Шымкент келбеті

Қанатбек ДОСАЛИЕВ, жоғарғы жаңа технологиялар колледжiнiң директоры:

Шымкент қаласындағы жоғарғы жаңа технологиялар колледжіндегі ақжолтай жаңалықпен бөліскелі отырмыз. Жуырда ғана бұл оқу орны «жоғарғы колледж» мәртебесін алып, биылғы жаңа оқу жылынан бастап студенттерді жаңа бағдарлама бойынша оқытпақ. Колледждегі осы және өзге де жаңалықтар жайлы оқу орнының директоры Қанатбек Досалиевпен сұхбаттасқан едік.

– Қанатбек Балтабайұлы, жоғарғы колледж мәртебесін алуларыңызбен құттықтаймыз. Бұл жаңалық алдағы уақытта оқу процесіне айтарлықтай өзгеріс енгізетіні сөзсіз. Осы жайлы толығырақ айтып өтсеңіз.

– Бұрын еліміздің «Білім туралы» Заңында жоғарғы техникалық мектеп деген ұғым болатын. Қазір ол жоғарғы колледж болып өзгерді. Қазақстанда жоғарғы колледж болып құрылған 8 колледж бар. Ал біз облыста алғаш болып осы мәртебеге қол жеткізіп отырмыз. Осыдан екі апта бұрын облыс әкімі Б.Атамқұловтың бұйрығы шықты. Оқу орнының ұжымы үшін бұл көптен күткен жаңалық болды. Біз жоғарғы колледж атану үшін екі жыл дайындалдық. Белгілі бір кедергілерге байланысты, енді қолымыз жетіп отыр. Биылғы жаңа оқу жылынан бастап студенттерді қабылдап, жоғарғы колледж бағдарламасы бойынша оқытамыз. Жоғарғы колледж дегеніміз не? Ол – интеграциялық білім беру, яғни, үш деңгейлі білім беру деген сөз. Бірінші деңгейі – екі жыл жұмысшы мамандығын дайындаймыз. Екінші деңгейі – колледж бағдарламасы бойынша мамандарды 1 жыл оқытамыз. Ал үшінші деңгейі – жоғарғы оқу орнының бағдарламасымен 1 жыл 10 ай даярлаймыз. Бізден түлеп ұшқан студенттер бакалавр дәрежесін алады. Яғни, жоғарғы оқу орындарындағы мамандықтарды біз де оқытатын боламыз. Бұл жерде не тиімді? Әлбетте, шәкірт сапалы білім алады. Яғни, біз құрылыс саласын іргетасынан бастап, шатырына дейін салатын мамандарды дайындаймыз. Олар – жұмысшы мамандықтары, орта және жоғарғы буын мамандары. Яғни, мамандықтың сапасы артады.

– Жоғарғы колледжге талапкерлер нешінші сыныптан бастап қабылданады?

– 9 сыныпты бітірген түлектерді қабылдаймыз. Студент 4 жыл 10 ай ішінде білім алып, қолына дипломы тиеді. Олар ерте бастан студент болып қалыптасып, 1 жыл уақытын үнемдейді. Оқу бағдарламасы дайын, министрлік тарапынан бекітілген. Қазір біз құрылысшы мамандығын дайындаудамыз. Соның ішінде азаматтық құрылыс, мұнай және газ өндірісіндегі құрылыс, жол және айырымдар құрылысы, гидромелиорация саласындағы құрылысшы мамандықтарын дайындаймыз. Екіншіден, IT- бағдарламашы, электрик және осылайша біртіндеп мамандықтар саны арта береді. Биылғы жаңа оқу жылын осы мамандықтарды оқытудан бастағалы отырмыз. Қазір халық арасында үгіт-насихат және түсіндіру жұмыстары басталды. Айта кетейін, 11 сыныптан соң да талапкерлерді қабылдаймыз. Олар 3 жыл 6 ай білім алады. Сыртқы бөлімде де студенттер білім нәрімен сусындауда. Тағы бір жаңалығымыз – егер талапкерлер болса, кешкі бөлімде де оқытуды жоспарлап отырмыз. Биылғы оқу жылында 2334 студент білім алса, оның 700-дейі биыл бітіреді.

– Жоғарғы колледждің оқыту технологиясы қандай болмақ?

– Студенттерді модульдік технология әдісі бойынша оқытамыз. Модульдік процестер мен модульдік технология әдісі өте тиімді және заман талабына сай. Сапалы білім беруде аталған әдістеменің орны бөлек. Жоғарғы колледждің студенттеріне білім дуальдік оқыту жүйесі негізінде беріледі. Яғни, олар дәрістің 65 пайызын әлеуметтік серіктестердің базасында алады. Қазір біздің сенімді серіктесіміз – «ОтауСтрой» компаниясы. Ол тек біздің облысымызда ғана емес, сонымен қатар республикада да танымал компания. Базасы жақсы. Студенттер үшін теория мен тәжірибені ұштастыруға таптырмас алаң деп айтар едім. Студенттер өндіріс процесіне тікелей қатысқандықтан, олар үшін қызық әрі тез үйренуіне жағдай жасалады. Базасы жақсы дамыған әлеуметтік серіктестердің арқасында студенттеріміз жан-жақты білім алып, сапалы маман болып шығады. Мәселен, «ОтауСтрой» компаниясы құрылыс саласында әбден төселген, сондай-ақ, өздері бетон, газоблок, плиталар, құбырлар шығарумен де айналысады. Олардың құрылыс нысандары көп. Осылайша, студенттерімізді жан-жаққа шашыратпай, бір жерде жинап, тәжірибе алуына жағдай жасаймыз. Компания қызметкерлері студенттерімізді тәжірибеден өткізгені үшін колледж тарапынан жалақы алады. Тағы бір айта кетерлігі – көзге түсіп, өзін көрсете білген студенттер оқуды аяқтаған сәтте сол компанияға жұмысқа қабылданады.

– Сіздің ойыңызша, қазіргі кезде қай мамандыққа сұраныс көп?

– Қазір құрылысшы және сантехник мамандықтарына сұраныс көп болғанымен, өкінішке қарай, оны таңдайтындардың қатары аз. Жұмысшы мамандығын меңгерген адам дағдарыс заманында да жұмыссыз қалмайды. Жалақылары да жаман емес. Олар үшін жұмыссыз қалу қаупі жоқ дер едім. Көп ата-ана баласының портфель ұстап, экономист, заңгер немесе саясаткер болғанын қалайды. Ал жұмысшы мамандықтарын көп таңдамайды. Нарық заманының өз талаптары бар екенін түсінетін кез келді. Осы ретте талапкерлерге мамандық таңдауда да өз үлесімізді қосамыз. Мәселен, біздің түлектердің 75 пайызы бітірген соң жұмысқа орналасады. Арасында білімін жоғарғы оқу орындарында жалғастыратындары да бар. Ал жоғарғы колледжді бітірген соң, институт немесе университетке түсудің қажеті жоқ. Алдағы уақытта компаниялар мен фирмалар тарапынан қандай да бір мамандыққа сұраныс түссе, қажетті мамандарды дайындаймыз деп жоспарлаудамыз. Сонда шетелдегідей біз дайындаған маманның далада қалмай, жұмысқа орналасатынын анық біліп отырамыз.

– Жоғарғы колледж мәртебесін алған соң, оқытушыларға деген талаптың да күшейетіні белгілі. Қазіргі уақытта колледж студенттеріне білім беруде талмай еңбек етіп жүрген ұстаздар құрамы туралы айтсаңыз...

– Колледжде 200-ге жуық оқытушы жұмыс істейді. Олардың 5 пайызының ғылыми дәрежесі бар. Ұстаздардың 45 пайызы жоғары санатты. Яғни, студентке жан-жақты білім беретін ұстаздар жетерлік. Айта кетейін, ағылшын тілінде білім беру жүйесі бойынша, Кембридж аймақтық колледжімен бірге жұмыс істедік. Өкінішке қарай, бастаған жұмысымыз тоқтап қалды. Өйткені, бұл жобамыз қарапайым халықтың қалтасына ауыр тиді. Бірақ бұл бастамамызды әрі қарай жалғастырмақпыз. Алдағы уақытта техникалық мамандықтарды үш тілде оқытамыз. Заман талабы болғандықтан, біз соған сай жұмыс істеуіміз қажет. Қазір жоғарғы колледж қатарына енген оқытушылар ағылшын тілін меңгеріп жатыр. Тіпті, өзім де дүниежүзі үшін ортақ болған тілді үйреніп жүрмін.

– Колледждің материалдық-техникалық базасы жақсы екенін білеміз. Оқуға түскен жастарға сапалы білім берумен қатар, түрлі үйірмелерге қатысуына және басқа да іс-шараларға атсалысуына зор мүмкіндіктер қарастырылған. Тіпті, газет, журнал шығарып, телеарнада да машықтанатын көрінеді.

– Бастысы – колледжімізде тәртіпке көңіл бөлеміз. Мейлі, ол студент немесе оқытушы және басқа да қызметкер болсын, олардың жұмысқа уақтылы келуі, өзін-өзі ортада жақсы ұстауы сияқты талаптар қоямыз. Колледж ғаламтор жүйесіне қосылған, кітапхана қоры жақсы, спорт залымыз бар, жалпы, студенттің білім алуы үшін бар жағдайды жасап отырмыз. Мәселен, біз спортқа көп көңіл бөлеміз. Өзіміздің екі футбол алаңымыз, сондай-ақ, республикаға танымал «Мейрам груп» би тобымыз бар. «Жас өркен» газеті мен «Жас серпін» дуальдік оқытуды дәріптеуге арналған журнал шығарамыз. Өзіміздің телеарнамыз да жұмыс істейді. Яғни, студенттеріміз өздерін жан-жақты дамыта алады. Бірнеше жылдан бері колледжде әр жылды белгілі бір тақырыпқа арнап жүрміз. Бұған дейін салт-дәстүр, мәдениет жылы болса, биылғы жылды кітапқа арнадық. Жастарды кітап оқуға баулу үшін жазушы М.Байғұт бастаған зиялы қауым өкілдері келіп, кездесу өткізді. Қазақ және шетел классиктерінің туындыларын оқып, білім дәрежелерін арттырып жатыр.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Эльмира МЫҚТЫБАЕВА

Қоршаған ортаның ластануы туралы экологтардың дабыл қаққаны қашан? Алайда, жылдар жылжыған сайын бұл мәселе күннен-күнге өзекті бола түсуде. Табиғатты ластаушы факторлар көп, соның бірі – автокөліктер. Темір тұлпарды іске қосқан сәттен бастап-ақ, одан бөлінетін зиянды заттар тек қоршаған ортаға ғана емес, сонымен қатар адамзат баласының денсаулығына кері әсерін тигізуде. Оталған көліктен көміртегі оксиді, көмірсутек, күйе, бензапирен, азот қышқылы, күкірт оксиды, қорғасын қоспалары бөлінеді. Көлік адамзат баласының өмірін жеңілдеткенімен, оның сапасына зиянын тигізіп-ақ отыр.

Қоғамдық көлiктер қатаң бақылауда

Автокөлік бөліп шығаратын газдың құрамында шамамен 200 зат бар екен. Тіпті, қаншалықты сапалы бензин құйсаңыз да, жүріс кезінде бөлінетін газдың құрамында 2,7% жанбай қалған көмірсутегінің тотығы болады. Экологтардың айтуынша, бұл ірі қалаларға тән мәселе. Ал қалада қозғалған кезде қара түтінге оранып жүретін автобустардың жеткілікті екені белгілі. Бүгінде бұл мәселе көзі қырағы қалалықтардың назарынан тыс қалған емес. Сонымен қатар, қаланың ішкі жолдарымен жүретін жүк көліктерін қосыңыз. Соңғы санақ бойынша Шымкенттегі көліктердің саны 200 мыңнан асып жығылады. Салыстыру үшін айта кетейік, 2013 жылғы мәлімет бойынша қалада 54 мыңнан астам автокөлік тіркелген екен. Үш жылдың айналасында көлік саны төрт есеге жуық артып отыр. Ал қоғамдық көліктерге келер болсақ, жалпы қалада 76 бағыт бойынша 29 көлік компаниялары жолаушыларға қызмет көрсетеді. Оның 52-сі автобус, ал 24-і шағын автобустар.
Шымкент қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімінің сектор меңгерушісі Наурыз Сүгірәлиевтің айтуынша, қала жолдарында қатынайтын қоғамдық көліктерге бақылау қатаң. Бөлім тарапынан көлік компанияларына кемшілікті жою жөнінде ескертулер беріледі. Бұдан бөлек, автобустардың қоршаған ортаға жанар-жағар майдың сапасыздығынан зиян келтіруі мүмкін.
– Біздің бөлім тарапынан автобустарды жаңарту жұмыстары қолға алынған. Өздеріңізге белгілі, 2012 жылы 500-ге жуық автобустар жаңартылды. Қалада жолаушыларды тасып жүрген қоғамдық көліктердің басым бөлігі Қытайдан сатып әкелінген. Біздің байқауымыз бойынша, ол жақтан жеткізілген көліктердің сапалысы да бар. Мәселен, «Green bus company» ЖШС де Қытайдан әкелді. Мысалы, «Ман Оңтүстік» компаниясының 1980-1990 жылдары Германияда шығарылған автобустары ескі болғанымен, кейінгі әкелінген көліктерге қарағанда сапасы әлдеқайда жақсы. Салоны да әдемі, жүргенде қара түтін шықпайды. Біз қара түтінге оранған немесе қозғалтқышы нашарлаған автобустардың компанияларына кемшілікті жою үшін рейске шықпауын талап етеміз. Негізінде қоғамдық көліктер жылына екі рет техникалық тексеруден өтуі тиіс. Сондай-ақ, күнделікті бағытқа шығар алдында да түрлі тексерулерден өтеді. Өйткені, олар тек өзі үшін ғана емес, өзгенің өмірі мен денсаулығына да жауапты екенін біледі, – дейді Наурыз Сүгірәлиев.
Айта кетейік, «Green bus company» компаниясы 2014 жылдың соңында экологиялық жағынан таза, газбен жүретін 200 автобус әкеліп, өткен жылдың басынан қалалықтарға қызмет көрсете бастады. Биыл да автобустар жаңаланады деген жоспар бар. Н.Сүгірәлиевтің айтуынша, автобустар техникалық тексеруден соң жарамды болып табылса, бағытқа шығуына рұқсат беріледі.

Басты талап – сапалы қызмет

Шымкенттегі көлік компанияларының барлығында мін жоқ деп айта алмаймыз. Кейбір бағыттардағы автобустардың қара түтінін будақтатып жүретінін жасырмау қажет. Мәселен, «Green bus servise» компаниясының №17 бағыттағы автобустарынан байқауға болады. Осы компания директорының орынбасары Мақсат Кененбаевтың айтуынша, мұндай кемшіліктер туралы хабарламалар қала әкімдігінің WatsApp жүйесіне жиі келетін көрінеді.
– Экологиялық қауіпті автобустар жұмысқа шықпайды. Оның қозғалтқышын жөндеп, ретке келтірген соң ғана бағытқа шығады. Сонымен қатар, күн сайын таңертең барлық автобустарды механиктер тексереді. Жыл басынан бері үш автобустың кемшіліктерін жойдық, – дейді М. Кененбаев.
Ал «Галиев и К» ЖШС-нің директоры Генадий Галиев бұл мәселенің өзекті екенін айтады. Бұл компанияда қоғамдық көлік 6 мың километр жүрген сайын түтін шығатын түтікшелерді арнайы тексеруден өткізеді. №70 бағытта жүретін автобустардың да қозғалған кезде қара түтінге оранатыны жасырын емес.

– Автобустардың қоршаған ортаны ластауы арзан бағада сатылатын сапасыз дизель отынынан да болады. Тәп-тәуір жүріп тұрған көліктің бұзылуына да себеп. Бұл мәселені қаншама рет көтердім. Өйткені, бізде жанар-жағар майдың сапасын тексеретін зертхана жоқ. Қазір автобустардың рулінде жас жігіттер отырады. Басым бөлігі жүрген кезде бірден қозғалып, қара күшке салады. Осының салдарынан қозғалтқыш пен моторға зиян келіп, қара түтін шығады, – деген уәж айтты Г. Галиев.
Қоршаған ортаға зиянын тигізетін қоғамдық көліктерді тексеріп, оларға айыппұл салу үшін жергілікті полиция қызметкерлерімен бірге рейдке шығу көзделген. Алайда, жыл басынан бері бірде-бір рейдтік жұмыстар жүргізілмепті. Тек Шымкент қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімінің «Диспетчерлік қызмет орталығы» ЖШС-гі тарапынан жоспарлы тексерулер жүргізіліп, ескертумен ғана шектелген. Биыл қаңтар және сәуір айлары аралығында қоғамдық бағыттарда жүретін автобустардың жұмысына өткізілген рейдтің нәтижесі бойынша, 32 рет тексеру жүргізіліп, 62 ескерту берілген. Барлығы 121 тәртіп бұзушылық анықталып, көлік компанияларына 62 ескерту хаттар жіберілген.

Ауаның фондық концентрациясы жоғары

Қаланың экологиялық ахуалын бақылауда «Қазгидромет» РМК ОҚО бойынша филиалының да атқарар қызметі зор. Мәселен, Шымкентте олардың 6 бекеті бар. Соның ішінде төртеуі стационар, ал екеуі автоматтандырылған. Осы құрылғылар арқылы орталық қызметкерлері адам ағзасына кері әсерін тигізетін ауадағы зиянды заттектерді анықтап, ауаның ластану индексін шығарады. Айта кетейік, стационарлық бекеттер қалада 1978 жылдан бері бар болса, ал автоматтандырылған бекеттер 2014 жылы «Нұрсәт» және «Самал-3» шағынаудандарына қойылды. «Қазгидромет» РМК ОҚО бойынша филиалының жетекші маманы Алтынай Атамбаева бекеттердің халық көп шоғырланған және көлік қозғалысы көп орындарға орнатылғанын айтады. Зертханадағы сараптама нәтижесінде облысымыздағы зиянды заттардың фондтық концентрациясының қалыпты жағдайдан жоғары екені анықталып отыр. Өйткені, тексеру кезінде көміртек көптеп анықталуда. Мұны экологтар көлік санының көбеюімен түсіндіреді.
Десек те, эколог мамандардың мәліметі көңіл көншітпейді. ОҚО экологиялық департаментінің бөлім басшысы Ержан Бестереков 2010-2014 жылдар аралығында облысымызда 197 мың тонна жанар-жағар май пайдаланылғанын алға тартты. Осылайша, жыл сайын оның қолдану көлемі 10 пайызға артып отырған. Дизель отыны 2010 жылы 5 мың тонна жағылса, 2012 жылы 6 мың тоннаға жеткен. Жылдан жылға оның қолданылу көлемі 15 пайызға артып отыр.
– Қалада соңғы жылдары көлік көбейген. Кейбір отбасында кемінде екі көліктен бар. Қоғамдық көліктерді тағы қосыңыз. Алдағы уақытта жергілікті полициямен бірлесіп, «Таза ауа» деген іс-шара өткізіп, автопарктерге бармақпыз. Кемшіліктер болса, айыппұл саламыз. Қаланың фондық концентрациясын жақсарту үшін коммуналдық автобустар мен автопарктерді газға көшіруді ұсынбақпыз. Мұнан соң, электрмен жүретін троллейбус, трамвайды іске қоссақ дейміз. Бұл жөнінде облыс әкімдігіне ұсыныс берілді, – дейді Е.Бестереков.
Айта кетейік, облыстық экология департаменті де, Шымкент қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімінің қызметкерлері де жергілікті полицияның рұқсатынсыз рейд жұмыстарын жүргізіп, айыппұл сала алмайды. Соңғы рейдті облыстық экологиялық департаменті 2011 жылы өткізіпті. Сол кезде қоршаған ортаға зиянын тигізетін кемшіліктері бар көліктер анықталған. Соның нәтижесінде жалпы айыппұл көлемі 1 миллион 313 мың 928 теңге түскен. Жуырда экологтар қала ішінде жергілікті полициямен бірге рейд өткізуді жоспарлап отыр.
Бүгінгі таңда қоршаған ортаны ластамау үшін шымкенттік жүргізушілер газбен жүруге көшкен. Темір тұлпарды тізгіндегендердің арасында көліктеріне газ қондырғысын қойғандар көбейіп отыр. Біріншіден, ауаны ластамайды, екіншіден, газ бағасы жанар-жағар майға қарағанда әлдеқайда арзан.

Әйелдің дені сау кезде ғана сау баланы дүниеге әкелетінін барлығымыз жақсы білеміз. Бұл ретте дәрігерлер де ақыл-кеңестері мен ем-домын аяған емес. Мәселен, қыз-келіншектердің бойында көптеген гинекологиялық аурулардың белгілері байқалмауы мүмкін. Өздігінен дәрігерге тексерілуге келетіндері де өте аз. Әйелдердің денсаулығына зиянын тигізетін ауру түрлері қандай және дені сау бала туу үшін болашақ аналардың нені білгені жөн? Осы орайда Шымкент қаласындағы «Шипа» медициналық орталығының бас дәрігері әрі гинекологы Раушан Орынбетовамен сұхбаттасқан едік.

– Раушан Әбдірашитқызы, өз денсаулығына бір сағат уақытын бөле алмай жүрген қыз-келіншектер көп. Соның салдарынан түрлі ауруларға тап болып, сан соғатындар аз емес. Қазіргі таңда әйелдер арасында жиі кездесетін әрі денсаулық үшін қауіпті ауру түрлерін айтып өтсеңіз.

– Дәрігерлер үшін бұл өзекті мәселе болып отыр. Емханаға өзге біреу үшін емес, өзі үшін келетінін ұмытпаса екен қыз-келіншектер. Қазір әйелдердің денсаулығына зиянын тигізетін аурулардың ең жиі кездесетіні – жатыр мойны эрозиясы, кольпит және аднексит. Жатыр мойны эрозиясы диагнозын қойғанда көп әйел таңғалып жатады. Оның себебі, бұл аурудың белгілері әйелді көбіне мазаламайды. Ал бұл ауруды емдемесе, оның қатерлі ісікке айналу қаупі бар. Кольпит көбіне антибиотиктерді дұрыс қабылдамау, жеке бас гигиенасын сақтамауы нәтижесінде пайда болады. Аднексит – анабезі мен жатыр түтігінің қабынуымен сипатталатын ауру. Бұл ауруды да кольпиттің пайда болуына себеп болған микроорганизмдер тудырады. Жіті аднекситтер мен созылмалы түрдегі асқынуларды емдеу стационарда жүзеге асырылады. Уақытылы емделген кезде, асқынулар болмайды.

– Сізге келген емделушілерді көбіне қандай ауру түрлері жиі мазалайды?

– Көп ретте жатыр мойнының эрозиясына шалдыққан қыз-келіншектер келеді. Әйелдер оны сезбейді. Саумын деп жүруі мүмкін. Оны тек гинекологиялық тексерулер мен сараптамалар арқылы анықтауға болады. Жатыр мойнының эрозиясы тек бала босанған әйелдерде ғана болады деген қате ұғым. Жыныстық қатынасқа түскен әйел жылына екі рет дәрігерге көрінуі керек. Оны емдемей, уақыт өткізіп алса, қатерлі ісікке айналады. Аурудың бұл түрі емделеді. Біздің клиникамыздың ашылғанына 8 айдың жүзі болды. Осы уақыт аралығында 20 әйелді емдедім. Егер жақсылап ем алса, ауру түрі қайталанбайды.

– Негізі 40 жастан соң әйелдің бойында аурудың түрлері жиілей түседі. Солардың бірі – жатырішілік миома. Оның пайда болу себептері қандай?

– Миома дегеніміз – жатырға ет өсу дегенді білдіреді. Оның себептері өте көп. Солардың бірі – әйел ағзасындағы түрлі гормонды өзгерістердің салдарынан немесе жыныстық қатынасқа кеш түсуден пайда болады. Қазір жастар шетелге еліктеп, шаңырақ құруды екінші жоспарға ысырып қойған тәрізді. Миоманы емдеудің бір ғана жолы бар – ота жасау керек. Қазір әйелдер жалған жарнамаға тым сенгіш. Дәрігердің кеңесінсіз неше түрлі шөп дәрілерді және басқа да препараттарды қолдануға әуес. Ал оның қандай зияны бар екенін біле бермейді. Тіпті, маған қаралатын емделушілердің кейбірі миоманы емдету үшін тәуіпке де барып, жарасын үлкейтіп алған. Ультра дыбыстық зерттеу нәтижесінде денсаулығына кері әсер еткенін байқадық. Осы ретте айта кетейін, мен тек гинеколог ғана емес, УДЗ мамандығын да меңгергенмін. Орталықта өзім УДЗ жасап, диагноз қоямын және емдеймін. Ал миома кіші болса, әйел ағзасындағы гормондар қалыпқа келіп, өздігінен жазылып кетеді.

– Екі әйелдің басы қосылса, «киста» деген кесел туралы да жиі айтады. Оның денсаулыққа қаншалықты зияны бар?

– Кистаның түрлері өте көп. Ағзадағы түрлі гормоналдық өзгерістердің нәтижесінде пайда болады. Ұзақ емделмей жүрсе, оның көлемі де үлкейе береді. Соның салдарынан тек ота жасау арқылы ғана емделеді. Осы ретте, ерте баста анықталғанда-ақ, емдеуге көшу керек. Айта кетер жағдай, кистаның көлемі кішкентай кезде әйел бала көтерсе, ол өздігінен жойылып кетеді. Өйткені, ағзада прогестерон деген гормон түзіліп, оның өсуіне жол бермейді.

– Соңғы уақытта бедеулік деген өзекті мәселеге айналды. Талай шаңырақ нәрестенің иісіне зар. Осы тұрғыда не айтасыз?

– Ана болу – кез келген әйелдің арманы. Алайда, біреуге уақытылы, енді біреуге тағдырдың жазуымен кеш берілетін бақыт. Бала туу жасындағы әйелдердің жүкті бола алмауын бедеулік дейміз. Өкінішке қарай, осының салдарынан қаншама отбасы ажырасып жатыр. Бедеулік әйелге ғана тән деген түсініктен арылатын уақыт келді. Қазір ер азаматтардың бойында да бұл ауру түрі кездеседі. Егер әйел тұрмысқа шығып, бір жылдың ішінде жүкті болмаса, мұны медицинада бедеулік дейді. Мұндай жағдайлардың 30-40 пайызында әйелдің жатыр түтікшесі болмайды немесе дұрыс жұмыс жасамайды. Тағы бір себеп бар – жатыр түтікшесі бітеліп, бала көтеруге кедергі болады. Міне, осындай кезде, жатыр түтікшесін медициналық түрлі тәсілдермен дәрі жіберу арқылы ашуға болады. Осындай процедуралардан соң, әйелдің бала көтеру мүмкіндігі артады. Яғни, мұндай гисталогиялық тексерулер кезінде оңай емделетіндері болады. Сондай-ақ, арнайы ота жасау арқылы да жүзеге асыруға болады. Қазіргі кезде кеш тұрмыс құрған қыздардың бала көтеру мүмкіндігі азайған. Айтарым, медицинаның барлық мүмкіндіктерін пайдаланып, бала көтеруге қамданған жөн. Өйткені, бедеулік мәңгі емес. Құрсаққа кеш біткен баланы 9 ай көтеріп, жарық дүниеге әкелу де оңай шаруа емес. Болашақ аналар бұған үлкен жауапкершілікпен қараса деймін.
Гинекологияда «жетілмеген жатыр» («детская матка») деген ұғым бар. Яғни, әйелдің жатыры дамымай қалады. Өкінішке қарай, бұл жағдайда бала көтеру мүмкін емес. Туа біткен ақау болғандықтан, ол емделмейді. Бұл қызға білінбейді, ауырмайды, оны тек ультрадыбыстық зерттеу кезінде анықтаймыз.

– Раушан Әбдірашитқызы, 40 жастан асқан әйелдердің бала сүйгісі келетіндері бар. Осы жасқа келгенде аналық махаббаты ерекше болатын сияқты. Аман-есен босанып, дені сау ұл-қызын бауырына басып, мейірімге бөленіп отырғандары жоқ емес.

– Мен 41 жасымда үшінші перзентімді дүниеге әкелдім. Қазір тәтті қызымның қылығына тоймай отырған жағдайым бар. Әрине, кеш босану әйел үшін оңай емес. 40 жастан асқан әйелдердің етегіне бала біткен сәттен бастап, гинекологтың жіті бақылауында болуы шарт. Дер кезінде сараптамаларын тапсырып, дәрумендерін ішіп тұрса екен. Ал бізде кей әйелдердің бойына бала бітеді де, дәрігерге қаралмай, босанатын кезде бір-ақ келеді. Осылайша, олар өзінің де, сәбидің де денсаулығын қатерге тігеді. Яғни, қыз-келіншектерге айтарым, жоспарлай біліңіздер. «Менің денсаулығым тағы бір баланы дүниеге әкелуді көтере алады ма? Мен сау бала босана аламын ба? Оны менің жағдайым көтереді ме?» деген сауалдарға жауап іздесе екен. Бұл жаста бала туу қатерлі болады. Өйткені, әйелдің бойындағы түрлі созылмалы аурулар пайда бола бастайды. Егер күтінбесе, өмірге келетін сәби анасының бар ауруының «мұрагері» болады. Мәселен, 40 жастан асқан әйел дүниеге Даун синдромы бар баланы әкелуі мүмкін. Сол үшін де түрлі сараптамаларды тапсыртып, жіті тексеруден өткізетіні де сондықтан. УДЗ-дің көмегімен жүктіліктің 10-14 аптасында және 20-24 аптасында жүргізілетін скринингтің көмегімен баланың ағзасының қалай дамып жатқанын көруге болады. Егер қандай да бір ақау байқалса, онда жүктілікті үзуге мәжбүр болады. Демек, бүкіл патологиялық өзгерістерді анықтауға қазір медицинаның мүмкіндігі жетеді. Біздің мақсатымыз да осы – әрбір ана дені сау баланы бауырына басса екен дейміз.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Эльмира АЙНАБЕКҚЫЗЫ

Әл-Фараби ауданы әкімдігінің ұйымдастыруымен «Жаңа технологиялар» колледжінде қылмыс пен құқық бұзушылықтың және нашақорлықтың алдын алу, дін мен адам саудасы тақырыптарында іс-шара өтті. Оған ОҚО әлеуметтік бастамалар орталығының дінтанушысы Ф.Тайталиев, облыстық наркологиялық диспансерінің нарколог дәрігері Ұ.Жанмолдаева, Әл-Фараби ауданы әкімінің орынбасары М.Тәжібаев және ұстаздар мен 300-ге жуық колледж студенттері қатысты.

Шара Таяу Шығыстағы қыз-келіншектердің тағдырына арналған бейнероликті көрсетуден басталды. Онда содырлардың қолына алдап-арбаумен түскен әйелдердің аянышты халі көрсетілді. Әлеуметтік желілер арқылы және басқа да айла-тәсілдердің көмегімен, өзге елде қорлық көріп жүрген қыздар секілді шалыс баспаудың жолдары айтылды. Осы ретте ОҚО әлеуметтік бастамалар орталығының дінтанушысы Файзулла Тайталиев жастарға «Дін – ұстай алсаң, қасиет, ұстай алмасаң қасірет» екенін жан-жақты түсіндірді.

Ал облыстық наркологиялық диспансерінің дәрігері Ұлбосын Елтайқызы облыста 2800 нашақордың тіркеуде тұрғанын айта келе, олардың басым бөлігі жастар екенін жеткізді. Дәрігер колледж студенттеріне наша, темекі, насыбай және спайстың адам ағзасына тигізер қаупін түсіндіріп өтті.
Әл-Фараби ауданы әкімінің орынбасары М. Тәжібаев құқық бұзушылық, жастар арасындағы қылмыс туралы айта келе, іс-шараны қорытындылады. Мұндай кездесулер қаладағы басқа да колледждер мен жоғарғы оқу орындарында өтті.

Ғұлама ғалым Әбу Насыр Әл-Фараби «Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие берілуі керек, тәрбиесіз берілген білім адамзаттың қас жауы» деген екен. Қай-қайсысымыз болсақ та, перзенттерімізді сәби кезінен-ақ, балабақша тәрбиешілеріне сеніп тапсырамыз. Үйде берілген тәрбиеміз мектепке дейінгі мекемеде ұштасып, жалғасын табады. Бұл ретте тәрбиешілер мен олардың көмекшілерінің қосар үлесі мол. Бүлдіршіндерді таң азаннан кешке дейін күтім жасап, бабын табу оңай емес. Десе де, кәсібін жақсы көріп, зор ықыласпен атқаратын мамандар көп. Солардың бірі – Рауанна Кентайбекқызы.

Таңдаған мамандығыңызды сүйе білсеңіз, міне, сол нағыз бақыт. Рауанна Кентайбекқызы «Қуан сәби» балабақшасында тәрбиеші болып жұмыс істейді. Күн сайын таңғы сағат сегізден бастап перзенттерін жетектеп әкелген ата-аналарды күлімдеп қарсы алып, бүлдіршіндерді қабылдап алады. Балақайлардың арасында жасынан асқандары да бар. Ал оларға қандай күтім қажеттігі айтпаса да түсінікті. Сәбилердің тамағын беру, ойнату, дер кезінде ұйықтатып, дәріс өткізу Рауаннаның негізгі жұмысы. 30-ға жуық балақайдың жағдайын жасау, қажет болғанда еркелетіп құшағына қысу да жазылмаған ереже.
Кез келген ата-ананы баласын алғаш жетектеп келген кезде, «тәрбиешісі қандай болар екен?» деген сауалдың мазалайтыны бар. Жылы жүзді маманды көрген сәтте осы секілді күдік өзінен-өзі сейіледі. Рауанна баланың үйде отырмай, балабақшаға барғаны және өзі секілді балақайлармен араласқаны жөн деп санайды.
– Балабақшаға келген бүлдіршіндердің барлығы да сыртқы ортаға үйренген, өзгелермен тез араласып кетуге бейім болады. Үйде өскен бала мен мектепке дейінгі мекемеде тәрбиеленген балалардың айырмашылығын осында жұмыс істегелі бері көп байқайтын болдым. Себебі, балабақшаға баратын бала қоғамда өз ойын ашық айтуға үйренеді. Сонымен қатар жан-жақты жетіледі. Ең бастысы, бала тәртіпке бағынып, жауапкершілікті бойына сіңіре бастайды. Біздер отбасында берілген тәрбиені одан әрі жалғастыруға тырысамыз. Ата-ана таңертең бізге балаларын әкеліп, жұмысқа кетеді. Әке-шешесі аманаттап бізге сеніп тапсырып кеткен балаларға жауапкершілікпен қарауға міндеттіміз. Балалар аман, қуанып жүрсе, бізге одан артық бақыт жоқ. Оларды бір күн көрмесем немесе жоғарғы топқа ауысып кеткенде сағынамын. Әрқайсысын өз баламдай көремін, – дейді тәрбиеші.
Рауанна көпбалалы отбасынан шыққан. Екі перзент тәрбиелеп отыр. Бірақ өзін «көпбалалы анамын» деп есептейді. Күн сайын отызға жуық бүлдіршінге аналық қамқорлығын көрсетеді. Тәрбиеші әр баланың орны ерекше екенін айтады. Әр үйдің еркетайлары жиналған топта күнделікті сабақтан бөлек, әр мереке сайын өтетін іс-шараларда балаңызды билетіп, ән салдыратын және былдырлап енді ғана тілі шыққан бүлдіршінге тақпақ айтуды үйрететін тәрбиешілердің еңбегі зор. Рауаннаның сәби кезінен тәрбиелеген ұл-қыздары биыл күзде мектеп табалдырығын аттамақ.

Ұлы Отан соғысы басталғанда Қаратай Төлебековтің жасы небәрі 19-да болды. Бәйдібек ауданынан өзімен бірге 30 жігіт соғысқа аттанған еді. Олар Мәскеу түбіне жеткізіліп, сонда 2 ай бойы әскери дайындықтан өтті. Сарбаздар окоп қазды, граната лақтыру мен алғашқы медициналық жәрдем көрсетуді үйренді. Ал соғыс басталған шақта майдан шебінде шайқасып, ерен ерліктің үлгісін көрсетті. Өмірдің осындай қиын да жауапты сәттері Қаратай Төлебековты шыңдады. Сондықтан да болар, соғыстан кейін түрлі жауапты басшылық қызметтерді абыроймен атқара білді. Ол ұзақ жылдар бойы білім саласында қызмет етті.

Қаратай ақсақал соғыс туралы көп айта беруді ұнатпайды. Әңгімелесе де, қысқа әрі нақты етіп баяндайды. Соғыстың зардабын ардагерлердің бірі де әлі ұмыта қойған жоқ. Сондықтан, ескі жараның аузын тырнап, еске түсіре беруді жөн көрмейтін шығар. Бірақ, бізге соғыс кезіндегі бір жағдайдың әлі күнге дейін жадынан өшпегенін және бүгінге дейін көз алдында екенін айтады. Сталинград қоршауын бұзып шығу үшін 1943 жылы екінші Прибалтика майданын ашуға тура келгені аян. Бұл – жау әскерінің шебін екіге жарған еді. Қ.Төлебеков жедел әрекет ететін топқа командир болды. Батальонның мақсаты – қоршауда қалған 600 сарбазды қуып шығу.
– Біз Мәскеудің түбінде едік. Жаудың 80 сарбазы біз жаққа қарай өтіп кеткен екен, соларды тықсыру үшін командир маған тапсырма берді. Ашық алаңның ыңғайлы жеріне барып, жауды күтіп жаттық. Бір кезде мидай далада 7 неміс жүр. Қаруымыз– тапанша. Сарбаздарға «Атыңдар!» деп бұйрық бердім. Жау ашық далада ешкім болмайды деп ойлағандықтан, алғашында абдырап қалды. Атыс-шабыс басталып кетті. Бір сәтте қасымдағы сарбаздың жанұшыра құлап бара жатқанын көрдім. Басына оқ тиіп, көз алдымда мерт болды, – деп есіне алады ардагер.
Осы шайқастағы батылдығы үшін ардагер «Қызыл Жұлдыз» орденімен марапатталды. Ардагердің соғыстағы ерлігін дәлелдейтін ордендер мен медальдары көп.
Қ.Төлебеков соғыстан соң Латвияның Рига қаласына жіберіліп, сондағы әскери-техникалық училищеге комсорг болды. Елге тек 5 жылдан соң ғана оралды. Үйленді. Қаратай қария биыл 93-ке толды. Осы уақытқа дейін тың, жүрісі ширақ. Мұнысын ол әрдайым дене жаттығуларын жасаумен айналысып, алкогольді ішімдік ішпейтінін және темекі шекпейтінімен байланыстырады. Қымбат әжемен отандасқандарына биыл 65 жыл болыпты. Екі қыз бен екі ұлдан 10 немере және 12 шөбере сүйіп отыр. Өткен жылы Жеңістің 70 жылдығы мерекесінде Мәскеу қаласында өткен шеруге қатысып қайтты. 9 мамыр мейрамы жақындаған сәтте ардагер мектеп және жоғары оқу орындарына арнайы қонақ ретінде шақырылып, жастарға өнегелі де өсиетті әңгімелерін айтады. Өйткені, Отан үшін отқа түскендердің ерлігі ұмытылмауы тиіс.