Достықты дәрiптеуде
Среда, 20 Апрель 2016 06:361 мамыр – Қазақстан халықтарының бірлігі күніне орай Шымкентте «Достық сыйы» атты тарту жасау акциясы басталды. Бұл ретте өңірімізде тұратын түрлі этнос өкілдері игі шараға белсене қатысуда.
Татулыққа үндейтін акция эстафетасын алғаш болып «Ынтымақ» этносаралық қоғамдық бірлестігінің өкілдері мен оның төрайымы Гаухар Төлепова бастады. Олар «Усадьба Ладушки» кондитерлік дүкенінде славян этномәдени бірлестігі өкілдеріне «Достық сыйын» тарту етіп, алдағы 1 мамыр мерекесімен құттықтады.
Бұл акцияны Қазақстан халқы Ассамблеясының ОҚО-ғы филиалы ұйымдастырды. Оның мақсаты – халқымыз үшін қасиетті саналатын «халықаралық достық» пен «ұлттық бірлік және келісім» секілді ұғымдарды кеңінен дәріптеу. Біздің елімізде әрбір ұлт өзінің тілін, мәдениетін, дәстүрін сақтай отырып, Қазақстанның дамуына өз үлестерін қосуда.
– Бұл эстафетаны басқа да этномәдени орталықтар жалғастырып, 21 сәуір күні «Ауылым» кафесінде грузин этномәдени бірлестігі тәмамдайды. Осы акцияның нәтижесінде қоғамда этномәдени бірлестіктердің рөлі артып, барлық ұлттардың бір-біріне деген құрметі арта түседі деп ойлаймын, – дейді «Ынтымақ» этносаралық қоғамдық бірлестігінің төрайымы Г. Төлепова.
Апатты жағдайдағы үйлер жаңартылды
Среда, 20 Апрель 2016 06:20Шымкент қаласындағы Төлеби көшесінде орналасқан №15 тұрғын үй сейсмонығайтудан өтіп, тұрғындардың пайдалануына берілді. Бұл жұмыстар «Қазақстан Республикасының сейсмоқауіпті өңірлерінде орналасқан тұрғын үйлердің сейсмотұрақтылығын қолдауға бағытталған іс-шаралар» бюджеттік бағдарламасы аясында жүзеге асырылды. Апатты үйді қалыпқа келтіру үшін 112 млн 594 мың теңге бөлінген.
Үшқабатты үй қабырғасының қаланғанына биыл 59 жыл болыпты. Осыған дейін ешбір жөндеу көрмей, апатты үй саналып келді. Алайда, өткен жылдың қазан айынан басталған сейсмикалық нығайту жұмыстары биыл ақпан айының соңында аяқталып, үй тұрғындары жөндеуден өткен баспаналарына қайта көшіп келді. Осы жатақханада Мәдина Сейітбекованың тұрғанына бес жыл болыпты. Оның айтуынша, ғимарат жөндеуден өткенге дейін өте лас, қабырғалары қақырап тұрған.
– Бұл үйдің бірінші қабатында коммерциялық нысандар орналасқан. Ал қалған екі қабатында 40 отбасы тұрады. Бұрын үйдің жағдайы өте нашар болатын. Оған қоса, орталықтандырылған жылу жүйесі жоқ еді. Әр қабатта бір ғана әжетханадан болса, жуынатын бөлме тіпті болмаған. Мердігерлер әр бөлменің қабырғаларын сылап, есік-терезелерін ауыстырып берді. Үйге кіреберіс есігімізді де орнатып берді. Бірақ үшінші қабаттағы су құбыры жарылып, екінші қабатқа өтті. Кей жерлерде қабырғалар аздап жарылып тұр, – дейді М.Сейітбекова.
Құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізген «Нүрі-Л Төлеби» ЖШС-і директорының орынбасары Нағашыбек Анарбеков алдағы уақытта құрылыс барысында кеткен бірқатар кемшіліктерді ретке келтіреміз деп отыр.
– Біз сылау жұмыстарын қыста жүргіздік. Күн жылыған соң, жасайық деген ұсынысымызға тұрғындар қарсы болды. Олар жөндеу жұмыстарының ертерек аяқталып, өз баспаналарына көшіп келуді қалады. Ал құбырлардан аққан суға келер болсақ, жатақхана тұрғындары өз бөлмелеріне су тартпақ болған. Осының салдарынан құбырлардан су кетіп, біраз әбігерге түстік, – дейді директордың орынбасары.
Сейсмонығайту жұмыстары кезінде жатақхана тұрғындары өзге жерге көшірілген. Бұл ретте мердігер мекеме әр отбасыға пәтер жалдап тұру үшін тиісті қаражат бөлген. Қазір тұрғындардың бөлмелерінің іші, дәліздері жөнделіп, ауласы ретке келтірілді. Үйдің сырты да сыланып, боялған. Құбырлары, кәріз жүйелері мен электр сымдары жаңартылған.
Заңсыздыққа тексерiс күшейедi
Среда, 20 Апрель 2016 05:50ОҚО-да 5,4 мың гектар жер мемлекетке қайтарылған
Брифингте мәлім болғандай, прокуратураға жер телімдеріне қатысты мәселелер бойынша арыз-шағымдар көп. Мәселен, өткен жылы облыстық прокуратураға 1300 арыз келіп түскен. Биыл осы салада 6 тексеру жүргізіліп, 177 заң бұзушылық анықталды. Оның 170-і жойылып, 11 қызметкер тәртіптік жауапкершілікке тартылған. Прокурорлық актілердің қаралу нәтижесімен бюджетке 21,6 млн теңге өндіріліп, кадастрлық құны 102 млн теңгені құрайтын 5,4 мың гектар жер учаскесі мемлекетке қайтарылған.
Айта кетерлігі, ауыл шаруашылығы мақсатында берілген жер телімдеріне заңсыз тұрғын үй салып алған азаматтар да жоқ емес. Шымкент қаласында 452 жер телімінің тұрғындар тарапынан өз бетінше иеленгені анықталды. Мысалы, мұндай жайттар «Құрсай», «Сайрам», «Тассай», «Исфиджаб», «Абдулабад», «Базарқақпа», «Тұрдыабад», «Бадам-2», «Қарабастау», «Жалын», «Бадам-1» және «Азат» тұрғын үй алаптарында орын алған. Осының салдарынан бұл аумақтарда инфрақұрылым мәселесі өзекті және жергілікті халық баспаналарын заңдастыра алмай жүр. Осындай мәселелерді шешу үшін облыстық прокуратура қызметкерлері Шымкент қаласы әкімдігімен бірлесе отырып, арнайы жұмыс тобын құрды. Облыстық прокуратураның басқарма бастығы Рүстем Дүйсенбаев жұмысшы тобының жер телімін заңсыз иеленгендерді тек жауапкершілікке тартып қана қоймай, құжат рәсімдеу бойынша да көмегін тигізетінін айтты. Өткен жылы прокуратура тарапынан жүргізілген тексеру нәтижесінде Шымкент қаласының аумағына Сайрам ауданынан өткен бірқатар ауылшаруашылық жер телімдері (4900) тұрғын үй салуға ыңғайластырылып берілген. Нәтижесінде 1000-ға жуық тұрғын үйлер және заңсыз құрылыстар анықталған.
Бүгінгі таңда Шымкентте жер телімін алу үшін 65 мыңға жуық адам кезекте тұр. Алайда қазір тұрғын үй салу үшін жер учаскесі беріліп жатқан жоқ. Қалалық жер қатынастары бөлімі басшысының орынбасары Нариман Қасымбеков жер учаскелерін үйлестіру мәселесі өткен жылы қабылданған Шымкент қаласының даму тұжырымдамасында айтылғанын тілге тиек етті. Осы ретте, халыққа жер үлестіру мәселесі біртіндеп шешіледі деген үміт бар.
– Қалада жер кезегіне тұрғандардың саны күннен-күнге өсіп келеді. Алдағы бес жылда кезекте тұрған 65 мыңға жуық халықтың 20 мыңын жер телімімен қамтамасыз етеміз деген жоспар бар, – дейді Н.Қасымбеков.
Кезінде жер телімдері бей-берекет бөлінгендіктен, тұрғындар соның зардабын тартып жүр. Бірі – ауылшаруашылық мақсатта берілген жер теліміне үй салып, жерге берілетін құжатын ала алмаса, ал енді бірі – жер теліміне таласып, соттасып жүр. Мәселен, ауыл шаруашылығы мақсатында берілген жер теліміне салынған үйлердің иелері жол, ауыз су, газ және көлік мәселелерін көтеруде. Мамандардың айтуынша, инфрақұрылым шешілмеген және мақсатсыз игерілген аумақтарда осындай мәселелер бар. Шымкент қаласы әкімдігі мен прокуратура қызметкерлері тарапынан арнайы жұмыс тобының құрылуы да осы себепті. Олар апта сайын осындай мәселелері бар шағынаудандарды аралап, танысуда.
– Ауыл шаруашылығы үшін берілген «Азат», «Қайнар», «Жаңаталап» елді мекендеріндегі жер телімдерін зерделеу жұмыстары аяқталуға жақын, – дейді
Н.Қасымбеков. – Онда жер учаскесі иелерінің аты-жөндері анықталды. Ал үйдің іргетасын құйып немесе қабырғасын көтеріп қойғандарды табу оңай болып жатқан жоқ. Бұл ретте жергілікті полиция қызметкерлерін де жұмылдырудамыз. Ал құрылыс жұмыстарын енді бастап жатқан азаматтардың құжаттары тексерілуде. Егер заңсыздық анықталса, оларға түсіндіріп, құрылысты тоқтатып жатқан жайымыз бар. Заңды білсін деген мақсатта құрылыс жүргізуге болмайтын аумаққа билбордтар орнаттық. Бұдан бөлек, қала әкімінің орынбасары Нұралхан Көшеровпен бірге халықпен кездесіп, түсіндіру жұмыстары жүргізілген. Мәселен, «Қайнарбұлақ», «Қарабастау», «Жаңаталап», «Жұлдыз», «Бозарық», «Сәуле» шағынаудандарында жергілікті тұрғындармен кездесіп, мән-жайды түсіндірдік.
Әкімдік өкілдерінің айтуынша, жұмысшы тобы тек заңсыздықты анықтап қана қоймай, жер телімін тартып алу немесе құрылысты сүруді мақсат етіп отырған жоқ. Керісінше, барынша халыққа көмектесу үшін, тығырықтан шығудың жолдарын қарастыру үшін күш жұмсамақ. Айта кетейік, Шымкентте құрылыс салуға ешқандай рұқсаты мен жер телімінің құжаты жоқ 400-ге жуық үй бар.
Абысын тату болса...
Пятница, 15 Апрель 2016 06:04Отбасының шырайын кіргізіп, айрандай ұйытып отыратын әйелдер екені белгілі. Қонағы үзілмей, берекесі асып-тасып отыратын шаңырақтағы әйелдің көпшіл, дастарханы қашанда астан арылмайтынын аңғаруға болады. Ал тұтас әулеттің келіндері бір-бірімен тату-тәтті өмір сүрсе, бұл олардың енелері мен өмірлік серіктерінің абыройын одан сайын асқақтата түседі. Ауыл-аймақ, дос-жаранның алдында да қадірі артады. «Ағайын тату болса ат көп, абысын тату болса ас көп» деп бекер айтылмаса керек. Ал бір шаңырақтың астында бір-бірімен сөзге келмей өмір сүретін келіндер нағыз үлгі-өнеге. Сондықтан болар, қазақ халқында болашақ келіннің шыққан жеріне, тегіне назар аударылады.
Келiнi жақсының керегесi алтын
Келіннің жаңадан ақ босаға аттаған сәтінен бастап, оның әрбір сөзі мен қимылын, әдеп тәртібін байқап, сынайды. Осындай сындардан сүрінбей өтіп, сыйластығы артқан абысын-ажындар жоқ емес. Бірге тұрып, кез келген мәселені бірлесе шешіп үйренген, «сенікі, менікі» деп бөлінбей, қазан-ошақтың басындағы жұмысты ұршықша иіре жөнелетін абысындар отбасылық өмірдегі қиындықтарды бірге еңсереді. Өйткені, оларда ауызбіршілік бар, жанашырлық басым. Қуаныштысы, Шымкентте де сондай отбасылар бар. Солардың бірі – Қанаркүл Бижанованың отбасы. Бүгінде Қанаркүл әженің жасы 70-ке келді. Дүниеге 10 перзент әкелсе, соның жетеуі қыз. Алтын алқа таққан көпбалалы ананың қыз бен келін тәрбиесіне қатысты айтар ақыл-кеңесі мол. Ақ жаулықты әже небәрі 19 жасында келін атанып, ата-енесінің, қайнылары мен қайынсіңлісінің бабын тапқан кісі. Алған ақ батасының қайтарымы шығар, бүгінде қос келіні қолында тұрады. Ата-ененің тәлімін алып, өз ата-анасындай көреді. Әлия мен Шолпан бұл үйдің босағасын бір мезетте аттаған. Екеуі түйдей құрдас болғанымен, Әлияның жолы үлкен. Сондықтан, ежелден келе жатқан дәстүр бойынша, өз орнын жақсы біледі. Апалы-сіңлідей бір шаңырақта өмір сүруде. Бірнеше айдан соң, екеуі де ата-енесіне немере сыйлағалы отыр. Қанаркүл әже мен Махан ата ол күнді тағатсыздана күтуде. Қариялар келіндерін қыздарындай көреді.
– Келіндеріме де, ұлдарыма да күн сайын тәрбиелі болуды, үлкенді құрметтеп, кішіні сыйлауды құлақтарына құйып отырамын. Келін енемен немесе ененің келінмен шығыспай жүргені туралы көп естимін. Сондай жағдайларды алдын алу үшін ақыл-кеңесімді айтудан жалықпаймын. Атасы да ара-тұра өнегесін айтып отырады. Әлия мен Шолпанның да осы шаңырақтың табалдырығын аттағалы бері артық әрекеттерін, бейәдеп қылықтарын байқамаппын. Абысындардың өзара тату болғаны жөн. Ыдыс-аяқты сылдырлатпай, бір-бірінің жаманын жасырып, жақсысын асырып отырады. Мен соған қуанамын. Біз ұл-қыздарымызға жақсы сөз айтып, аялап өсірдік. Олардың таңдаған жарларына да жылы сөзімізді аямаймыз, – дейді Қанаркүл әже.
Татулық кәсiпке жол бастады
Шымкентте абысындар бірігіп бастаған кәсіп бар. Ағайындылардың әйелдері ортақ мақсат үшін жұмыс істеуде. Әсел Орынбасарова мен Зульфия Айтпаева бірлесіп, Шымкентте дүкен ашқан. Бар ауыртпалығы мен жауапкершілігін бірге көтеріп келеді. Бұл кәсіпті бастауына өздерінің шеберліктері де түрткі болған. Қолдарынан іс тігу келеді. Әсел мен Зульфия бүгінде апалы-сіңлідей болып кеткен. Зульфия ата-ененің қолында қалса, Әсел қосағы екеуі еншілерін алған.
– Мен отбасында жалғыз қыз болғандықтан, сіңлім болса екен деп армандайтынмын. Сонда марқұм шешем «барған жеріңде абысының жақсы болса, сол саған сіңлі не әпке болады» деуші еді. Айтқаны келді. Шынымды айтсам, Зульфияның абысыным екенін ұмытып кетемін. Сыйластығы мен құрметі тасыған құрбылардаймыз. 10 жылдан бері дауыс көтеріп сөйлемеппіз. Енемізбен де тату тұрамыз. Өзім тұрмысқа шыққаннан соң бір жылдан кейін анам дүниеден озды. Сол кезде енем анамның орнын жоқтатпай, мейірімге бөледі. Жанашырлығын айтқан сөзі мен әрекетінен-ақ байқайтынмын. Сондай керемет қарым-қатынасты, шын пейілді көріп тұрып, біздің жаман келін болуға хақымыз жоқ, – дейді Әсел Орынбасарова.
Бақыт құшағындағы балалар
Келесі кейіпкеріміз – Рахат Ешімбетова «Бадам-2» шағынауданында тұрады. Әжей 12 ұл-қыз өсірген көпбалалы ана. Биыл 74 жасқа келді. Бүгінде 53 немере мен 23 шөберенің қызығын көруде. Жастайынан колхозда еңбектеніп, қазіргі кезде мәуелі ағаштай ұрпақтарының ортасында отырған бақытты жан. Тоғыз ұлдың жетеуі осы ауылда тұрады. Қалған ұлдары мен қыздары осы ауылда өсіп-өніп отыр. Үшінші ұлы қара шаңыраққа ие болып қалған. Қолдағы келіні Гүлжамалдың өзі бүгінде Райхан есімді келін түсіріп, ене атанған. Ол «ене болсам да, енемнің алдында келінмін» дейді. Ақ жаулықты әже келіндерінің сый-құрметіне шүкіршілік етеді.
– Қолымда төрт келін бірнеше жыл тұрды. Сол кезде абысындардың әй-шәй дескенін естіген емеспін. Күнделікті өздеріне міндеттелген жұмысты атқарып жатты. Келіндерімнің басым бөлігі мұғалім болғандықтан, білген-түйгендері мол деп есептеймін. Олардың бөлек тұрғаны болмаса, барлығы да бір-бірімен көрші. Бала-шағаның барлығы қара шаңырақта. Ал мереке күндері бәрінің басы қосылып, мәре-сәре боламыз. Біле білсеңіз, біздің әулет үшін қонақ күту қиын емес. Барлығы жабылып жүріп, оп-оңай атқарып жібереді. Кейде көршілерім үйімнің балалардың мамыражай шуына толы екенін айтады. Енді қайтемін? Бәрі әжелеп қасымнан шықпайды, – дейді Р. Ешімбетова.
Шымкентте сыпайы да өнегелі келіндер аз емес. Сондықтан да болар, олар үшін арнайы сайыстар да жиі өткізіліп тұрады. Мысалы, жуырда әдет-ғұрып және салт-дәстүр орталығында «Бесік жыры» атты келіндер байқауы өтті. Бес кезең бойынша келіндер сынға түсіп, ОҚМУ-дың 3 курс студенті Әсем Нұралиева бас жүлдені жеңіп алған еді. Жоғарыдағы кейіпкерлеріміздей келіндер көп болған сайын, абысындар арасындағы татулық пен ата-енеге деген құрмет азаймақ емес. Қызыңыз жақсы шаңырақтың иесі болсын десеңіз, тәрбиесіне бүгіннен бастап көңіл бөлген жөн секілді...
Тәртіп бұзғандарға – айыппұл
Пятница, 15 Апрель 2016 05:59«Қырғы базарға» қарай жерасты өткелімен емес, көшені кесіп өтетіндер қатары көп. Соның салдарынан, көлік қозғалысына едәуір кедергі келтіруде. Осындай мәселелер бойынша түсіндіру жұмыстарын жүргізу үшін Әл-Фараби ауданы әкімдігінің қызметкерлері бірқатар құзырлы мекеме қызметкерлерімен бірлесіп, рейд жүргізді.
Шымкенттің бұл аумағында жаяу жүргіншілер қозғалысын қауіпсіз ету мақсатында салынған жерасты өткелі бұрыннан бар. Алайда, халықтың дені уақыт пен жолды қысқарту үшін рұқсат етілмеген жерден өтуді үйреншікті жағдайға айналдырған.
Әл-Фараби ауданы әкімінің орынбасары Серік Нұрманов жер асты өткелінің халық үшін тым ыңғайсыз халде екенін айтады. Мәселен, онда жағалай сауда дүңгіршектері орналасып, жаяу жүргіншілердің еркін өтуіне кедергі келтіруде.
– Бұл орайда, әкімдік тарапынан Шымкент қаласының тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық бөліміне арнайы хат жаздық. Алдағы уақытта орын алған мәселе шешімін табады. Жыл басынан бері әкімдік тарапынан мыңдаған адамға ескерту берілді. Бірақ құлақ асып жатқандар қатары кемде-кем, – дейді С.Нұрманов.
Жол-патрульдік полициясы қызметкерлерінің айтуынша, ол маңда көлік апаты немесе адам қағу жайттары орын алмағанымен, жол жүру ережесі жиі бұзылады. Осы ретте Әл-Фараби ауданы әкімдігінің қызметкерлері рейд жұмыстарын әлі де жалғастыратынын және мұнан соң ереже бұзған азаматтарға әкімшілік хаттама толтырылып, тиісті шара қолданылатынын ескертті.
180 орынға арналған балабақша
Пятница, 15 Апрель 2016 05:44қайта жөндеу жұмыстары аяқталуға жақын
Шымкенттік бүлдіршіндер үшін биыл тағы бір балабақша пайдалануға беріледі. Абай ауданына қарасты 3 шағынауданда орналасқан мектепке дейінгі ғимаратта қайта жөндеу жұмыстары жүріп жатыр. Біраз жылдар бойы онда техникалық түгендеу бюросы (БТИ) орналасқан еді. Бұрын №104 «Қарлығаш» балабақшасы болған ғимарат «Балапан» бағдарламасы аясында мемлекетке биыл қайтарылған. Жаз айларында қайта жөндеуден өткен мектепке дейінгі мекеменің іші балақайлардың тәтті күлкісіне толмақ.
180 орынға арналған қосқабатты балабақшаның жөндеу жұмыстары қарқынды. Өйткені, мердігерлер жаз айларында жоспарланған міндеттерді аяқтап, дер кезінде ғимаратты тапсырып үлгеруі тиіс. Құрылыс басында 90 адам жұмыс істеуде. Сонымен қатар, кран, «КАМАЗ», тиегіш көлігі секілді басқа да 9 техника жұмылдырылған. Құрылыс мердігері «Mabex Trade LTD» ЖШС-нің прорабы Шоқан Жәмеков балабақшаны толығымен қайта қалпына келтіру жұмыстарының аяқталуға жақын қалғанын айтады.
– Жөндеу жұмыстары биыл қаңтар айында басталды. Есік-терезелердің барлығын жаңарттық. Қабырғаларын қайта сылап, шатырын да ауыстырдық. Ал құрылыс материалдары бойынша ешқандай қиындық жоқ. Отандық өндірушілердің өнімін пайдаланудамыз. Балабақшаны қайта жөндеуден өткізу үшін 117 миллион 798 мың теңге бөлінген, – дейді Ш. Жәмеков.
Қазіргі уақытта жұмыстың басым бөлігі балабақшаның сыртқы қабырғаларын сылауға жұмылдырылған. Құрылыс бригадирі Бауыржан Әлімбетовтың айтуынша, ендігі кезекте ғимараттың ішіне кафель, еден төсеу секілді ұсақ-түйек жұмыстардың қалғанын айтады. Ал су құбыры, кәріз және электр энергиясы жүйесі және өрт сөндіру гидранттары дайын. Жұмысшылар құрылыс басында таңертеңнен кешке дейін еңбектенуде. Онда жергілікті тұрғындар да жұмыспен қамтылған.
Айта кетейік, Шымкентте 2014 жылы мемлекет меншігіне 2 балабақша, ал биыл бір балабақша қайтарылған. Өткен жылы бірде-бір мектепке дейінгі мекеме тіркелмеген. Қалалық білім бөлімі қызметкерлерінің берген мәліметі бойынша, Шымкентте мектепке дейінгі мекемеге бару үшін 65 мыңдай бүлдіршін кезекте тұр.
Жүргiзушiлерге жол көрсетiп...
Среда, 13 Апрель 2016 05:31Соңғы кезде Шымкенттің көше қиылыстарында жол тәртібін реттеушілерді жиі байқайтын болдық. Өйткені, қалада көлік көп. Ресми деректерге жүгінсек, 200 мыңнан астам көлік бар екен. Көз алдыңызға көлік нөпірі көп көше қиылысында жарық сөніп, бағдаршамның істен шыққанын елестетіңіз. Мұндай кезде жол тәртібін реттеуші көмекке келеді. Сондай үлгілі маманның бірі – Шымкент қаласы жол-патрульдік полициясының сержанты Артықбек Сабизов.
 |
 |
Артықбек Жақыпбекұлы жас та болса, көше қиылысындағы тәртіпті реттеуде ерекше шеберлігімен және шапшаңдығымен көзге түскен маман. Жол тәртібін реттеп жүргеніне екі жылдың жүзі болған. Ал жалпы, Ішкі Істер органында 4 жылдан бері қызмет етіп келеді. Алғаш еңбек жолын қаламыздағы патрульдік полициядан бастаған. Артықбектің айтуынша, қаланың кейбір аумақтарында түрлі себептерге байланысты жарық жиі сөнеді. Соның салдарынан жол ережесін реттеуде маңызды үлес қосатын бағдаршамдар да істен шығады. Әсіресе, қаланың орталық көшелерінде – Тәуке хан мен Байтұрсынов, Түркістан мен Қонаев және Иляев көшелері мен Қонаев даңғылындағы қиылыстарда көлік ағыны өте көп. Тіпті бағдаршамда көрсетілген уақыт ішінде қиылыстан өтіп үлгермейтін кездер де аз емес.
– Алғаш рет Арғынбеков пен Бәйдібек би көшелерінің қиылысындағы жол қозғалысын реттеп, тапсырманы сәтті орындадым. Өз тәжірибесімен бөлісіп, білгенін үйретуден жалықпаған әріптесім Ернар Молдабековке алғысым мол. Темір тұлпарды тізгіндегендер кейде тәртіпке бағынғысы келмей, өтіп кетуге тырысады. Мұндайда оларға біздің экипаж мүшелері заң аясында шара қолданады. Жол-патрульдік полициясының барлық қызметкерлері жол тәртібін реттей білуі тиіс деп ойлаймын. Барлық жағдайға дайын болып, тез шешім қабылдау – біздің міндетіміз, – дейді А. Жақыпбекұлы.
Артықбек өз әріптестерін мақтан тұтады. Солардың ішінде Ақыл Садықов пен Нұрлан Атахановтың жол тәртібін реттеудегі шеберліктерін ерекше атап өтті. Өйткені, жол тәртібін реттемес бұрын жол ережесін де үздік білу шарт. Артықбектің айтуына қарағанда, жол реттеушісінің жұмысында қауіпті сәттердің болатыны бар. Әсіресе, жауын-шашынды күндері және түнгі уақытта аса сақ болу керектігін айтады.
Шымкентте жол реттеушісіне арналған ескертікштің барын аға ұрпақ жақсы біледі. Ол 2004 жылы халық арасында «дядя Сережа» атанып кеткен ҰОС-ның ардагері және старшина Сайдакбар Сатыбалдиевке арнап орнатылды. Ол ОҚО МАИ-ның жол қозғалысын реттеу бөлімінде 25 жыл қызмет етті. Осы уақыт аралығында ол СССР-дің ең үздік реттеушісі атанды. Тіпті, Мәскеуге барған кезінде үлкен көлік кептелісін жас сержант санаулы минуттарда реттеп берген екен.
«Сәбидiң тұрақты тiстерiн жұлмай, емдеуге болады»
Пятница, 08 Апрель 2016 04:49«Шіркін-ай, әппақ, маржандай тістерім болса ғой!» деп армандайтын адам аз емес шығар. Түп-түзу, әдемі болып тізілген тістер денсаулықтың кепілі екені де белгілі. Барлығымыздың да «голливудтық жымиыстың» иесі болуға талпынатынымыз жасырын емес. Ал тіс күтімінің бала кезден басталатыны әмбеге аян. Сәбидің алғашқы сүт тістері шыға бастаған сәтте-ақ, ата-ана оның дұрыс шығуын дәрігердің көмегімен бақылағаны жөн. Баланың тіс күтімі қандай болу керек? Осы ретте облыстық балалар стоматологиялық емханасының бөлім меңгерушісі Гүлбахар Рүзденовамен сұхбаттасқан едік.
– Гүлбахар Сапарқызы, сәбидің алғашқы сүт тістері қашан шығады және оларды жұлдырту қаншалықты зиян?
– Сәбидің сүт тістерінің ұрықтары ананың құрсағында жатқан кезде-ақ пайда болады. Мұнан соң, 5-6 айға толған шағында сүт тістері шыға бастайды. 2-3 жасқа келгенше жоғарғы және төменгі иекте барлығы 20 тіс шығып үлгереді. Сүт тістер 5-6 айында шықса, 6 жасқа келгенде олар түсе бастайды. 2-3 жасқа келген бүлдіршіндерде де тіс жегісі болады. Оның асқынған түрін пульпит, периодонтит деп атаймыз. Ата-ана баласының тісін дер кезінде емдетпеген жағдайда осындай асқынуларға әкеп соғады. Түнімен жылап, бет-аузы ісіп кеткен баласын емханаға әкелген кезде оның тістерін емдеткеннен, тезірек жұлып тастағанды құп көреді. Ал мұның дұрыс емес екендігін біз жан-жақты түсіндіруге тырысамыз. Жұлынған тістің баланың болашағына да, денсаулығына да қаншалықты кері әсер ететінін түсіндіреміз. Мәселен, тіс ауруы асқынып, периостит болған жағдайда, амалсыздан оны жұлуға мәжбүрміз. Тістер ерте жұлынатын болса, бала жағының дамуына және ас қорытуына кері әсерін тигізеді. Сонымен қатар, алдыңғы тістері ерте жұлынса бүлдіршін сақауланып, тілін төсеп сөйлеуді әдетке айналдырады. Балада 10 сүт тіс, 28 тұрақты тіс және кейінірек қосымша 4 ақыл тіс шығуы мүмкін. Олардың әрқайсысының өз орны бар. Ерте жұлынған тістің әсерінен 32 тіс жаққа симай, тұрақты тістер бір-бірінің үстіне шығып өседі және қисық бітеді. Ата-аналарға айтарым, баланың тұрақты тістерін жұлуға болмайды, тек емдеткен жөн. Ол үшін асқындырмай, дер кезінде тіс дәрігеріне қаралу қажет.
– Сүт тістері жұлынған бүлдіршіндердің жақ-беті дұрыс дамуы және тістерінің өз орнында шығуы үшін емханада заманауи әдіс-тәсілдер қолданылатын шығар?
– Біздің емханада дәрігер-терапевт, дәрігер-хирург және дәрігер-ортадонт жұмыс істейді. Мәселен, дәрігер-ортадонт қисық біткен тістерді орнына келтіру үшін пластинка жасап, бала таңдайына қояды. Ол алмалы-салмалы болады. Ал баланың сүт тістері ерте бастан жұлынған болса, тістері қисаймас үшін микро-протез жасалынады. Сонда бос тұрған тістің орнына басқа тістер қисаймай, түзу өседі. Тістерді ұстап тұру үшін пластмассадан жасалынған коронкаларды да қойып береді. Брекет (тіреуіш) 12 жастан бастап қойылады. Дәрігерлік қызметтің бұл түрлері ақылы түрде жүргізіледі. Аса қымбат емес. Кез келген ата-ана баласының осындай күрделі процедуралардан өтпегенін қаласа, жылына екі рет тіс дәрігеріне көрінгені абзал. Әсіресе, сәбилердің тістері жарып шыға бастаған кезде, мазасызданып, дене қызуы көтеріледі. Сол кезде «ештеңе етпейді» деп бей-жай қарамай, дәрігерге әкелген дұрыс. Біздің емханамызға облысымыздың барлық аудандарынан түрлі диагнозбен балалар келеді. Күніне 150-200 балаға дейін қабылдаймыз. Ал жазғы демалыс кезінде тіс ауруымен келетін балалардың қатары арта түседі.
– Қазір ел арасында «баласы тіспен туылыпты» деген жаңалықты жиі еститін болдық. Оның себебі неде?
– Ондай жағдайлар жиі кездеседі. Негізінде сәбидің тісі 6 айында шығуы тиіс болса, кейбір нәрестелердің туылған сәтте-ақ тістерінің бар екенін байқауға болады. Көп жағдайда екі жақ тісімен туылады. Олар сүт тістеріне ұқсамайды. Қызыл иекте тек орны ғана ағарып тұрады. Тістің сауытына ұқсамайды. Егер баланың денсаулығына кері әсері болмаса, оған залал келтірмейміз. Ал зиянын тигізетінін анықтасақ, тісті жұламыз. Соңғы кездері 2-3 жастағы сәбилердің 90 пайызынан тіс жегісін анықтап отырмыз. Кем дегенде 2-3 тісінде тіс жегісі болады. Бала тісінің сау болуы ата-ананың денсаулығына да байланысты. Нәрестенің тісі ана құрсағында жатқан кезде-ақ пайда болады. Сондықтан, әйел жүкті кезінде көптеген дәрі-дәрмектер пайдаланса, ауыр жеріктікті өткерсе, дұрыс тамақтанбаса және ағзаға кальций жетпесе сәбидің тістерінде кемшіліктердің болары анық. Мен бұл емханада 30 жылдан бері жұмыс істеп келемін. Осы уақыт аралығында тістерінің сауыты мүлдем жоқ сәбилерді де көрдім. Жасына толса да, бірде-бір тісі шықпаған бүлдіршіндер де кездеседі. Иектерінде тіске ұқсаған қара өскіндер ғана болады.
– Тістің дұрыс қалыптасуы күнделікті азық-түлік құрамына да байланысты. Осыған орай, қандай тағам түрлерін жиі тұтынған жөн?
– Газды сусындар, чипсылар мен кириешки сынды тағамдар өте зиян. Олар тістің кіреукесіне (эмаль) кері әсерін тигізіп, тіске ғана емес, ағзаға да қауіп тудырады. Бала тісінің түбірі мықты болып өсуі үшін жеміс-жидектер мен көкөністерді өзі шайнап жеу керек. Қазіргі кезде кейбір ата-аналар алма мен сәбізді үккіштен өткізіп немесе езіп береді. Мұндай жағдайда бала тісінің кіреукесі жұмсара түседі немесе шіруі де мүмкін. Менің қабылдауыма бір ата-ана 7 жасар баласын алып келді. Ауыз қуысында бірде-бір тісі жоқ. Оны рентген аппаратына түсіріп анықтаған кезде, тұрақты тістерінің ұрығы жоқ болып шықты. Біздің тарапымыздан жақ-беті толық дамып, 18 жасқа келген кезде ғана тіс протезін салып береміз. Қазіргі уақытта неше түрлі заманауи әдістерді қолдануға болады. Ондай процедуралар қомақты қаражатты талап етеді.
– Балаға қанша жасында тісін тазалауды үйрету керек?
– Негізінде тіс тазалауды 1 жастан бастау керек. Ғалымдар бұл мәселені әбден зерттеген. Ал 3 жасқа келген сәтте бала тісін өзі тазалап үйренгені абзал. Біздің емханада гигиенист маман жұмыс істейді. Ол арнайы модельдің көмегімен тісті қалай тазалау қажеттігін балақайларға оңай әрі ойын түрінде үйретеді. Тұрақты емес тiстер үшiн, тiстер ауысып жатқанда, балаларға арналған тiс пастасы болу керек, бала ересектерге арналған тiс пастасына біртіндеп ауысуы тиiс. Өйткенi бұл пасталарда әр түрлi тiстерге бейiмделген түрлi, минерлды құрам бар. Бала 3 жасқа келгенше тіс пастасын қолдануды енгiзбеу керек, себебi балада жұту рефлексi әлi толығымен қалыптаспағандықтан, ол аузын шая алмай, пастаны өте көп мөлшерде жұтып қоюуы мүмкін. Әрбiр тiс пастасының құрамында кальций мен фтордың минералдары бар және олар қауіпті. Тістің сау болуы ауыз қуысының тазалығына да байланысты. Жалпы айтқанда, өмір бойы тіс тазалығына мән бергені жөн.
– Стоматологиялық жабдықтар бала түгілі, ересектердің де бойында қорқыныш тудырады. Осы ретте сіз кішкентай пациенттеріңізді емдемес бұрын олардың үрейін қалай сейілтесіз?
– Дәрігерге кіру үшін кезек күтіп отырған балалар тісті тазалап үйренуге қатысты неше түрлі мультфильмдер көреді. Дәрігерге кіргенге дейін үрейі аздап басылады. Емдеуге кіріспей тұрып, баланың сеніміне кіріп, әңгімелесеміз, ауыз қуысын тексереміз. Әрі қарай қажетінше емін жасаймыз.
– Жас балаларды жекеменшік емханаларда емдетуге бола ма?
– Жоқ. Өйткені, ересектер мен балалардың тіс құрылысының айырмашылығы болады. Кейбір стоматологтар балалар тіс дәрігерлері секілді сүт тістерінің пішінін айыра алмауы мүмкін. Байқасаңыз, жекеменшік емханаларда жұмыс істейтін дәрігерлер мұндай тәуекелге бара бермейді. Олардың балаларды емдеуге берілетін лицензиясы жоқ. Біздің салада стоматолог-терапевт, стоматолог-хирург, стоматолог-ортопед және балалар тіс дәрігері деп бөлінеді. Жоғарғы оқу орнын бітірер кезде бір бағытын ғана таңдаймыз. Осы кезде балалар тіс дәрігері болуға құлшыныс танытатындардың қатары сирек. Өйткені, олармен жұмыс істеу өте қиын. Төзімділік пен сабырлылық қажет.
– Әңгімеңізге рахмет!
Сұхбаттасқан
Эльмира МЫҚТЫБАЕВА
