Шымкент келбеті

«Текесу» – Шымкент қаласына Төлеби ауданынан қосылған елді мекеннің бірі. Әл-Фараби ауданына қарасты шағынауданда қазір 700-ге жуық адам тұрады. Қаладан 22 шақырым қашықтықта орналасқан шағынауданда бүгінгі таңда мәселесі жеткілікті. Қала құрамына енгеннен бастап, мұнда әкімдік тарапынан зерделеу жұмыстары жүргізіліп, атқарылатын жұмыс жоспарлары бекітілді.

Шағынауданға барғанымызда халық жиылып, күтіп отыр екен. Әрқайсысы көкейіндегі мазалаған мәселелерін айтып, шешімі табылатынына сенімді. Жергілікті тұрғындар үшін қазіргі кезде қоғамдық көлік мәселесі өзекті.

– Бұрын бағыттағы таксилер 5 мезгіл жүретін еді. Қазір қоғамдық көлік мүлдем тоқтады. Қалаға тек жеке меншік таксистерді жалдап, 200 теңгемен барамыз. Жолымыз да нашар. Әсіресе, қыс ауасында қиналамыз. Жолды қар басып қалады. Сондықтан, трактор жалдап, қардан тазартамыз. Ауыл халқы үшін қоғамдық көлік мәселесі шешілсе екен,– дейді шағынаудан тұрғыны Б. Баймаханов.
Жергілікті билік бұл жөнінен хабардар. Шағынаудан қала құрамына қосылғалы бері қордаланған мәселелер зерделеніп, оны шешудің жолдары қарастырылуда. Осы ретте Шымкент қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімінің сектор меңгерушісі Наурыз Сүгірәлиевтің айтуынша, алдағы уақытта жергілікті тұрғындар жайлы автобустармен қалаға қатынайтын болады. Бұл тұрғыда билік тарапынан келіссөздер жүргізілуде.

– Қала құрамына енгенге дейін Текесу-Абай облыстық бағыттағы автобус жүрген. Ол тек ескі автовокзалға дейін баратын. Біршама уақыт қалалық бағыттардың жолақысымен халықты тасымалдап жүр еді, тиімсіз болғандықтан бағытты тоқтатты. Қазір басқа да тасымалдаушылармен келіссөздер жүргізіп жатырмыз. «Текесулықтардың» қоғамдық көлік мәселесін шешу жолдарын қарастырудамыз. Соның бір жолы – әлеуметтік маңызы бар 10 бағыт ашпақпыз. Олар «Текесу» секілді қоғамдық көлікке зәру бағыттар бойынша қызмет көрсетпек. Қазір екі көлік компаниясы шыққан шығын бюджет есебінен төленетін болса, шағынауданға қызмет көрсететінін айтып, ұсыныс жасап отыр. Осы ретте жұмысшы топ құрылды. Әлеуметтік маңызы бар бағыттар ашылатын болса, «Текесу», «Асар», «Ақтас», «Тұран», «Ақжар», «Абдулабад», «Жаңаталап» шағынаудандары мен Арғынбеков, Тимирязев көшелері бойынша қоғамдық көлік қатынайды,– дейді Н. Сүгірәлиев.

Шағынаудан халқы үшін ауызсу мәселесі де өзекті. Құбырдан ағатын су жиі тоқтайды. Ауыл биі Әмірхан Исақов жергілікті халықтың тіршілік нәрін үнемдеп пайдаланатынын жеткізді.

– Ауыз су ауылға Абай ауылының бір көшесі арқылы тартылған. Су құбыры сол ауылды басып өтетіндіктен, Абай тұрғындары өз аулаларына бізге келетін құбыр арқылы су тартып алған. Оған қоса, құбырлар бірнеше жерден жарылған. Соның салдарынан лай аралас су ағады. Осы мәселені айтып, «Ленгір су» мекемесіне хабарласқанымызда, шешімін табатынын айтқан болатын. Бірақ әлі күнге дейін нәтиже жоқ. Бізге ешқандай елді мекенді басып өтпейтін су құбырын тартып берсе деген ұсынысымыз бар, – дейді ауыл биі Ә. Исақов.

Әл-Фараби ауданы әкімі орынбасарының міндетін атқарушы Бақыт Мелдебеков «Текесу» шағынауданы халқының ауыз су мәселесі алдағы уақытта шешілетінін айтты. Қазір әкімдік тарапынан 2017 жылға жобалау сметалық құжат жасалып, шағынаудан халқына қаладан су құбырын тарту жағы қарастырылуда. Ішкі су құбыры да дайын. Айта кетейік, «Текесудағы» су құбырлары 4 жыл бұрын салынған. Қалаға қосылған сәттен бастап, ауыл халқы ауыз судан таршылық көрмейді.

«Текесу» қала мәртебесін алғалы бері жергілікті тұрғындар арыз-өтініштерімен қалаға баруды жиілеткен. Соның нәтижесі болса керек, биыл әкімдіктегілер шағынауданның Көлді және Ақсай көшелеріне шағал тас төселетінін айтып, қуантыпты. Бұдан бөлек, шағынаудан халқы мектеп орналасқан көшеге жасанды жол кедергілерін қойып, аялдамалардың қажеттігін де алға тартқан.

«Текесу» шағынауданында 120 шаңырақ түтін түтетіп отыр. Олардың игілігі үшін мектеп пен медициналық пункт жұмыс істеп тұр. Білім ұясы ескірген. Бұрынғы жатақхананың ғимараты. Іргетасы 1967 жылы қаланған екен. Мектеп директоры Бауыржан Дәрібаев қалаға қосылғалы бері бала санының аздығынан, 9 жылдық білім беретін №121 Текесу негізгі орта мектеп болып қайта құрылғанын айтты. Онда қазір 120 оқушыға 20 мұғалім дәріс береді. 10,11 сыныптарды бұл ауылдың балалары көршілес «Жұлдыз» шағынауданына барып оқиды екен. Мектептің жанынан ашылған шағын орталықта қазір 20 бүлдіршін түске дейін ғана тәрбиеленуде. Осы ретте тұрғындар балабақша салынса деген өтінішін жеткізді. 

«Текесу» шағынауданының халқы негізінен мал және егін шаруашылығымен күн көреді. Мал бордақылап, оны базарға апарып сатады, етін саудалайды. Сондай-ақ, бидай, мақсары, жоңышқа және тары егеді. Ал кейбірі өз ауласында шағын құс шаруашылығымен айналысып отыр. Олег және Ирина Гренадеровтардың меншігінде 100-ден астам үйрек бар. Екеуі де жұмыссыз болғандықтан, қарап отырмай, күнкөрістің жолын тауыпты. Олар үйрек жұмыртқаларының әр данасын 40 теңгеден сатады. Осылайша, балаларымен қосқанда төрт жанды асырап отыр.

Бүгінгі таңда есту қабілетін жоғалту мүгедектіктің кең тараған түріне айналып барады. Әлемдік статистикаға сүйенер болсақ, дүниежүзінде 275 миллион адамның құлақ мүкістігі бар. Ал бұл дерт соңғы жылдары жас балалар арасында да көптеп белең алып барады. Облыс аумағында құлағы нашар еститін және мүлдем есту қабілетінен айырылған 500-ден астам бала ресми түрде тіркелген екен. Олар үшін анасының дауысын естіп, толыққанды сөйлеу арман. Жас балалардың мұндай дертке шалдығуына не себеп? Осы мәселе төңірегінде ОҚО штаттан тыс бас балалар сурдологы Марат Бутумбаевпен сұхбаттасқан едік.

– Марат Садықұлы, жас балалардың құлақ мүкісімен туылуына не себеп?

– Нашар есту немесе мүлдем керең болып туылудың себептері өте көп. Солардың бірі – туылған сәтте түрлі факторлар әсер етуі мүмкін. Мәселен, босанған әйелдің гемоглобины төмен болса, сәби оттегімен нашар қамтамасыз етіледі. Шала туылған сәбилерде де жиі кездеседі. Сондай-ақ, қызылша, қызамық аурулары баланың есту қабілетіне қатты әсер етеді. Сондықтан, екіқабат әйел осы ауруларға шалдыққан кезде, дәрігерлер түсік жасатуға кеңес береді. Осыған орай, нәресте дүниеге келген сәттен бастап, тиісті екпелерді дер кезінде алған жөн. Әйел жүктілігінің алғашқы үш айында тұмаумен ауырса, қатты суықтаса да шаранаға кері әсер етеді. Бұл уақытта эмбрионның орталық жүйке жүйесі дамиды. Босану кезінде де оған зақым келсе, бала керең болып қалуы мүмкін. Есту жасушаларының жойылып, орталық жүйке жүйесіне әсер етуі үшін 2 минуттың өзі-ақ жеткілікті. Бұдан бөлек, менингит ауруының да кері әсері мол. Соңғы кезде суықтап ауырған аяғы ауыр әйелдерді антибиотиктермен емдемейді. Соның ішінде ең қауіптісі де, баланың есту қабілетіне зақым келтіретіні де – гентамицин. Мұндайда түсік жасатудан басқа амал жоқ. Бірақ соңғы кезде ғалымдар гентамициннің барлық жүкті әйелдерге кері әсерін тигізбейтінін айтады. Мысалы, гентамицин қабылдаған 100 әйелдің біреуінде ғана құлағы естімейтін сәби туылуы мүмкін. Ғалымдар оны кейбір адамдардың гені ауруды тез қабылдайды деп дәлелдеп отыр. Сондықтан да болар, жүкті әйелге бір рет қана жасалған иньекциядан өмірге әкелген нәрестесінің керең болуы да осыдан. Бірақ бұл сирек жағдай. Сондықтан, жүкті әйелдер қандай да бір дәрі-дәрмекті пайдаланбас бұрын сақ болғаны абзал.
Менің тәжірибем бойынша, көптеген жағдайда құлақ мүкістігі жүре пайда болады. Емханаға ата-аналар 8-10 жастағы балаларды әкеліп, «қанша емдетсек те, нәтижесі жоқ» деп шағымданады. Тексере келе, балаларының бір құлағының мүлдем естімейтінін анықтаймыз. Науқас балаларға басқа тубоотит, қабыну секілді диагноз қойып емдеген. Мұны мен техникалық қателік дер едім. Сондықтан да, ата-аналарға айтарым – балаңыздың денсаулығына немқұрайлы қарамаңыздар. Өйткені, құлақ дыбыс естімесе – сөйлеу қабілеті де тежеледі.

– Болашақта балалардың жақсы естуі үшін ертерек анықтап, оны емдеген жөн. Ал мүлдем есту қабілетінен айырылған болса, оны оңалтып, өмірге бейімдеу керек екені белгілі. Осы ретте туа сала сәбидің есту қабілетін анықтауға болады ма?

– Облысымызда медицина саласына қатысты «Жол картасы» дайындалды. Оның мақсаты – құлақ мүкістігін мейлінше анықтап, ондай балаларды оңалту. Осының аясында облысымыздағы барлық перзентханалар мен фельдшерлік-акушерлік пункттер жаңадан туған сәбидің есту қабілетін тексеретін фотоакустикалық аппаратпен қамтылуы тиіс еді. Яғни, скриннингтік тексеруді бастап кеттік. Қазір барлық босану бөлімшелері осы аппаратпен қамтылған. Ол 100 пайыз нәтиже көрсетпейді, дегенмен ауруды ертерек анықтауға септігі мол. Аппаратпен тек арнайы оқытылған медбике ғана тексере алады. Ол тетікті (датчикті) нәрестенің құлағына ендірген кезде, 10 секундтың ішінде 200 сигнал береді. Егер шақалақ еститін болса, онда оның құлағы құрылғыға қимыл арқылы белгі береді. Ең бастысы, сәби тексеру кезінде тыныш жатуы керек. Фотоакустикалық аппаратпен тексерген кезде медбике баланың құлағы әлсіз әсер бергені туралы анықтама жазған кезде де, байбалам салудың қажеті жоқ. Өткен жылы бізге бір топ ата-ана келіп, «балаларымыз естімейтін болды» деп сары уайымға салынды. Оларға бұл аппараттың толық нәтиже бермейтінін түсіндірдік. Балаларын тексерген кезде ойыншықтың дыбысына бас бұрып қарап, «уілдеп сөйлесе» есту қабілетінде зақым жоқ деген сөз. Бұл ретте перзентханада медбике тексеру кезінде қателескен. Айта кетейін, мәселен, перзентханада 1000 баланың 10-ы тексеруден өтпей қалуы мүмкін. Оларды тұрғылықты мекен-жайы бойынша дәрігер қайта тексеріп, тағы екеуінен күдіктенуі мүмкін. Бұл кезде бізге, яғни, облыстық балалар емханасына жіберіледі. Осылайша, жіті тексерудің нәтижесінде диагноз қоямыз. Өкінішке қарай, облысымызда жылына 2-3 нәрестеге құлақ мүкістігі диагнозы қойылады.

– Балалардың тынымсыз болуы қалыпты жағдай. Құлап, жарақат алған кезде, оның есту қабілетіне қаншалықты кері әсері бар?

– Жарақат алғаннан құлақ естімей қалады деп айта алмаймын. Ал егер қатты соққы алса және дыбысқа жауапты жүйке зақымданса, онда баланың керең болып қалуы мүмкін. Сондай-ақ, қатты дыбыстың да кері әсері бар. Мәселен, көптеген балалар, әсіресе жаңа жыл мерекесі қарсаңында қытайлық жарылғыш заттармен ойнағанды жақсы көреді. Оның жарылған кездегі дыбысы кереңдікке соқтыруы мүмкін. Сондықтан, абай болған жөн.

– Есту қабілетін отаның көмегімен қайтаруға болады ма? Балаға отаның қай кезде жасалғаны дұрыс?

– Балаға есту қабілетін қайтару үшін бірден ота жасамаймыз. Оны жарты жыл бойы дәрігерлік бақылауға аламыз. Сонымен қатар, онымен логопед жұмыс істейді. Бес жасқа дейін баланың бас миының есту қабілетіне жауап беретін қыртысы жабылады. Сол уақытқа дейін баланы тексеруден өткізіп, дұрыс диагноз қойып, ота жасау қажет. Осы кезде бүлдіршіннің құлағы естиді деп айта аламын. Менің тәжірибемде Сарыағаш ауданынан 14 жасқа толған баланы тексеруге әкелді. Соңғы рет ол маған 9 жыл бұрын келген екен. Одан соң ат ізін салмаған. Бұл – ата-ананың үлкен қателігі. Баласын құлағы нашар еститіндерге арналған интернатқа жіберіп, есейген сәтінде ем іздеп жүр. Тағы бір көңіл көншітпейтін жағдай болды. Ордабасы ауданынан бір ата-ана екі жастағы баласын алып келді. Оған созылмалы отит диагнозын қойып, шұғыл түрде ота жасадық. Оның құлақ құрылысы толығымен зақымданған. Мұндай жағдайды өзім алғаш рет көріп, таңқалған едім. Яғни, отаны кез келген жаста жасауға болады, ал есту қабілетін қайтару үшін 2-3 жас аралығында қамданған жөн.

– Соңғы кезде балаларға кохлеарлы имплант қою отасы жасалуда. Облысымызда неше балаға имплант қойылған?

– Дыбысты күшейтетін аппарат көмектеспеген жағдайда, кохлеарлы имплант қойылады. Ол Алматы қаласындағы Ақсай республикалық клиникалық ауруханасында жасалынады. Бұл ретте бала түбегейлі тексеруден өтеді. Ең бастысы – дыбыс жүйкесі сақталуы тиіс. Құны – 8 миллион теңге тұратын отаның бұл түрі тегін жасалынады. Өңірімізде 122 бүлдіршінге кохлеарлы имплант қою отасы жасалынды. Осыдан бірнеше жыл бұрын ота жасалуы тиіс деген балалардың барлығына имплант қойылған. Қазір уақытша тоқтап тұр. Ота жасау үшін миллиондаған ақша жұмсалғанымен, нәтиже жоқ. Өйткені, ата-аналардың жауапсыздықпен қарауы қынжылтады. Имплант қойып, нәтижеге қол жеткізгісі келген ата-ана баламен күнделікті жұмыс істеуі, жаттығуы қажет. Имплант қойылған балалардың қаншалықты естіп, сөйлейтінін тексермек болған кезде, кейбірінің имплант тақпайтынын анықтадық. Онда отаның осы түріне қыр-уар ақша жұмсап, шығындалудың қажеті қанша? Алайда, нәтижеге қол жеткізгендер жоқ емес. Мәселен, құлағы мүлдем естімейтін қызға имплант қойылып, ол дыбыстарды естіп, сөйлеп кетті.

– Құлақ мүкістігінің неше дәрежесі болады? Тарқатып айтып берсеңіз.

– Есту қабілетінің төмендеуінің 4 дәрежесі бар. Бірінші дәрежеге жүйкенің қабынуы жатады. Бұл кезде невропатолог пен сурдолог бірлесе ем-домын жасайды. Ақауы бар бала жалпы білім беретін мектепте оқи алады. Тек бірінші қатардағы алдыңғы партада отыруы тиіс. Баланың ата-анасы бұл жайлы мұғалімге алдын ала ескерту керек. Екінші дәрежеде бүлдіршін кейбір дыбыстарды дұрыс естімейді. Бұл жағдайда логопедтің көмегі қажет. Бала жәй мектепте оқи алады, бірақ құлағына арнайы аппарат тағады. Құлақ мүкістігінің үшінші дәрежесінде жеке тәсіл қолданылады. Бұл кезде де бала жалпы орта мектепте білім ала алады, бірақ екі құлағына да дыбыс күшейткіш аппаратты тағуы тиіс. Бұл жағдайда да алдыңғы орында отыруы және мұғалімнің бала денсаулығы жөнінен хабардар болғаны абзал. Сондай-ақ, Төлеби ауданы, Ленгір қаласында орналасқан нашар еститін
балаларға арналған мектеп-интернатта білім алады. Ол жерде тек облысымыздың ғана емес, сонымен қатар, Жамбыл, Қызылорда облыстарынан келген балалар тәрбиеленеді. Онда қазір шамамен 250-ден астам бала бар. Ал, аурудың төртінші дәрежесінде бүлдіршіннің құлағы мүлдем естімейді. Бұл – мүгедектік деген сөз. Мұндай диагноз қойылған балалар №1 және №2 саңырау балаларға арналған мектеп интернатта тәрбиеленеді. Интернат балаларды 3-4 жастан қабылдайды.

– Құлақты құлықтан қалай тазалаған дұрыс? Арнайы таяқшалардың пайдасы бар ма?

– Құлықты таяқшамен тазалауға мүлдем болмайды. Керісінше, құлықты құлақтың ішіне қарай одан сайын жылжып, жарғаққа зақым келеді. Менің пациенттерімнің бірі құлықты жарғаққа қарай итеріп, құлағы естімей қалған. Үй жағдайында құлақ тазалауға болмайды. Мүмкіндігінше, лор-дәрігердің тазалағаны дұрыс.

– Қазір облысымызда неше лор дәрігер бар? Сурдолог маман жеткілікті ме? Аудандардағы жағдай қандай?

– Қазір өңірімізде 129 лор дәрігер бар. Бұрын небәрі 80-ге жуық болатын. Облысымызда сурдологтар жетіспейді. Статистика бойынша, 50 мың балаға 1 сурдолг болуы тиіс. Ал 100 мың ересек азаматтарға 1 сурдологтан келеді. Әр ауданда коррекциялық кабинет болуы тиіс. Біз дәрігерлер ауруды емдегенше, оны алдын алған жөн деп кеңес беруден шаршаған емеспіз. Мәселен, әйелдер бойына бала біткен сәттен бастап, темекі шегу, спиртті ішімдік ішу, денсаулығына немқұрайлы қарау секілді әдеттерден өзін тыйса және туыстық некенің де сәбидің мүгедек болып туылуына, соның ішінде құлағы естімей қалу қаупі барын ұмытпаған жөн.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Эльмира МЫҚТЫБАЕВА

Алматы қаласында 3-5 маусым аралығында ат спорты түрлері бойынша өткен республикалық жарыста шымкенттік Мәлікаджар Шыңғыс пен Екатерина Орловская жеңіспен оралды.

Жас аттар арасында өткен ел чемпионатында Шыңғыс Мәлікаджар «Марс» есімді 5 жасар атымен жарыста оза шауып, жүлделі үшінші орынды иеленді. Шыңғыс ат спортымен тоғыз жылдан бері айналысып келеді. Бүгінде спорт шеберлігіне үміткер. Ал Екатерина Орловская екінші орынға қол жеткізді. Екатерина бұған дейін Алматыда мамыр айында өткен жарыста 130 см биіктікке секіруден көзге түсіп, бірінші орынды жеңіп алған еді.

Кейбіреулер өмірінде дүние жинаса, енді біреуі – кітапты қазынаға балайды. Ұлы Отан соғысының ардагері, ғұмырын білім саласына арнаған Қаратай Төлебеков кітап жинауды әдетке айналдырған. Бүгінде 93 жасқа келген ақсақалдың мұрағатында 2300 дана кітап сақтаулы.

«Кітап көзі жұмыққа – арзан, көзі ашыққа – маржан» деген мақал бар. Қаратай Төлебековтің кітапқа деген әуестігі бала кезінен басталған. Жастайынан ата-анасынан жетім қалған бала әкесінің Тәжібай деген ағасының қолында өсті. Бәйдібек ауданы, Жүзімдік ауылындағы мектептің табалдырығын аттаған сәтте-ақ, бала Қаратайдың оқуға, білім алуға деген талпынысы күшейе түсті. Оған қоса, ауылдағы Сейітмұрат деген мұғалімнің тұратын үйі болмай, Тәжібай ағасының үйін паналаған екен. Ұстаздың дүние-мүлік атаулыдан тек 50-ден астам кітабы ғана болған.

– Ол кісі бұл кітаптың барлығын сол заманда сыйлыққа алыпты. Әріп танып, сөз бен сөзді байланыстырып оқи бастаған мен сандықтың ішінде тұрған кітапты тезірек қолыма алғым келді. Оқуды жаныма серік еттім. Колхоздың қара жұмысынан соң, шаршағаныма қарамастан кітап оқып бір жасап қалатын едім. 7 сыныпқа дейін мұғаліммен келген кітаптың барлығын оқып шықтым. Оның ішінде Сәбит Мұқановтың

«Жұмбақ жалау» деген романы бар. Кейінгі ұрпаққа ол «Ботагөз» романы ретінде жақсы таныс. Сәкен Сейфулиннің «Тар жол, тайғақ кешуі», Ғабит Мүсіреповтің «Жолдастары», сондай-ақ, Лев Толстойдың қазақшаға аударылған бірқатар шығармаларын оқыдым. Кітаптан үйренгенім әскерде кәдеме жарады. Сонымен қатар, зейнетке шыққанша білім саласында тапжылмай еңбек етуіме көп үлесін қосты. Содан болар, кітап жинау деген жақсы әдет пайда болды, – дейді Қ.Төлебеков.

Қаратай ақсақал саналы адам ғұмырында 2000 кітап оқу керектігін айтады. Тек өзі ғана кітаптағы байлыққа кенелмей, ұлдарына енші бергенде «асыл қазынасын» бөліп беріпті.

– Қазір 600 кітап өз үйімде тұр. Ұлдарым бөлек шыққанда «Үйлеріңде тұрсын, балаларың оқиды» деп, кітаптарымды 500 данадан үлестіріп бердім. Кейінірек, қаладағы кітапхананың біріне сыйға тарттым. Ұлдарымның үйіне барған сайын өзім аманат етіп тапсырған кітаптарымды көріп қуанып қаламын, – дейді қария.

Қаратай Төлебеков жинаған роман, повестьтердің арасында білім саласына, сондай-ақ, түрлі энциклопедияларды, дәстүрлі және халықтық медицинаға қатысты көптеген кітаптарды көресіз. Тіпті, оқу мен білімге деген құмарлығының арқасында сексеннің сеңгіріне дейін жас ұрпаққа дәріс беруін жалғастырған.

Шымкент қаласында «Нұрлы жол» бағдарламасы бойынша Ұлттық қордан бөлінген қаражат есебінен 7 мектептің құрылысы жүріп жатыр. Осы құрылыс нысандарын бақылау мақсатында «Нұр Отан» партиясы тарапынан комиссия құрылып, қаладағы бірнеше нысандарды аралауда. Бұл жолы комиссия құрамы «Сәуле» шағынауданында жаңадан салынып жатқан №76 мектепке барды.

Мектеп құрылысының ертерек аяқталып, пайдалануға берілуін жергілікті халық күтіп отыр. Өйткені, бұл шағынаудандағы ескі мектепте оқушылар үш ауысымда оқиды. Мердігер мекеме «АРТ-Құрылыс» ЖШС-і мектеп іргетасының орнын қазу жұмыстары өткен жылдың қараша айында бастаған. Бүгінгі таңда іргетасы қаланып, қабырғалары тұрғызылып жатыр. «АРТ-Құрылыс» мекемесінің директоры Бекжігіт Төлендиевтің айтуынша, қазір қыш қалау жұмыстары қарқынды түрде жүруде. Алдағы уақытта ай сайын мектептің әр қабаты бой көтермек.

– Мектеп үш қабатты, бес корпустан тұрады. 1200 оқушы білім алмақ. Онда акт залы, асханасы және жабдықталған сынып бөлмелері болады. Құрылыс нысанының құны – 1 миллиард 444 миллион теңге. Құрылыс басында 100 адам жұмыс істеп жатыр. Техникамыз да жеткілікті. Мектеп құрылысы келесі жылы аяқталады, – дейді Б.Төлендиев.

Қазір құрылыс үшін биыл 844 миллион теңге бөлініп, оның 284 миллион теңгесі игеріліпті. Қалалық мәслихаттың депутаты, «Нұр Отан» партиясының мүшесі Ғани Ахметбаев партиялық бақылау комиссиясы «Нұрлы жол» бағдарламасы бойынша салынып жатқан нысандарда бірқатар кемшіліктерді анықтағанын айтты.

– Комиссияның мақсаты – Ұлттық қордан бөлінген қаражат есебінен салынып жатқан құрылыс қарқынын бақылау. Біз тексерген нысандарда біраз кемшіліктер анықталды. Мәселен, «Сайрам» шағынауданындағы және Тассай елді мекеніндегі қос мектептердің бірінде ауыз сумен қамту нашар болса, екіншісінде жылу жүйесін көмірмен жылытпақ екен. «Сәуледегі» №76 мектепте әзірге кемшіліктер жоқ. Барлық жұмыстар өз ретімен жүзеге асуда. Ең бастысы жұмыс кестесіне сай еңбек етуде, – дейді комиссия төрағасы Ғ.Ахметбаев.

Ұлттық қордан бөлінген қаражат есебінен «Нұрлы жол» бағдарламасы бойынша, қазіргі таңда 21 құрылыс нысаны жоспарланған. Бүгінде 11 нысанның құрылыс жұмыстары жүруде. Оның ішінде мектеп құрылыстарынан бөлек, Тассай елді мекеніндегі индустриялық инфрақұрылымдық құрылыс жұмыстары кестеге сай атқыралуда. Қазір онда 11 трансформатор қойылып, 2,7 шақырым жолдың 2,7 шақырымына асфальт төселген. Су кәріздерінің 90 пайызы, газ құбырларының 90 пайызы және электр желілерін тарту

жұмыстарының 80 пайызы орындалған. Жаңа әкімшілік-іскерлік орталығындағы тұрғын үй алабының инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымдық құрылыс жұмыстарының екінші кезеңі басталды. Сонымен қатар, жаңа әкімшілік-іскерлік орталығындағы 9 қабатты жатақхана ғимаратының орны нығыздалып, іргетасы құйылуда. Ал «Асар» шағынауданында салынып жатқан 5 қабатты 36 тұрғын үйдің құрылысы жүріп жатыр. Қазір онда жұмысшылар нысанның іші-сыртын сылауда.

Қаладағы Елшібек батыр көшесіндегі  №114 үйде жөндеу жұмыстарының екінші кезеңі басталды. Өткен жылы «Өңірлерді дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдаламасы» аясында көпқабатты тұрғын үйдің шатыры мен жертөлесі ретке келтірілген еді. Ал биыл тұрғындардың өтініші бойынша, ғимараттың кіреберісі қайта сыланып, есік, терезелері ауыстырылуда.

«Медиа Құрылыс» ЖШС-нің жұмысшылары тұрғын үйдің кіреберісінен бастап, бесінші қабатына дейін жөндеу жұмыстарын жүргізуде. Тағабек Байғонов пен өзге де жұмысшылар күні бойы үйдің кем-кетігін қалпына келтірумен айналысып жатыр. Оның айтуынша, кіреберістің қабырғалары сыланып, терезелері жаңартылады. Сонымен қатар, әр кіреберіске домофон қойылады.

Үй комитетінің төрағасы Сүйінбай Күзенбаев ғимараттың пайдалануға берілгеніне 50 жыл болғанын және осы уақыт аралығында бірде-бір жөндеу көрмегенін айтты. Осыған дейін кіреберіс есіктер мүлдем болмаған, оған қоса кәріз құбыры жиі бітеліп, жертөледен шыққан иіс қолқаны қабатын. Жатақханада тұратын 102 отбасы бір ай көлемінде жөндеу жұмыстары аяқталса, таза үйде тұратынына қуанышты. Сондай-ақ, «Өңірлерді дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдаламасы» аясында 15 жыл бойы тұрғындар шаршы метріне байланысты жөндеуге кеткен қаржыны қайтаруға келісім беріп отыр.

Шымкент қаласының тұрғын үй инспекциясы бөлімінің басшысы Марат Жұмановтың айтуынша, №114 үйдің жөндеу жұмыстарына 12 миллион теңге бөлінген. Өткен жылы бағдарлама аясында 35 көпқабатты үйге күрделі жөндеу жүргізіліп, 252,1 миллион теңге қаралған.

Биылдан бастап мемлекеттік қызметке қабылдаудың жаңа жүйесі енгізілгені белгілі. Тестілеу ережесі де өзгерді. Тест тапсыру қаншалықты жетілдірілді және мемлекеттік қызметке келушілерге қойылатын басты талаптар қандай? Мемлекеттік қызмет саласындағы осы және өзге де мәселелер төңірегінде ҚР мемлекеттiк қызмет iстерi министрлiгiнiң ОҚО бойынша департаментiнiң басшысы, Әдеп жөніндегі кеңес төрағасы Берік Бекжановпен сұхбаттасқан едік.

– Берік Айдарбекұлы, мемлекеттік қызметке қабылдаудың жаңа жүйесі жайлы толығырақ айтып өтсеңіз. Жаңа түзетудің артықшылығы қандай?

– Жаңа заң Елбасымыздың «100 нақты қадам – Ұлт жоспары» бастамасын, оның ішінде кәсіби мемлекеттік аппарат құру саясатын жүзеге асырудың негізгі алғышарты болып отыр. Бұл – төменгі лауазымдардан бастап, мемлекеттік қызметте сатылап өсу. Яғни, биыл жыл басынан мемлекеттік қызметке кіру тек конкурс негізінде жүзеге асырылуда. Конкурстың бірінші кезеңінде мемлекеттік органның қызметшілері арасындағы ішкі конкурс өтеді. Сонымен қатар, ішкі конкурстан жеңімпаздар анықталмаған жағдайда барлық мемлекеттік органдар арасында ішкі конкурс ұйымдастырылады. Бұл ретте де лайықты азамат табылмаса, онда барлық мемлекеттік органның мемлекеттік қызметшілері арасында ішкі заңнамаларды білуге арналған тестілеуді тапсырмай-ақ, «Б» корпусының бос немесе уақытша бос лауазымына конкурсқа қатыса алады.

– Мемлекеттік қызметші атанғысы келетін азаматтарға қандай талаптар қойылады?

– Ол – «Мемлекеттік қызмет туралы» заңда көрсетілген. ЖОО-нын бітіріп, мемлекеттік қызметкер боламын дейтін әрбір азамат патриот болуы тиіс. Олар мемлекеттік қызметке шын мәнінде халыққа қызмет ету үшін және халықтан жоғары емес екенін түсініп келуі қажет. Өйткені, олар ертең мемлекеттік саясатты жүргізудегі ең басты және қозғаушы күш. Тәуелсіздік алған жылдардан бері қаншама реформалар жүзеге асты. Соның бәрін алға жүргізуші – мемлекеттік қызметкерлер. Олар елдің өсуі мен дамуы үшін өз үлестерін қосып келеді. Бұл – үлкен абырой. Мен мемлекеттік қызметті адами қасиетті қатар алып жүретін қызмет деп түсінемін. Тәуелсіздік алғалы бері мемлекеттік қызмет туралы заңға 3 рет өзгерістер енгізілді. Бұл – қоғамның өсіп-дамуына байланысты процестерден туындаған. Мемлкеттік қызметшілерге талап қойып, олардың міндетін айтқан кезде, олардың құқықтарын да ұмытпағанымыз абзал. Кейде мемлекеттік қызметкерлер күні-түні жұмыс басында жүреді. Біз осыны елей бермейміз. Керісінше, аз ғана кемшілігін, заңсыз әрекетін байқай қалсақ, байбалам салып шығамыз. Мен қазақ қоғамындағы оң өзгерістердің барлығын мемлекеттік қызметшілер жасап жатыр дегеннен аулақпын. Бірақ сол саясаттың басы-қасында жүрген мемлекеттік қызметші екені жасырын емес. Оны қоғам да, халық та түсінеді деп ойлаймын.

– Қазір жастар арасында мемлекеттік қызметке келуге ниет білдіргендер қатары көп. Тіпті кейбірі бұл қызметті «өсудің тамаша жолы» деп есептейді. Тестілеу қорытындысына зер салсақ, әлі де көп оқу, еңбектену қажеттігі байқалады. Сіздің пікіріңіз қандай?

– Өздеріңізге мәлім, облысымызда білім алып жүрген жастарды өңіріміздегі мемлекеттік қызметке көптеп тарту мақсатында «Алтын қор» кадрлар резерві жасақталды. Осыған орай, биыл жоғары оқу орнын үздік бітіретін 70 студентпен кездестік. Оларды ОҚО әкімдігінің мемлекеттік қызметкерлерді даярлау орталығында кадрлар резервіне іріктейміз. Мұнан соң олар арнайы комиссия іріктеуінен өтіп, мемлекеттік қызметке дайындықпен баруға мүмкіндік алады. Бағдарлама нәтижесінде, жас мамандар аудан, қала мен ауыл әкімдіктеріне жіберіліп, «Меритократия» қағидасы негізінде сатылай жұмысқа қабылданады. Қазіргі жастар тәуелсіз елдің ұрпақтары, олардың болашаққа деген нық сенімі айқын байқалады. Дегенмен, олардың мемлекеттік қызметке атүсті қарауы алаңдатады. Өткен жылы тест тапсырған 4 мыңға жуық үміткерлердің 65 пайызы шектік мәннен төмен баға алды. Тест тапсыруды патриоттық міндет деп түсініп, оған дайындалу үлкен жауапкершілік екенін сезінсе екен. Өз басым тесттен өткен және конкурсқа қатысатын үміткерлерді құрметтеймін. Мемлекеттік қызметті күнкөрістің көзі деп қарамауымыз керек. Жас маман қызметке келгенде түрлі сатылардан өтіп, өсуі, үйренуі, тәжірибе жинауы тиіс. Өкінішке қарай, бізде көп жағдайда бірден «креслоға» жайғасқылары келеді.

– Қазір мемлекеттік қызметте бос лауазымдар мен бос орындар бар ма? Облысымызда мемлекеттік қызметкерлердің саны қанша?

– Бүгінгі таңда облысымызда мемлекеттік органдарда 638 бос лауазымдар бар. Ол 3 миллионға жуық халқы бар Оңтүстік үшін көп деп есептеймін. Керісінше, бос орындар емес, үміткерлер қатары басым болу керек. Қазір біз осы мәселемен айналысудамыз. Алдағы уақытта шешімін табады деген ойдамыз. Ал мемлекеттік қызметшілер санына келер болсақ, облысымызда 8092 маман жұмыс істейді. Жалпы штаттық саны – 8730 бірлікті құрайды.

– Өңірдегі мемлекеттік қызметшілердің кәсіби деңгейі қандай?

– Мемлекеттік қызметшілердің кәсіби деңгейін мақтанышпен айтуға болады. Өйткені, олардың арасында ғылыми дәрежелері бар қызметшілер де бар. Мәселен, 7526-сы жоғары білімді, оның ішінде 5 ғылым докторы және 30 ғылым кандидаттары бар. Сонымен қатар, жыл басынан бері мемлекеттік қызметшілерді даярлау орталығы арқылы 391 мемлекеттік қызметші біліктілігін арттырса, мемлекеттік қызметке алғаш қабылданған 238 қызметші қайта даярлаудан өткен. Оның 38-і басшы лауазымына тағайындалды.

– Осыған дейін мемлекеттік қызметшілердің білім деңгейі аттестация жүйесі арқылы бағаланатын еді. Ал қазір қалай бағаланады?

– Иә, үш жыл бұрын мемлекеттік қызметшілер аттестация тапсыратын. Қазір ол мемлекеттік қызметкерлердің еңбегін бағалау жүйесімен алмастырылды. Яғни, мемлекеттік қызметкердің жұмысын сол мекеменің басшысы бағалайды. Егер екі жылда оң баға алып жүрсе, ол аттестацияға қатыспайды. Ал екі жыл ішінде оның жұмысы теріс бағаланса, аттестация тапсыруға жіберіледі. Демек, бұл жерде мемлекеттік қызметшіге тағы бір мүмкіндік беріледі деген сөз. Ал аттестациядан өтпеген жағдайда, маман жұмыстан кетуге мәжбүр болады.

– Бүгінгі таңда ел арасында «Мемлекеттік қызметші көкесінің арқасында креслоға жайғасады және өседі» деген пікір қалыптасқан. Бұл ретте айтар уәжіңіз қандай?

– Өкінішке қарай, ондай пікір бар. «Бір құмалақ бір қарын майды шірітеді» дегендей, кезінде кейбір жерлерде мұндай келеңсіз көріністің орын алғаны рас. Ал жаңадан қабылданған мемлекеттік қызмет туралы заң бойынша, мемлекеттік қызметші меритократия қағидатымен білім, біліктілігі мен қызмет өтілі ескеріле отырып, төменнен жоғары қарай, яғни, өз еңбегімен қызметте жоғарылайды. Мен ештеңені жасырмаймын, маған келіп, «Тесттен өтуім керек, маған қызмет дайын, бір ауданның лауазымды қызметкері жақсы жұмысқа орналастыратынын айтып, уәде берді» деп келетіндер жоқ емес. Осындайда, «Айналайын, тест деген бір мезетте аттап өте салатын арық емес. Санаң дайын болмай, білім деңгейіңді сынамай қызметке қалай барасың?» деймін. Меніңше, жақсы қызметке орналастыратын оның «көкесі» мемлекеттік қызметке орналасудың тәртібін білмейтін болып отыр ғой. Былтырға қарағанда биыл тест тапсыру кезінде жоғары балл алатындар 10 пайызға өсті. Бұл – жақсы көрсеткіш. Біреуге емес, өзіңе, біліміңе сену керектігіне көздері жеткен секілді. Мен ешкімге көмектеспеймін. Көмектесуге құқығым да жоқ. Туыстарымды да қолдамаймын. Еңбектің наны тәтті болады ғой. Сол үшін еңбектенсін, оқысын, дайындалсын.

– Жастардың еңбек жолын төменгі қызметтен бастап, тәжірибе жинау қажеттігін айтып өттіңіз. Өзіңіз алғаш еңбек жолыңызды қара жұмыстан бастаған екенсіз. Ол сізді шыңдай алды ма?

– Әрине. Әр адамның өмір жолы сан қилы ғой. Оның мамандық таңдауына ата-ананың, қоғамның әсері мол. Мектеп бітірген соң бірден оқуға түсе алмадым. Сондықтан автобазада слесарь болып жұмыс істедім. Сосын бағым жанып, сол кездегі ҚазМУ-дың заң факультетінің студенті атандым. ЖОО-нын тәмамдаған соң, прокуратура, сот саласында жұмыс істедім. Парламент Мәжілісінің депутаты болдым. Туған өлкеме оралып, бірнеше жылдан бері осы департаментті басқарып отырмын. Қара жұмыс уақытты, қолда барды бағалауға және жасымауға үйретті.

– Берік Айдарбекұлы, сіз департамент басшысы қызметімен қатар, облысымыздың Әдеп жөніндегі, яғни бұрынғы тәртіптік кеңестің төрағасы қызметін қатар атқарасыз. Ол кеңесте қандай мәселелер жиі қаралады? Мемлекеттік қызметке қатысты «Ар-намыс» кодексіне байланысты шенеуніктер тарапынан көбінесе қандай тәртіп бұзушылық орын алады?

– Әдеп жөніндегі кеңестің мақсаты – мемлекеттік қызметшілердің арасында сыбайлас жемқорлықты болдырмау. Әр мемлекеттік органда өзінің тәртіптік комиссиясы бар. Жауапкершіліктің қылмыстық, әкімшілік және тәртіптік түрлері болса, тәртіптік жауапкершілік қалған екеуін болдырмайтын сүзгі секілді. Біз мемлекеттік органдардың есебін тыңдау жүйесін қалыптастырдық. Қазір аудан әкімдерінің есептерін тыңдап жатырмыз. Ал биылдан бастап облыс әкімдігінде Әдеп жөніндегі уәкіл лауазымы енгізілді. Кеңестің келесі отырысында уәкілдің есебін тыңдаймыз. Мемлекеттік органдар арасындағы тәртіп пен заң бұзушылық бойынша уәкілге барып арызданса болады.

Өткен жылы тәртіптік кеңесте 129 тәртіптік іс қаралса, соның 52-сі сол кезде қолданыста болған ҚР мемлекеттік қызметшілерінің Ар-намыс кодексіндегі талаптардың сақталмауы бойынша орын алды. Тәртіптік істер негізінен лауазымды тұлғалар тарапынан ҚР-ның «Мемлекеттік қызмет туралы», «Мемлекеттік сатып алу туралы», «ҚР-ғы мемлекеттік бақылау және қадағалау туралы», «Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер туралы» Заңдары мен Жер Кодексінің талаптарының бұзылуы бойынша қозғалған. Соның нәтижесінде 46 мемлекеттік қызметші түрлі дәрежедегі тәртіптік жазаға тартылған. Ал биыл қаңтар-мамыр айлары аралығында Әдеп жөніндегі кеңестің 3 отырысы өтіп, онда 24 тәртіптік іс қаралса, оның 17-сі «ҚР-ның мемлекеттік қызметшілерінің әдеп кодексі» талаптарының бұзылуы бойынша қаралған. Біздің мақсатымыз – жазалау, болмаса біреудің тағдырына кері әсер ету емес, мейлінше, заң бұзушылықты болдырмау, оның алдын алу.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Эльмира МЫҚТЫБАЕВА

Шымкентте жыл басынан бері  97,9 млрд. теңгенің өнімі өндіріліп, ауылшаруашылығының жалпы өнім көлемі 4,7 млн теңгені құраған. Сондай-ақ, пайдалануға берілген тұрғын үйдің жалпы алаңы 135,6 мың шаршы метрді құрап, өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 5,2 пайызға артты. Бұл туралы ОҚО Аймақтық коммуникациялар қызметінде өткен брифингте қала әкімінің орынбасары Г. Құрманбекова мәлім етті.

Гүлжан Мамытқызының айтуынша, биылғы жылдың 1-ші мамырындағы статистикалық мәлімет бойынша, қала халқының саны 893,8 мың адамды құрап, 4,2 пайызға артқан. Сонымен қатар, өзі жеткшілік ететін жасайтын әлеуметтік бағдарламалар саласына да тоқтала кетті. Г. Құрманбекова өз есебінде түрмеден шыққан және сынақтан өту қызметіне тіркелген азаматтарды әлеуметтік оңалтудың тиімді жүйесі туралы баяндады. Бұл ретте қалалық жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімінің жанынан «Қылмыстық жазасын өтеген адамдарды әлеуметтік бейімдеу мен оңалту орталығы» мекемесінің құрылғанын айтып өтті. Жыл басынан бері жазасын өтеп шыққан 234 адам жұмыс іздеп, өтініш жазса, соның 61-і жұмысқа орналастырылған. Бұдан бөлек, мүгедектерді жұмыспен қамтудың 3 пайыздық квотасы бойынша, биыл 341 азамат жұмыспен қамтылады деген жоспар бар. Мүмкіндігі шектеулі 51 азамат жұмысқа орналастырылды.

Баспасөз мәслихатында қала әкімінің орынбасары Елбасының Ұлт жоспары бес институционалды реформасын жүзеге асырудағы «100 нақты» қадамның орындалу барысын баяндады.