Санкциялау сот жүйесінің құзіретіне берілді
Сот жүйесінде жыл сайын өзгерістер орын алып, жаңа реформалармен толығуда. Мысалы, биыл жыл басында республиканың 14 облысында, Алматы, Астана қалаларында мамандандырылған тергеу соты құрылды. Ал Шымкент қаласындағы тергеу соты жұмысын наурыз айының басынан бастады. Жаңадан құрылған соттың құзіреті, тиімділігі және тергеу судьясына жүктелетін міндеттер қандай? ОҚО сотының қылмыстық істер жөніндегі сот алқасының судьясы Бүркіт Байдуллаевпен осы жаңалықтар төңірегінде сұхбаттастық.
– Бүркіт Жұмабайұлы, тергеу соты институтына қажеттілік неден туындады?
– Елімізде заң саласында әділдікті қалыптастыру мақсатында тәуелсіздік алған жылдардан бастап түрлі реформалар жүзеге асырылуда. Сондай жаңашылдықтың бірі ретінде Қазақстанда жыл басында құрылған мамандандырылған тергеу сотын атап өтуге болады. Мұндағы басты мақсат – адам құқығын қорғаудың тетігін күшейту. Өйткені сарапшылар елімізде құқығы бұзылған азаматтардың көпшілігі тергеу істерінің әділетсіздігі мен құқық қорғау органдарының өз құзіретін асыра пайдаланатынына жиі наразылық білдіретінін айтады. Екіншіден, тергеу судьяларына келіп түскен материалдар саны артқан. Бұл өз кезегінде сот тергеу институтының қоғамға қажеттілігін туындатты. Осы жағдайларға назар аударған Елбасы Н. Назарбаев қылмыстық процестерді заман талабына және адам құқығын қорғаудың халықаралық стандарттарға сәйкес жүргізу қажеттігін жүктеді.
2018 жылдың қаңтарында «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне құқық қорғау қызметінің процестік негіздерін жаңғырту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заң күшіне енді. Аталған заң қылмыстық істің сотқа дейінгі сатысында сот бақылауының жиегін айтарлықтай кеңейтіп отыр.
– Сот бақылауының көкжиегі кеңейді дедіңіз. Жалпы, тергеу судьясының құзырына не кіреді?
– Тергеу судьясы – сот бақылауын жүргізіп, қылмыстық процестегі тараптардың теңдігі мен жеке адамдардың құқығын сотта қорғап, негізсіз айыптаудан және соттаудан қорғайды. Бір ғана санкциялау туралы айтып өтсем, Қазақстанда Кеңес дәуірі кезінде, тәуелсіздік алған жылдарда да санкциялау ұғымының өзі прокуратураның құзырында болып келді. Сонда қудалаушы орган күдікті не айыпталушыны ұстайды, тергейді, қадағалайды, сосын істі сотқа өткізіп келді. Дамыған елдерде сот – бейтарап, прокурор – қылмыстық қудалушы, қаралушы орган болып есептеледі. Ал санкциялау ол елдерде бейтарап органның қарамағына қарайды. Сондықтан АҚШ пен Европа елдеріндегі бұл саланың жетістіктерін ескере отырып, 2008 жылы күзетпен ұстауға санкция беру алғаш рет сот құзырына өтті. Содан кейін санкциялаудың түрлері кезең-кезеңімен сот жүйесіне берілді. Жаңа заңның аясында прокуратурада қалған санкцияның 3 түрі (жасырын тергеу әрекеттерін, мәжбүрлеп куәландыруды, үлгілерді мәжбүрлеп алуды санкциялау) өтті. Бұған дейін санкциялаудың 16 түрі 1 сатылы соттағы тергеу судьяларының қарамағында болса, қазір осы мақсатта жаңа сот институты құрылды.
Қазір тергеу соты санкциялаудың 19 түрін, қылмыстық қудалау органдары мен прокурордың әрекет не әркетсіздігіне келтірген шағымдарды қарайды. Енді күдікті не айыпталушы ұсталған күннен бастап кейінгі әрекеттерге сот бақылау жасауға құқы бар.
– Ал, бұл тұрғыда қандай өзгерістер бар?
– Заңда істі сотқа жеткізетін мерзім қысқартылды. Конституцияда оның жоғарғы шегін бекітілген, қазір ол 72 сағат болса, енді 48 сағатқа, ал кәмелетке толмағандар үшін 24 сағатқа азайтылды.
Бұл өзгерістер адамның құқығы аяққа тапталуын, оларға қылмысты қинап мойындату секілді келеңсіздіктердің алдын алады.
Алайда 72 сағат санкциясыз ұстау мерзімі терроризм және экстремизм, жаппай тәртіпсіздік, есірткі тасымалдау, балаларды зорлау, қасақана адам өлтіру секілді ауыр және аса ауыр қылмыстар үшін және төтенше жағдай кезінде, адамды сотқа жеткізу қиын болған жағдайларда өзгеріссіз қалып отыр.
– Сұхбатыңызға рахмет!
– Бүркіт Жұмабайұлы, тергеу соты институтына қажеттілік неден туындады?
– Елімізде заң саласында әділдікті қалыптастыру мақсатында тәуелсіздік алған жылдардан бастап түрлі реформалар жүзеге асырылуда. Сондай жаңашылдықтың бірі ретінде Қазақстанда жыл басында құрылған мамандандырылған тергеу сотын атап өтуге болады. Мұндағы басты мақсат – адам құқығын қорғаудың тетігін күшейту. Өйткені сарапшылар елімізде құқығы бұзылған азаматтардың көпшілігі тергеу істерінің әділетсіздігі мен құқық қорғау органдарының өз құзіретін асыра пайдаланатынына жиі наразылық білдіретінін айтады. Екіншіден, тергеу судьяларына келіп түскен материалдар саны артқан. Бұл өз кезегінде сот тергеу институтының қоғамға қажеттілігін туындатты. Осы жағдайларға назар аударған Елбасы Н. Назарбаев қылмыстық процестерді заман талабына және адам құқығын қорғаудың халықаралық стандарттарға сәйкес жүргізу қажеттігін жүктеді.2018 жылдың қаңтарында «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне құқық қорғау қызметінің процестік негіздерін жаңғырту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заң күшіне енді. Аталған заң қылмыстық істің сотқа дейінгі сатысында сот бақылауының жиегін айтарлықтай кеңейтіп отыр. – Сот бақылауының көкжиегі кеңейді дедіңіз. Жалпы, тергеу судьясының құзырына не кіреді?
– Тергеу судьясы – сот бақылауын жүргізіп, қылмыстық процестегі тараптардың теңдігі мен жеке адамдардың құқығын сотта қорғап, негізсіз айыптаудан және соттаудан қорғайды. Бір ғана санкциялау туралы айтып өтсем, Қазақстанда Кеңес дәуірі кезінде, тәуелсіздік алған жылдарда да санкциялау ұғымының өзі прокуратураның құзырында болып келді. Сонда қудалаушы орган күдікті не айыпталушыны ұстайды, тергейді, қадағалайды, сосын істі сотқа өткізіп келді. Дамыған елдерде сот – бейтарап, прокурор – қылмыстық қудалушы, қаралушы орган болып есептеледі. Ал санкциялау ол елдерде бейтарап органның қарамағына қарайды. Сондықтан АҚШ пен Европа елдеріндегі бұл саланың жетістіктерін ескере отырып, 2008 жылы күзетпен ұстауға санкция беру алғаш рет сот құзырына өтті. Содан кейін санкциялаудың түрлері кезең-кезеңімен сот жүйесіне берілді. Жаңа заңның аясында прокуратурада қалған санкцияның 3 түрі (жасырын тергеу әрекеттерін, мәжбүрлеп куәландыруды, үлгілерді мәжбүрлеп алуды санкциялау) өтті. Бұған дейін санкциялаудың 16 түрі 1 сатылы соттағы тергеу судьяларының қарамағында болса, қазір осы мақсатта жаңа сот институты құрылды. Қазір тергеу соты санкциялаудың 19 түрін, қылмыстық қудалау органдары мен прокурордың әрекет не әркетсіздігіне келтірген шағымдарды қарайды. Енді күдікті не айыпталушы ұсталған күннен бастап кейінгі әрекеттерге сот бақылау жасауға құқы бар.
– Ал, бұл тұрғыда қандай өзгерістер бар?
– Заңда істі сотқа жеткізетін мерзім қысқартылды. Конституцияда оның жоғарғы шегін бекітілген, қазір ол 72 сағат болса, енді 48 сағатқа, ал кәмелетке толмағандар үшін 24 сағатқа азайтылды. Бұл өзгерістер адамның құқығы аяққа тапталуын, оларға қылмысты қинап мойындату секілді келеңсіздіктердің алдын алады. Алайда 72 сағат санкциясыз ұстау мерзімі терроризм және экстремизм, жаппай тәртіпсіздік, есірткі тасымалдау, балаларды зорлау, қасақана адам өлтіру секілді ауыр және аса ауыр қылмыстар үшін және төтенше жағдай кезінде, адамды сотқа жеткізу қиын болған жағдайларда өзгеріссіз қалып отыр.
– Сұхбатыңызға рахмет!
Азаматтардың арызы кешенді түрде қаралады
Шымкент қаласында «Құқық қорғау қызметтер орталығы» ашылды. Бұған дейін облыстық Прокуратураға жыл сайын 25 мыңнан астам азаматтың арызы түсіп, олардың басым бөлігі құзыреттілігіне қарай тиісті мекемелерге жолданатын. Бұдан былай осы орталықтағы 11 сала мамандарының кешенді түрде қызмет көрсетуімен сол мәселелер жедел түрде шешімін табады.
Нысанның ашылу салтанатына ҚР Бас Прокурорының орынбасары Марат Ахметжанов, облыс әкімі Жансейіт Түймебаев, қала әкімі Нұрлан Сауранбаев және «Нұр Отан» партиясының жергілікті филиал басшылары, ардагерлер, құқық қорғау саласының жетекші мамандары қатысты.
– Халықтың арыз-шағымын жедел қарау, азаматтардың құқығын қорғап, мемлекеттік органдарға сенімін арттыру мақсатында мұндай орталық Бас Прокуратурада және әр облыста ашылып, тиімділігін көрсетіп отыр. Орталық жергілікті тұрғындардың өтінішін жан-жақты қарап, толыққанды жауап беріп, түпкілікті шешімін табуына ықпал етеді. Оңтүстікте ашылған орталық та бұл бағытта жетістіктерге жетеді деп сенемін, – деді Бас Прокурор орынбасары құттықтау сөзінде.
Өз кезегінде облыс әкімі Ж.Түймебаев игі бастаманың елге қандай қызмет көрсететініне тоқталды.
– Біршама жұмыстың нәтижесін жинақтап «Нұр Отан» партиясының ғимаратында «Құқық қорғау қызметтер орталығын» ашуды жөн көрдік. Сот қызметі, прокуратура, жергілікті полиция, облыстық әкімшілік, ішкі істер департаменті азаматтар үшін бір жерден табылады. Елбасымыз Н.Назарбаевтың «Біз халықтың қызметшісі екенімізді ұмытпауымыз тиіс» дегені бар. Сондықтан ашық әрі бірге жұмыс істеу барысында азаматтардың құқығын қорғап, осы саладағы наразылықтарды азайта алсақ, жұмысымыз ілгерілеп, жемісін береді. Алдағы уақытта облыс әкімдігі Бас Прокуратурамен бірлесе отырып «Отбасы, балалар және жастар басқармасын» ашу жобасын жоспарлауда, – деді Жансейіт Қансейітұлы.
«Құқық қорғау қызметтер орталығында» адвокат, медиатор, сот орындаушысы, психолог, сынды мамандарға да арнайы кабинет қаралған. Орталық жергілікті полиция қызметі, қылмыстық атқару жүйесі Департаменті, әкімдік және кіріс Департаментінің мамандарының қызметімен пробация, салық және қылмыстық істер бойынша арызданушылардың құқықтарын қорғайтын болады.
– Орталықта азаматтарды құқықтық мәселелер бойынша тәжірибелі прокурорлар қабылдайтын болады, – дейді орталық басшысы Б. Байнеев.
Мұнда келген адамның мәселесі барлық орган өкілдерінің қатысуымен кешенді түрде шешілмек. Адвокаттар сотқа дейінгі тергеп-тексеру процестерінде азаматтардың мәселесін шешуге, арыз-шағымдарын жазып беруге көмектеседі.
Күнделікті азаматтарды қабылдайтын мамандар кестеге сәйкес мемлекеттік мекемелер тарапынан қамтамасыз етіледі. Орталық Бейбітшілік көшесі, №3 үй, «Нұр Отан» партиясының облыстық филиалы ғимаратында орналасқан.
Жұмыс күндері – дейсенбіден жұмаға дейін, сағат 9:00-ден кешкі 18:30-ға дейін.
Түскі үзіліс уақыты – 13:00 – 14:00 аралығы.
Фото: Самат МЫРЗАЛИЕВ
Жемқорлықты жеңудің жолы бар
Оқу жылының басында облысымыздағы білім ордаларының басшылары ашық әкімдік жобасы аясында тағайындала бастады. Сол кезде жұрттың көкейінде «бұл жоба жең ұшынан жалғасқан жемқорлықты түбірімен жоюға жол аша ма?!» деген сауал қалып қойып еді. Осы уақытқа дейін конкурстық комиссия жұмысының негізінде 12 мектеп пен 8 балабақша басшылары тағайындалып үлгерді.
КӨП АСҚАНҒА – БІР ТОСҚАН
Алайда, оқу орындарының басшыларын конкурспен тағайындау, сондай-ақ педагогикалық кадрлардың біліктілігін арттыру процедураларын жүргізу кезінде, балабақшаларда орындарды үйлестіру кезінде жемқорлық деген жегіқұрт араласуда. ҚР Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл Агенттігінің ОҚО бойынша департаменті басшысының орынбасары Айбек Шілманов 2016 жылы агенттікке 317 арыз келіп түскенін, оның 63-і, яғни, 25 %-ы білім саласы бойынша жазылғанын айтады. Күніне жоқ дегенде, 2-3 білім саласына қатысты арыз-шағым түседі екен. Арызданушылардың басым көпшілігі мемлекеттік сатып алу, Еңбек Кодексін бұзу, т.б. теріс қылықтары бойынша шағымданған. 11 адам (4 мектеп, 4 колледж директорлары мен 3 аудандық білім бөлімінің басшылары) – қылмыстық, 5 адам – тәртіптік жауапкершілікке тартылған. Атап айтар болсақ, Мақтарал ауданындағы Пушкин атындағы орта мектептің, Ордабасы ауданындағы Тәуке хан атындағы орта мектептің, Түркістандағы Мұса атындағы орта мектептің, Леңгір қаласындағы жалпыға арналған орта мектеп директорларының сыбайлас жемқорлыққа жол бергені анықталып, ісі соттан өтіп, бас бостандығынан айырылған.
Ә.Қастеев атындағы өнер және дизайн колледжі мен Шымкент политехникалық колледжінің директорлары да жемқорлыққа жол беру фактісімен ұсталған болатын. Бұл туралы облыстық білім басқармасы басшысының міндетін атқарушы Ержан Бұрханов айтып берді. Екі директордың да ісі бойынша сот шешімі шығып, жұмысынан босатылған. Шымкент политехникалық колледжінің директорына 90 млн, Ә.Қастеев атындағы өнер және дизайн колледжінің директорына 12 млн теңге айыппұл салынып, «өмір бойы білім саласында қызмет атқаруға болмайды» деген ұйғарым жасалған.
Айбек Ақбергенұлы сыбайлас жемқорлыққа қатысты соңғы кезде орын алған жағдайларды кеңінен әңгімеледі.
ОҚО бойынша 11 адам (4 мектеп, 4 колледж директорлары мен 3 аудандық білім бөлімінің басшылары) – қылмыстық, 5 адам – тәртіптік жауапкершілікке тартылған.
– Әр азаматтың теріс қылығы қоғамға кері әсер ететінін түсінетін уақыт жетті. «Сыбайлас жемқорлыққа байланысты 100 жиналыс өткіздік, 1000 мәлімдеме жасадық» деген жарнамалар түк те нәтиже беріп жатқан жоқ. Өйткені, біздің сана-сезіміміз солай қалыптасып кеткен. Әйтпесе, Президенттің пәрменімен қаншама мемлекеттік бағдарлама қабылданып жатыр. Сеніп тапсырған адамның өзі ақша жымқырады немесе тамыр-таныстыққа жол береді. Мемлекеттік орган қызметкерлері мұндай жағымсыз әдеттен аулақ болуы керек, - деді Айбек Ақбергенұлы.
Оның айтуынша, Білім басқармасында оқу ордаларының басшыларын іріктейтін бір емес, үш конкурстық комиссия құрылған. Оның қайсысы заңды, қайсысы заңсыз?! Біліктілік талаптарына сай келмейтін адамдардың директор болып тағайындалуы бұл жүйеге зерделеу, талдау керектігін қажет етеді. Бұл – бүгінде Білім басқармасындағы ең үлкен проблемалардың бірі. Одан кейін оқу ордаларында әр түрлі жағдайларда ақша жинау, оқытушыларға сыйлық жасау фактілері де күн тәртібіндегі көкейтесті мәселе.
АДАМИ ФАКТОР АРАЛАСПАСА...
ОҚО білім басқармасы басшысының міндетін атқарушы Ержан Бұрханов агенттік басшысының сөзін құптай отырып, дәйекті пікірін ортаға салды.
– Негізі, мұғалімдердің өздері сыйлық жинамайды. Біз айта-айта олардың үрейлері ұшқан. Сыйлықты ата-аналардың өздері ұйымдастырады. Білім министрі Е.Сағадиевтің көзқарасы «ата-аналар мектепке көмектесуі керек» дегенге саяды. Мектеп директоры ата-аналардан түскен қаржының жаратылуы туралы арнайы кеңестің алдында жылына 2 рет есеп береді. Ағымдағы жөндеуден бастап ұсақ-түйек жұмыстарына дейін көмектескісі келген ата-аналардың қаржысы мақсатты түрде жұмсалмақ. Бұл туралы арнайы бұйрық та қабылданды, - деді Ержан Мырзаханұлы.
Ал қалалық білім бөлімінің басшысы Жанат Тәжиева агенттік басшысының өткір сынын оң қабылдап, бұл бағытта кешенді шаралардың жүргізіліп жатқанын хабардар етті. «Білім саласының қызметкері ретінде мұғалімдерге сағат бөліп беру, балабақшаға орналастыру кезінде адами факторлардың орын алатынын мойындаймын» деген қаланың Бас мұғалімі мәселені шешу үшін 4 бағыт бойынша жұмыс атқарылып жатқанына тоқталды.
– Шымкент қаласы әкімдігі мен білім бөлімі бірігіп ашық әкімдік құрды. Ол комиссияның құрамында 14 адам бар. Осы 14 адамның жеке әңгімелесуінен кейін 12 мектеп пен 8 балабақша басшысы тағайындалды.
Енді ата-ана үйде отырып-ақ, ашық әкімдік арқылы баласын балабақшаға орналастыра алады. «Электронды балабақша» жүйесі маусым айынан бастап іске қосылмақ. Бұрын балабақша кезегін 3 жыл күтсе, ендігі 3-ақ аптаның ішінде бөбекжайға орналастыра алады, - дейді Жанат Арысбекқызы.
Оның айтуынша, білім бөліміне пара беру фактілері бойынша арыздар түскен. Енді ата-аналар балабақшаға balabaqsha.shymkent.edu.kz арқылы, ал мектепке mektep. shymkent.edu.kz электронды жүйесі арқылы ешқандай адами факторсыз тіркей алады. Бұл жүйелердің мақсаты – білім мекемелерін (білім сапасын, материалдық базасы және т.б. мәліметтерді сайттан көру) таңдау мүмкіндігі; ашықтық, әділдік қағидаларын сақтау; халыққа қолжетімділік мүмкіндігін ұсыну, көптеген қажетсіз комиссиялар мен қағазбастылықтың алдын алу.
СЫЙЛЫҚ СЕРГЕЛДЕҢГЕ ТҮСІРМЕСІН
Енді мұғалімдер t-hunter.kz сайты арқылы ашық іріктелмек. Жұмыс іздеп жүрген мұғалімдерге білім бөлімі тарапынан бос орындар shymkent.gov.kz ресми сайтына жарияланады. Әрбір үміткер осы сайт арқылы тиісті кестені толтырып, онлайн тест тапсырады. Тесттен өткен үміткер мекеме басшысы, білім бөлімінің өкілі, мектеп жанынан құрылған қамқоршылық, ата-аналар кеңесі, қоғамдық ұйымның өкілі және БАҚ өкілдерінен құрылған комиссия отырысының әңгімелесу кезеңінен қала әкімдігі жанынан құрылған «Халықтық кеңседе» әр мүшесі электронды түрде дауыс беру арқылы өтеді.
Комиссия мүшелерінің электронды түрде берген әрбір дауысы веб сайтта көрінеді. Директор ең көп дауыс жинаған үміткерді қорытынды ұсыныстар негізінде жұмысқа қабылдауы тиіс.
Бүгінгі күнге дейін электронды жүйе бойынша 96 конкурс өткізіліп, 81 қызметкер жұмысқа орналасқан.
Мұғалімдердің біліктілік категориясын көтеру, мемлекеттік аттестация, есеп тапсыру да электрондық жүйеге өтуде. Осылайша сыбайлас жемқорлыққа жол бермеу әрекеттері жасалынып жатыр.
– 2017 жылы Білім бөліміне 56 млрд теңге бөлінген. Балаларға білім беру мен құжат мәселелерінен өзге, біздің бөлімге мектеп асханасының жұмысын үйлестіру де кіріктірілген. Алайда, біздің мамандығымыз аспаз болмағандықтан, қателесуіміз әбден мүмкін. Сөйтіп, сыбайлас жемқорлық фактілері орын алып жатады. Осы мәселені Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі шешіп берсе, - дейді Жанат Тәжиева.
P.S. Бұдан былай мемлекеттік қызметте істейтін қай-қайсымызға да жұмыс барысында сыйлық беруге не алуға болмайды. Себебі, Заңға қайшы. Заң талаптарына сәйкес, егер сыйлық алғанымыз анықталса, онда ол сыйлық Мемлекеттік кірістер басқармасына өткізіледі де, қайта өзімізге сатылады. Сатып алғымыз келмесе, аукционға қойылады. Бұрын пара берген адам ғана сотталса, қазір берген де, алған да, арада жүрген де сотталады. Сондықтан бір-бірімізге қиянат жасамайық!
Жүргізуші, жылдамдықты арттырмаңыз!
Шымкентте Жергілікті полиция қызметі «Крис П» құралын (фоторадар) іске қосты. Жаңа қондырғылар тәртіп сақшылардың қатысуынсыз жылдамдықты арттырған жүргізушілерді анықтайды. Мұнан соң, айыппұл парағы жүргізушінің мекенжайына хат арқылы жолданады.
Жол полицейлерінің айтуынша, жаңа қондырғылар жақсы нәтиже беруі тиіс. Алғашқы қондырғы Қонаев даңғылына орнатылды. Енді құрылғы осы маңда жол ережесін бұзған жүргізушіні көлігімен суретке түсіріп, ақпарат компьютер арқылы жол полициясының прогрессингтік орталығына келіп түседі. Көлік нөмірі белгілі болған соң, сервер оның кімге тиесілі екендігін анықтайды. Кейін жолда жүру тәртібін бұзудың себебі мен айыппұл сомасы көрсетілген парақ құқық бұзушының мекенжайына жіберіледі. Жаңа құралдың қателесуі мүмкін емес. Бұл ақпаратты жолдың үстіңгі қабатында орналасқан қосымша құрылғылар дәл көрсетеді. Сондықтан сала мамандары қала аумағындағы автокөлік иелеріне жылдамдықты асырмай, жол жүру ережелерін сақтауды ескертеді.
Қала көркі – тазалықта
Шымкентте заңсыз сауданы түпкілікті жою мүмкін болмай тұр. Саудалаған тауарын жол бойына қойып, тапқан табысынан мемлекетке салық төлеуге ниетті емес. Өкініштісі, жабайы жаймаларда сатылатын тауарлардың сапасына ешкім мән бере бермейді. Сол себептен де, жергілікті әкімдік қызметкерлері жер-жерлерде құқық қорғау қызметкерлерімен бірлесе сұрықсыз саудамен ұдайы күрес жүргізуде.
Әл-Фараби ауданы әкімдігінің мамандары ұйымдастырған бұл жолғы рейд фастфуд және басқа да тауарлар сатылатын заңсыз орнатылған дүңгіршектерді жоюға бағытталды. Ең алдымен, арнайы құрылған топтың тоқтаған жері А. Байтұрсынов көшесінің бойындағы «Гарант» аялдамасы аталып кеткен аумақтағы дүңгіршік болды. Байқағанымыз, тар орынға орналасқан сұрықсыз сауда дүңгіршегі бірден оғаш көрінеді. Соның салдарынан, ретсіздік орын алған. Айналасында шашылған күл-қоқыстарға қарамастан, мұнда фастфуд өнімдерінің саудасы қыза түскен.
– Аудан аумағындағы дүкендердің, аялдамалар мен тұрғын үй ғимараттарының маңында рұқсатсыз, тіпті санитарлық кітапшасы жоқ басқа елден келгендердің шаурма, донер, самсалары көптеп сатылуда. Өкінішке қарай, ретсіз сауданың кесірінен жол-көлік кептелісі туындап, азаматтардың жүріп-тұруына кедергі келтіруде. Сонымен қатар, қаланың көркі бұзылады. Осыған орай, біз жүйелі түрде рейдтік іс-шаралар өткізіп тұрамыз, – дейді Әл-Фараби ауданы әкімінің орынбасары Серік Нұрманов.
Тексеру барысында құқық қорғау қызметкерлері көше бойында косметикалық өнімдерін ұсынып отырған азаматшаға мән-жайды түсіндірген еді, сатушы бірден алғаш рет сауда жасап тұрғанын айтып, ақталды. Заң бойынша оған ескерту берілді.
Мамандардың айтуынша, көбіне сатушылар не сатса да, барлығын адалынан атқаратынын, тауарды еш жерден ұрлап алмайтынын уәж ететін көрінеді. Дегенмен, әкімдік қызметкерлері тарапынан жасалған лайықты жәрдемді пайдаланып, жыл басынан бері бұған дейін ретсіз саудамен айналысып келген 95 тұлға «Қырғы базарына» орналастырылыпты. Бұдан бөлек, аудан аумағында 2580 жарнама алынып, 139 кәсіпкер қалалық сәулет және қала құрылысы бөліміне салық төлеуші ретінде тіркелген.
Көше бойында жүйелік пен реттілікті сақтау мақсатында аптасына 2 мәрте түсіндірме жұмыстарын жүргізіп келген аудан әкімдігі жыл басынан бері 79 заңсыз дүңгіршектің қызметіне шектеу қойыпты. ҚР Әкімшілік Кодексінің 204-бабы бойынша 495 хаттама толтырылған. Оның 27-не 360 мың теңге көлемінде айыппұл салынды. Оның 217 мың теңгесі өндірілген. Қазіргі кезде аудан аумағында заңсыз жұмыс істеп тұрған тағы 23 дүңгіршек анықталып отыр.
Сонымен қатар, ҚР-ның жарнама туралы заңына сәйкес, аудандағы көшелердің бойларындағы нысандар иелеріне түсіндірме жұмыстары жүргізіліп, ретсіз және заңсыз орналасқан жарнамалар орындарынан алынуда. Бұл ретте, Заңда көрсетілген 505-бап бойынша 693 заңсыз жарнама иесіне хаттама толтырылды. Оның 7-не 300 мың теңге көлемінде айыппұл салыныпты. 212 мың теңгесі өндірілген.
Оңтүстікте – жаңа әкім
Оңтүстік Қазақстан облысында ауыс-түйіс орын алды. Кешегі аптада Жансейіт Түймебаев облыс әкімі болып тағайындалды. Өңірге келген ҚР Премьер-Министрі Бақытжан Сағынтаев Оңтүстік Қазақстан облысы активіне жаңа әкімді таныстырды.
Облыстық мәслихаттың кезектен тыс сессиясында Б. Сағынтаев Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың облыс әкімі қызметіне Қазақстанның Түркиядағы Елшісі Жансейіт Түймебаевтың кандидатурасын ұсыну туралы хатын оқып берді.
«Жансейіт Қансейітұлы Түймебаев Оңтүстік Қазақстан облысының әкімі болып тағайындалсын, ол Қазақстан Республикасының Түркия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметінен, Қазақстан Республикасының Албания Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі міндетін қоса атқарудан босатылсын», – делінген Жарлықта. Мәслихат депутаттары аталған кандидатураны бірауыздан қолдады. Облыс активінің алдында сөйлеген сөзінде Б.Сағынтаев бұрынғы әкім Б.Атамқұловқа атқарған қызметі үшін алғысын айтты.
Түймебаев Жансейіт Қансейітұлы Оңтүстік Қазақстан облысында 1958 жылы дүниеге келген. Филология ғылымының кандидаты, профессор. Қазақ мемлекеттік университетін, Мәскеу мемлекеттік әлеуметтік университетінің заң факультетін бітірген. Еңбек жолын Қазақ мемлекеттік университетінде бастаған. Сыртқы істер министрлігінде, Қазақстан Республикасының Түркия Республикасындағы Елшілігінде, Президенттің Протоколы қызметінде жауапты қызметтер атқарған. Түркия Республикасының Ыстамбұл қаласындағы Қазақстан Республикасының бас консулы, Қазақстан Республикасы Президенті Протоколының бастығы, Қазақстан Республикасы Президентінің кеңесшісі-Протоколының бастығы.
2006 жылы ақпанда Қазақстан Республикасының Ресей Федерациясындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі болып тағайындалды.
2007 жылы қаңтарда айынан Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрі болып тағайындалды. 2010 жылы қазанда – Қазақстан Республикасының Түркия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі болып тағайындалды. 2011 жылы наурызда Түркия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі Қазақстан Республикасының Албания Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметін қоса атқарушы болып тағайындалды Облыс активінің алдында сөйлеген сөзінде Б.Сағынтаев бұрынғы әкім Б.Атамқұловқа атқарған қызметі үшін алғысын айтты.
– Мемлекет Басшысының маған білдірген сенімі үшін Нұрсұлтан Әбішұлына зор алғысымды білдіремін! Және де Оңтүстіктің халқына, маған қолдау көрсеткен депутаттық корпусқа, барша әріптестеріме үлкен рахметімді айтамын, – деді Бейбіт Бәкірұлы өзіне сөз берілгенде. – Біз Елбасының барлық тапсырмаларын орындауға тырыстық.Сол тапсырмалардың ең негізгілері – халықтың жағдайын жақсарту, өңірге инвестиция тарту, дағдарысқа қарсы іс-шаралар қабылдау. Мемлекеттік бағдарламалар сәтті жүзеге асырылды. Асырылып та жатыр. Елбасының және Үкіметтің тапсырмаларын орындау нәтижесінде, облыс еліміз бойынша алдыңғы қатарда. Біз үшін басшылықтың тапсырмаларын орындау – үлкен жауапкершілік. Алдағы уақытта да, Елбасының сенімінен үнемі шығуға және маған жүктелген тапсырмаларды орындауға дайын екенімді айтқым келеді!
Ал Бейбіт Атамқұлов Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың Жарлығымен Қазақстан Республикасының Қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі министрі қызметіне тағайындалды.
Нәзипа ҚЫДЫРОВА: «Пробация қызметі – сотталғандарды қайта тәрбиелеуге үлес қосады»
Еліміздегі қылмыстық-атқару жүйесіне пробация қызметінің енгізілгеніне көп болған жоқ. Оның Қазақстанда заңды түрде жүзеге аса бастағанына – 1 жыл. Сонымен, пробация қызметі деген не? Оның мақсаты мен міндеті қандай? Осы сұрақтарға жауап алу үшін Шымкент қаласы, Еңбекші аудандық №1 пробация қызметі бөлімінің инспекторы, әділет аға лейтенанты Нәзипа Қыдыровамен сұхбаттасқан едік.
– Нәзипа Болатқызы, пробация қызметіне кеңірек тоқтала кетсеңіз. Ол қандай жүйе?
– Н.Назарбаевтың «Бес институционалдық реформасын жүзеге асырудың 100 нақты қадамы» атты Ұлт жоспарындағы басты тапсырмаларының бірі – бас бостандығынан айыру орнынан босатылған әрбір сотталған адамға қоғамда өз орнын табуға көмектесу. Сонымен қатар, ҚР-ның 2010-2020 жылдарға арналған Құқықтық саясат тұжырымдамасында бас бостандығынан айырумен байланысты емес қылмыстық жазаларды орындауға жауап беретін пробация қызметін құру туралы міндет қойылған болатын. Қазіргі таңда Мемлекет басшысының осы тапсырмасын орындау мақсатында көптеген шаралар қолға алынуда. «Пробация» – латын тілінен аударғанда «сынау» деген мағынаны білдіреді. Бостандығынан айырмайтын жазаға кесілген немесе мерзімінен бұрын шартты жазаға босаған сотталушыны бақылап және тексеріп қана қоймай, оған еркін өмірге бейімделуге, жұмысқа орналасуына, білім алуына көмектесу – пробация қызметкерлерінің міндеті. Адамның қылмыс жасағанына қарамастан, оның түрмеге отырмауына мүмкіндік беру. Ол үшін қылмысқа барған адам сот міндеттеген шарттардың барлығын орындауы керек. Осылайша, байқаусызда сүрінген жандар болса, оларды түзеу мекемесіне отырғызбай, қайта тәрбиеленуіне мүмкіндік беріп, әлеуметтік мәселелері болса шешуге ықпал жасайды.
– Пробациялық бақылаудың мақсаты қандай?
– Пробациялық бақылаудың мақсаты – заңмен немесе сотпен белгіленген міндеттерін орындауларын бақылау арқылы әлеуметтік әділеттілікті қалпына келтіру, сотталғандарды түзелу жолына түсіру, қайта қылмыс жасаудың алдын алу, шартты түрде сотталғандардың жалпыға ортақ әлеуметтік, моральдік және құқықтық нормаларды сақтауы болып табылады. Шартты түрде сотталғандарға әлеуметтік-құқықтық көмек көрсетудің негізгі бағыттары – білім алуына, кәсіп түрлерін игеруіне, жұмысқа орналасуына, емделуіне және құқықтық кеңестермен қамтамасыз етілуіне көмек көрсету. Себебі – қылмыс жасап, өзін қоғамға қажетсіз сезініп, алдағы өмірінен үміт үзгендер аз емес.
– Пробация қызметі қалай жүзеге асады?
– Бас бостандығын шектеу түріндегі жазаны өтеу мерзімі – пробация қызметі заңды күшіне енген сот үкімін, қаулысын орындауға қабылдаған күннен бастап, олардың тұрғылықты жері бойынша жүзеге асады. Пробациялық бақылау мерзімі шартты түрде сотталған адамды пробация қызметінің есебіне қойған кезден бастап есептеледі. Сотталған азаматты есепке қою кезінде оның тұрғылықты жерін, денсаулық жағдайын, білім деңгейін және еңбекпен қамтылғандығын, сондай-ақ, оған ұсынылатын әлеуметтік-құқықтық көмектің көлемін айқындау үшін қажетті өзге де мәліметтерді анықтайды. Сотталғанға әлеуметтік-құқықтық көмек беру, оған қатысты пробациялық бақылауды жүзеге асыру және тоқтату тәртібін түсіндіреді. Тіркелуі үшін Пробация қызметіне келу күндерін белгілейді. Сотталған адамға сот жүктеген міндеттерді орындау тәртібін және мәжбүрлі еңбекті орындау немесе орындамағаны және пробациялық бақылау шарттары мен тәртібін бұзғаны үшін жауапкершілікке тарту тәртібін түсіндіреді.
– Ал сотталған азамат осы қызметтің өзіне жүктеген міндеттерін орындамаған жағдайда қандай шара қарастырылады?
– Шартты түрде сотталған адам өзіне сот жүктеген міндеттерді орындамаған не тәртіп бұзушылықтарды қайталап жасаған жағдайда, сондай-ақ, пробациялық бақылаудан жасырынса, пробация қызметі сотқа шартты түрде соттаудың күшін жою және сот үкімімен тағайындалған жазаны орындау туралы, ал кәмелетке толмаған сотты болғанға қатысты пробациялық бақылау мерзімін бір жылдан аспайтын уақытқа ұзарту туралы ұсыныс енгізеді.
– Пробациялық бақылаудан соң қайта сотталғандар бар ма?
– Қазіргі таңда Еңбекші ауданы бойынша, 531 азамат пробациялық бақылауға алынған. Шартты түрде сотталғандар мен бақылаудан бөлек бас бостандығынан айырылғандарға әлеуметтік-құқықтық көмек көрсетуге ықпал етудің маңызы зор. Осыған орай, Шымкент қаласы, Еңбекші аудандық №1 пробация қызметінің мамандары жергілікті атқарушы органдармен бірлесе отырып, қайта қылмыс жасамауға және құқықбұзушылықтарды болдырмау үшін жұмыс жасаймыз. Олардың жүріс-тұрысын бақылап қана қоймай, әлеуметтік-құқықтық, заңгерлік, медициналық, психологиялық және тағы да басқа көмектер көрсетіледі. Пробациялық бақылаудан соң қайта сотты болғандар жоқ. Олар өздерін қоғамға қажет екенін түсініп, тура жолмен жүруге тырысады.
– Әлемде пробацияның неше түрі жұмыс істейді?
– Пробацияның төрт түрі бар. Сол себепті сотқа дейінгі, шартты-үкімдік, пенитенциарлық және постпенитенциарлық пробация түрлері кеңінен қолданылады. Оның біріншісі – еліміздегі құрылғалы жатқан институт – балалар омбудсмені. Бұл құрылым жұмыс істей бастаса, ақ пен қараны ажырата алмай, қылмысқа барған жеткіншектердің құқығын қорғау барысында маңызды болмақ. Екіншіден, «Нельсон Манделла ережелері». Мандела ережелері қабылданғаннан кейін түрмелерде соңғы 60 жыл бойы қалыптасып қалған «тәртіптің» 80 пайызы қайта қаралған. Жаңартылған Ереже сотталғандарды қоғамға қайта бейімдеудің тәсілдерін өзгерткен. Үшіншіден, әйелдер колониясының қызметкерлерін және колонияда жазасын өтеушілер арасында оқу-дәрістер өткізу. Төртіншісі – жасөспірімдерге арналған пробация қызметі. Әлемдік тәжірибеде кеңінен қолданылатын бұл қызмет шетелдерде бірнеше бағыттан тұратын үлкен жүйеге айналған.
– Демек, пробация қызметі сотталғандарды айыптаушы емес, керісінше, оларды тәрбиелеуші қызмет қой...
– Дәл солай. Әрине, пробация қызметінің құрылғанына көп уақыт өте қойған жоқ. Дегенмен, қоғамнан оқшауламай-ақ, қылмыстық жазаларды барынша кеңінен қолдануға жағдайлар туғызып отыр. Бұл – тура жолдан адасып, жазалы болған азаматтарға деген ізгілікке толы қамқорлық. Олардың түзеліп, қоғамның бір бөлшегіне айналады деген берік сенім бар.
Сотталушының кінәсі қанша жерден ауыр болса да, ол мемлекетіміздің азаматы деген аттан айырылмайды. Пробациялық бақылау – істі болғандардан өш алу мақсатында емес, керісінше оларды тәрбиелеу үшін қолданылатын қызмет.
– Әңгімеңізге рахмет!
Сұхбаттасқан
Э. МАҚСАТ
Низамиддин ЖАМАШОВ: «Әдiл сот – демократиялық мемлекеттiң негiзгi бағдары»
– Низамиддин Қазыбайұлы, алдағы маусым айында Астана қаласында өтетін ҚР Судьялар Одағының кезектен тыс VII съезінің негізгі мазмұн-бағыты қандай? Бұған дейінгі белгіленген міндеттер қаншалықты деңгейде атқарылды?
– Тәуелсіздік жылдарында қазақстандық сот жүйесі биліктің белді бір тармағына айналды. Қазақстан судьялар қауымдастығы үшін бұл жылдар ғасыр жүгін арқалаған, ізденістерге толы жылдар болғаны шындық. Осы уақыт аралығында мемлекет тарапынан сот саласына соттардың материалдық-техникалық жабдықтармен қаржыландырылуына, судьялар мен сот қызметкерлерінің жұмыс істеуіне көп көңіл бөлінді.
Судьялар қауымдастығы съезден съезге дейінгі атқарылатын жұмыстарының мақсат-мүддесін айқындап беретін алқалы жиындарда судьялар арасындағы парасаттылық пен әділдік, моральдық тазалық, кәсіби біліктілікті арттыруға ерекше назар аударады. Қазақстан Республикасы Судьяларының әр съезінде қабылданған шешімдері кезең-кезеңімен орындалып келеді. Бұған дейінгі Судьялар одағының VI съезіне Мемлекет Басшысы Н.Ә.Назарбаевтың қатысуы – судьялардың және жалпы алғанда сот жүйесінің ел дамуы үшін маңыздылығын айқындап берді. Судьялардың съезі құқықтық мемлекеттің қалыптасуына негіз болатын мақсаттардың орындалуына септігін тигізді. Бұл тұста Елбасының «Әділетті, сатылмайтын сот – демократиялық, құқықтық мемлекеттің ең маңызды негізі» деген сөзін атап өтуге болады. Шын мәнінде, қай кезде де сот адамның құқығы мен бостандығын қорғаудағы мемлекеттің басты тетігі болып табылады.
Бұл жолғы съезд судьялардың кәсіби және моральдық бейнесіне деген қоғам талабының артуын, сонымен қатар, Судьялар әдебінің жаңа кодексін қабылдау қажеттігіне байланысты бірқатар ұсыныс-шешімдерді қайта қарастыруды көздейді. Сондай-ақ, ҚР Президенті Н.Назарбаевтың жариялаған бес институционалдық реформаны іске асыру жөніндегі «100 нақты қадам – баршаға арналған қазіргі заманғы мемлекет» – Ұлт Жоспарының №19 қадамын іс жүзінде орындауға бағытталып отыр.
– Мемлекет Басшысының жариялаған Ұлт Жоспарында көтерілген міндеттер еліміздегі Сот жүйесін дамытуға қаншалықты ықпалын тигізді?
– Бүгінде бүтін ел болып мемлекетіміздің жарқын болашағы үшін үлкен іске қызу кірісетін сәт туды. Оның негізгі бағдары – Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың әлемдік дағдарысқа қарсы біртұтас болып көрсетуде баламасы жоқ, дәлелі тұжырымды, ұстанымы кесімді 5 халықтық бағыттан тұратын ұлттық жоспары болмақ. Бұл – тәуелсіздіктің аз ғана жылында көптеген мемлекеттер жете алмаған биік белестерді еңсерген Қазақстанның әлемнің алдыңғы қатарлы 30 елінің қатарына қосылу үшін жасаған ғасырлық межесі болып табылады. Ұлт Жоспарына қатысты Мемлекет басшысы: «Бұл 100 қадам жаһандық және ішкі сын қатерлерге жауап болмақ, сонымен бір мезгілде жаңа тарихи жағдайда 30 дамыған елдің құрамына ену жоспарына айналады. Ал реформаларды жүзеге асыру – алдағы 10 немесе 15 жылға негізделген жалпыұлттық нөмірі бірінші мақсат-міндет болып табылады», – деп атап өткен еді.
Елбасы ұсынған 5 институционалдық реформа жалпыжұрттық деңгейде бірден қолдау тауып, халықтық реформа деген лайықты атқа ие болды. Бұл жаңа Ұлттық Жоспардың көкжиегі кең, маңызы мен нәтижесі орасан зор екенін айғақтайды. Қазақ елі күн санап көркейіп, дамып келе жатқаны ақиқат. Елбасының реформалық бағдары және оның орындалу жолындағы тиянақты 100 қадамы еліміздің өсіп-өркендеуіндегі тездеткіш катализатор іспетті. Осы жүйелі жоспарда мемлекет тарапынан халықтың рухани-мәдени дамуына да баса назар аударылған.
Бес халықтық реформада көрсетілгендей, «Кәсіби мемлекеттік аппарат құру» – баршаға бірдей осы заманғы мемлекеттің ең қымбат қазынасы – адам болып саналатын ел үшін алдымен халықтың жағдайына, халықтың әл-ауқатының тұрақтылығына қызмет ететін мемлекетшіл ортаны қалыптастыруды білдіреді. Отаншыл, психологиясы мығым нағыз патриоттарды сомдап шығарудағы алғышарт болмақ. Ал «Заңның үстемдігін қамтамасыз ету» арқылы азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау сот жүйесінің тәуелсіздігі көптеген даулы мәселелерді шешпек. Осы тұрғыда құқық қорғау мен сақтандыру жұмыстары күшейеді деп жоспарланып отыр. «Есеп беретін мемлекет қалыптастыруда» Елбасының көздеп отырған нысанасы – халық мүддесі. Елмен санасу, кез келген мемлекеттік мәселені шешуде қараша халықпен ақылдасу, халыққа есеп беру, боямасыз нақты атқарылған жұмыстар, болашаққа бағдар келешекте бүге-шігесіне дейін елдің назарында болмақ. Бұл таңдалып отырған бағыт ішкі саясат құрудағы тың тәсіл нағыз демократияға қарай қарымды қадам болмақ.
Еліміздің жыл өткен сайын жаңаша бағыт-қарқынмен алға басуы халқымыздың береке-бірлігін, бақ-дәулетін одан сайын нығайтуда. Елбасы айқындап берген сындарлы саясаттың өміршең екеніне барша халық көз жеткізіп отыр. Бүгінде мемлекет жүктеген міндеттерді жүйткіген уақыт талабына сай жүзеге асыру – барлық құзырлы органдар мен мекеме-ұйымдарда қызу қарқынмен жүргізілуде. Соңғы жылдарда еліміздің сот жүйесінде де біршама игі істер қолға алынды. Бұл орайда, Президент: «Қазақстанның сот жүйесі алдыңғы қатарда болуы қажет. Бұл туралы мен Стратегияда нақты көрсеттім. Барлық құқық қорғау органдары ішінен ең жоғары тұрғаны Жоғарғы Сот болып табылады. Жоғарғы Соттың абыройы – Қазақстанның абыройы, жалпы биліктің абыройы», – деп еліміздегі соттардың беделіне айрықша баға берді.
– Соттың абырой-беделімен қатар, қоғамның жауапкершілігі мол ауыр жүгін мойнына артқан судьялардың біліктілігіне қандай талаптар қойылады?
– Қазақта «билік айту оңай, біліп айту қиын» деген сөз бар. Әділ қазылық ету – кез келген судьяның қасиетті парызы. Ол үшін заңды бес саусақтай білу жеткіліксіз. Ең бастысы, би адал, әділ болуы керек. Қазы – халықтың ожданы. Ол қара қылды қақ жарған әділ болса, даугерлер төреліктің дұрыстығына күмән келтірмейді. Айыпкер «заң бұзғанға зауал бар» екенін түсінеді.
Жыл басынан бері қолданысқа енген Қазақстан Республикасының Қылмыстық, Қылмыстық-процестік, Әкімшілік құқық бұзушылық, Қылмыстық атқару кодекстері көпшілік тарапынан кеңінен қолдау табуда. Бұл ретте, еліміздегі сот әділдігін іске асыруда оның халыққа ашық және қолжетімді болуы – Елбасы алға қойған ең жауапты міндет. Бұл жауапкершілікті біздер барынша сезініп, берілген тапсырмаларды одан әрі де тыңғылықты атқаруға тиістіміз. Ол үшін өзіміздің ұлттық заңнамаларымыздың қасиетін терең ұғынып, қадіріне жете білгеніміз жөн.
Судья – мәртебесі Конституциямен ерекше белгіленген мемлекеттік лауазымдық тұлға. Оның өкілеттілігі тек заңда белгіленген негіздер бойынша ғана тоқталуы, тәуелсіздігі мен оған ешкімнің тиіспеуі сот билігі дербестігінің кепілі болып табылады. Судьяның осындай биік мәртебесі оған зор жауапкершілік жүктейді. Оның шығарған шешімі адамның тағдырына, елдегі заңдылық пен құқықтық тәртіптің жағдайына ықпал етеді. Сондықтан, мемлекет нақты адамға осындай жоғарғы жауапкершілікті арта отырып, соған лайықты биік мәртебе беріп, одан кәсібилікті, іскерлік қасиеттердің болуын, өзінің жұмысын ұйымдастыра білуді талап етеді, сондай-ақ, оған жоғары моральдік-этикалық міндеттер жүктейді.
Судья кәсіби қызметінде тәуелсіз болып сот әділдігін жүзеге асыру кезінде заңға ғана сүйенуі тиіс. Шешім шығарған кезде адал әрі әділетті болуға міндетті. Судья әдебінің кодексінде судья қоғам өкілдерінің сот жүйесіне деген сенімін нығайту мақсатында тәртіптің жоғары әдептік стандарттарын ұстануға және жетілдіріп отыруға міндетті деп көрсетілген. Мұның өзі жеке адамның, қоғам мен мемлекеттің мүдделерін қорғаудың үйлесімді ұштасуын қамтамасыз ететін тәуелсіз сот әділдігін жүзеге асырудың негізі қағидаларының бірі болып табылады. Мемлекет басшысы соттардың тәуелсіздігін нығайту қажеттігін әрдайым айтып келеді.
Заңды сыйлау, оны орындау біздің қоғамның да басты шарттарының бірі болуы тиіс. Осы орайда, Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың: «Халқы заңын сыйлайтын, сотына сенетін қоғам – ең дамыған қоғам» – деген қанатты сөзін әр азамат жадында сақтап, бойтұмардай бағалай білгені абзал дер едім.
– Заман үдерісіне сәйкес, сот төрелігінің ашықтығы мен жариялылығын қамтамасыз ету бағытында сот ғимаратын заманауи құрылғылармен жабдықтау мәселесі толық жүзеге асып отыр ма?
– Электронды сот ісін жүргізуде заманауи жетістіктерді тиімді пайдалана білу – барлық соттар үшін және сот төрелігін халық алдында шынайы, ашық та қолжетімді етіп көрсетудің бірден-бір оңтайлы тәсілі. Біз заманның өзі ұсынып отырған мұндай озық технологиялық жетістіктерді сот жүйесінде әрдайым сәттілікпен пайдалануды дамыта беруіміз керек. Бұл үрдіс азаматтардың және қоғамның соттарға деген сенімін одан сайын арттыра береді деп ойлаймын.
Соңғы жылдары сот жүйесінің материалдық базасы едәуір нығайтылып, барлық соттар техникалық жабдықталып, сот әділдігін атқарудың заманауи стандарттарына сай ғимараттарда орналастыру жұмыстары жалғасын табуда. Міне, соның айқын дәлелі ретінде республика соттары заман талабына сай салынған ғимараттармен толыға түсті. Биылдың өзінде аудандық соттармен қатар, бірнеше облыстық және қалалық соттардың ғимараттары жаңарып, жабдықталды. Мысалы, біздегі Еңбекші аудандық сотының ғимаратындағы 9 залдың 6-ына АВF бейнебақылау қондырғылары орнатылған. Онда сот процестері қондырғыда толығымен жазылып, сот төрелігімен келіспеген тараптар үшін бейнежазба арнайы сақталады. Бұл тұрғыда, сот ғимараттарының заман талабына сай жабдықталуы – заңды сыйлайтын, заңға жүгінетін жұртшылыққа ортақ қуаныш дер едім. Өйткені, сот ғимараттары халыққа қолайлы қызмет көрсетіп, көңілдерінен шығып жатса, олардың да сотқа деген сенімділігін, жылы көзқарасын қалыптастырады. Бұған қоса, ақпараттық-коммуникациялық технологияның соңғы үлгілерімен жабдықталған сот отырысының залдары судьялар жұмысын ұтымды атқаруына тың серпіліс береді. Бұл өз кезегінде сотқа жүгінген азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін шынайы қорғаудың сапасын одан әрі арттыра түсері анық. Осы орайда, айта кетсем, Еңбекші аудандық сотында ағымдағы жылдың 4 айында азаматтық істер бойынша барлығы 247 іс қаралған. Яғни, өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстыра алғанда, 160 іске кемігені байқалады. Тиісінше, қылмыстық істер бойынша биыл 63 іс қаралып, өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстыра алғанда 41 іске артқан.
Барлық әлем халықтары заңмен жүріп, тұрады. Оны құрметтейді, мүлтіксіз бағынады. Осы ретте белгілі қоғам қайраткері Теодор Рузвельттің: «Заңнан жоғары немесе төмен тұратын адам жоқ. Заңға бағыну талап етіледі, ол мейірімділік ретінде сұралмайды», – дегенін сотқа жүгінген әр адам қаперінде ұстағаны жөн-ақ.
Біз Мәңгілік Ел боламыз деп, кемел мемлекет құруды көздеген халықпыз. Сот төрелігінің әділдігі мен жедел әрі толық орындалуы – кез келген елдің кемел болмысының көрінісі. Сот жүйесінің дамуы тоқтап қалатын құбылыс емес, оны үздіксіз жетілдіріп отыру керек. Біз бұл бағыттағы жұмыстарды жалғастыра береміз.
Халқы заңын сыйлайтын, сотына сенетін қоғам – ең дамыған қоғам. Біздің мақсатымыз – нақ осындай қоғам құру. «Қазақстан – 2050» стратегиясының басты межелерінің бірі – осы.
– Келелі әңгімеңізге рахмет!
Сұхбаттасқан
Жеңісбек СЕРІКҰЛЫ
Заң бұзғандарға ескерту берілді
Арнайы құрылған жұмыс тобы ең алдымен, қаланың кіре беріс қақпасы саналатын «Шымкент» теміржол вокзалында болып, ондағы қызмет көрсету орындарының иелеріне тиісті ескертулер жасады. Мәселен, вокзал ғимаратының маңдайшасында жазылған «Шымкент» сөзінің «Ш» әріпі түсіп қалған. Бұл жөнінде вокзал басшылығына ескерту берілді.
– Шараның мақсаты – қаладағы сауда орындары мен қызмет көрсету орталықтары атауларының дұрыс жазылуын бақылау. Кәсіпкерлерді тіл заңдылығын сақтауға шақыру. Маңдайша жазулары тілдік нормаға сай келмейтін дүкен, сән салондары, кафе, мейрамханалар басшыларына мерзімдік хат беріп, ескерту жасалуда. Мәселен, «Шымкент» теміржол вокзалындағы жарнама тақтайшаларының көпшілік атауы тек қана ағылшын және орыс тілінде ілінген. Бұл еліміздің Тіл туралы заңына қайшы. Мамандар осы ретте кәсіп иелеріне тіл заңдылықтарын түсіндіріп, 15 күн ішінде айтылған ескертуден нәтиже шығаруын талап етті, – деді аудан әкімдігінің мәдени-ағарту бөлімінің жетекшісі Жәнібек Оспанов.
Мұндай түсіндірме шаралары алдағы уақытта тұрақты түрде жалғасын табатын болады.
