 жігіт бар. 

Би тобының алғашқы құрамы 1986 жылы Әл-Фараби атындағы мәдениет институтының негізінде құрылған. Ол кезде «Қазына» ұлттық саз аспаптарымен бірге болатын. Ең алғашқы би жетекшісі – Сәуле Балбаракова, ал көркемдік жетекшісі – марқұм Мұса Жарқынбеков болған.1995 жылы ансамбль тарап, 2003 жылы Шәмші Қалдаяқов атындағы облыстық филармония негізінде қайта құрылды. Сонан бері топқа ҚР Мәдениет қайраткері Зәуре Әжібекова жетекшілік жасап келеді. 

«Қазына» би ансамблі – Оңтүстік сахнасында өнер көрсетумен бірге түрлі республикалық, халықаралық жарыстарға да қатысып жүрген ұжым. Талай додаларда бақ сынап, облысымыздың абыройын асқақтатып жүр. Белгілі театр сыншысы Әшірбек Сығай би тобына «Қазына» салт-дәстүрімізді сақтаған. Би элементтерінен ұлттық нақышты көреміз. Көптеген қала, аймақтарда заманауи билерді орындайды. Оларда таза ұлттық болмыс жоқ» деп жоғары бағасын берген болатын. 

– Көпшілік биді оңай көреді. Ал әр бидің өз мағынасы бар. Әр би кішігірім қойылым секілді. Қыз-жігіттер музыканың мағынасын ашып, мазмұнын қимыл-әрекет арқылы жеткізуге тырысады. Сол себепті қайталау кездеспейді. Шынында ұлттық билердің өз талабы бар. Мәселен грузин соллары қиын. Мұнда аяқпен тізеге секіріп, аяқ ұшымен жүреді. Сондай-ақ орыс халқының би трюктары күрделі, – дейді топ жетекшісі З. Әжібекова. 

Би тобының қыз-жігіттері күнделікті 4-5 сағат дайындалады. Ансамбль құрамының әртісі Қуанышбек Бестембаев 12 жылдан бері «Қазынада» өнер көрсетіп келеді. Бала кезден биші болуды армандаған жігіт Алматыдағы А.В. Селезнев атындағы хореграфиялық училишені бітіреді. Қазір Қуанышбек топтың белсенді мүшесі. Сондай-ақ Руслан Сайтов та 2008 жылдан бері би тобында жұмыс істейді. Ол ансамбльді екінші үйіндей көреді. 6 жігіттің арасында Глеб Михайлов пен Сергей Василев те бар. Әсіресе Сергейді ұлты орыс демесеңіз, жан-дүниесі қазақ биімен біте қайнасып кеткендей. Мінезі де, болмысы да қазаққа ұқсап кеткен. Ал бидің костюмдерін тігінші Гүлжан Қожабекова дайындайды. 

Жуырда би ансамблі Қазақ-станның тұңғыш Президенті – Елбасы қоры сыйлығының иегері атанды. Сондай-ақ көрерменге шығармашылық кешін өткізді. Ансамбльдің болашағына артылып отырған сенім жоғары. Алдағы уақытта мәдениетімізді дәріптеу бағытында жұмыс істейміз дейді өнер ұжымы.