Шымкент келбеті

Жарқын болашаққа қадам басқалы отырған түлектердің өмірден өзіне тиесілі орнын адаспай тауып, тәуелсіз еліміздің экономикасы мен мәдениетін көтеруге үлес қосатын  білікті маман болуы - мемлекет үшін стратегиялық маңызды мәселе. 2004 жылы бастау алған Ұлттық Бірыңғай Тест 12 жыл бойында ата-аналар мен оқушылардың емтиханды қалай тапсырамыз және қайда оқуға барамыз деген мәселесін, сондай-ақ мемлекетіміздің жоғарыда айтылған стратегиялық маңызды мәселесін шешуге ат салысқан басты тетіктің бірі болып келеді.

ҰБТ-ның осы жылдар ішінде өзгерістері де болды: сұрақтар ауысып, пәндер қосылды, сұрақтар саны өзгеріп отырды. Сонымен қатар ҰБТ технологиясының өзіндік артықшылықтары мен кемшіліктері де болады. Осы артықшылықтарды ары қарай жетілдіріп, кемшіліктерді жөндеу масатында 2017 жылдан бастап ҰБТ форматына өзгерістер енгізілді.

Биылғы мектеп түлектері үшін ҰБТ тапсыру екі кезеңнен тұрады. Бірінші кезең – қорытынды аттестаттау. Бұл – мемлекеттік бітіру емтиханы. Екінші кезең – ҰБТ. Бұл – жоғары оқу орындарына түсу емтиханы. 

11-сынып оқушысын қорытынды аттестаттау бітіру емтиханы нысанында мектепте 5 пәннен, оның ішінде 4 міндетті (ана тілі, екінші тіл, алгебра, және анализ бастамалары, Қазақстан тарихы) және оқыту бейіні (ҚГБ және ЖМБ) ескеріле отырып 1 таңдау бойынша пәннен өтеді. Барлық емтихандар, оның ішінде тестілеу де білім алушының өзі оқитын мектебінде өтеді. 

Мемлекеттік қорытынды аттестаттаудың емтихан нысанында өткізілуі бітіруші түлектердің жан-жақты ізденуіне, білім мазмұнын тереңдетуіне, мәселенің шешімін шығармашылықпен табуға жетелеп, өз білімін терең әрі жан-жақты сауатты түрде дәлелдей алуына ықпал етеді. Мәселен, эссе жазғанда бала негізгі идеяны анықтауы, проблеманы жинақтауы, дәлелдер жазуы, тіл құралдарын және тілдік әдістерді пайдалануы, эссенің жалпы қорытындысын қалыптастыруы қажет. Бұл жұмысқа дайындалу үстінде оқушының сөздік қоры молаяды, көркем тілде сөйлеуге машықтанады, өз ойын сауатты әрі жан-жақты, терең етіп білдіруді меңгереді, ойлау қабілеті дамиды.

Алгебра және анализ бастамалары пәнінен жазбаша емтиханға дайындалу барысында оқушы математикалық фактілерді, түсініктерді және тәсілдерді меңгереді және оның логикалық тапсырмаларды шешу дағдылары қалыптасады.

Екінші тіл ретінде тапсырылатын қазақ және орыс тілдерінен тестілеу үш блоктан: лексикалық-грамматикалық, тыңдалым және оқылым блогы бойынша 40 сұрақтан тұрады. таңдау бойынша бір пәннен тестілеуде 40 тест тапсырмасы болады, оның 20 сұрағы бір дұрыс жауабын табу арқылы, 20 сұрағы бірнеше дұрыс жауабын табу арқылы орындалады, жалпы 40 сұраққа 60 балл беріледі.

Бұл емтихан нысандары баланы жалаң жаттап алу дағдысынан арылтып, мәселені терең әрі жан-жақты, сауатты әрі мазмұнды түрде шешуге, яғни, шығармашылық талабын ашуға жетелейді.

Екінші тіл ретінде тапсырылатын қазақ және орыс тілдерінен тестілеу үш блоктан: лексикалық-грамматикалық, тыңдалым және оқылым блогы бойынша 40 сұрақтан тұрады. таңдау бойынша бір пәннен тестілеуде 40 тест тапсырмасы болады, оның 20 сұрағы бір дұрыс жауабын табу арқылы, 20 сұрағы бірнеше дұрыс жауабын табу арқылы орындалады, жалпы 40 сұраққа 60 балл беріледі.

Екінші кезең – ҰБТ. ҰБТ жоғары оқу орнына түсу емтиханы және мемлекеттік гранттарды бөлу жүйесі ретінде қолданылады. 

2017 жылғы ҰБТ форматы бойынша 120 сұрақ (20+20+20+30+30=120 тапсырма) 5 пән бойынша, оның үшеуі міндетті және талапкердің жоғары оқу орнына тапсыратын мамандығына байланысты екі бейіні бойынша қарастырылған: бірінші блок – математикалық сауаттылық, оқу сауаттылығы, Қазақстан тарихы болса, екінші блокта екі бейінді пәннен тестілеуден өтеді. Тестілеу уақыты 3 сағат 30 минутты құрайды. Шекті балл 50, өзгеріссіз қалады. ЖОО-ның барлық 175 мамандығы 10 комбинацияға бейінді пәндер шегінде бөлінеді. Бейінді пәндерді бітіруші түсетін мамандығын анықтау үшін өзі таңдауы тиіс. 

Мұндай емтихан нысаны мен тестілеу оқушы үшін де, мұғалім үшін де айта қаларлықтай жаңалық емес, тапсырмалардың барлығы мектеп бағдарламасында оқытылған.
Әрине, өзгеріс болғандықтан көпшілік алаңдап отыр, бірақ 11 жыл бойы тиянақтылықпен, жауапкершілікпен, үнемі сабақ оқып жүрген оқушылардың жетістікке жетіп жүргенін ҰБТ тәжірибесі дәлелдеп, көрсетіп келе жатыр. Емтиханды қай нысанда тапсырсақ та, біздің мақсатымыз - ғылым негіздерін жоғары деңгейде меңгеріп қана қоймай, оны күнделікті өмірде қажеттілікке қарай пайдалана алатын және осы білік пен дағдыларды еліміздің даму жолында қолдана алатын Қазақстан азаматын тәрбиелеу.

Ж. ТӘЖИЕВА,
Шымкент қаласы білім бөлімінің басшысы

Білім ордаларына, қоғамдық орындарға, көпқабатты тұрғынүйлерге бақылауды күшейту керек. Шаһар басшысы Ғ. Әбдірахымов қала мәжілісінде осылай деген еді.

Қалалық білім бөлімінің басшысы Ж.Тәжиева аталған бөлімге қарасты 119 мектепке 1091 бейнебақылау камерасы орнатылғанын айтады. Оның 565-і ғимараттың ішінде болса, 416 бейнебақылау құрылғысы ғимараттың сыртында.

Қазіргі таңда бұл құрылғылардың 10-ы ескіріп, жарамсыз болып тұр. Алайда, көнерген камералар да жыл сайын жоспарға енгізіліп, жаңалануда. Бір мектепке орта есеппен 6-8 бейнекамера орнатылған.

– Қала бойынша мектептерге бейнебақылау алғаш рет 2012 жылы, екінші кезеңі 2015 жылы қойылды. Орнатылған бейнекамералар заман талабына сай және сапасы жақсы, – дейді Жанат Тәжиева. 

Мектептерден бөлек, 2016 жылы барлық балабақшаларға бейнебақылау орнатылған. Оның ішінде 12 топтан жоғары балабақшаларға 16 нүктеден, 6 топтан жоғары балабақшаларға 9 нүктеден қойылған. Сонымен қатар, балабақшадағы жалпы бейнебақылау камераларының саны – 1238. Оның 918-і ғимараттың ішінде болса, 320 камера сыртында орналасқан.

Шымкент құрылыс бөлімінің басшысы Тәжібай Егетаевтың айтуынша, 2016 жылы 19 әлеуметтік нысанның құрылысына шамасы 8 млрд теңге қаржы бөлініп, оның ішінде 15 білім нысанының құрылысына 7,4 млрд теңге (14 мектеп, 1 балабақша), 3 спорт нысанының құрылысына 300 млн теңге және Бадам өзені бойын абаттандыру жұмыстарына 260 млн теңге қаралған. 

Атқарылған жұмыстың нәтижесінде 2016 жылы 6 мектеп және 1 балабақша пайдалануға берілген. Аталған 7 нысанның екеуі ұлттық қор есебіне, қалған бесеуі (4 мектеп, 1 балабақша) облыс және қала бюджеті есебінен тапсырылды. 

– Ал 2017 жылы жаңа 5 мектептің құрылысын бастау жоспарланған және аталған жұмыстарға шамамен 3,2 млрд теңге қаралған, – деп баяндады құрылыс бөлімінің басшысы әкімдіктің кезекті отырысында. 

Биыл қаламызда 5700 оқушы жаңа оқу ғимараттарында білім алады деп жоспарлануда.

Өзгерген не: «Әліппенің» аты ма, заты ма?!

Биыл білім саласында өзгеріс баршылық. Еліміз бойынша 7,5 мың мектепке жаңартылған оқыту бағдарламасы енгізілді. Бұған дейін 30 пилоттық мектеп Назарбаев Зияткерлік мектептерінің бағдарламасымен оқытуға кірісіп кеткен еді. Биылғы бірінші сыныпқа барған 380 мыңнан астам бүлдіршін оқу жылын «Әліппемен» емес «Сауат ашу» кітабымен бастады. Оқу жылының басынан бері бәріміз ұлардай шулап, «Әліппені» жоқтап жатқанымыз жасырын емес. «Әліппе» бүткіл болмыс-бітімімен өзгеріп кетті ме, әлде  тек атауы ғана ма?» деген сұрақ әрбірімізді мазалап жүр. «Әліппе» неден жазықты болды?» деп депутат ағаларымыз Білім және ғылым министрлігіне сауал да жолдады. Білім және ғылым министрлігінің Білімнің мазмұны және әдістемесі басқармасының басшысы Талғат Жәкенов «Әліппенің» аты өзгерсе де, заты өзгермейді. «Әліппенің» атауы «Сауат ашу» болса да, ішінде бұрынғы – «Әліппе». Бала бүкіл әріптерді үйренеді. Сосын «Ана тіліне» ауысады. Сондықтан бұл жерде ешқандай қисындық жоқ», – деп жауап берді.
Министрлік өкілі тиісті жауап берсе де, көбіміздің ойымыз күмәнді болды. Расында, «Әліппе» атауына біздің қоғам құлақ еті үйреніп қалған. «Әліппе» атауының өзі әдемі. «Әліппемен қоштасу» кеші қандай әсерлі еді! Сонау балалық шақтың тәтті естелігі.

Алғаш рет қолға қалам ұстатып, әріп танытқан ұстаз бен «Әліппе» оқулығының парақтарын ешкім де ұмыта қоймас!
Жалпы, «Әліппе» сөзінің қайдан шыққанын көпшілік біле бермейді. Әу баста араб алфавитінің бірінші әрпі «алиб» пен содан кейінгі әрпі «би»-ден құралған. Екеуінің қосындысынан әліппе сөзі пайда болады. Бұл сөз тілімізге араб жазуы арқылы ертерек енді. Кейінірек 1929 жылы латын, ал 1940 жылдан баспа, кирилл алфавитіне көшті. Алғашқы «Әліппе» 1912 жылы Орынборда басылып шығады.
«Әліппеден» бөлек биылғы оқу жүйесіндегі министр бекіткен өзгерістердің өңірімізде қалай көрініс табатыны турасында қалалық Білім басқармасының басшысы Жанат Тәжиева оқу жылы басталмастан бұрын біздің газетімізге берген сұхбатында тоқталған болатын. Атап айтар болсақ, олар мыналар: он екі жылдық білім жүйесіне көшу; бес күндік оқу аптасы, биылғы бірінші сыныптарға жаңартылған оқу бағдарламасы (Назарбаев Зияткерлік мектептерінің оқу бағдарламасы); 1-ші сыныптан ағылшын және орыс тілі пәндерін жүргізу; 7-сыныптан бастап «Робототехника» пәнін енгізу; орыс тілінде оқытатын мектептердегі қазақ тілінің сағаттарын көбейту; жаратылыстану пәндері ағылшын тілінде; дүниежүзі және қазақстан тарихы пәндері орыс тілінде, ал әдебиет пен қазақ тілі қазақ тілінде оқытылуы.
Жалпы, жаңартылған оқу бағдарламасы дегеніміз, ол – Назарбаев мектептерінің оқу бағдарламасы. Білім және ғылым министрі Ерлан Сағадиев өзінің TENGRINEWS.KZ сайтына берген сұхбатында: «Біріншіден, бағдарлама жалпы мектептерге бейімделген. 30 пилоттық мектептің бәрі қарапайым қатардағы мектептер, оның ішінде ауылдық және шағын жинақты мектептер де бар. Нәтижелер қалған мектептерде де бұл бағдарламаны толығымен игеріп кете алатынын көрсетіп отыр. Жаңартылған мазмұн сынақтан өткізілген және Назарбаев зияткерлік мектептеріне, 30 пилоттық мектепке енгізілген. Бұған біраз жылдар кетті, ауқымды жұмыстар жасалды. Білім берудің жаңартылған мазмұнын сынақтан өткізуге мониторинг өткізілді. Ата-аналар да балалар да риза. Атап айтқанда дәл осы бағдарламалар 7,5 мың мектепке енгізілмек», - деген болатын. Мұның бәрі бостан-бос істелінбегеніне тоқталған министр 2019 жылға дейін барлық мектептер жаңа жүйеге сатылап қадам басып, толық дайын болатынын айтқан-ды.
Бір нәрсеге бой үйреткен біздің қоғамға бұл өзгерістердің барлығы алабөтен болып тұрғаны рас. «Әліппенің» аты өзгерсе де, затының өзгермегеніне, бірінші сыныптар үш тілді қалай меңгеріп жатқанына көз жеткізу үшін қаламыздағы бірнеше мектепті аралап көрдік. Оқу үдерісін бажайладық.
Мәселен, Шымкент қаласы химия-биология бағытындағы Назарбаев Зияткерлік мектебі 2012 жылы жаңартылған оқу бағдарламасына көшкен. Үш тілде оқытатын білім ошағында 11 шетелдік маман шет тілдерінде дәріс береді. Балалардың қытай, неміс, француз сияқты екінші шет тілін меңгеруіне жағдай жасалған. «Робототехника» пәні 7-сыныптан бастап элективті курс ретінде жүргізіледі. 10-сынып оқушылары Бағдәулет Әлмахан мен Ердәулет Сейдижаппар «Футболшы роботтарын» құрастырған. Осы роботтарымен 1 ай бұрын Астанада өткен республикалық жарыста алғысхат алған. Таяуда Үндістанның Нью-Дели қаласында өтетін Бүкіләлемдік робот жасау жарысына қатыспақ.

Балаларға еркіндік берілген

№7 Қ.Сыпатаев атындағы мектеп-лицейі – қаламыздың орталығында орын тепкен оқу ордасы. Бастауыш сыныптар бойынша директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары Гүлмира Мамытова:
– Ағылшын тілі пәні осыған дейін бесінші сыныптан, орыс тілі үшінші сыныптан басталатын еді. Биылдан бастап бірінші сыныптар екі сағаттан ағылшын және орыс тілін қатар оқып жатыр. Иә, мұның бәрі балаға ауыр, жүктемесі көп дейтіндер жетіп артылады. Бірақ, оқушы-мұғалім-ата-ана үштағаны шын мәнісінде жақсы жұмыс істесе, оң нәтиже бермек.
Бұл бағдарламаның ерекшелігі балалар сабақ барысында топтық жұмыс істейді. Әр баланың деңгейі әр түрлі болады ғой. Мықты оқушы деңгейі нашар оқушыға көмектеседі. Бір-біріне қол ұшын созады. Мұғалімдер баланың сыртқы уәжі мен ішкі уәжін ұғына білуі тиіс. Мұғалім мен оқушы теңқұқылы болып, бала қыспақ көрмеуі тиіс. Бұрын оқушыны түртпектеп, кемшілігін ата-анасының бетіне басып айтса, енді ешбір мұғалім «балаңыз екі алды, деңгейі нашар» деп айта алмайды. Баланың ынтасын оятып, өз ойын еркін білдіруге талпындырады, - деді.
Директордың оқу ісі жөніндегі орынбасарымен 1 «б» бастауыш сыныбының сабағына қатыстық. Сынып жетекшісі Айжан Доскулованың айтуынша, жаңартылған оқыту бағдарламасының тиімді тұстары көп.
– Бұрын «Әліппеде» бір күнде бір әріп оқытсақ, қазір «Сауат ашумен» бір әріпті екі-үш күнде үйретеміз. Баланың әр әріпті асықпай меңгеруіне мүмкіндік береміз. Әр баланың деңгейі әртүрлі. «Ең нашар» деңгейлі баланың өзі үш күнде бір әріпті үйренетіні сөзсіз. Сұрақ қойсақ, қанша уақыт ойланса да, асықтырмаймыз. Сабақ уақыты 35-ақ минут болса да, барлығын сыйдыруға тырысамыз. Ойлануына, сабақты сіңіруіне мүмкіндік мол. «Сауат ашуда» көбінесе ауызша сөйлеуге, баланың тіл байлығын арттыруға баса мән берген. Бізге әдеби тілдің қажеті жоқ, қарапайым тілмен түсіндіреміз,-дейді ол.
7-сыныптан бастап «Робототехника» пәні осы жылы барлық мектептерге бағдарламаға енгізіледі деген қалалық білім бөлімінің басшысы Жанат Тәжиеваның мәлімдемесі бар. №7 Қ.Сыпатаев атындағы мектеп-лицейінде қызығушылық танытқан балаларға «Робототехника» пәнінен үйірме жұмыстары жүргізіледі. 9-сынып оқушысы Әлімжан Маратов жеке қызығушылығымен физика пәні мұғалімдерінің бағыт-бағдарымен бірнеше робот жасап шығарған. Ешқандай тапсырыссыз, қолда бар дүниелерден жасалған Әлімжанның роботтары НЗМ оқушылары құрастырған роботтардың қасында, әрине, тым қарапайым көрінері сөзсіз. Құлшыныс бар, қолдау жоқ.
Мектеп директоры Орынкүл Алшынбекова: «Біз қазір «бәрі керемет» деп ұрандатқанмен, уақыт өз дегенін істейді. Мысалы, осыдан үш жыл бұрын электронды күнделік пен журналға өтіп жатырмыз деп «дабыл қақтық». Алайда, оның үдеріске енуіне де біраз уақыт кетті. Сол сияқты кез келген реформаның енгізілуіне кемі 3 жыл уақыт кетеді», -деп ойын білдірді.

«Топтық жұмыстың көмегі көп»

115 жылдық тарихы Д.И.Менделеев атындағы №15 мектеп-лицейінде биыл 10 бірінші сынып білім алып жатыр. Мектептің лицей дәрежесін алғанына 22 жыл болған. Директордың міндетін атқарушы Гүлмира Тұрдалиева бізді
1 «ж» бастауыш сыныбына алып барды. Мұғалім сабақ барысында моноблокпен түсіндіріп жатты. Гүлмира Тұрарқызының айтуынша, интерактивті тақта бірнеше сыныпта ғана бар. Сондықтан, мұғалімдер моноблок, ноутбук, компьютер, үлкен экранды теледидар қолданады. «Сауат ашу» сабағын түрлі қимыл-қозғалыс жаттығуынан бастады. Оқушылар мұғалімнің сұрақтарына жарыса жауап беріп, топтық жұмысқа белсене қатысты. Бұл сыныпта әр оқушының жеке портфолиосы бар екен. Портфолиода баланың бүткіл жұмысы жинақталған. Ал 1 «Г» орыс бастауыш сыныбының оқушыларының қазақ тіліне деген ынтасы ерекше. Апайы:
– Балалар, «школа» сөзінің қазақшасы не? –десе,
– Мектеп, -деп топпен жауап берді.
– Картошка, -дейді мұғалім.
– Картоп.
– Помидор, -десе,
– Қызанақ, -деп жарыса айтып жатты бүлдіршіндер. Бұдан соң директор бізді 1 «А» сыныбының ағылшын тілі сабағына алып кірді. Алғашында бізден тосырқады ма, балалар пән мұғалімі Гүлзира Мырзақұлованың қойған сауалдарына жауап бермеді. Кейіннен қазақша сөздер мен тіркестерді ағылшынша сайрай жөнелді.
– Ағылшын тіліне бірінші сынып оқушылары белсенді қатысады. Бір-бірімен жарысып жауап береді. Аптасына 2 рет болғаны өте дұрыс болды. Бұрын аптасына бір-ақ рет болатын. Бір сағат балалар үшін аз. Өйткені, біздің қоршаған ортамызда ағылшындар жоқ. Ағылшын тілінен сағат неғұрлым көп берілсе, соғұрлым тілді тез меңгереді. Балалар үшін ағылшын оқулығы өте қызық. Көптеген қызықты жаттығулар бар. Суреттерін бояп, тез қабылдап алады. Суретке қызығады, бояғанды ұнатады. Алдағы уақытта бұдан да көп сағат бөлінсе екен дейміз.
Қазір ағылшын тілі, тіпті, балабақшада да оқытылуда. Бұл өте дұрыс деп ойлаймын. Өйткені, бала кішкентай кезінде мәліметті тез қабылдайды, есте сақтайды. Кейбір қиналатын ата-аналар болады. Себебі, өздері ағылшын тілін оқымаған ғой. Біздің сыныптарда балалар өте белсенді. Арасында балабақшаға барғандары кейбір сөздерді өздері-ақ тақылдап айтып береді. Ал бақшаға бармаған кейбір балалар сәл қиналады. Топпен сабақ өтудің бір ерекшелігі, балалар бір-біріне қарап отырып үйренеді, - дейді ағылшын тілі пәнінің мұғалімі Гүлзира Мырзақұлова.
Мектеп директоры Гүлмира Тұрдалиева жаңартылған оқыту бағдарламасын іске асыру барысында қиындықтардың кездесіп жатқанын жасырмады. «Биыл бірінші жыл болғандықтан, қиындықтар туындауда. Оған мойынсұнбай, тынымсыз еңбек етсек, оң нәтиже болады. Әр сенбі арнайы оқу-тәжірибеден өтіп келген тренерлер шеберлік сыныптарын өткізеді. Біздің мұғалімдер – ізденімпаз. Бір жыл қиналсақ, келесі жылы жүйеге түсетініне сенім мол. Оқушылардың қызығушылығы жақсы. Ағылшын тілі, орыс сыныптарындағы қазақ тілі сағаттары көбейіп жатыр. Балалар бірінші сыныптан ағылшын тілін меңгерсе, жоғарғы сыныпқа барғанда «мен» деген мұғалімнің өзіне ақыл-кеңес беріп отыратын болады. Топпен жұмыс істеудің балаға көмегі көп, - деді Гүлмира Тұрарқызы.
Бұл мектеп-лицейде «Робототехника» пәні әлі енгізілмепті. Информатика пәнінің мұғалімі жуырда ғана «робототехника» курсынан өтіп келген.

Тобықтай түйін

Кез келген қоғам ірі реформаны бір демнің арасында қабылдай салмайды. Еліміз көптеген жылдар бойы жаңа мазмұнды оқыту жүйесіне дайындалды. Оған арнайы эксперименттік мектептер таңдалып алынды. Мәселен, 1997 жылы мектеп табалдырығын аттаған буын алғаш рет «Атамұра» баспасының оқулықтарымен оқыды. Одан алдыңғы кезеңдегі «Рауан» баспасының оқулықтары білім көкжиегінен жоғалды. Сол бір кезеңде де халық жаппай «О, не?» десті. «Математикадан есептері қиын, ана тілінен оқуы көп» деп тыжырынды. «Атамұрамен» оқыған буын әлдеқаш мектепті де, жоғарғы оқу орнын да бітіріп қойды. Заман көшінен қалып қойған ешкім жоқ. Қайта кілең «Алтын белгілер» мен олимпиада жүлдегерлері мемлекеттік тегін грант иеленіп, ЖОО үздік бітіріп шықты. Қазіргі уақыт та сол бір өтпелі кезеңді еске түсіреді. «Әліппе» атауына әбден үйреніп қалыппыз. Шынтуайтында, «Әліппенің» аты өзгерсе де, заты өзгермеген. Балалар қызығып оқып жатыр. Қайта жаңа заманға лайықталып, топтық жұмыста баланың ой-өрісін дамытуға, оқушы мен мұғалімнің теңқұқылы болуына ықпал жасаған. Ағылшын, орыс тілінен де аса қиналып жатқан оқушыны көз шалмады. Министрліктегілер тек «Әліппе» атауын қайтарып берсе, халықтың көңілі дамылдар ма еді?! Қалғанын уақыт таразылайды.

Бүгінгі таңда отандық БАҚ беттерінде мектеп оқушыларының хиджаб  киюіне қатысты мәселе қоғамдағы жиі қозғалатын тақырыптардың біріне айналды. Әсіресе, хиджаб киген оқушылардың сабаққа қатысудан бас тарту оқиғаларының орын алуы мәселені одан сайын ушықтыра түсуде. Аталмыш мәселеге қатысты дінтанушылар, мектеп ұстаздары мен ата-аналар, құзырлы органдардың мамандары әр түрлі пікір айтуда.

Соңғы үш-төрт жылдағы қоғам назарына іліккен «хиджаб мәселесі» мектеп басшылығының оқушылардан бірыңғай мектеп формасын талап етуінен туындады. Мұндағы талап етілген мектеп формасы әр мектептің ішкі жарғысымен бекітіледі. Алайда, бұл талаппен келіспейтін кейбір ата-аналар «Құран мен сүннетте мұсылман әйелдің бүркеніп жүруі міндеттелген» деп уәж келтіруде. 

Осы тұста кейбір азаматтарымыздың еліміздің 25 жылдан бергі зайырлылық ұстанымын әлі де жақсы түсінбейтіндігін және құқықтық, діни сауаты төмен екендігін аңғартады. 

ҚР «Білім туралы» Заңының 43-бабының 3-тармағына сәйкес «ішкі тәртіп ережелерін әзірлеу және бекіту білім беру ұйымдарының құзыретіне кіреді» және 47-бабының 15-1-тармағына сәйкес «Орта білім беру ұйымдарында білім алушылар білім беру саласындағы уәкілетті орган белгілеген, міндетті мектеп формасына қойылатын талаптарды сақтауға міндетті». Яғни, оқушылар мектеп басшылығы бекіткен форманы сабақ барысында киюге міндетті болып табылады. 

Сонымен қатар ҚР Конституциясының 30-бабының 1-тармағына сәйкес ҚР азаматтары орта білім алуға міндеттелген. Яғни, қандай уәж болса да, орта білім алудан бас тартуға жол берілмейді.
Дін тұрғысынан да білім алу – парыз. Оны сауатты дін ғұламалары жақсы біледі. Бұл жайында еліміздің сарапшы-дінтанушылары діни ұстаным мен білімді қатар қойғанда білімнің үстемдігін алға тартады.

ОҚО Дін істері
жөніндегі басқармасы

Өңір басшысы Ж. Түймебаев «Ақжайық» шағынауданындағы №59 жалпы орта мектебінің қосымша құрылысын аралап көрді. 600 орындық білім ошағы жоспар бойынша 2017 жылы пайдалануға беріледі. Мұнан соң, Жансейіт Қансейітұлы бастаған жұмысшы топ «Қайнар-бұлақ» саяжайындағы 1200 орындық мектептің құрылысымен танысты.

Нысанның сапасын қадағалаған аймақ басшысы құрылыс жұмыстарын мерзімінде аяқтап, онда қолданылатын құрылыс заттарының баланың денсаулығына зиянсыз болуы қажеттігін ескертті. Сонымен бірге, әкім өңірімізде әлеуметтік нысандарды салу жұмыстарына кәсіпкерлерді көптеп тартып, мемлекеттік-жекеменшік әріптестігін дамыту керектігіне тоқталды. Жекеменшік ғимараттары бар азаматтарға «Балапан» бағдарламасының екінші деңгейі бойынша шағын балабақшалар ашуға мүмкіндік жасау керектігін айтты. 

Айта кету керек, облыс бойынша 63 мектептің іргетасы қалануда. Оның 37-і бүгінгі күнге дейін пайдалануға берілсе, жыл соңына дейін тағы да бірқатар нысандар ел игіліне тапсырылады деп күтілуде. Нысандардың басым бөлігі, Сайрам, Шымкент, Мақтарал және Қазығұрт аудандарынан бой көтеруде. Ал «Нұрлы жол» мемлекеттік бағдарламасы бойынша Оңтүстік Қазақстан облысында бес мектептің құрылысы жүруде. Оның төртеуі 1200 орындық білім ошағы болса, біреуі 600 балаға шақталған жалпы мектеп.

Жыл басында жарияланған Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің мектеп формасына қойылатын талаптары БАҚ беттерінде біршама уақыт әңгіме арқауына айналған-ды. Жаңа оқу жылы басталысымен осы тақырыптың қайта көтеріле бастағанына куә болып отырғандықтан, сарапшылық көзқарас пен араағайындық сөзімізді қоғам назарына қайта салуды жөн көрдік.

Мәселеге ешбір эмоциясыз, сарабдал сана көзімен қарасақ, ашығы сол – мектеп формасына қатысты биылғы талаптарда бұрынғыдан өзгеріс болған жоқ. Өйткені ҚР Білім туралы заңының сонау 2007 жылғы 27 шілдедегі мәтінінің 49-бабының 3-тармағында «Ата-аналар мен өзге де заңды өкілдер білім беру ұйымының жарғысында айқындалған қағидаларды орындауға міндетті» деп көрсетілген болатын. Ол қағидалардың бірі – орта мектептер жарғысындағы мектеп формасын сақтау еді. 

Осы міндеткерлікті тиянақтай түсу мақсатында 2011 жылғы 24 қазандағы № 487-ІV заңмен «Білім туралы» заңға толықтырулар енгізілді. Аталған заңның 47-бабының 15-1-тармағында білім алушылар мен тәрбиеленушілердің міндеті ретінде: «Орта білім беру ұйымдарында білім алушылар білім беру саласындағы уәкілетті орган белгілеген, міндетті мектеп формасына қойылатын талаптарды сақтауға міндетті» деген ереже енгізілді. 

Ал 2015 жылдың 13 қарашасында ҚР Білім заңының 5-бабына білім беру саласындағы уәкілетті органның құзыреті ретінде «орта білім беру ұйымдары үшін міндетті мектеп формасына қойылатын талаптарды әзірлейді және бекітеді» (14-1) деген ереже қосылды. Оған қоса 49-бапта ата-аналар мен өзге де заңды өкілдердің, балалардың оқу орнындағы сабаққа баруын қамтамасыз етуге, білім беру саласындағы уәкілетті орган белгілеген міндетті мектеп формасына қойылатын талаптарды орындауға, білім беру ұйымында белгіленген киім формасын сақтауға міндетті екендігі тайға таңба басқандай көрсетілді.

Сондықтан мектеп формасына қатысты қағидалардың арысы он жыл, берісі бес жыл білім жүйесінде кеңінен қолданылып келе жатқанын атап айтуымыз қажет. Білім және ғылым министрлігі бар болғаны сол ережелерді айқындай түсу мақсатында бөлек құжатқа біріктіріп, талаптар ретінде жүйелеп жариялады. 

Ал мектеп формасына қойылатын талаптар мәтінінде «діни атрибутиканың қолданылмауы» деген тіркестің қамтылуына келсек, «мектеп формасын сақтау» дегеннің өзі «басқа ешбір атрибутиканы қолданбау» дегенге саятыны белгілі. Және бұл тек діни атрибуттарға ғана емес, басқа да ерекшеліктерге тыйым салынатынын білдіреді. Мәселен, бала мектепке еркін киім үлгісімен, сәнді немесе спорттық киімдермен, жарқыраған әшекей бұйымдармен келе алмайды. Өйткені «форма» ұғымы соның бәрін реттейді. 

Ендігі бір назар аударатын мәселе – жекелеген діндар азаматтар мектепте хиджабқа жол берілмеуін Конституцияға қайшылық ретінде бағалайды. Біз мұны құқықтық сауаттылықтың қарапайым деңгейін игермегеніміздің көрінісі дер едік. 

Қазақстан Республикасы Конституциясының 22-бабына сәйкес «әркімнің ар-ождан бостандығына құқығы бар». Бірақ дәл осы бапта жазылғандай, «ар-ождан бостандығы құ-қығын жүзеге асыру жалпы адамдық және азаматтық құқықтар мен мемлекет алдындағы міндеттерге байланысты болмауға немесе оларды шектемеуге тиіс». Яғни, сол бостандыққа қатысты құқықтық нормаларда оның шет-шегі де айқын көрсетілген. 

Ата заң ең басты құқықтық қағидаттарды айқындайды. Ал онда айтылған азаматтық құқықтар мен мемлекет алдындағы міндеттерді салалық заңдар белгілейді. Аталмыш құқықтар мен міндеттерге байланысты болатын немесе оларды шектеуі мүмкін қатынастар да сол салалық заңдарда көрсетіледі. Сондықтан конституциялық және өзге де заңнамалық нормаларға сүйене отырып, «Білім туралы» заң да өз саласындағы тиісті құқықтық қатынастарды айқындады. Оның ішінде білім алушылардың мектеп формасын сақтау міндеттілігі де бар. 

Дәл осы секілді Ата заң аясында әзірленген ҚР «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заңының 3-бабының 5-тармағында ешкімнің өз діни нанымдары себептері бойынша Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарында көзделген міндеттерін атқарудан бас тартуға құқығы жоқтығы атап көрсетілген.

Ал аталған заңның 3-бабының 8-тармағында ата-аналардың балаларды өз на-нымдарына сәйкес тәрбиелеуіне мемлекеттің араласпайтыны айтылған. Бірақ осы нормада да ескерту ретінде: «мұндай тәрбиелеу баланың өмірі мен денсаулығына қатер төндірген, оның құқықтарына қысым жасаған және жауапкершілігін шектеген... жағдайларды қоспағанда» деген қағидаттың тұрғанын естен шығармау қажет. Бұл жерде де араласпау әрекетінің заңдық шектері айқын көрсетілген.

Сондықтан «Білім туралы» заңның білім мекемесінің ішкі тәртібін сақтау мақсатында мектеп формасына қойған талаптары азаматтардың ар-ождан бостандықтарын бұзбайды, керісінше, олардың заңнамалық нормаларға кең түсінікпен, ашық азаматтық тұрғыдан қарауын міндеттейді. Әрбір саналы азаматтың заң қағидалары ар-ождан бостандығын қамтамасыз етумен қатар, мемлекет алдындағы міндеттер мен жауапкершіліктерді қоса жүктейтінін есте тұтқаны абзал. 

Мектепте хиджабқа рұқсат етілмеуіне наразы кейбір азаматтар хиджаб киюді мұ-сылмандықтың тікелей көрінісі ретінде түсіндіруге тырысады. Бірақ ислам шариғаты бо-йынша мұсылмандықтың негізгі шарты – иман келтіру. «Лә иләһә илла Аллаһ, Мухаммад расулаллаһ» деп иман келтірген, осы кәлиманы тілмен айтып, жүрегімен сенген адамның мұсылман екеніне шүбәлануға ешкімнің құқығы жоқ. Қазақстан мұсылмандары үшін дәстүрлі болып табылатын ханафи мәзһабының негізін салған Әбу Ханифа (Имам Ағзам): «Кім Алланы және одан түсірілгендерді тілмен де, жүрекпен де мойындаса, онда ол Алланың алдында да, адамдар үшін де мұсылман» деп жазады. 

Хиджаб мәселесіне ойыссақ, мұсылман әйелдердің орамал тағуы Құранда бұйырылғандықтан, ол парыз амал болып есептеледі. Парызды мойындамау – күпірлік, ол діннен шығуға алып барады. Ал орамалдың парыз екенін мойындаса, бірақ белгілі бір себептермен (біздің мысалымызда – мектеп формасын сақтау қажеттілігінен) таға алмаса, ол әйел немесе қыз бала мұсылмандықтан шыққан болып саналмайды. Яғни, жүрегінде иманы бар болса, орамал тақпаған әйелді «мұсылман емес, кәпір» деп ешкім айта алмайды. Керісінше, бұл жағдайда Мұхаммед пайғамбардың: «Кімде-кім бауырына: «Ей, кәпір!» десе, егер ол адам шынымен кәпір болмаса, онда айтқан адамның өзі кәпір болады» деген қатаң ескертуін есте ұстау орынды. Ислам шариғаты бойынша иман келтірген мұсылман адамды «кәпір» деп айыптауға болмайды. 

Орамалдың парыз екеніне сену – иман мәселесі, ал оны тағу – амал мәселесі. Иман бөлек те, амал бөлек. Амал иманның бір бөлігі де, тікелей көрінісі де емес. Бұл жайында Әбу Ханифа Имам Ағзам былай деп жазады: «Алла Тағала иманды амалдардан артық етіп бекітті. Мүминдерді құлшылық етуге, зекет төлеуге, ораза тұтуға, қажылықты өтеуге ұмтылдыратын, Аллаға иман келтіруге шақыратын зекет, ораза немесе қажылық амалдары емес, керісінше, олардың имандары. Бұл – осылай, өйткені олар алдымен иман келтірді, содан кейін амалдарды орындауға көшті. Аллаға деген сенім оларды діни парыздарды орындауға жұмылдырды, ал керісінше (болған жоқ, яғни), діни парыздар Аллаға деген иманды олардың жүректеріне қондырған жоқ». 

Имам Ағзам әйелдердің белгілі бір жағдайларда Алла Тағаланың рұқсатымен намаз оқи алмайтынын – парыз амалды орындамайтынын айта келіп: «Егер иман мен амал бір десек, намаз оқымай жүрген кездерінде әйелді иманы жоқ деуге тура келер еді. Бірақ бұл олай емес, сондықтан иман мен амал бір емес» дейді.

Егер орамал мұсылмандықтың басты көрінісі болса, иманды жүректен бір сәт те өшіруге болмайтыны секілді, орамалды бір сәт те шешуге рұқсат берілмес еді. Бірақ ислам шариғатында олай емес – балиғатқа толған қыз бала мен әйел адам жақын туыстарының көзінше (ер адам болса да) орамалсыз, тұмшаланбай жүре алады. Бұл туралы талай дәлел-дәйектер келтіруге болады, бірақ қысқарта айтсақ – иман орамалмен бірге алынып-салынып тұратын заттық дүние емес. 

Мұхаммед пайғамбардың өз хадисінде: «Мұсылман дегеніміз – қолымен және ті-лімен мұсылманға залал келтірмеген адам» деген. «Алла Тағала сіздердің сырт көрініс-теріңізге қарамайды, жүректеріңіз бен амалдарыңызға назар салады» деген хадис те бар. Сондықтан мұсылмандықты тек формамен байланыстыруға әуестену жөн емес. 

Исламның шынайы рухын терең сезінген кешегі қазақ «иманды» деп жүрегінде берік сенімі бар, терең адамгершілік қасиетке ие, ізгі мінез-құлықты жанды айтқан. Аталарымыз қашанда жүректегі иманды басты орынға қойған, «Сырт тазасы не керек, Тазарт әуел ішіңді» деп риякерліктен тыйған. «Сыртқа қасиет бітпейді, Алла Тағала қарайтұғын қалыбыңа (жүрегіңе), боямасыз ықыласыңа бітеді» деген Абай ақын да осы қисынмен пайымдаған. «Мұсылманшылық кімде жоқ, Тілде бар да, ділде жоқ» деп назаланған Әбубәкір Кердері қазақтың болмысына біткен жүректегі иманын жоқтады. Иман мен исламды ажыратып қарамаған қазақ өз танымын осылай өрнектеген болатын.

Өткен жылы біздің орталық еліміздің барлық аймақтарында зерделеу жұмыстарын жүргізіп, 11000-ға жуық адамды қамтыған 200-дей іс-шара өткізді. Шаралар барысында 2105 адамнан сауалнама алынды. Оның 459-ы мектеп оқушылары болатын. Бір ерекшелігі, сауалнама алу кезінде де, фокус-топтық талдаулар барысында да оқушылардың еркін сөйлеуіне, ашық пікір білдіруіне мүмкіндік берілгеніне және сауалнамалардың анонимді түрде толтырылғанына қарамастан, оқушылар тарапынан бірде-бір рет хиджаб кию мәселесі көтерілмеді.

Сөз соңында мына мәселелерге назар аударуды жөн санар едік. Зайырлы мемлекет заңнамалары белгілі бір діни бірлестіктің мақсатын емес, тұтас азаматтық қоғамның мүддесін көздей отырып жасалады. Заң талаптары мен тыйымдары барлық дін өкілдеріне ортақ. Яғни, мектептегі зайырлылыққа қатысты ұстанымдар тек ислам дініне ғана емес, басқа діндерге де тікелей қатысты. Мектеп формасына байланысты талаптар хиджаб киюді ғана емес, өзге де діндер элементтерін пайдалануды шектейді. Өйткені кез келген атрибутика, символ, элемент белгілі бір дәрежеде өзі қатысты болып табылатын сенімді насихаттауды білдіреді. Барлық діндердің заң алдындағы теңдігін қамтамасыз ететіндіктен зайырлылық қағидаттары жеке бір дінді ерекшелеуге жол бермейді.

Екіншіден, барлық дін өкілдерінің ортақ заң талаптарына бағынуын талап ету көп конфессиялы еліміздегі ішкі тұрақтылықты сақтаудың бірден-бір тетігі. Дінаралық қақ-тығыстардың орын алмауына мемлекет азаматтары да мүдделі болып, оған заң нор-маларын сақтау арқылы үлес қосуы тиіс. 

Үшіншіден, осы аталғандардың барлығы заң талабы, мемлекет басшысының шешімі. Ал ислам шариғаты тұрғысынан алғанда, заңға және басшыға мойынсыну міндетті. Оларға қарсы шығу исламда бүлік шығарушылық ретінде айыпталады. Құранның «Бақара» сүресінде «Бүлік шығару – кісі өлтіруден де ауыр күнә» деген аят бар. Бұл мұсылман үмбетінің зайырлы заңнамаға да құрметпен қарауын міндеттейді.

Қазақстан Республикасында діни сенім бостандығы қамтамасыз етілген. Өзге дін өкілдерімен қатар мұсылман азаматтар да бес парызын өтеп, діни құлшылықтарын кедергісіз жүзеге асыруда. Ал мектеп қабырғасында хиджабқа рұқсат берілмеуі білім мекемесінің ішкі тәртібін зайырлылық қағидаттарына сай сақтау мақсатында ғана жасалады. Мектептен тыс орындарда бұл мәселеге қатысты ешқандай тыйымдар көзделмеген. Сондықтан мектептегі хиджаб мәселесін көтеруші азаматтар сенім бостандығына мүмкіндік беретін заңға және басшыға бағынудың әрі азаматтық міндет, әрі мұсылмандық парыз екенін түсінгені жөн.

Айнұр ӘБДІРӘСІЛҚЫЗЫ,
ҚР Дін істері және азаматтық қоғам министрлігі
Дін істері комитеті Дін мәселелері жөніндегі
ғылыми-зерттеу және талдау орталығының директоры

Бір кездері кез келген есепті оймен шығаратын балаларды телеарнадан көретінбіз. Бірнеше секундта калькулятордан жылдам есептегеніне таңдай қаққанымыз есімізде. Сөйтсек дарынды балалар арифметика әдісімен оқыған екен. Қазір қаламызда зейінді дамыту орталықтары көбейіп келеді. Ал ата-аналар балаларының бос уақытын тиімді өткізуді ойлап, ментальды арифметика курсына апарады.

«Архимедкада» 100-ден астам бала оқиды

Бүгінде арифметика баланың ойын дамытатын ерекше әдіске айналды. Ойлау дағдысын, ақпаратты жылдам қабылдау мүмкіндігін арттыратын көрінеді. Балалар математикалық тапсырмаларды есепшотпен орындайды. Кейін құралды көзге елестетіп, ойша есептейді. Әдіс он деңгейден тұрады. Сәйкесінше, деңгей жоғарылаған сайын есептер де күрделене түседі.
Деректерге сүйенсек, ментальды арифметика 5 мың жыл бұрын пайда болған. Алғаш рет арифметика саласында қытайлықтар жетістікке жеткен. Олар осыдан 5 мың жыл бұрын есепшотты (абакус) ойлап тапқан. Ал ментальды арифметика елімізде білім беру бағдарламасы ретінде 22 жыл бұрын енгізілді. Қазіргі таңда әлемнің Корея, Қытай, Малайзия, Жапония сынды 56 елінде 5 миллионнан астам бала осы әдіспен білім алатын көрінеді.
Бүгінде елімізде зейінді дамыту орталықтары көптеп ашыла бастады. Мұндай арифметиканың қыр-сырын үйрететін орталықтар Шымкентте де аз емес. Мәселен «Архимедка» биыл 17 сәуірде жұмысын бастады. Орталықтың атқарушы директоры Қуаныш Абылдаев қалалық балаларды ментальды арифметикаға баулып жүр. Ол жаңа саланың пайдалы жақтары мен оқытылу ерекшеліктерін айтып берді. Қазір мұнда 100-ден астам бала дәріс алады.
Мұғалімнің айтуынша, балаларды оқыту мерзімі олардың жас шамасына байланысты анықталады. Мәселен оқушылар бірінші деңгейді 1-2 айда үйреніп алса, 4 жастан 6 жасқа дейінгі балалар осы деңгейді 2-3 айда меңгереді екен.
– Біздің мақсатымыз – ментальды арифметика арқылы кішкентай бүлдіршіндерді білімге, ой ұшқырлығына баулу. Жалпы бұл әдістің 7 деңгейі оқытылады. Оқудың төлемақысы – 14 мың теңге. Сабақ аптасына 2 рет өткізіледі- дейді жас ұстаз. Айтқандай-ақ Қуаныш Абылдаевтың сөзінің жаны бар. «Архимедка» зейінді дамыту орталығында жоғары санатты 10 мұғалім сабақ береді.Әзірге балалар мықты деңгейге жетпесе де, 2-3 деңгейді үйреніп жатыр. Мұнда оқушыларға төлеамқыға жеңілдік те қарастырылған.

Әдістемені мұғалімдер қалай меңгерген?

Бірінші кезекте оқырмандарымызды оқудың сапасы қызықтыратыны анық. Ментальды арифметикада сабақ беретін мұғалімдердің деңгейі қандай? Баласының есепті «шемішкеше» шаққанын кім қаламайды дейсіз. Осында ментальды арифметикамен айналысып жүрген 1 сыныпта оқитын Бекзат Пернебай есеп шығаруды жақсы көретінін және есепті шешу өте қызық екенін айтады. Анасы Айманат Ізбасарова да баласына зейінді дамыту орталығының ықпалы мол екенін жасырмады.
– Ұлым да, қызым да арифметикамен айналысып жүр. Екеуіне де сабақ өте ұнайды. Бекзат бірінші сыныпта оқыса да, сандардың бәрін жатқа біледі. Екі ай ішінде нәтижесі байқала бастады. Мектептегі мұғалімдері олардың сабақ үлгерімінің айтарлықтай жақсарғанын айтады. Қазір 2-ші деңгейде. Екеуінің де он деңгейді толық меңгеріп шыққанын қалаймын. Ментальды арифметикаға аптасына бір рет барамыз. Қалған күндері есептер шығарамыз, – дейді жас ана Айманат.
Ашылғанына көп бола қоймаған орталық мұғалімдерінің деңгейі оқушылардан екі-үш деңгей ғана жоғары. Көбі (мұғалімдердің) әлі де оқуын жалғастырып жатыр. Әзірге бұл әдісті толық деңгейде меңгерген адам жоқ. Сондықтан, баласын мұндай үйірмелерге беретін ата-ананың әдістің оқытылу бағытына, оқытатын адамның тәжірибесіне мән беріп, олармен қатар баласының жетілуін бақылауда ұстағаны жөн-ақ.

Арифметика маркетинг емес пе?

Жаңа әдіс жөнінде жұрттың пікірі әралуан. Бірі балаға қажет десе, бірі бүлдіршіннің жүйкесіне салмақ салатынын алға тартады. Шындығында балалар күні бойы компьютердің алдында отырады. Ұялы телефоны тағы бар. Одан қалса, теледидар көріп, сабақ оқиды. Ал ментальды арифметика туралы жарнамаларға келсек, мұны маркетингтік қадам деп бағалауға болатын сияқты. Себебі, ғалымдардың пікірінше, балалардың 5 пайызы ғана тумысынан дарынды болып келеді. Ал ментальды арифметика – бұл есептеудің тәсілі ғана. Мұндай әдісті кез келген бала меңгере алады. Бұл туралы белгілі физика-математика ғылымдарының докторы, профессор, ҚҰҒА-ның академигі Асқар Жұмаділдаев басылымдарға берген сұхбатында айтқан болатын.
– Біреу шойын темірді майыстырса, келесісі биік өкшемен жүгіріп жарысады. Бірақ оны спорт деуге келмейді. Сол сияқты, менталды арифметика да ғылым емес. Ол математикалық тәсіл, –деп академик өз пікірін білдірген еді. Дегенмен А.Жұмаділдаев бұл әдісті меңгеру миды шынықтыруға, есте сақтау қабілетін арттыруға мүмкіндік беретінін жоққа шығармайды.
Осы орайда жаңа әдістемені ұстаздар да қолдайды. Әсіресе, ментальды арифметиканы бастауыш сыныпта меңгеру балалардың қабілетін арттырып, ойын дамытады екен.
– Өзім математика маманы ретінде, балалардың кішкентайынан есепке жүйрік болуын дұрыс деп ойлаймын. Оның пайдасы өте көп. Бұл халықаралық деңгейде расталған бағдарлама. Менің ұлым Нұрсұлтан бірінші сыныпта оқиды. Жазғы демалыстан бері ментальды арифметикаға барып жүр. Бұрын есептің шешілу жолдарын білмейтін. Қазір зейіні жаман емес. Берілген тапсырмаларды мұқият орындайды. Ата-аналарға балаларын зейінді дамыту орталықтарына баруға кеңес беремін және бұл әдістемені қолдаймын, – дейді №10 жалпы орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі Эльмира Шекербекова.
Сонымен, ментальды арифметика мамандардың айтуынша, ғылым емес, математикалық тәсіл. Жаңа әдістеме ойды дамытады. Жылдам шешім қабылдауға үйретеді. Мұндай нәтижеге жұмбақ шешу арқылы да қол жеткізуге болады. Өйткені бүгінге дейін ауыз әдебиеті, ертегі, аңыз-дастандардың таралуы халқымыздың есте сақтау қабілетінің жоғары деңгейде қалыптасқанын көрсетеді. Десе де, ментальды арифметиканың пайдасы бар. Бірақ оны меңгеруге 3-4 жыл уақыт кетеді. Төлемақысының ата-анаға жеңіл болмайтыны да түсінікті. Балаңызды қоғамға қажетті ментальды арифметикадан қалдырмаймын десеңіз, таңдау құқығы өзіңізде.

Шымкент қаласы биыл да білім саласы бойынша биіктен көрінді. Бiз жаңа оқу жылы қарсаңында қалалық білім бөлімінің басшысы Жанат Арысбекқызы Тәжиеваға жолығып, ел ішінде қызу талқыланып жатқан білiм жүйесiндегi реформалар және басқа да өзекті мәселелер төңiрегiнде әңгімелескен едік.

– Жанат Арысбекқызы, жаңа оқу жылына дайындық қалай жүріп жатыр? Әңгімеңізді осыдан бастасаңыз.

– Жаңа оқу жылының басталуына санаулы күндер қалды. Биыл екі мектеп қыркүйекте пайдалануға беріледі. Олар – «Қаратөбе» шағынауданындағы 600 орындықты және «Ынтымақ» шағынауданындағы 900 орындықты білім ордалары. Сондай-ақ, Оспанов көшесіндегі №61 ғимараттың жұмыстары аяқталып, балабақша ретінде қайта құрылды. Мектептер мен балабақша оқу жылының алғашқы күнінен бастап білім беретін болады. Биыл білім мекемелерінің жөндеу жұмыстарына 222 млн 458 мың теңге бөлінген болатын. Осы қаражат есебінен 124 мектеп пен 80 балабақшаға жөндеу жұмыстары жүргізілді. Биыл қаламыздағы 127 мектеп оқушыларға есігін айқара ашады.

– Қала көлемiнде бiрiншi сыныпқа қабылданатын бүлдiршiндер саны қаншаға жеттi?

– Қала бойынша 21 200 бала алғаш рет мектеп табалдырығын аттайды. Бұл – әрине қуанышты жағдай. Көрсеткіш арқылы өңірдің экономикасының, халықтың жағдайының жақсарғанын байқауға болады. Сонымен қатар, қала аумағының көбеюіне байланысты, тұрғындар саны жыл санап артып келеді.

– Жанат Арысбекқызы, бiлiм беру жүйесінде қандай өзгерiстер енгізілетін болады?

– Білім саласының алдында жаңа реформа күтіп тұр. Он екі жылдық білім жүйесіне көшу, бес күндік оқу аптасы, үш тілде оқыту дегендей жаңалықтар кезең-кезеңімен білім саласына енгізіле бастайды. Биыл 1 сыныпқа баратын балалар Назарбаев зияткерлік мектебінің НЗМ бағдарламасы бойынша білім алады. 12 жылдыққа өтудің ең бірінші кезеңі биылғы бірінші сынып оқушыларынан басталады. Бұл оларды 12 жыл оқиды дегенді білдірмейді. 5 сыныпқа барғанда аттап кету мәселесі болады. Демек 11 жыл оқиды. Сондай-ақ бірінші сынып оқушылары үшін 4-5 секілді баға болмайды. Бағалау критериймен алмастырылады. Сонымен қатар 1 сынып бағдарламасына ағылшын тілі пәні енгізіледі. Және 5 күндік оқу жүйесіне көшеді. Бұл реформадан үркудің қажеті жоқ. Мәселен, бес күндік оқу аптасы дегенді түсінбей жатқандар да бар. Айта кетейін, 7 сыныптан бастап «Робототехника» пәні енгізіледі. Бұл пәнде роботтардан қолдан конструкция жасау, құрастыру қамтылады. Жаңа пәннің баланың ой-өрісін дамытуға, логикалық қабілетін арттыруға ықпалы мол.

– Үш тілде білім берудің қиындығы туралы көбірек айтылуда...

– Үш тілде білім беруге кезең-кезеңімен көшеміз. Уақыт талабы осы. Сол себепті бұл жаңалықтан да қорықпауымыз керек. Бұл үшін мамандарымыз даярлаудан өтті.

– Баласы мектепте оқитын ата-ананың жұмысы көбейіп, қыза түсетіні белгілі. Алдымен баласын сақадай сай етіп оқуға әзірлейді. Бірыңғай мектеп формасы жайында не айтасыз?

– Оқушыларымыздың бiрыңғай мектеп формасына көшкенiне бiраз уақыт болды. Олардың бет-бейнесiн айғақтайтын, оның балалық шағының белгiсi – мектеп формасы. Десе де, осы мектеп формасы төңірегінде талай рет тартысты әңгімелердің болғаны рас. Қазір қаламызда «Гауһар», «Алтын адам» тігін фабрикалары бар. Біз олардың өнімдерін ата-аналарға ұсынған болатынбыз. Ал таңдау құқығы ата-аналардың өз еркінде. Фабрикаларға тапсырыс береді немесе кез келген сауда желісінен сатып алуына болады.

– Оқулық мәселесi де жыл артқан сайын бiр жүйеге түсiп келе жатқан сыңайлы. Биыл оқулық жеткілікті бола ма?

– Биыл 1 сыныпқа қабылданатын балалар саны өткен жылғыдан мыңнан астам артық. Былтыр 20 054, жаңа оқу жылында 21 200 оқушы қабылданады деп жоспарлануда. Әйтсе де, 1, 8 сынып оқушылары оқулықпен толық қамтамасыз етіледі. 1 сынып оқушылары үшін 336 736 дана оқулық пен оқу-әдістемелік кешендерін сатып алу үшін 6 баспамен келісім-шарт жасалды. Бала санының артуына байланысты 4, 5, 7 сыныптың оқушылары үшін қажетті оқулықтармен қамтамасыз ету үшін жергілікті бюджеттен бөлінген 797 192,0 мың теңгеге 13 баспа арқылы келісім-шарт жұмыстары жүргізілді. Яғни бізде оқулық мәселесі толығымен шешімін тауып отыр. Ең алдымен, тегiн оқулық көп балалы және әлеуметтiк аз қамтылған отбасы балаларына берiлсе, қалған балалар да оқулықпен қамтылады.

– Жаңа мектепке ауысу немесе балабақшаға орналастыруда көптеген түйткілді мәселелер кездеседі. Ата-ана нені ескергені жөн?

– Кез келген ата-ана баласын жақсы мектепке, балабақшаға бергісі келеді. Ата Заңымызға сәйкес ата-ана қайда оқытса да құқылы. Десе де, биыл қыркүйек айынан бастап, балалар мектепке Халыққа қызмет көрсету орталығы арқылы орналастырылады. Яғни орталық арқылы мектепке бос орынның бары немесе жоқтығы алдын ала анықталады. Орын болса ауысуға анықтама алады. Мектеп оқушыны ХҚКО-нан мекен-жай негізінде қабылдайды. Балабақшаға орналастыру да орталық қызметі арқылы жүзеге асырылады.

– Үш ауысымдағы мектептердің мәселесі шешілді ме?

– Қала аумағы кеңейіп, халық саны артқан кейбір мектептердің тар екені байқалуда. Қалалық білім бөліміне қарасты 127 мектеп бар. Оның жетеуінде оқушылар үш ауысыммен оқиды. Ал біреуі апатты жағдайда. Білім ордаларының жетіспеушілігін жою мақсатында 14 нысанда құрылыс жұмыстары жүріп жатыр. 8 мектептің үш ауысымға өту қауіпі бар. Сондай-ақ мектебі жоқ 6 елдімекен анықталды. Қазір апатты жағдайдағы №34 мектепке құрылыс жұмыстары жүруде. Жоспар бойынша алдағы үш жылда 34 білім ордасын салу көзделген. Бүгінде құрылысқа қажетті жер бөлу мен жобалық сметалық құжаттар әзірленуде. Егер жоспар жүзеге асса, 2020 жылға қарай үшінші мегаполисте мектеп мәселесі түгелімен шешіледі.

– Оқушыларға смартфон ұстауға тыйым салына ма?

– Жаңа оқу жылынан бастап, смартфонға тыйым салуды қолға алғалы отырмыз. Себебі балалар сабақ оқудың орнына партаның астына тығылып, ойын ойнап, әлеуметтік желілерде отырады. Шындығында оқушылар телефонға тәуелді. Тіпті кейбір балалардың сабақ оқуға ынтасы төмендеген. Өкінішке қарай, жасөспірімдер арасында ерте жүктілік, өз-өзіне қол салу, қылмыстық оқиғалар көбейген. Мұның бір ұшы интернетті ұдайы пайдаланатындардың арасынан шығып отыр. Осы мәселелерді шешу мақсатында үлкен іс-шаралар жоспарын құрдық. Біз қала ішінде 14 қауіпті аймақты анықтадық. Жарықтандыруды қажет ететін 69 аула, қараусыз қалған 58 ғимарат, 24 үйдің жертөлелері бар. 54 мектептің жанында жаяу жүргінші жолдары салынбаған. 10 мектептің жанынан алькогольді өнім сататын 29 дүңгіршекті анықтап отырмыз.

– Елбасы мұғалімдерді қағазбастылықтан құтқару керектігін айтқан еді. Бұл бағытта қандай жұмыстар атқарылып жатыр?

– Облыстық білім басқарамасының 30 мектепті электронды журналға көшіру бойынша жұмысы басталды. Қала әкімі Ғабидолла Әбдірахымовтың тікелей бастамасымен 29 мектепке электронды жобаны жүзеге асырып отырмыз. Яғни біздің 58 мектебіміз көшетін болады. Ақпараттардың бәрі компьютер арқылы қабылданады.

– Ұстаздарға көрсетілер құрметпен қатар қойылар талап та көп. Бүгінгінің мұғалімі қандай болуы керек?

– Мұғалім – баланың болашағына жауапты тұлға. Сондықтан ұстаз жауапкершілікті сезініп, сергек болуы тиіс. Мұғалімге қай кезде де ізденіс, өмір бойы оқу, білім алу қажет. Уақыт талабына сай, бәсекеге қабілетті ұлт болашағын дайындауға ең алдымен өзі дайын болу керек.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Құттыбике НҰРҒАБЫЛ

Аймақтық коммуникациялар қызметінде облыстық білім басқармасы мен қалалық білім бөлімінің басшылары баспасөз мәслихатын өткізді. Отырыста жаңа оқу жылына білім беру мекемелерінің дайындығы сөз болды.

Облыстық білім басқармасының бөлім басшысы Әлібек Кенжебаевтың айтуынша, алдағы оқу жылында, Тәуелсіздігіміздің 25 жылдығы қарсаңында 73699 бала 1-ші сыныпқа барады. Шымкент қаласы бойынша 21 200 бала алғаш рет мектеп табалдырығын аттайды.

Олар жаңа мазмұнды білім беру бағдарламасы аясында заманауи мектептерде оқиды. Күрделі жөндеуді қажет ететін, жаңадан бой көтеріп жатқан білім ұялары уақытында пайдалануға берілмек. 

Шымкент қаласында 223 білім беру мекемесі бар. Оның 127-сі – мектеп, 87-сі – балабақша, 9-ы – мектептен тыс мекеме болса, 50 мектеп қазақ тілінде дәріс береді. Биыл жаңашылдық бойынша 1-сыныпқа баратын оқушылар 5 күн оқиды. Сондай-ақ, 1, 8 сыныптың оқушылары 100 пайыз кітаппен қамтылады. Ал қалған сыныптарға 90 пайыз оқулық беріледі. Осы орайда тұрмысы төмен, көпбалалы, жетім балалар да назардан тыс қалмайды. Қажетті кітабын толық алады. Айта кетейік, бірінші сыныпқа баратын балалар сынақ тапсырмайды. 

– Ата-ана баласын қай мектепке берсе де, өз еркі. Алайда көбісі қаладағы білімі жақсы мектептерде оқытқысы келеді. Ал мектептердің сыйымдылығы 1200 балаға шақталған, – дейді қалалық білім бөлімінің басшысы Жанат Тәжиева.

Биыл қаладағы 3 мектеп пен үш балабақшаға күрделі жөндеу жұмыстары жүргізілуде. Сондай-ақ №91, 111 мектептердің 300 және №53 мектептің 600 орындық құрылыстары аяқталып, 1 қыркүйекке оқушыларды қабылдауға дайын.

(Қалалық білім бөлімі басшысының
сұхбатын мына сілтемеден оқисыздар)