Шымкент келбеті

Еліміздің 2018-2022 жылға арналған әлеуметтік – экономикалық даму болжамының негізінде қалыптастырылған «2018-2020 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы» заң жобасына сәйкес, елімізде 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап, зейнетақы және әлеуметтік салаларында біршама заңнамалық өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.

2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап, тағайындалған зейнетақы төлемдері 8% көлемінде арттырылды.

2018 жылдың 1 қаңтарынан айлық есептік көрсеткіш (АЕК) 2 405 теңгеге тең, ең төменгі зейнетақы мөлшері 33475 теңге, ал мемлекеттік базалық зейнетақы төлемі 15274 теңгеге дейін жоғарылады.

Сондай-ақ, жаңа тағайындалған зейнетақы мөлшерлерін есептеу үшін есепке алынатын ең жоғарғы табыс 110 630 теңгені (46 айлық есептік көрсеткіш х 2 405 теңге) құрайтын болса, ең жоғарғы жаңадан тағайындалған зейнетақы мөлшері 82 973 теңге болады. (46 АЕК-75%).

Мүгедектігі бойынша, асыраушысынан айрылу жағдайы бойынша және жасына байланысты берілетін мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар мөлшері ең төменгі күнкөріс деңгейінің өзгеруіне байланысты өсірілді. Яғни, ең төменгі күнкөріс деңгейі 28 284 теңге болды.

Еңбек жағдайлары ерекше зиянды және ерекше ауыр жұмыстарда істеген адамдар үшін берілетін мемлекеттік арнайы жәрдемақының, бала туғанда берілетін біржолғы және бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты берілетін мемлекеттік жәрдемақы мөлшерлері, арнайы мемлекеттік жәрдемақылар тағайындалуы мен арттыру мөлшері 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап айлық есептік көрсеткіштің мөлшеріне, яғни 2 405 теңгеге сүйене отырып арттырылды. Мәселен, №1 тізім бойынша арнай жәрдемақы сомалары 22 655 теңгені, ал №2 тізім бойынша 20 154 теңгені құрады.

Ата-аналарға, қорғаншылар немесе қамқоршыларға берілетін немесе мүгедек баланы тәрбиелеушіге берілетін жәрдемақылардың тағайындалуы мен арттырылуы 1,05 ең төменгі жалақы мөлшерінен алынып (ең төменгі жалақы мөлшері 28 284 теңге), 29 698 теңгені құрады.

Бала туғанда берілетін біржолғы мемлекеттік жәрдемақы мен бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты берілетін мемлекеттік жәрдемақы мөлшері 2018 жылдың 1 қаңтарынан айлық есептік көрсеткіштің артуына байланысты болды. Демек, бірінші, екінші, үшінші балаға-91 390 теңге (38 айлық есептік көрсеткіш); төртінші және одан кейінгі балаларға – 151 515 теңге (63 айлық есептік көрсеткіш) төленіп беріледі.

Сондай-ақ, бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты ай сайынғы төленетін жәрдемақы мөлшерінің төлемі мынадай болады:

- Бірінші балаға 13 853 теңге;
- Екінші балаға 16 379 теңге;
- Үшінші балаға 18 880 теңге;
- Төртінші және одан кейінгі балаларға 21 405 теңге төленеді.

Банкроттық салдарынан таратылған және қызметкерлердің өміріне немесе денсаулығына келтірілген зиян үшін жауапты деп танылған заңды тұлғалардың бұрынғы қызметкерлеріне зиянды өтеу жөніндегі төлемдерді капиталдандыру кезеңі аяқталғаннан кейін жүзеге асырылатын ақшалай төлемдерін алушылар үшін 2018 жылдың 1 қаңтарынан 6%-ға арттырылды.

«Қазақстан Республикасындағы арнаулы мемлекеттік жәрдемақы туралы» Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 5 сәуірдегі №365-I Заңына сәйкес, «Алтын алқамен», «Күміс алқамен», «Батыр ана» ретінде марапатталған және I және II дәрежелі «Ана даңқы» ордендерімен марапатталған көп балалы аналар үшін арнаулы мемлекеттік жәрдемақылар тағайындау тәртібі, ҚР «Балалы отбасларға берілетін мемлекеттік жәрдемақылар туралы» Заңына ауыстырылды. Сонымен қоса, бір төлемнен басқа төлемге ауыстыру үшін қайта рәсімделуі автоматты түрде алушылардан ешбір жаңа өтініш алынбай жүзеге асырылады. Ал 2018 жылдың 1 қаңтарынан аталған төлемдер мөлшері 15 392 теңге болды.

Ал бірге тұратын төрт және одан көп кәмелетке толмаған балалары, оның ішінде орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беретін ұйымдарда, жоғары оқу орындарында күндізгі оқу нысанында оқитын балалары бар көп балалы отбасылар үшін тағайындалатын арнаулы мемлекеттік жәрдемақыларды 2018 жылдың 1 қаңтарына дейін ғана тапсыру құқықтарына ие. Яғни, 2018 жылдың 1 қаңтарынан кейін бұл жәрдемақы мемлекеттік корпорация бөлімшелері арқылы тағайындау енді күшін жояды. Есесіне, 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап әлеуметтік аз қамтылған отбасыларға арнап, жергілікті бюджет қаражаты есебінен «әлеуметтік атаулы көмек», «мемлекеттік балалар жәрдемақысы» және «көп балалы отбасыларға арналған арнаулы мемлекеттік жәрдемақы» жаңа форматтағы әлеуметтік көмек қарастырылған.

Сондай-ақ, осы жылы мүгедектігіне байланысты тағайындалатын мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы мен арнаулы мемлекеттік жәрдемақы біріктіріліп төленеді, жалпы төленетін сомалары мөлшерлерінің төмендеуіне жол берілмейді, керісінше әкімшілік тәртібі қысқартылды.

2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап 2027 жылға дейін әйелдердің зейнеткерлікке шығу жасы кезеңмен жүзеге асырылатын болады, яғни 10 жыл аралығында жыл сайын 6 айдан қосылып тұратын болды. Сәйкесінше, 2018 жылы әйелдер 58 жас 6 ай толғанда ғана, құжаттарын зейнеткерлікке даярлайды.

Сонымен, 2018 жылдың қаңтарында барлық зейнетақы мен жәрдемақы алушылар тиесілі төлемдерін жаңа арттырылған мөлшерде алатын болды.

Ж. ЖАМАХОВА,
ОҚО бойынша Еңбек, әлеуметтік қорғау және көші-қон
департаментінің №2 Зейнетақы және әлеуметтік қамсыздандыру бөлім басшысы

Ақпан айынан бастап Шымкентте балабақша төлемақысы өседі. Бұл туралы бүгін Шымкент қалалық білім бөлімінің басшысы Жанат Тәжиева мәлімдеді.

Қаланың бас ұстазының айтуынша, бағаның өсуіне ОҚО кәсіпкерлер палатасының ұсынысы және ата-аналардың балабақшада балаларға берілетін тағамның сапасыздығына айтылған шағымдары негіз болған. Сонымен қатар, төлемақының өзгеруіне азық-түлік бағасыны көтерілуі де себеп болып отыр.

Енді 3 жасқа дейінгі балалар үшін 1 күндік төлемақы – 436 теңге 75 тиын. 1 айға 9 171 теңге 75 тиын (бұрын 6 952 теңге 26 тиын). 

3 жастан 7 жасқа дейінгі 1 күндік төлемақысы 527 теңге 94 тиын. 1 айға – 11 086 теңге төлейді (бұрын 8 374 теңге 38 тиын). 

– Баға көтерілгендіктен балалардың күнделікті ішіп жейтін-тағамының сапасы жақсарады. Санитарлық нормаға қарай бекітілген тағамдардың мөлшері, ас мәзірінің талаптарға сай жүргізілуі қатаң бақыланады, – деді Ж. Тәжиева. 

Айта кетейік, бүгінде Шымкентте мектепке дейінгі мекемелер саны – 439, оның 88-і мемлекеттік, 351-і жекеменшік балабақшалар. Онда 69 764 бүлдіршін тәрбиеленуде.

Қазақстанда 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап заң саласында енген өзгерістердің ішінде Салық кодексі бар. Сала мамандары «Қазақстанда салық саясаты бағытын өзгертті, бұл адал салық төлеушілердің мүддесін қорғайды» дейді. Жаңа кодекс бойынша мемлекеттік кірістер органдары тарапынан бұрынғыдай емес, бақылау жұмыстары барынша азайтылатындығы айтылады. Ол үшін халықты ерікті түрде салық төлеуге ынталандырмақ. Салық төлеушілер үшін ең маңызды деген жаңалықтарды Әл-Фараби ауданы бойынша мемлекеттік кірістер басқармасы басшысының міндетін атқарушы Ерқасым Махадилов түсіндіріп айтып береді.

Салық төлеу мерзімі ұзартылды. Салық төлеушілер үшін ең маңызды жаңалық – салық төлеу мерзіміне өзгеріс енді. Мәселен, жеке тұлғалардың 2017 жылғы жер, мүлік салығын ағымдағы жылдың 1 қазан айына дейін төлеу міндеттелетін. Жаңа кодексте ендігі жылдың 1 қаңтары мен 31 желтоқсанның аралығы салық салу мерзімі болып табылады, жеке тұлға салығын келесі жылдың 1 қазанынан кешіктірмей төлеуіне міндеттеледі (2018 жылдың салығын 2019 жылдың 1 қазан айына дейін).

Сыбайластық жемқорлықтың  алдын алу бойынша сенім телефоны: 53-01-71

Сонымен бірге, жеке тұлғалардың салық берешегін өндіруде мәселені соттың араласуымен, айталық салық берешегін өндіріп алу туралы өтінішті сотқа жүгіну арқылы жүргізетін. Өзгерістерде, салықтық берешегі бар тұлға хабарлама табыс етілген күннен бастап 30 жұмыс күні өткен соң төлемеген жағдайда, салық органы жеке тұлғаның берешегін өндіріп алу туралы салық бұйрығын шығарып, бес жұмыс күнінен кешіктірмей жеке тұлғаға жібереді. Жеке тұлға салықтық берешегін өтемеген жағдайда істі сотқа емес, бірден сот орындаушыларға жібереді. Бұл тұрғыда сала мамандарының уақытты тиімді пайдалануына мүмкіндігі бар. 

Кәсіпкерлердің мүддесін қорғайды. Жеке кәсіпкерлікті тіркеуде азаматтар қағазбастылық, кезек күту секілді мәселелерден құтылады деуге болады. Яғни, азаматтар бұдан былай жеке кәсіп бастау үшін мекемеге барып уақыт жоғалтпай электронды түрде жеке кәсіпкер ретінде тіркелуге мүмкіндігі бар. Сонымен қатар, оңайлатылған декларация негізінде арнаулы салық режимдерін қолдану шарты да өзгерді, яғни, дара кәсіпкер мен заңды тұлғаға бөлінбейді, оларға жалпы талап қойылды. Онда қызметкерлердiң орташа саны 30 адамнан және кірісі ең төменгі жалақының 2 044 еселенген мөлшерінен аспауы керек.

Патент құнын есептеу шартында да өзгерістер бар. Атап айтқанда, патент құнына кіретін жеке табыс салығының сомасын есептеу, сауда саласындағы қызметті жүзеге асыратын тұлғалардың салық салу объектісін қоспағанда, салық салу объектісіне 1% мөлшердегі мөлшерлемені қолдану арқылы жүргізіледі.

Сауда саласындағы қызметті жүзеге асыратын дара кәсіпкерлер патент құнына кіретін жеке табыс салығының сомасын есептеуді, 1% мөлшерлеме бойынша салық салынатын қолма-қол ақшасыз есеп айырысулар арқылы алынатын кірістерді қоспағанда, салық салу объектісіне 2% мөлшерінде мөлшерлемені қолдану арқылы жүргізеді.

Ауыл шаруашылығы өнімін өндірушілер мен ауыл шаруашылығы кооперативтері үшін арнаулы салық режимін қолдануға құқылы салық төлеушілер – корпоративтік табыс салығы мен жеке табыс салығының (төлем көзінен ұсталатын салықтардан басқа) сомасын; әлеуметтік салық сомасын, мүлікке салық, көлік құралдарына салық сомасын 70 пайызға төмендетуге құқылы. Бірақ, қосылған құн салығы бойынша соманы 70 пайызға төмендету шарты алынып тасталды.

Әлеуметтік салық бойынша жеңілдіктер. Әлеуметтік салықтың мөлшерлемесі 2018 жылғы 1 қаңтардан бастап – 9,5%, 2025 жылғы 1 қаңтарынан бастап – қайтадан 11% мөлшерлемесі бойынша есептеледі. Ал дара кәсiпкерлер және жеке практикамен айналысатын адамдар, өзi үшiн – айлық есептiк көрсеткiштің 2 еселенген мөлшерінде төлейді, алайда бұл ереже есептік салық кезеңінде кіріс алмаған адамдарға қолданылмайтын болады. 

Сонымен қатар, патент негізінде шаруашылық немесе фермер қожалықтарында қимыл-тірек аппараты бұзылған, есту, сөйлеу, көру қабiлетiнен айрылған мүгедектер әлеуметтік салықтан босатылады.

Көлік құралдары салығы бойынша. Көлік құралдары ұрланғанда көлік иесінің салық төлеуі мәселесінде айтарлықтай жаңалық бар. Мысалы, бұрынғы салық кодексінде көлік қолды болғанда алдымен уәкілетті органда қылмыстық іс қозғалып, іздестіру шаралары жүріп, осыны негізге алып мәліметтер базасынан алынып тасталатын. Содан кейін ғана көлік салығынан босатылатын. Оған дейін көлік табылсын не табылмасын уәкілетті органның мәліметтер базасынан тіркеуден алынбай көліктің салығын төлеуге міндетті болатын. Ал жаңа кодексте салықты есептеу (есепке жазу) көлік құралын айдап әкету (ұрлау) туралы қылмыстық іс қозғалған күннен бастап тоқтатылады.

Салық кодексіндегі өзгерістерді түсіндіру жұмыстары жүруде. Әл-Фараби ауданы бойынша мемлекеттік кірістер басқармасы өткен жылы мемлекеттік бюджет жоспарын 108,7%-ға орындап, есепті мерзімді бюджетке жоспардан тыс 2876,6 млн теңгеге (2016 жылы 24853,1 млн теңге) артығымен орындалды. Республкалық бюджет 117,1 %-ға, яғни 2410,1 млн теңгеге (2016 жылы 10065,3 млн теңге), ал жергілікті бюджетке жоспардан тыс 466,5 млн (14787,8 млн теңге) теңгеге артық. 

Елбасы Н. Назарбаевтың 2018 жылғы 10 қаңтардағы «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» атты Жолдауында ел алдында атқарылар 10 тапсырмасында «Мемлекеттік органдар нақты уақыт және жедел жауап беру режимінде азаматтардың ескертпелері мен есепке алу үшін заманауи цифрлық технологияларды қолдануы тиіс» деп атап өтті. Бүгінгі таңда, салық мекемесінде Елбасының 2018 жылғы 10 қаңтардағы Жолдауы аясында атқарылар жұмыстар нақтыланып, Салық кодексіндегі өзгерістерді тұрғындарға түсіндіру жұмыстары жалғасуда.

Айтпақшы...

Жетім балаларды асырап алғандар жылына 2,1 млн теңге табыс шегінде табыс салығын төлеуден босатылады. Бұл туралы ұлттық экономика бірінші вице-министрі Руслан Дәленов мәлімдеді.

Дәлірегі, табыс салығынан ата-ананың тек біреуі ғана әр жыл сайын босатылады. Аталған норма еліміздегі барлық бала асырап алушыларға қатысты. Мүгедек болып қалған баланың ата-анасының біріне жер салығы, тіркеу алымы, мемлекеттік баж бойынша жеңілдік болады.

Біле жүріңіз!

2019 жылдан бастап салықты төлемегендер берешекті өтеу туралы хабарлама берілген күннен бастап 1 жұмыс күні өткеннен кейін, банк шоттары бұғатталады, мүлікке билік етуі шектеледі

Салық берешегінің сомасын салық төлеушінің банк шотарынан мәжбүрлеу тәртібімен өндіріп алу хабарлама берілген күннен бастап 5 жұмыс күні өткеннен кейін жүргізіледі.

Жаңа сандық технологиялардың дамуы нарықтық қарым-қатынастарды жеделдетті. Қазір елімізде онлайн-сауда, мобильдік банкинг қызметтерін жетілдіруге назар аударылып отыр. Онлайн интернет-төлемдер жасауға мүмкіндік туды. Электронды төлем жасау қалыпты үрдіске айналып, электронды ақшалар уақыты жақындай түсті. Жалпы, электронды төлемнің бүгіні мен болашағы қандай болмақ? Бұл орайда нені ескерген жөн?

Банктерге бақылауды күшейту керек

Қазір – нарық заманы. Сын-қатерлерге табанды түрде қарсы тұра алатын халық қана жеңіске жетеді. Түрлі технологиялар өмірімізге дендеп енді. Елбасы Н. Назарбаев әлемде кезекті, төртінші өнеркәсіптік революция басталғанын, көз алдымызда болып жатқан ұлы өзгерістер – әрі тарихи сын-қатер, әрі Ұлтқа берілген мүмкіндік екенін атап өткен еді. 

– Біз цифрлық технологияны қолдану арқылы құрылатын жаңа индустрияларды өркендетуге тиіспіз. Бұл – маңызды кешенді міндет. Елде 3D-принтинг, онлайн-сауда, мобильді банкинг, цифрлық қызмет көрсету секілді денсаулық сақтау, білім беру ісінде қолданылатын және басқа да перспективалы салаларды дамыту керек. Бұл индустриялар қазірдің өзінде дамыған елдердің экономикаларының құрылымын өзгертіп, дәстүрлі салаларға жаңа сапа дарытты, – деген еді Елбасы халыққа арнаған Жолдауында. 

Бұл орайда заңнамамызды жаңа жағдайға бейімдеу керек. Түптеп келгенде цифрлық индустрияны дамыту басқа барлық салаларға серпін береді. 

Рас, бүгінде көпшіліктің ақшаны ғаламторда cандық түрде сақтауға мүмкіндік беретін жүйелерді пайдалана бастағанына біршама уақыт болды. Электронды «әмиян» арқылы үйден шықпай-ақ көптеген ғаламтор дүкендерінде сауда жасап, несие төлеп, онлайн төлемдер жүргізіп келеді. Жалпы, әмиянның мүмкіндіктері көп-ақ. Сол себепті, бұған үйрене бергеніміз жөн секілді. Қазіргі кезде кең қолданылатын электронды әмияндар – Qiwi,Webmoney, т.б. 

Мұның бәрі де азаматтардың уақытын үнемдеу, көптеген қызмет түрлерін оңайлатуды көздейді. Түрлі кедергілерді жоюдың таптырмас құралы. 

Көпшілігіміз әлі де банк карточкаларын пайдаланамыз. Түрлі кедергілерге кезігіп жататынымыз да рас. Соңғы кездері банк карточкаларынан ақшаның жоғалу сынды мәселелердің барынан хабардар болдық. Бұл әсіресе, ел азаматтары шетелге барғанда кездесетін жағдай. Таяуда ҚР Парламент мәжілісінің депутаттары Н. Жұмаділдаева, С. Үмбетов, П. Шарапаев, А. Мұрадов, тағы басқалар Ұлттық банк төрағасы Д. Ақышевке депутаттық сауал жолдаған еді. Ұлттық банктің екінші деңгейдегі банктерді бақылауды күшейту қажеттілігіне назар аударған. Ақша ұрланған кезде клиенттің материалдық нұқсанын өтеу бойынша барлық шығыстарды банк өзіне алуға міндетті.

– Бүгінде біздің азаматтарымыз банк карточкаларынан ақша каражатының жоғалуы сияқты мәселеге тап болып отыр. Мұндай елдердің тізімі белгілі. Шетелге барған қазақстандықтардың банк карталарынан ipi ақша сомалары жоғалғаны жайлы нақты деректер бар. Алайда төлем картасын берген кезде клиентпен шарт жасаса отырып, банктер әрдайым осы «қара тізім» туралы ескерте бермейді. Банк клиенттің осы елдерге барған кезде акшасының қауіпсіздігін бақылап және карточкасын бұғаттауға тиіс екенін ескертпеген. Осы азаматтарға бірде-бір тиынын қайтарып берген жоқ. Алаяқтар белгілі бip тәсіл арқылы азаматтардың деректерін алып, оларға онлайн-кредиттер рәсімдеген жағдайлар аз емес, – дейді мәжіліс депутаттары өз сауалында. 

Мәжіліс депутаттарының айтуынша, өткен жылы Орал қаласының тұрғыны Вьетнамға сапарлап барған. Қазақстанға қайтып оралған соң картасынан 400 000 теңге жоғалғаны анықталған. Осыған ұқсас жағдай үш жыл бұрын Таиландта орын алыпты. Ол кезде басқа қазақстандық 300 000 теңгесін қолды қылған. 

Қазіргі таңда банктер өз ақпараттық жүйелерін кибершабуылдардан қорғауға қомақты қаражат жұмсайды. Дәл осылайша олар өз клиенттері төлем карталарының қазіргі заманғы сенімді қорғалуына қамтамасыз етуге тиіс. 

Сонымен қатар, азаматтардың төлем карталарынан қажетті ақпаратты оқуға және кейіннен қаражатты алуға мүмкіндік беретін скимминг сияқты алаяқтық түрі пайда болды. Қылмыстың бұл түрі әcipece, Оңтүстік Азия және Шығыс Еуропа елдерінде кеңінен таралған. Алайда, Қазақстан осындай скиммингтік шабуылдардан тиісті деңгейде қорғалмаған. Халық қалаулылары осылай дейді. 

Биткоин дегеніміз не?

Қазір өмірімізге түрлі технологиялар енді. Ел азаматтарының екінші деңгейлі банктердің қызметінен бөлек, электронды онлайн-төлемдер жасай бастағанын айтып өттік. Бұл – уақыттың талабы. 

Ендігі назар аударатын мәселе – қоғамда криптовалютаның қолданысқа енуі. Соңғы кездері ел азаматтары осы бір терминді жиі айтып жүр. Криптовалюта деген не? Осы жөнінде толығырақ мәлімет берейік. 

Қысқаша айтқанда, бүгінде интернеттің өз валютасы пайда болды. Ол — Биткоин криптовалютасы деп аталады. Бұл валюта түрі әлем елдерінің қызығушылығын тудырып келеді. Криптовалюта — жаңа технологиялар мен үкіметтің бақылауынсыз жүргізуге негізделген төлемдер мен ақша аударымдарының жылдам әрі сенімді жүйесі. 

Виртуалды Биткоин ақшалары — криптовалюта түрлерінің ішіндегі ең танымал электронды құрылғы. Оның қолданылуы Киви-әмиян, интернет-банкингке ұқсайды. Бірақ, Биткоингте интернет-банкингте қолданылатын алгоритмдер жұмыс істейді. 

Бұл жаңа валюта түрін 2009 жылы ешкімге белгісіз Сатоши Накамото деген лақап атпен танымал бағдарламашы дүниеге әкелген. Ол бағдарламаны ғана жасап қоймай, арнайы компьютерге «әмиян» орнатуға болатын қосымшаны да іске қосты.

Жалпы, бұл жүйені қоланушылар криптовалютамен делдалсыз тез операциялар жүргізе алады. Банкке барып не болмаса Киви-әмиянға ақша салып жүрудің қажеті жоқ, тек Биткоиндарды жіберсеңіз болғаны. Жүйедегі монеталар — криптографикалық (математикалық) хэш-кодтар. Барлық валюталар секілді, Биткоинның да өзінің курсы бар. 

Биткоинмен интернеттегі тауарлар мен қызметтерді анонимді түрде сатып алуға болады. Сонымен қатар халықаралық төлемдер жылдам әрі оңай іске асырылады. Жүйедегі төлем комиссиялары кез келген жердікінен төмен. Ол транзакцияланатын ақша көлемінің 0,1%-ын құрайды.

Бастапқыда Биткоиндар тек математиктер, криптографтар және де компьютермен айналысатын адамдардың арасында ғана сұранысқа ие-тұғын. 2009 жылдан бастап 1 Биткоин (BTC) 0,8 центке сатыла бастады. 

Қазір әлем елдерінің криптовалютаға деген көзқарасы әр түрлі. Нидерланды, Германия, Жаңа Зеландия, Сингапур және АҚШ-тың кейбір штаттары Биткоинды ашық насихаттайды. 

Қазірдің өзінде 10-нан астам ірі криптавалюталар бар. Олардың ішінде танымалдылығы жағынан екінші орында – Лайткойн.

Halykcoin – валютаның жаңа түрі

Coinmarketcap биржасында 16 желтоқсанда криптовалюта өз тарихындағы максимум бағаға көтерілді. Ол 8,2%-ға өсіп, 19 мың долларға жетті.

– Әлемдік қаржы құрылымын өзгерту қажеттілігі туып отыр. Халықаралық есеп-айырысудың төлем бірлігін енгізу мәселесін қарастыратын кез келді. Криптовалюта әлемді инфляциядан және сауда қатынастарындағы қателіктерден аулақ болуға көмектеседі. Валюта қарапайым, ашық әрі тұтынушыларға бағынышты болуы керек. Цифрландыру, технологиялардың дамуын ескеретін болсақ, мұндай бірлік криптовалюта түрінде енгізілуі керек, – деген еді Елбасы Астанада өткен X экономикалық форумның пленарлық отырысында. Яғни, халықаралық есептік төлем бірлігін енгізу мәселесін байыппен қарайтын уақыт жетті. Ол әлемді валюталық соғыстардан, алаяқтықтан арылуға, сауда қарым-қатынастарында қателіктерден жалтаруға, нарықтағы құбылмалықты төмендетуге мүмкіндік бермек. Дегенмен, ол валюта қарапайым, ол пайдаланушыға ыңғайлы болуы тиіс. 

Жаһандық жаңа валюта қажет. Бүгінде елімізде жеке кәсіпкерлер осы бағытта семинар-тренингтер өткізіп, осы саладағы индустрияны зерттеуге ден қойған. 

Жуырда ғана Қазақстанда блокчейн технологиясының көмегімен жұмыс істейтін халықкоин атты жаңа криптовалюта түрі пайда болды. Ол Halykcoin деп аталады. 15 адамнан құрылған Halykcoin Foundation тобының құрамында бағдарламашылар, крипто-қаржыгерлер және маркетологтар бар. Өздерінің ресми сайындағы мәліметке сәйкес, халықкоин 21 желтоқсаннан бастап өзге валюталармен қатар биржаларда саудаланатын болады. Сондай-ақ, халықкоиндарды шетелде жүріп те иелене аласыз. 

Айта кетсек, Жапония биткойнды ресми валюта ретінде тіркеді. Ресми валюта ретінде мойындайтын жаңа заң да қабылдады. Ал Австрияда әлемдегі алғашқы биткоин-банк ашылыпты. 

Қаржы сарапшыларының айтуынша, бұл валюта түрі Қазақстанның имиджін жақсартып, шетелдік инвесторларға белгілі бір деңгейде сенім ұялатады.

Ресми деректерге сүйенсек, елімізде базалық зейнетақы зейнет жасындағы 2 млн 139 мың, ынтымақты зейнетақы – 2 млн 127 мың жанға тағайындалған. Ендеше, 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап енетін зейнетақыдағы өзгерістерге елеңдейтіндер көп. Жаңа жылдан бастап зейнетақы жүйесіндегі жүзеге асатын жаңалықтарды, жәрдемақыларды «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы» коммерциялық емес акционерлік қоғамының ОҚО бойынша филиалы – «Әлеуметтік төлемдерді ведомствоаралық есептеу орталығы» департаментінің директоры Бахыт Мүсірәліұлы тарқатып айтып береді.

Зейнеткерлік өтілге не кіреді?

Осы уақытқа дейін ерлер 63, әйелдер 58 жасында зейнеткерлікке шықса, 2027 жылға қарай әйелдер мен ерлердің зейнетке шығу жасы теңеледі. 2018 жылдың 1 шілдесінен бастап зейнетақы жүйесін, қатысу өтіліне қарай тағайындалатын базалық зейнетақы төлемдерін тағайындауда өзгерістер енгізіледі. 

Осыған дейін барлық адамға базалық зейнетақы тағайындауда қандай еңбек өтілі болса да мөлшері бірдей болды. Енді 1998 жылдың қаңтарына дейінгі де, кейінгі де еңбек өтілі есепке алынады. Зейнеткерлік өтілге ынтымақты жүйесінде жинақталған, 1998 жылғы 1 қаңтарға еңбек өтілі; міндетті зейнетақы жарналары төленген аралықты қарастыратын жинақтау өтілі; бала үш жасқа толғанға дейінгі, 16 жасқа дейінгі бала кезінен мүгедек баланың күтімі; әскери қызметкермен, арнайы мемлекеттік органдардың қызметкерімен, дипломатиялық жұмыскерлермен және т.б. бірге тұрған уақыты кіреді.

Бұл өзгерістер 2018 жылғы 1 шілдеден бастап базалық зейнетақысы қайта есептелетін зейнеткерліктегі және жаңадан зейнеткерлікке шығатын адамдарға қолданылады.

Есептеу әдістемесі

Егер азамат 10 жыл ғана жұмыс істеп, БЗЖҚ-ға аударымдар жасаған болса немесе мүлдем жұмыс істемеген болса, оған базалық зейнетақы ең төменгі күнкөріс деңгейінің 54%-ы мөлшерінде тағайындалады. 10 жылдан астам жұмыспен өтелген әр жыл үшін базалық зейнетақы 2%-ға арттырылады. Мысалы, 20 жыл қатысу өтілінде базалық зейнетақының мөлшері ең төменгі күнкөріс деңгейінің 74%-ын, 30 жылда - 94%-на жетеді. Еңбек өтілі 33 және одан да көп жылды құраса, базалық зейнетақының мөлшері ең төменгі күнкөріс деңгейінің 100%-ын құрайды. Азаматтар (азаматша) неғұрлым көп жұмыс істеген сайын оның жинақтаушы және бюджеттік қаражат есебінен төленетін базалық зейнетақысы да көбірек болады. Мысалы, еңбек өтілі 35 жыл болса, 1998 жылдың 1 қаңтарына дейінгі ынтымақты зейнетақы жүйесінде еңбек өтілінің 20 жылы ғана есептелетін еді. Қалған 15 жылға зейнетақы жинақтау қорына аударылған зейнетақы жарнасы қосылатын. Енді 2018 жылдың 1 шілдесінен бастап 35 жылдық еңбек өтілі толықтай саналады.

Декреттік демалыста болған уақыт еңбек өтіліне есептеледі

2014 жылғы қаңтардан бері жұмыс істейтін әйелдерге бір жасқа дейінгі бала күтіміне байланысты зейнетақы жарнасы аударылып тұрады. Яғни, міндетті жарнаның мөлшері - 10 пайыз. Оның 6 пайызын мемлекеттік сақтандыру қоры аударса, ал 4 пайызы республикалық бюджеттен субсидияланады.

2018 жылы да дәл осылай жалғасады және декреттік демалыста болған 3 жыл еңбек өтіліне есептеледі. Жоғары оқу орнын оқып жүрген және әскерде болған кезеңдер де міндетті түрде еңбек өтілі ретінде саналатын болды.

Зейнеткерлікке ерте шығуға болады

Қазақстанда зейнеткерлік жастың жоғарылауы қазіргі кезде зейнеткерлікке ерте шығуға жеңілдігі бар әйелдерге қатысы болмайды. Бұл бес және одан көп бала туған (асырап алған) және оларды сегіз жасқа дейін тәрбиелеген әйелдер 53 жасқа толғанда жасы бойынша зейнетақы төлемдеріне құқығы болады. Сонымен қатар, 1949 жылғы 29 тамыз бен 1963 жылғы 5 шілде аралығы кезеңінде төтенше және барынша көп радиациялық қаупі бар аймақтарда кем дегенде 5 жыл уақыт тұрған әйелдердің 45 жасқа толғанда жасы бойынша зейнетақы төлемдерінің тағайындалуына құқықтары бар.

Сонымен бірге зейнетақы жинақтары жеткілікті жандар шарт жасау арқылы ерлер – 55, әйелдер 50-55 жасында зейнет демалысына ерте шыға алады. Ол үшін әйелдердің зейнетақы қорында – 12 млн, ерлерде – 9 млн теңге жинақталуы тиіс.

Өтініш беру мерзімі

Егер әйел азамат зейнеткерлік жасқа (58 жас) 2017 жылғы 10 қарашада толып, уақытында, яғни, 2017 жылғы 31 желтоқсанға дейін жасы бойынша зейнетақы төлемін тағайындауға өтініш бермей, тек 2018 жылғы қаңтар айында келсе, онда «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» Заңның 11-бабының 1-тармағына сәйкес, өтінішімен және құжаттар топтамасымен жасы бойынша зейнетақы төлемін тағайындауға 58,6 жасқа толғанда ғана өтініш бере алады. 

Зейнетақысы және жәрдемақы жөнінде өзекті сұрақтар туындап жатса, жергілікті «Әлеуметтік төлемдерді ведомствоаралық есептеу орталығы» немесе «Халыққа қызмет көрсету орталығы» бөлімшелеріне жүгініп, мамандардан кеңес алуларына болады.

Зейнеткерлік жасты кезең-кезеңімен көтеру кестесі

2018 жылы зейнет жасы: 63 жас - ер адамдар үшін, 58 жас және 6 ай - әйел адамдар үшін.

Базалық зейнетақы – еңбек өтілі мен табысы болмаған зейнет жасындағыларға беріледі.

Ынтымақты зейнетақы – 1998 жылдың 1 қаңтарына дейін әйелдерде 20, ер адамдарда 25 жыл еңбек өтілі болғанда республикалық бюджеттен бөлінетін қаржы. Мұны зейнет жасына жеткенше жинақтаушы зейнетақы қорына 10%-дан құйып отырады.

Ең төменгі зейнетақы мөлшері

2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап, тағайындалған зейнетақы төлемдерін, соның ішінде әскери қызметте болған қызметкерлерінің зейнетақы төлемдерін 8% көлемінде арттыру жоспарлануда.

2018 жылдың 1 қаңтарынан айлық есептік көрсеткіш (АЕК) 2 405 теңгеге тең, ең төменгі зейнетақы мөлшері 33 745 теңге, ал мемлекеттік базалық зейнетақы төлемі 15 274 теңгеге дейін жоғарылайды.

Сондай-ақ, жаңа тағайындалған зейнетақы мөлшерлерін есептеу үшін есепке алынатын ең жоғарғы табыс 110 630 теңгені көрсетсе (46 айлық есептік көрсеткіш х 2 405 теңге), ең жоғарғы жаңадан тағайындалған зейнетақы мөлшері 82 973 теңге болады (46 АЕК - 75%) 

Мүгедектiгi бойынша, асыраушысынан айрылу жағдайы бойынша және жасына байланысты берiлетiн мемлекеттiк әлеуметтiк жәрдемақылар, сонымен қатар әлеуметтік медициналық және түзету мекемелерінде тұратын азаматтар үшін берілетін төлемдер мөлшері ең төменгі күнкөріс деңгейінің өзгеруіне байланысты өсіріледі. Яғни, ең төменгі күнкөріс деңгейі – 28 284 теңге.

Еңбек жағдайлары ерекше зиян және ерекше ауыр жұмыстарда істеген адамдар үшін берілетін мемлекеттік арнайы жәрдемақының, бала туғанда берілетін біржолғы және бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты берілетін мемлекеттік жәрдемақы мөлшерлері, арнайы мемлекеттік жәрдемақылар тағайындалуы мен артылу мөлшері 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап айлық есептік көрсеткіштің мөлшеріне, яғни 2 405 теңгеге көбейеді. Мәселен, №1 тізім бойынша арнайы жәрдемақы мөлшері – 22 655 теңге, ал №2 тізім бойынша – 20 154 теңге.

Ата-аналарға, қорғаншылар немесе қамқоршыларға берілетін немесе мүгедек баланы тәрбиелеушіге берілетін жәрдемақылардың тағайындалуы мен арттырылуы 1,05 ең төменгі жалақы мөлшерінен алынып (ең төменгі жалақы мөлшері 28 284 теңге), 29 698 теңге жетеді.

Бала күтіміне берілетін жәрдемақы

Бала туғанда берілетін біржолғы мемлекеттік жәрдемақы мен бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты берілетін мемлекеттік жәрдемақы мөлшерлері 2018 жылдың 1 қаңтарында:

Бірінші, екінші, үшінші балаға – 91 390 теңге (38 айлық есептік көрсеткіш); Төртінші және одан кейінгі балаларға – 151 515 теңге (63 айлық есептік көрсеткіш) төленіп беріледі. 

Сондай-ақ, бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты ай сайынғы төленетін жәрдемақы мөлшерінің төлемі мынадай:

Сонымен қатар, мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан 2018 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша алушы болып табылатын тұлғаларға еңбек ету қабілетінен және асыраушысынан айрылу жағдайларына тағайындалған әлеуметтік төлемдердің мөлшерін 16%-ға арттыру көзделген.

Банкроттық салдарынан таратылған және қызметкерлердің өміріне немесе денсаулығына келтірілген зиян үшін жауапты деп танылған заңды тұлғалардың бұрынғы қызметкерлеріне зиянды өтеу жөніндегі төлемдерді капиталдандыру кезеңі аяқталғаннан кейін жүзеге асырылатын ақшалай төлемдерін алушылар 6%-ға арттырылады.

Көп балалы аналарға тағайындалатын жәрдемақы

«ҚР арнаулы мемлекеттік жәрдемақы туралы» еліміздің 1999 жылғы 5 сәуірдегі № 365-I Заңына сәйкес, «Алтын алқамен», «Күміс алқамен» және «Батыр ана» ретінде марапатталған, І және ІІ дәрежелі «Ана даңқы» ордендерімен марапатталған көп балалы аналар үшін арнаулы мемлекеттік жәрдемақылар тағайындау тәртібі, ҚР «Балалы отбасыларға берілетін мемлекеттік жәрдемақылар туралы» Заңына ауыстырылады. Бірақ, бір төлемнен басқа төлемге ауыстыру үшін қайта рәсімделуі автоматты түрде алушылардан ешбір жаңа өтініш алынбай жүзеге асырылады. Ал 2018 жылдың 1 қаңтарынан аталған төлемдер мөлшері – 15 392 теңге.

Сондай-ақ, келер жылы мүгедектігіне байланысты тағайындалатын мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы мен арнаулы мемлекеттік жәрдемақы біріктіріліп төленеді.

ТҮЙІН Халықтың әр жылдан күтер жақсылығы мол. Елімізде әлеуметтік салада тұрғындардың игілігі үшін жаңа бағдарламалар іске қосылды. "Бiз 2020 жылға дейін зейнетақы жүйесiн жаңғыртуды аяқтаймыз. Мемлекет басшысының тапсырмасымен осы уақыттан бастап мемлекет бюджетiнен төленетiн зейнетақы көлемiн арттыруды қарастырып отырмыз. 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап базалық зейнетақы, мүгедектерге, асыраушысынан айырылғандарға төленетiн жәрдемақы 16 пайызға дейін өседі» дейді ҚР еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Т. Дүйсенова.

Зейнетақыдағы жаңа реформалардан бөлек осыған дейін пилоттық жоба ретінде қолданылған «Өрлеу» жобасы 2018 жылы түбегейлі іске асыралатын болады. Онда жәрдемақының орнына жаңа форматтағы атаулы әлеуметтік көмек төленеді. Мұндағы биліктің мақсаты аталған жоба арқылы аз қамтылған отбасыларды кәсіпке үйретіп, жағдайын түзетуге мүмкіндік беру. Бұдан бөлек «Нәтижелі жұмыспен қамту» мемлекеттік бағдарламасы аясында өңірде 12 мыңнан астам адам кәсіптік білім алуға жолдама алып, 9 мыңы мамандық игерді.

Жанна СЕЙСЕНБАЕВА, 
М. Әуезов атындағы ОҚМУ-дың 
«Қаржы» кафедрасының аға оқытушысы

Бүгінде қарапайым халықтың қаржылық сауатын арттыру маңызды мәселенің бірі. Депозит ашып, пайда табуды ойлағандардың арасында өкініп жүргендері аз емес. Несие аламын деп несібесінен айырылғандар да жетерлік. Қазір нарық заманы. Екінші деңгейлі банктердің өзі түрлі қиындықтарды бастан кешіруде. Мәселен, РБК банкіне қатысты жағдайды айтсақ та жетіп жатыр. Ақшасын қайтара алмай жүрген салымшылар бар. 

Ұлттық банк төрағасы Данияр Ақышев Банкті қалыпқа келтіру жөнінде шаралар кешені әзірленгенін айтты. Соған байланысты мемлекет Ұлттық Банк, Үкімет және квазимемлекеттік сектор қаражатының есебінен Банкке қолдау көрсету туралы шешім қабылданды. Жалпы, қарапайым халық бұл тұрғыда нені ескеруі керек? М. Әуезов атындағы ОҚМУ-дың «Қаржы» кафедрасының аға оқытушысы Жанна Сейсенбаева бізге бүгінгі банк секторындағы қалыптасқан ахуал жайлы әңгімелеп берді. Халықтың қаржылық сауатын арттыру бойынша өз ұсыныстарын да айтты.

– Жанна Мәлікқызы, алдымен қазіргі банктердің ахуалын шолып өтсеңіз...

– Ел экономикасының дамуы үшін қаржы секторы мен банктік қызметтердің дамуы үлкен рөл атқарады. Елдегі алдыңғы қатарлы коммерциялық банктер өзінің табыс базасын кеңейту үшін, табыстылықты және бәсекелік қабілеттілігін арттыру үшін өзінің клиенттеріне кең ауқымды операциялар мен қызметтер көрсетуге ұмтылатыны белгілі. Қазіргі таңда, коммерциялық банктер ел экономикасының маңызды салаларын несиелей отырып, экономикалық өсу мен дамуға өлшеусіз үлес қосуда. Сонымен қатар, коммерциялық банктер экономикадағы маңызы зор – шағын кәсіпкерлік субъектілерінің ашылуына, халыққа сапалы қызмет пен өнім түрлерін ұсынуға да ерекше үлес қосады. Банктердің өз саясатын дұрыс жүргізуі, клиенттерге қызмет көрсетуде қаржылық тұрақтылықты сақтай алуы – бұл стратегияны дұрыс жүргізіп отыр деген сөз.

– RBK банкінің қазіргі жай-күйі туралы не айтасыз?

– Әрине, банктің қазіргі ахуалы клиенттері үшін үлкен қиындықтар тудырғаны рас. Елбасымыз «Нұр Отан» партиясының кеңейтілген саяси кеңесінде банктің қазіргі жағдайынан хабардар екеніндігін мәлімдеді ғой. «Мен бұл мәселені жақсы білемін. Өз адамдарын қаржыландыру үшін ұрлық жасаған акционерлердің былығы бұл. Барлығын тәртіпке келтіреміз. Банктің жұмысын тұрақтандыруға тырысамыз. Әсіресе, жеке тұлғалар өз қаржысын қайтарып алады, – деді. 

RBK банкінде халықтың 188 миллиард теңгеге 28 мың есепшоты мен депозиті ашылған. Осыған байланысты мемлекет банкке көмек көрсету туралы шешім қабылдады. Бұл – отандық банктер тарихындағы ең қымбат құтқару операцияларының бірі болмақ. 

Д. Ақышев БАҚ өкілдеріне берген сұхбатында мәлімдегеніндей, RBK банкіне инвесторлардың қаржысы есебінен 160 миллиард теңге капитал құйылады. Инвесторлар банк тұрақты дамуы үшін оның бизнес-моделін жетілдіруге тиіс. Бұдан бөлек, кешенді іс-шаралардың ішінде 600 миллиард теңгенің проблемалық портфелін арнайы қаржылық компанияға беру қарастырылып отыр. 

Сондай-ақ, «Qazkom» АҚ-ның «Қазақстан Халық банкі» АҚ-на кіруі жайында да түрлі әңгімелер айтылып жатыр. 2017 жылдың шілде айынан бастап «Qazkom» АҚ-ның негізгі акционері болып «Қазақстан Халық банкі» АҚ аталынды. Бұл өзгеріс шеңберінде банктердің халыққа қызмет көрсету мен жүргізілетін операцияларын жетілдіру және жаңа даму стратегиясын құру басты міндеттерінің бірі болып есептелінеді. Басқа банктер арасында бәсекелестікті күшейтіп, еліміздің қаржы-экономикалық жағдайына үлкен үлесін тигізетіндігі анық.

– Жалпы, жеке тұлғалар депозитті қандай банктерден ашқаны дұрыс?

– Барлық коммерциялық банктерде депозиттік операциялар бір тәртіппен жүргізіледі. Бірақ әр банктерде депозиттердің әртүрлі формалары мен талаптары бар. Сондықтан да банкті таңдау ол клиенттің жеке шешімі. Сонымен қатар, «Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қоры» (ҚДКБҚ) акционерлік қоғамы арқылы әрбір салымшының қаражаты кепілдендіріледі. 2015 жылғы 27 сəуірдегі 

«Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне сақтандыру жəне исламдық қаржыландыру мəселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» ҚР Заңына сəйкес жеке тұлғалардың ұлттық валютадағы депозиттері бойынша мемлекеттік кепілдік сомасы 5 миллион теңгеден 10 миллион теңгеге дейін ұлғайтылды. Шетел валютасындағы депозиттер бойынша өтем сомасы өзгермеген. Егер салымшының бір банкте түрі мен валютасы бойынша əр түрлі бірнеше кепілдендірілген депозиттері бар болса, онда мемлекеттік кепілдік мөлшері 10 миллион теңгеден аспайды.

Сондай-ақ, қосымша табысты табудың екінші қаржылық инструменті ретінде бағалы қағаздарды алып қарастырсақ болады. 

Елімізде IPO бағдарламасы арқылы халықтың сәл де болса, қаржылық сауаттылығы артып, біршама оң көзқарас қалыптасқан болатын. Бірақ бұл бағдарламаны аз ғана адамдар пайдалануда. Бұл орайда дамыған шетел мемлекеттері секілді инвестициялық-консалтингтік және брокерлік компаниялардың қызметіне жүгіне отырып, жақсы пайда табуға болатынын атап өтер едім. 

Ел аузында жүрген «Фридом Финанс» ИК және «L-Сapital» АҚ – қаржы ресурстарын ұлғайтушы компаниялар. Аталған компаниялар бағалы қағаздарды сатып алып сатумен айналысуға көмегін тигізетін қаржылық мекемелердің бірі. «L-Сapital» АҚ өз акциялары мен облигацияларын эмиссиялап қана қоймай, сол сияқты халқымыздың қаржылық сауаттылығын арттыруға септігін тигізуде.

– Халықтың қаржылық сауаттылығын арттыруда не нәрсеге мән берген жөн?

– Бұл – өте маңызды сұрақтардың бірі. Бүгінде БАҚ-тағы қаржы сауаттылығын ашатын бағдарламалар мен газет, журналдарда, басқа да басылымдардағы ақпараттар қарапайым халық үшін жеткіліксіз болып отыр. Сонымен қатар, кіші және орта бизнесті ашуға көмектесетін бизнесті бастау тренингтері, оларды дамытуға атсалысатын қолдау орталықтары да халқымыз үшін аздық етеді. Яғни, әлі де насихат кемшін. Меніңше, күнделікті шығатын мерзімді басылымдарда, телебағдарламаларда шеберлік сағаттары мен бизнес-тренингтерді молынан жүргізіп, қаржылық сауаттылықты жақсартуға қажетті нақты ақпараттарды жиірек көрсетсе екен. Бұл орайда әсіресе, газеттерде танымдық-сараптамалық материалдар көбеюі тиіс. Міне, осындай негізгі жұмыстарды қолға алғанда ғана қарапайым азаматтар банктерге алданып қалмас еді.

– Ұлттық валютамыздың бағамы да құбылмалы күйде. Бұл жағдайға қатысты пікіріңізді білсек...

– Ұлттық банк төрағасы қазір жағдайдың тұрақты екенін айтты. Айырбас бағамы сауда бойынша әріптес елдердегі валюта бағамы мен мұнай бағасына байланысты тарихи қалыптасқан шектен аспаған. Данияр Ақышев 2017 жылдың басында салыстырмалық талдау жасай отырып, «Айырбас бағамының айтарлықтай өсуіне негіз болатын алғышарттар көріп отырған жоқпыз. Керісінше жыл соңына қарай экспорттаушылар тарапынан шетелдік валюта ұсынысы артады, бұл теңге бағамының нығаюына ықпал етеді», деген болатын.
Тәуелсіздікке қол жеткізгеннен бері мұнай мен газ салаларын дамыту бойынша жұмыстары жүргізіліп келеді. Елде мұнай мен газ қоры жеткілікті болса да, жанар-жағармайдың тапшылығы ара-тұра сезіледі. Сондықтан осындай олқылықтарды жою, шикізаттық бағдардан өңдеуге көшу үшін сырттан инновациялық технологияларды трансферттеу мәселелері қолға алынып отыр. Міне, теңгемізді тұрақтылығы экономикамыздың дамуымен тығыз байланыста дейтініміз осы. Отандық өнімдерді экспортқа қаншалықты көбірек шығарсақ, ақша қаражаты елімізге молынан келеді. Бүгінде сыртқа шығарылған мұнай-газдан, металлдан Ұлттық қорға қаржы қаражаттары түсуде. Осы алтын қорымыздың есебінен теңгеміздің тұрақтылығы қамтамасыз етіліп келеді. Дүниежүзіндегі елдермен тығыз байланыс орнатылып, өнімдерімізді сыртқа шығарып, одан түскен қаржыны ел игілігіне, халықтың жағдайын жақсарту бағытына жұмсалынуда. Дегенмен, теңгенің тұрақтылығына байланысты жұмыстар әлі де терең зерделеуді қажет етеді.

– Әңгімеңізге рахмет!

2018 жылдың 1 қаңтарынан әлеуметтік көмек жаңа форматта беріледі. Яғни, балаларға, аз қамтылған отбасыларға берілетін жәрдемақылар тағайындаудың жаңа тәсілдері енді. Жаңа жүйедегі өзгерістердің тұрғындарға қажетті тұстарын облыстық жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының бөлім басшысы Назира Сайдуллаева түсіндіріп берді.

– Назира Кеңесбекқызы, жаңа форматтағы атаулы көмектің қазіргі әлеуметтік көмектен айырмашылығы қандай? Өзгерістің халыққа тиімді тұстарын атап өтсеңіз...

– Жаңа форматтың әлеуметтік төлемдерден басты айырмашылығы, ол тұрмысы төмен азаматтарға немесе отбасыларға көрсетілетін қолдаудың үш түрін (атаулы әлеуметті көмекті төлеу; мемлекет тарапынан жұмысқа тұруға жәрдемдесу; әлеуметтік бейімдеу шараларымен қамтамасыз ету) бір пакетпен ұсынады. Осылайша, жаңа форматтағы атаулы әлеуметтік көмек аз қамтылған отбасыларды немесе азаматтарды кедейліктен шығаруға бағытталған кешенді қолдау тәсілі болып табылады. Ал тиімді тұсы мынадай:
Біріншіден, келесі жылдан бастап ең төменгі күнкөріс деңгейін есептеу әдісі өзгеруіне орай оның мөлшері өсетін болады. Егер ағымдағы жылы ең төменгі күнкөріс деңгейі орта есеппен 22 455 теңгені құраса, келесі жылы оның көлемі 25 968 теңгеге (15-16%) өседі.
Екіншіден, атаулы әлеуметтік көмекті тағайындау үшін қолданылатын кедейлік шегінің мөлшері қазіргі 40 %-дан 50 %-ға дейін ұлғайтылады. Демек, егер ағымдағы жылы кедейлік шегінің мөлшері орта есеппен 8 816 теңге болса, келесі жылы 12 984 теңгені құрайтын болады.
Үшіншіден, жаңа форматтағы атаулы әлеуметтік көмектің мөлшері 2017 жылмен салыстырғанда 20 %-ға дейін өседі.

– Жаңа форматта әлеуметтік көмектің қайсысына өзгеріс еніп, қайсысы бұрынғы қалпында қалды?

– Осы кезге дейін тұрғындар мына үш көмек түрін алып келді:
а) Отбасының жан басына шаққандағы орташа табысы ең төмен күнкөріс деңгейінің 40 %-ынан төмен болған жағдайда отбасының әр мүшесіне берілетін атаулы әлеуметтік көмек;
б) отбасының жан басына шаққандағы орташа табысы ең төмен күнкөріс деңгейінің 60 %-ынан төмен болған жағдайда 18 жасқа дейінгі балаларға тағайындалатын балалар жәрдемақысы, оның мөлшері осы жылы 1,05 АЕК немесе 2 383 теңгені құрады;
в) кәмелеттік жасқа толмаған төрт және одан да көп баласы бар отбасыларға табысына қарамастан берілетін арнайы мемлекеттік жәрдемақы.
Енді, 2018 жылы төленетін жаңа форматтағы атаулы әлеуметтік көмек аз қамтамасыз етілген отбасыларға қазіргі уақытта беріліп отырған жоғарыдағы үш әлеуметтік төлем Бірыңғай жәрдемақы болып біріктірілді.

– Атаулы көмек енді күнкөріс деңгейі төмен, аз қамтылған отбасыларға беріледі деп жатыр. Осы кезге дейін жәрдемақы алып келгендер осы мәселе бойынша көмектен шеттетіліп қалмай ма?

– Әлеуметтік көмектен ешкім шеттетілмейді. Керісінше бірыңғай жәрдемақы ретінде төленетін жәрмақылардың мөлшері осы үш төлемнің жиынтық сомасынан артық болады.

– Шартты, шартсыз деп бөлінетін көмекті кім және қалай алады?

– Жаңа форматтағы атаулы әлеуметтік көмек табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінің 50 %-ынан төмен отбасыларға немесе азаматтарға шартсыз немесе шартты ақшалай көмек түрінде тағайындалады.
Шартсыз атаулы әлеуметтік көмек құрамында еңбекке жарамсыз мүшелері бар отбасыларға немесе еңбекке жарамды мүшелері жұмыспен қамту шараларына белгілі бір себептермен қатыса алмайтын аз қамтылған отбасыларға беріледі.
Мұндай аз қамтылған отбасыларға атаулы әлеуметтік көмек қандай да бір шартсыз тоқсан сайын тағайындалып, ай сайын төленеді.
Шартты атаулы әлеуметтік көмек құрамында еңбекке қабілетті мүшелері бар аз қамтылған отбасыларға немесе еңбекке жарамды аз қамтылған азаматтарға ұсынылады, бұл орайда қойылатын шарт – жұмыспен қамтудың белсенді шараларына олардың міндетті түрде қатысуы.
Осы мақсатта, әлеуметтік қызметтер мен қызмет алушылар арасында әлеуметтік келісім-шарт 6 айға жасалады және оны тағы 6 айға дейін создыру мүмкіндігі беріледі.

– Шартты ақшалай көмек алғанда салық органынан жеке кәсіпкер статусын алу міндеттеледі дейді. Оның қажеттілігі қандай?

– Шартты ақшалай көмек алғанда салық органынан жеке кәсіпкерлік ашу туралы міндеттеме қойылмайды. Дегенмен, еңбекке жарамды жұмыспен қамтылған шартты ақшалай көмек алушылар өз ісімен айналысуға ниет білдіріп, жұмыстан шыққан жағдайда әрі қарай шартты ақшалай көмек алу құқығын жоғалтпауда оны ашу қажет.

– Шартты ақшалай көмек алғанда кәсіп ашу керек дейді? Қандай кәсіппен айналысуға болады? Шектеу қойылған түрлері бар ма?

– Шартты ақшалай көмек қаржысына бұрынғы қарыздарды өтеуге, жылжымайтын тұрғын үй сатып алуға болмайды. Оны жеке қосалқы шаруашылығын дамытуға (үй малын, құсын және т.б. сатып алу) дара кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыруға пайдаланылады.

– Ал, қалалықтар үшін ше?

– Қала тұрғындарына шартты ақшалай көмектің біржолғы сомасына құрал-жабдықтарды алып, халыққа қызмет көрсету немесе өнім шығару саласындағы кәсіпкерлікпен айналысуына болады.

– Жаңа форматағы атаулы әлеуметтік көмек ең төменгі күнкөріс деңгейі 50 пайызынан төмен отбасыларға тағайындалады дейді. Оны қалай есептеуге болады? Мәселен, бір отбасының айына кіретін табысы 30 мың теңге делік...

– Шартты атаулы әлеуметтік көмек (әрі қарай ШАК) жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді шараларына және қажет болған жағдайда, әлеуметтік бейімдеу шараларына міндетті түрде қатысу шартымен аз қамтылған адамдарға ай сайынғы немесе 3 айдың біржолғы ақшалай төлемдер түрінде 6 айға көрсетіледі.
Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек алуға үміткер адамның (отбасының) жиынтық табысын есептеу ережесіне сәйкес есептеледі.
Мысалы: отбасында 6 адам: ері – жұмысқа қабілетті жұмыссыз, жұбайы – 3 жасқа дейінгі бала күтімінде, 18 жасқа дейінгі 4 бала. Отбасының айына кіретін табысы 30 мың теңге болса, жан басына шаққандағы табысы 5 мың теңге (30мың т./6 адам) құрады. Күнкөріс деңгейі – 27520 теңге болса, кедейлік шегі (50% КД) – 13760 теңге құрайды. Отбасының жан басына шаққандағы табысы ең төменгі күнкөріс деңгейі 50 пайызынан төмен болуына байланысты (5000 < 13760), ШАК 8760 теңге (13760 – 5000) мөлшерінде әр отбасы мүшесіне бір айға тағайындалады. Жалпы ШАК сомасы 315 360 теңгені құрайды (8760 теңге х 6 адам х 6 ай).

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
А. КЕРІМҚҰЛОВА

Еліміздегі ең ірі жылыжай кешені осы жылдың жарты жылында 4 мың тоннаға жуық өнім алды.

Гектарына 300-350 центнерден өнім алып отырған «Аделя» жылыжайы 16 гектар жерге қызынақ пен қияр егіп, жылына екі рет өнім алып отыр. 

Ордабасы ауданы, Бадам ауылында орналасқан жылыжайда француз компаниясының заманауи қондырғылары орнатылған. Мұнда жылытудан бастап тамшылатып суаруға дейінгі барлық процесс компьютермен бақыланады. 

Кәсіпкердің айтуынша, мұндағы өсірілетін көкөністер экологиялық таза өнім. Оларды өсіруде қолданылатын технология су мен тыңайтқыштарды және басқа да ресурстарды үнемдеуге мүмкіндік береді. Ал жобаның өзі еліміздің экспорттық әлеуетін арттыруға мүмкіндігі мол. Жиналған өнімнің басым бөлігі Ресейге экспортталса, қалғаны Қазақстанның Алматы, Астана қалаларына жіберіледі.

Индустриаландыру картасы аясында іске асқан бұл жобаны «ҚазАгроҚаржы» акционерлік қоғамы қаржыландырған. Аталмыш ұйым 2011 жылы 440 миллион теңге көлемінде жеңілдетілген несие берсе, 2013 жылы 2,2 миллиард теңге көлемінде қаржы бөлген.

Жалпы облыс аумағындағы жылыжайдың жалпы көлемі 900 гектардан асады. Бұл – Қазақстандағы жылыжай шаруашылығының шамамен 80 пайызы.

Ағымдағы жылдың 9 айында Шымкент қаласы бюджетінің өзіндік кірістер жоспары 38,4 миллиард теңгеге жетті. Яғни, жоспар 1,9 миллиард теңгеге артығымен орындалған. Бұл жөнінде қала әкімі Ғабидолла Әбдірахымовтың төрағалығымен өткен мәжілісте баяндама жасаған қалалық экономика және қаржы бөлімінің басшысы Кенжебек Жанбосынов мәлім етті.

– Кәсіпкерлік саласында 7 904 жеке кәсіпкер және 1 583 заңды тұлға айналым қаражаттарының жетіспеуінен қызметін уақытша тоқтатуға тура келген. Ал ауылшаруашылығы саласында өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда егістік алқабы 8,7 пайызға кеміген, – дедi ол.

Мұнан кейін «Су ресурстары маркетингі» ЖШС-нің мемлекеттік «Нұрлы жол» бағдарламасы аясында Анарбек Орман биыл республикалық бюджеттен 4 миллиард теңгеге жуық қаржы жұмсалғанын айтты. Мекеме басшысының айтуынша 6 шағынауданда 17 мың үйге кәріз жүйелері тартылған. Дегенмен, күні бүгінге дейін тек 315 үй ғана кәріз жүйесіне қосылыпты.

– Әрбір үйдің көше бойына жүріп өткен кәріз жүйесінен құбыр тартып, жүйеге қосылуы үшін шамамен 150-180 мың теңге аралығында қаржысы жұмсалады. Ал жүйеге қосылуға асықпайтындардың қатары көп. Осы істе қолдау көрсетулеріңізді сұранамын, – деді Анарбек Орман.

Қала әкімі бұл мәселеге орай, тұрғындар арасында түсіндіру жұмыстарын күшейтуді тапсырды. 

Сондай-ақ, қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімінің басшысы Қуатжан Жұматаев қоғамдық көліктердің бүгінгі ахуалына талдау жасады. Өз кезегінде, қала әкімі тиісті сала мамандарына әрбір аялдама бойынша автобус кестесін әзірлеуді, арнайы қоқыс жәшіктерін орнатуды және аялдамаларды жарықтандыруды міндеттеді.

ҚР Премьер-Министрі Бақытжан Сағынтаев бүгінгі Үкімет отырысында Ұлттық экономика министрлігіне елдегі бензин бағасына мониторинг жүргізуді тапсырды.

«Сіз қазір қараша-желтоқсанда импорт көлемін 20 пайызға төмендетеміз дедіңіз. Солай ғой? Ал баға төмендей ме?», – деп сұрады Үкімет басшысы еліміздің энергетика саласының 9 айының қорытындысы жайында баяндаған Энергетика министрі Қанат Бозымбаевтан. «Баға кемінде тұрақтанатын болады», – деп жауап берді ол. «Импорт азаятын болса, баға да төмендеуі қажет қой», – деді Бақытжан Сағынтаев. 

«Бақытжан Әбдірұлы, бұл ретте баға аталған 20 пайыздың Ресейдегі құны қандай болады, соған байланысты. Егер қазіргі деңгейде, тоннасы 560 доллар болса, онда ішкі нарықта бағаны төмендетуге мүмкіндік бар. Ал егер баға көтерілетін болса, 20 пайыз бізге белгілі бір деңгейде мүмкіндік береді», – деді Қанат Бозымбаев.

Сағынтаев Ұлттық экономика министрi Тимур Сүлейменовке монополияға қарсы қызметтер жағдайды қадағаласын деп тапсырды.