Елдің мызғымас бірлігі мен бұлжымас татулығын ту еткен ең белді институттардың бірі – Қазақстан халқы Ассамблеясының құрылғанына биыл – 20 жыл толып отыр. Ірі датаның бағасы мен мәртебесін ескере отырып, ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаев үстіміздегі жылды Қазақстан халқы Ассамблеясы жылы деп жариялағаны белгілі. Елдегі бейбітшілік пен келісімді, тұрақтылық пен татулықты сақтап, дамытудың бірегей тетігіне айналған Қазақстан халқы Ассамблеясы шын мәнінде, бүгінде еліміздің өшпес құндылығы – Тәуелсіздікке тірек болған Ел бірлігінің ең басты тұтқасына айналды. Осы орайда, біз Оңтүстік Қазақстан облыстық Қазақстан халқы Ассамблеясы хатшылығының бас инспекторы Тұрсынкүл Құрманбаевамен сұхбаттастық.
– Тұрсынкүл Лесбекқызы, ұлыстың ұйытқысына баланған Оңтүстікте бүгінде қанша этнос өкілдері мекен етеді және олардың ұлттық болмысын сақтауда нендей тірліктер атқарылуда?
– Облыстық статистика департаментінің соңғы мәліметіне сүйенсек, өңірімізде 2 734 734 тұрғын бар. Оның ішінде қазақтар – 1 991 272. Одан кейінгі ең көбісін өзбектер, орыстар мен тәжіктер құрайды. Жалпы, облысымызда қазіргі таңда 106 этнос өкілдері тонның ішкі бауындай тату-тәтті өмір сүруде. Сондықтан бүгінде өңірімізде 20 этномәдени орталық және аудан, қалаларда олардың 51 филиалы жұмыс жасайды. Міне, осы ұйымдар арқылы әрбір этнос өкілдеріне ана тілін, салт-дәстүрін, мәдениетін сақтап, тарихын танып-білу мен оларды өскелең ұрпаққа үйретуге барлық жағдай жасалып отыр.
Бұдан бөлек, «Қазақстан халқының достық фестивалі», «Рождество», «Қазақ романсиадасы», «Играй, гармонь!», «Сабантуй», «Офарин», «Масленица» секілді халықты ынтымаққа шақырған көптеген іс-шараларды өткізу дәстүрге айналған. Облыстық этномәдени орталықтар жанынан 11 жексенбілік мектеп жұмыс істейді. Айта кететін мәселе, бұл жерде белгілі бір этнос өкілдерінің ана тілі оқытылып қана қоймай, мемлекеттік тілді үйретуге де үлкен мән беріледі. Сондай-ақ, өңірімізде өзбек, орыс драма театрлары көрермендерін қуантып жүр. Достық үйі, Достық мұражайы тағы бар.
Мемлекеттік тілде жарық көретін мерзімді басылымдарды айтпағанда, өңірімізде 19 газет орыс, 11-і өзбек тілінде шығады.
Облысымыздағы 1021 мектептің 59-ы таза өзбек, 9-ы орыс, 3-еуі тәжік тілінде білім береді. Ал, 214-і аралас мектеп. Сонымен қатар, еліміздегі мемлекеттік және жалпыхалықтық мерекелерді тойлауға, өзге де маңызды іс-шараларды өткізуге облысымызда тұратын барлық этнос өкілдері бір кісідей атсалысады. Бұл олардың өзара сыйластықтарын арттырып, байланыстарын нығайта түсуде.
Облыстағы Қазақстан халқы Ассамблеясының хатшылығы өңіріміздегі қоғамдық келісімді сақтау мен этносаралық татулықты нығайту бағытында жүйелі жұмыс жүргізіп отыр. Әрине, біз тек мәдени-көпшілік шараларды өткізумен ғана шектелмейміз. Қоғамдағы келісім мен этносаралық татулыққа байланысты мәселелер бойынша ғылыми-тәжірибелік конференциялар, жиындар және «дөңгелек үстелдер» ұйымдастырамыз.
Бұдан бөлек, хатшылық жанынан жергілікті мемлекеттік органдардың басшылары, этномәдени орталықтардың жетекшілері, ғалымдар, бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері мүшесі болып табылатын арнайы ғылыми-сарапшылық топ құрылған. Ақсақалдар, аналар кеңесі мен жастар қанаты бар. Сонымен қоса, бейбітшілік, қоғамдық және этносаралық келісім мәселелері бойынша облыстық мәслихаттың «Ел бірлігі» атты депутаттық тобы жұмыс жасауда.
– Астанада «Мәңгілік Ел: бір ел – бір тағдыр» атауымен өткен Қазақ-стан халқы Ассамблеясының XXII сессиясынан қандай ой түйдіңіз?
– Еліміздегі этносаралық ынтымақ пен қоғамдық келісімнің ұйытқысы болып отырған Қазақстан халқы Ассамблеясының бұған дейінгі сессияларында көтерілген тақырыптардың қай-қайсысын алып қарасаңыз да зор маңызға ие. Мәселен, «Бір халық» бұл барлық қазақстандықтар үшін ортақ ұлттық мүдделер деген сөз. «Бір ел» бұл барлығымыздың Отанымыз ортақ екенін білдіреді. Ал, «Бір тағдыр» бұл – бірге жүріп өткен қиындықтар мен жеңіс жолдары.
XXІІ сессияның күн тәртібінде қаралған тақырыптың ауқымы кең әрі ол кездейсоқ таңдалып отырған жоқ. Өкінішке қарай, бүгінде әлемде ұлтаралық, конфессияаралық және аймақтық дау-дамайлар, жанжалдар орын алуда. Рухани, мәдени тұрғыдан дағдарыс та бар.
Тәуелсіздік жылдары Қазақстан қоғамдық һәм этносаралық келісімнің дүниежүзіне үлгі боларлықтай өзіндік моделін қалыптастыра білді. Біз осы игі істі әрі қарай жалғастыруымыз керек. Яғни елдегі бірлікті бекемдей түссек, одан ұтпасақ, ұтылмасымыз анық. Мемлекеттің экономикасының дамуы, халықтың тұрмысының жақсаруы мен барлық салалардың ілгерілеуі алдымен қоғамдағы саяси тұрақтылық пен этносаралық татулыққа тікелей байланысты екені даусыз. Осы уақытқа дейін табысты жүргізілген әлеуметтік-экономикалық, саяси реформаларға этносаралық келісім мен түсіністіктің арқасында қол жеткізілгенін көзі ашық, көкірегі ояу әрбір азамат жақсы біледі. Осы тұрғыдан алғанда сессия барысында көтерілген салиқалы ой-пікірлердің маңыздылығына айрықша баға беруге болады.
Айта кетейін, сессия жұмысына ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаев арнайы қатысып, баяндама жасады. Көп ұлтты еліміз үшін мәні мен маңызы зор Ассамблеяның кезекті отырысына Оңтүстік өңірінен де арнайы делегация барды. Облыс әкімі Асқар Мырзахметов бастаған топтың құрамында облыстық мәслихат хатшысы Құдайберген Ержан, сондай-ақ, облыстық қоғамдық бірлестіктің төрағалары бар. Сессия барысында айтылғандай, тәуелсіздік жылдары Қазақстан қоғамдық және этносаралық келісімнің дүние жүзіне үлгі боларлық өзіндік моделін қалыптастыра білді. Біз осы игі дәстүрді әрі қарай жалғастыра түсуіміз қажет.
Елдік мәселелер талқыланған Қазақстан халқы Ассамблеясының кезекті ХХІІ сессиясы қоғамдық институт алдына жаңа міндеттер жүктелді. Бұдан былай, қоғамдық институт өкілдері Жаңғырту жөніндегі ұлттық комиссия жұмысында маңызды рөл атқаруға міндетті. Сол себепті де, институт жеті міндетті еңсеріп өтуі тиіс. Бұл қатарда тұтас ұлттың кілті бүкілқазақстандық мәдениет, қазақстандық ұлттық рухтың басты көзі – ортақ рухани-адамгершілік құндылықтар негізіндегі халық бірлігі, қоғам алдында өскелең ұрпақты патриоттық бағытта тәрбиелеу міндеттері тапсырылды. Ассамблеяға жүктелген міндеттердің ішінде үштұғырлы тіл саясаты да бар. Сондай-ақ, Ассамблея халықтық өкілдіктің ерекше тетігі ретінде транспарентті мемлекеттің қоғамдық бақылау жүйесінде маңызды рөл атқаруы тиіс. Сонымен қатар, қоғамдық институттың алдында бұрынғысынша этносаралық қатынастар саласын саясаттандыруға жол бермеу міндеті тұр. Яғни, бұл – Ассамблея қоғамның радикалды үндеулер мен арандатушылыққа қарсы тұруына ықпал етуі тиіс деген сөз. Ассамблея Еуразиялық экономикалық одақ құрамындағы әріптес елдермен арадағы мәдени-гуманитарлық байланыстарды тереңдету бойынша жүйелі жұмыс тізбесін қалыптастыратын болады. Бұл қадам қазақ елінің дипломатия саласын жаңа белестерге көтереді деп күтілуде.
– 20 жылдық мерейтой аясында облыстық Ассамблея хатшылығы тарапынан нақты қандай іс-шаралар жоспары түзіліп отыр?
– Ассамблея жылы қатардағы көп мерейтойлардың бірі емес. Бұл – Елбасы айтқандай, той тойлайтын емес, ой ойлайтын жыл. Еліміз Қазақстандағы түрлі мәртебесі бар, сан алуан қоғамдық немесе мемлекеттік институттардың мерейтойларын мемлекеттік деңгейде атап өтпейді. Дегенмен, Ассамблеяның орны ерекше. 1995 жыл – тәуелсіздігін дүйім дүниеге паш етіп, өзін егемен ел ретінде жариялағанына бірнеше жыл ғана болған Қазақстанның шекарасын шегендеп, мемлекеттілігін нығайтып, алдағы даму жолын айқындау мақсатында әлемдік үрдістердің беталысын байыптап, барлай отырып, ешкімге ұқсамайтын, ешкімді қайталамайтын бірегей Қазақстан жолын салуға кіріскен кезі болатын. Сол жылы көктемнің алғашқы күнінде Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан халқы Ассамблеясын құру туралы Жарлыққа қол қойды. Араға бірнеше апта салып, өзінің тікелей бастамасымен шақырылған Қазақстан халқы Ассамблеясының бірінші сессиясында тарихи баяндамасын жасады. «Мен елімнің Президенті ретінде қоғамдық тұрақтылықты және ұлтаралық келісімді қамтамасыз етуді өзімнің басты міндетім деп санаймын. Бірлік аспаннан өзі келіп түспейді, тек қарқынды жұмыс арқылы ғана келеді. Кең-байтақ жерімізде татулық пен тыныштық болғанын тілеймін. Мұның, ең алдымен, миллиондаған қазақстандық отбасына керек екенін еске аламын. Мен қайғыдан шашы ағарған аналардың балаларын жоқтамағанын, сәбилердің мүгедек болмауын, қарт адамдардың күйреген үйлерінің алдында қасірет шегіп, жыламағанын қалаймын», – деген Нұрсұлтан Назарбаевтың сөздері сол кездегі ең өзекті, ең маңызды мәселе ретінде әрбір қазақстандықтың жүрегінің төрінен орын алды. Арада 20 жыл өтсе де Елбасының бұл сөздерінің өзектілігі артып, күн өткен сайын өміршеңдігі айқындала түсті. Содан бері сынаптай сырғып тарихи оқиғаларының маңызы тұрғысынан дәуірлерге татитын 20 жыл уақыт өтті. Осы жылдар аралығында Қазақстан қоғамының ішкі ықпалдасуының, қоғамдық келісім мен ел бірлігін нығайтудың біртұтас мемлекеттік және қоғамдық жүйесі толығымен қалыптасты. Қазақстан халқы Ассамблеясы мемлекеттің этностық саясатын қоғамдық келісім саясаты деңгейіне көтерген бүкілхалықтық институтқа айналды. Этносаралық қатынастарды реттеудің толық заңнамалық базасы құрылды. Ассамблеяға конституциялық орган мәртебесі берілді. Ассамблея институты қоғамдық бірлестіктер мен мемлекеттің арасындағы басты сұхбат алаңына айналды. Қазіргі таңда, Ассамблея жылын лайықты атап өтудің аймақтық жоспары жасалып, тиісті жұмыстар атқарылуда. Атап айтқанда, биыл Қазақстан халқы Ассамблеясының ірі әлеуметтік акциялары мен жобалары жүзеге асырылмақ. Яғни, өткен ақпан-сәуір айларында «ҚХА – 20 ізгі іс» атты республикалық акция өткізілді. Акцияның нышаны – қасиетті Түркістан қаласынан жеткізілген, халықтың бірлігі мен берекесін бейнелейтін «Тайқазан» болды. Ассамблея жылының қорытындысы желтоқсан айында Қазақ-стан халқының форумында шығарылатын болады.
– Әңгімеңізге рахмет!
Сұхбаттасқан
Жеңісбек СЕРІКҰЛЫ