Шымкент келбеті

Туризм – әлемдік экономикада маңызы зор, ауқымы кең сала. Қазақстандағы туристік сала негізінен сыртқа шығу туризмінің дамуына бағытталған. Ал сырттан кіру жəне ішкі туризм баяу дамып келеді. Халықаралық туризм нарығы түрлі елдердің экономикасы үшін шешуші сала болып табылады, ал туристік қызмет барған сайын сұранысқа ие болып келеді. Ал бұл саланың еліміздің шырайлы аймағы Оңтүстікте – Шымкентте даму деңгейі қандай?

Улуқбек ХАМИДОВ, Гид:

Еуропалықтарға еуропа асханасы жаңалық емес!

– Шымкентте туризм саласы нашар деп айта алмаймын. Десек те дамыту қажет. Кемшіліктер де жетіп артады. Атап айтар болсақ, біріншіден – миллионға жуық халқы бар қаламызда шетелдік туристерге сапалы қызмет көрсететін, ағылшын тілінде жақсы сөйлей алатын үш-ақ гид бар. Жапон, қытай тілдерін айтпай-ақ қоя салайын. Қалада ешкім шет тіліін білмейді деуден аулақпын, бірақ олар гид ретінде қаланы таныстыра алмайды. Ары кетсе аудармашы болуы мүмкін. 

Екіншіден, туристердің қауіпсіздігі қорғалмаған. ТМД елдерінің ішінде көрші өзбек елін мысалға алсақ, оларға шетел туристерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ететін туристік полициялар жұмыс істейді. Олар туристердің терористік қауіпсіздігін, алаяқтық қауіпсіздігін және тағы да басқа келеңсіз жағдайларды болдырмаудың алдын алады. Ал біздің елде ондай штат қарастырылмаған. Соның салдарынан туристердің такси жүргізушілерінен, дүкен сатушыларынан және басқа да қызмет көрсету саласындағы адамдардан алданып қалған кездері де болды.

Шымкентке шеттен келушілердің басым бөлігі бизнес-туристер. Қаламызбен арнайы танысып, тамашалауға келетін туристер некен саяқ. Басты олқылығымыздың бірі – шымқалалықтардың мәдениеті туристерге қызмет көрсетуге дайын емес – дөрекі. Өзбекстанға барсаңыз халқы деген иіліп қарсы алады. Сервистік қызмет көрсетуі бізге қарағанда жоғары деңгейде. Ал, Түркияда бірер дәмханаға шәй ішуге кірсеңіз, сіздің турист екеніңізді білсе, бір шынаяқ шәй немесе кофесін тегін сыйлайды. Көбінесе шетел азаматтарымен жұмыс істеймін. Шеттен келген қонақтардың басым бөлігі біздің этно-мәдениетімізді көргісі келеді. Мейрамханалардағы еуропа тағамы еуропалықтарға жаңалық емес. Олар ұлттық тағамдарымыздан дәм татқанды, ұлттық аспаптарда ойналатын күй мен дәстүрлі әндерімізді тыңдағанды ұнатады. Сондықтан қаламызда ұлттық дәмханалар мен онда жанды дауыспен дәстүрлі әндерді орындайтын ансамбль көп болса екен.

Шымкент қаласы халқының саны жылдан жылға артып, аумағы кеңейіп, шаһардың әлеуеті жоғарылап келеді. Жақында облыс әкімі Ж. Түймебаев қалада арбат салынатынын мәлімдеді. Енді сол арбат жағасын ұлттық нақыштағы қолөнер шеберханалар мен тарихымыз бен мәдениетімізден дерек беретін декоративті мүсіндермен көріктендірсе екен. Мәселен, Самарқант қаласында ұлттық шеберханалар өте көп. Бір қызығы ол орындарды әкімшілік тегін берген. Шеберлердің міндеті – ағаштардан әртүрлі бұйымдар жасайды. Мұны туристер қызыға тамашалап, сатып алады. 

Қалаға туристерді тарту үшін ең әуелі этно-мәдениетімізді көтеру қажет. Қала шетінен этно-ауыл құрып, сырттан келген шетелдіктер мұнда зергерлік бұйымдарын сатып алып қана қоймай, киіз басудың түрлі технологияларын өз көздерімен көретін еді. Сонда Шымкентке шетелдіктер логистикалық немесе бизнес қызмет үшін ғана емес, этно-мәдениетімізді тамашалау үшін де келер еді.

Ғани НАЗАРБЕК, 
«Arsha travel» туристік агенттігінің маманы, гид:

Шымкент сияқты қала әлемде жоқ шығар

– Кей қалаларда өзен қаланың шетінен кіріп, екенші жағынан шығып кетеді. Ал Шымқалада Қошқар ата бұлағы қаланың ортасынан бастау алып, қаланы қақ жарып ағып өтеді. Шаһарда тіршіліктің бастауы да сол бұлақ басынан басталған. Халық бірінші орында әулиесін емес, тарихын білуі керек. Шымкент – Кеңес үкіметі кезінде құрылған деген түсінік көпшілікке қалыптасып қалған. 2мың жылдық тарихы бар қаланың қазба жұмыстары 2 жыл бұрын қолға алынған еді. Қазір тоқтап қалды. Көне қалашықтың қазба жұмыстарын қайта жандандырып, қалпына келтіріп, ашық аспан астындағы тарихи мұражай етсе, шетелдіктерді өзіне баурап алар еді. Мәселен, Тараз қаласында осындай көне қалашық бар. Ондағы мұржайды көруге туристер Тараз шаһарына арнайы барады. Жалпы, Шымкентке ТМД елдерінен Ресейден мұсылман халықтары және еліміздің өзге өңірлерінен көптеген адамдар зиярат жасау үшін келеді. Тоғыз жолдың торабы болған Шымқаланың әсем табиғаты мен тарихи орындары шетелдіктердің назарында. Облыстың таулы аймақтарында, қорықханалардағы өсімдіктердің алуан түрлерін тамашалауға келушілердің саны көп. Жақында қаламызға бір топ жапон туристері оңтүстіктегі қызғалдақтарды тамашалауға келді. Қонақтарды қала орталығына көрік беріп тұрған қызғалдақтар емес, қырда өскен жабайы қызғалдақтар көбірек қызықтырды. Тянь-Шянь тауының етегі әлем бойынша қызғалдақтың отаны болып саналады. Қырдағы жабайы қызғалдақтар ежелгі тұқымның түп нұсқасы болып табылады. Жабайы қызғалдақ тұқымын Қошқар ата бұлағының басындағы қырға ексек, көктемде бұлақ жағасына көрік беріп, келген туристерге қаланы таныстыруды осы жерден бұлақ басынан бастар едік.
Біз шетелдік туристерді ұлттық мәдениетіміз бен салт-дәстүріміз арқылы қызықтыра аламыз. Ол үшін қала төңірегіндегі жайылым жерлерде жайлау туризмін дамытуымыз қажет. Табиғат аясына киіз үй тігіп, ішін ұлттық нақышта безендіріп, қонақ үй ретінде пайдалансақ, құба-құп болар еді. Шетелдік қонақтар күбі пісіп, құрт-майдың қалай дайындалатынын көріп, атқа мініп, көкпар тартып, бал қымыздың дәмін татса, үлкен әсер алары анық. Туризмнің бұл түрі Қырғызстанда жақсы дамып келеді. Жайлау туризмін тамашалауға жылына мыңдаған шетелдік турист Қырғыз даласына қарай бет алады. Мұны біздің елде неге қолға алмасқа!

Асанхан ДАРХАН,
«Ontustik tourism center» туристік ақпараттық
орталығының жоба менеджері:

Әуе рейстерінің аздығы келушілердің қызығуын төмендетеді

– Еліміздің Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің мәліметінше 2017 жылдың 9 айының қорытындысы бойынша Оңтүстік Қазақстан облысында туристтер саны 204 485-ті құрады. Бұл алдыңғы жылмен салыстырғанда 62 636-ға немесе 44,16%-ға (141 849) өскенін байқаймыз. Орналастыру орындары саны 209 құрап 42-ға немесе 25,4%-ға (167) өсімді көрсетсе, орналастыру орындарымен көрсетілген қызмет көлемі 2,76 млрд теңгені құрап, былтырғы жылмен салыстырғанда 770 млн-ға немесе 38,69%-ға (1,99 млрд) артқанын көрсеткен.
Қазіргі таңда өңірдегі туристік саланы дамыту негізгі 3 бағытта жүзеге асырылып келеді. Олар – инфрақұрылымды дамыту, қызмет көрсету сапасын арттыру және туристік әлеуетті маркетингтік жылжыту.
Инфрақұрылымды дамыту бойынша облыс аумағындағы туристік нысандарға алып барар жол бойларына бірыңғай жол сілтегіштері, әжетханалар орнатылды. Туристік нысандар аумағында төлқұжаттар орналастырылды. Сонымен қатар, облыс аумағындағы 35 туристік нысанға «Ақпаратты Қазақстан – 2020» мемлекеттік бағдарламасына сәйкес QR-кодтар орнатылды.
Қызмет көрсету сапасын арттыру бойынша Туристік Ақпараттық орталық тарапынан жыл сайын «Мейрамхана ісі», «Мейрамхана даяшылары», «Қонақ үй шарушылығы», «Гид-экскурсовод қызметі», «Туризм менеджменті стандарттары» бағыттарында семинар-тренингтер өткізілді.
Сонымен қатар облыс және қала тұрғындарына арналған түрлі мастер-кластар, курстар, викториналар тұрақты түрде ұйымдастырылып тұрады.
Туристік әлеуетті маркетингтік жылжыту бойынша Қазақстан және шетел қалаларында роуд-шоулар, презентациялар, көрмелерде туристік әлеуетті таныстыру жұмыстары үнемі жүргізіліп, одан бөлек шетел және қазақстандық ірі туроператорлар мен турагенттер және бұқаралық ақпарат құрал өкілдеріне арналған ақпараттық турлар ұйымдастырылып, өткізіледі.
Қазіргі кезде, облысқа және қалаға келуші туристердің басты бөлігі көршілес жатқан Ресей, Қытай Халық Республикасы, Түркия, Өзбекстан мемлекеттерінен келеді. Одан өзге, Еуропа мемлекеттері мен Жапония және Оңтүстік Корея мемлекеттерінен келуші азаматтар саны артуда.
Келуші туристердің қызығушылығын негізгі 3 бағытқа бөлуге болады: тарихи-мәдени туризмі (сакралды жерлер), экологиялық туризм және емдік-сауықтыру туризмі.
Шымкент қаласынан әлем қалаларына әуе рейстерінің аздығы да туристердің қызығушылығын төмендетеді. Шымкент қаласының әуежайын жаңарту және кеңейту жұмыстары бұл мәселені шешеді деп ойлаймын. Әуежайдың кеңеюі жаңа әуе бағыттарының көбеюіне және барлық әуе рейстерінің жиілеуі туризмді дамытуға оң ықпал бермек.

Кеңес ИСМАЙЛОВ,
Қазақстан республикасының туризм
саласындағы құрметті қызметкері:

Біздің қазақ қызмет көрсетуге намыстанады

– Бүгінгі таңда өңірімізге келіп кететін туристер үшін Шымкент жалғыз логистикалық орталық. Сондықтан міндетті түрде шетелдік туристер Шымкентке келеді. Ары-бері Жібек жолынан өтетін туристер, Қырғызстан, Қытай, Ресейге бара жатқан туристің барлығы міндетті түрде Шымкентке аялдайды. Шаһардың құдыреттілігі де сол тоғыз жолдың торабы. 

Шымкентте бүгінгі таңда кез келген туристің талабына сай қонақ үйлер бар. Екі бес жұлдызды қонақ үй, оншақты 4-5 жұлдызды қонақ үйлер және қарапайым хостелдер туристтерге қызмет көрсетуге әзір. 

Туристерге тағы бір қажеттілік – бұл тамақ мәселесі. Бұл жөнінде еліміз бойынша Шымкентке тең келері жоқ. Бізде мейрамхана мен әртүрлі этнос өкілдерінің асханасы өте көп.
Әлемде туризмнің бірнеше түрі бар – Эко туризм, бизнес туризм, тарихи туризм, медициналық туризм т.б. Ал Шымқалада туризмнің барлық түріне жақсы жағдай жасалған. Оның ішінде тарихи туризмді енді дамытып келе жатырмыз. Тәуелсіздік алаңы жанындағы көне қалашықтың орнын қайта қалпына келтірілсе – Қазақстан бойынша жалғыз көне қалашық болар еді. Бұл да бір-екі жыл көлемінде шешіледі деп үміттеніп отырмыз. Жалпы, облысымызға тарихи туризм үшін келетіндер үшін де Шымкент логистикалық орталық ролін атқарады. Сонымен бірге шетелден арнайы келетін туризмнің бірі – бизнес туризм. Қалада конференциялар, семинарлар ұйымдастырылып жатыр. Оның барлығына шетелдік қонақтар қатысуда.
Екі жылдан бері бізде мәдени туризм де жақсы жолға қойылды. Мәселен, жақында қала аралап жүргенімде басқа өңірден келген туристермен танысып қалдым. Олардың айтуынша қалаға қызғалдақты тамашалауға келген екен. Бұл өте қуанарлық жәйт. Ақпарат таратуда миллионнан астам қызғалдақтың егілгені жайлы әлеуметтік желілерде жақсы пияр жасадық деп ойлаймын. Алдағы уақытта Шымқалада қызғалдақты туризмнің негізі деп алатын болсақ, бұл үшін қаржыны аямау керек. Қаржы жұмсалмаған жерге, қаржы келмейді. Сәуір айының ортасында Шымкентке қызғалдақты тамашалау үшін өзге өңірлерден және шетелден қонақтар келеді деген ұғымды қалыптастыру керек. Халық та мұндай сәтке дайын тұрады.
Туризм – қызмет көрсету деген ұғымды білдіреді. Ал біздің қазақтар қалаға келушілерге қызмет көрсетуге арланыды. Қызмет көрсетуді құлдық деп біледі. Ең әуелі осындай психологиядан арылуымыз керек! Одан арылмайынша елімізде туризм дамиды деп айта алмаймын!

Туризм әлемдік экономиканың ажырамас бөлігіне айналғаны қашан. Дүниежүзілік туристік ұйымның мәліметіне сүйенсек, қазіргі әлемдік туризм өнеркәсібінен түскен табыс мұнай экспорты мен мұнай өнімдері және автокөлік табысынан кейінгі 3-орында тұр екен. Бұл саланы дамыту арқылы жаңа жұмыс орындарын көптеп ашып, ұлттық табысын молайтып отырған елдер көп. Осы орайда елімізде, оның ішінде Оңтүстікте де қарқынды дамып отыр деп айта алмаймыз. Десек те, соңғы жылдары туризм саласын дамытуға деген талпыныс күшейіп келеді.

Батыс Тянь-Шань сілемдері мен Қазығұрт және Ордабасы тауларының етегіндегі тамаша табиғат аясында орналасқан Шымкент ежелден-ақ саяхатшылар мен ғалымдардың назарын өзіне аударған. Терең тарихы бар шырайлы Шымкент шаhарының табиғаты мен ауа райы адамдардың өмір сүруіне және саяхаттап келген туристерге де өте қолайлы.

Шымкент өмір сүруге қолайлы өңір болғандықтан, қаладағы халықтың саны да жыл сайын өсуде. Оған дәлел ретінде 1913 жылы Шымкентте 19 000 адам тұрса, биыл жыл басында қаладағы халық саны миллионға жуықтап, жүз жылда қала тұрғындарының саны 46 есеге өскен. Шаhар шекарасының аумағы да жылдан-жылға ұлғайып, халықтың тұрмысы да жақсарып келеді.

Сонымен, туған қаламыз жайлы бір ауыз сипаттап өтсек. Шаһарда бірнеше үлкен саябақ пен техносаябақ, Бәйдібек би ескерткіші маңындағы 42 гектар алқапта серуендеп, демалатын орындар мен тарихи саябақ, көптеген үлкен ойын-сауық орталықтары және арнайы «Көрме» орталығы бар. Сәулеті ерекше айрықша «Түркістан» салтанат сарайында концерттерді тамашалай аласыз. Көрнекті ғалым, мәдениет, спорт майталмандары мен халық батырларына, билерге, қоғам қайраткерлеріне арналған ескерткіштер орнатылған. Шымқалада 3 спорт кешені мен 7 стадион және 5 жүзу бассейні, 100-ге жуық спортзал жұмыс істейді.

Бір сөзбен айтқанда, ұлтымыздың ұйытқысы Оңтүстік Қазақстан облысының орталығы – Шымкент қаласы инфрақұрылымы жақсы дамыған Қазақстандағы үшінші қала саналады.

Шымкентте Қазақстандағы ең үлкен әрі теңдесі жоқ дендросаябақ бар. 1979 жылы іргесі қаланған саябақта бүгінде 600-ге жуық өсімдік түрі өседі және шағын көлінде аққу, қаздар жүзіп жүреді. Туристерді бұдан кейін зообақ күтеді. Онда мыңдаған аң-құс тіршілік етеді.Қала аумағында саяхат жасап жүрген меймандар бір сәтке жаңа «Жайлаукөл» демалыс саябағына аялдай алады. Осында орналасқан Орталық Азиядағы ең биік «Altyn eye» шолу әткеншегіне шыққан адам қаланы алақандағыдай анық көретін болады.

Шырайлы Шымкенттің басқа қалалардан тағы бір артықшылығы, мұнда ежелгі шығыс тағамдарын әзірлейтін дәмханалар мен тамақтандыру орындары көп-ақ. Қалада басқа еш жерде кездесе қоймайтын алуан түрлі тағамдар бар. Соның ішінде Шымқаланың әйгілі кәуаптары, тандыры мен самсасы, хош иісті палауы, нағыз шығыс дәстүріндегі шай Оңтүстікке келген қонақтың есінде сақталып қалары сөзсіз.

Бүгінгі шұғылалы шаһардың қадір-қасиетін танытатын аса көрікті Тәуелсіздік саябағы сыртқы сәулетімен ерекшеленеді. Ордабасы алаңындағы Жер-ана монументі мен Тәуелсіздік саябағын ұзындығы 104 метрлік көпір жалғап тұр. Қала тұрғындары бұл көпірді ескі тарих пен жаңа тарихты байланыстырып тұрған «Алтын көпір» деп те атап кеткен. Ал рәміздер алаңында орын тепкен биіктігі 25 метрлік найзалардың ортасында алып көк туымыз әуелете желбіреп тұр.

Шымкентте аялдай тұруға тағы бірнеше күні бар адамның қала маңындағы көрікті де тарихи жерлерді аралап шығуына болады. Бұдан екі жыл бұрын Шымкент қаласына Төлеби, Сайрам, Ордабасы аудандарынан 40-қа жуық елдімекен қосылған еді. Қазіргі уақытта сансыз баптардың мекені көне Сайрам мен қазақтың қасиетті Мәртөбесі және Ордабасы, Төлеби аудандарындағы табиғаты тамаша жерлер қаланың құрамына кірген. Қала аумағының кеңеюіне байланысты адамзаттың алтын бесігі, Нұқ пайғамбардың кемесі тоқтаған киелі Қазығұрт пен бар қазақтың басын біріктірген Ордабасы тауы Шымкентке жақындай түсті. Қалаға қарасты Ақтас ауылынан Қазығұрт тауына 15-20 минутта жетесіз, ал Көкбұлақ ауылынан қол созым жердегі Ордабасы биігіне жаяу шығуға болады.

Жалпы, Оңтүстік туризмі Шымкенттен басталады. Қала Оңтүстік Қазақстан облысының әкімшілік орталығы болғандықтан, аумақтың түкпір-түкпіріне апаратын барлық туристік бағыттар шаһардан бастау алады. Қалада мамандандырылған 20 арнайы фирмалар мен мекемелер туристік қызмет көрсетумен айналысады. Туристік бағыттар тарихи орындар мен экзотикалық аудандарға барып, аң-құс, балық аулау, тау туризмі және мәдени-архитектуралық ескерткіштерді таныстыру секілді салаларды қамтиды.

Шымкентке жақын аймақта орналасқан, табиғаты ғажайып Ақмешіт, Біркөлік демалыс аймақтары мен Сайрам-су шатқалындағы «Альтекс» спорт кешеніне, Бадам шатқалындағы «Қырыққыз» туристік базасына және табиғаттың қайталанбас інжу-маржандары, байырғы қорық - Ақсу-Жабағылы мен Сайрам-Өгем ұлттық паркіне лезде баруға болады. Тау етегінде демалуға барлық жағдай жасалған. Сонымен қатар көне Отырар қалашығы мен қасиетті Түркістанға тағзым етіп, тарихи орындарды аралап келуге болады.

«Шымкент – Қазақстандағы ежелгі шаҺарлардың бірі. Қаланың іргесі XI-XII ғасырларда Қытайға баратын сауда жолы үстінде қаланды» деген мәлімет бар. Дей тұрғанмен, соңғы 10 жыл көлемінде Шымкенттің тарихы тым тереңде жатқаны жөнінде және қаланың негізі бұдан да ертерек қаланғаны туралы белгілі археологтар мен тарихшы ғалымдар дәлелдер келтіруде.

...Шымкент - адам жаны ләззат алатын нағыз құтты мекен. Мұнда демалысқа немесе қонаққа келген адам қаланың сұлулығына көз тоймасы анық. Қаланың қақ ортасынан бастау алатын Қошқарата өзенінің жағалауында көріктендіру жұмыстары қолға алынып, жаңадан бой көтерген демалыс аймағы тұрғындар мен қонақтардың көп жиналып серуендейтін жайлы орындарының біріне айналды. Бұдан бөлек, Шымқаладағы тарихи-мәдени орындар мен жоғары дәрежедегі қонақ үйлер, заман талабына сай дәмханалар мен мейрамханалар, демалыс орындары туристер мен демалушыларға қызмет көрсетуге әзір. Бұған әрі көне, әрі жас Шымкент шаҺары тұрғындарының ақжарқын жүздері мен ақкөңіл пейілдерін және қонақжайлығын қосыңыз. Сонда сіздің іздеген жерұйық осы Шымқала боп шығатыны анық! Оның бәрін көру үшін Шымкентке келу керек.

Осы ретте Елбасымыздың «бұл қаланы шырайлы Шымкент деп атау абзал» деген сөзі ойға оралады. Қазақы қаймағы бұзылмаған қалың жұрт мекендеген Шымқалаға халықтың сүйіспеншілігінің осылай үйлесе өрілуі бар қазақтың арманын бір атауға сыйғызып тұрғандай...

«Қасиетті Қазақстан» жобасына өңірімізден 23 киелі орын енгізілді

Шымкент қаласындағы жергілікті маңызы бар Қаратөбе қалашығына археологиялық зерттеу жұмыстарын жүргізу үшін 31 млн 436 мың теңге, Қаратөбе қорымына археологиялық қазба жұмыстарын жүргізу үшін 40 млн теңге қаржы қарастыру жоспарланып отыр. Бұл туралы облыс әкімі Ж. Түймебаевтың қатысуымен өткен әкімдіктің кеңейтілген мәжілісінде облыстық мәдениет басқармасы басшысының міндетін атқарушы Асылхан Темірхан мәлім етті.

Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласына орай өңірлік комиссия құрылып, «Қазақстанның киелі жерлері», «Қазіргі заманғы Қазақстандық мәдениет жаһандық әлемде» іс-шаралар жоспары бекітілген болатын. Нәтижесінде өңірлік карта жобасы дайындалып, «Қасиетті Қазақстан» республикалық орталығына облысымыздан 104 нысан ұсынылды. Қазіргі таңда республика бойынша 100 нысан іріктелініп алынса, оның ішіне Оңтүстік Қазақстан облысынан 23 нысан еніп отыр. Қалған 81 тарихи-мәдени ескерткіштер жергілікті маңызы бар қасиетті, киелі жерлердің тізіміне енгізілген.

– Шымкент қаласындағы жергілікті маңызы бар Қаратөбе қалашығына археологиялық зерттеу жұмыстарын жүргізу үшін 31 млн 436 мың теңге, Қаратөбе қорымына археологиялық қазба жұмыстарын жүргізу үшін 40 млн теңге, Оба патшалық қорымына археологиялық қазба жұмыстарын жүргізу үшін 24 млн теңге, Қазығұрт тауын тарихи-мәдени орталыққа айналдыру үшін 1 млрд 513 млн теңге, Ордабасы тауына 1 млрд 200 млн теңге қаржы қарастыру жоспарланып отыр, – деді А. Темірхан.

Биыл Шымкенттегі ескі қала орнының аумағында археологиялық парк-музейі, ашық аспан астындағы музей құру үшін жобалық сметалық құжаттамасын дайындауға және археологиялық жұмыстар жүргізуге қалалық бюджеттен 100 млн теңге бөлініп, тиісті жұмыстар атқарылуда.

Бұдан бөлек, алдағы жылы Сайрам ауданындағы «Ханқорған» қалашығына археологиялық қазба жұмыстарын жүргізу үшін 31 млн 436 мың теңге бөлінбек. Биыл Шымкенттегі ескі қала орнының аумағында археологиялық парк-музейі, ашық аспан астындағы музей құру үшін жобалық сметалық құжаттамасын дайындауға және археологиялық жұмыстар жүргізуге қалалық бюджеттен 100 млн теңге бөлініп, тиісті жұмыстар атқарылуда. «Рухани жаңғыру» бағдарламасы бойынша ағымдағы жылы жергілікті бюджет есебінен 38 млн 500 мың теңгеге, ал кәсіпкерлердің есебінен 219 млн 084 мың теңгеге облыстағы сәулет ескерткіштеріне жөндеу жұмыстары, абаттандыру, көгалдандыру инфрақұрылымын дамыту жұмыстары жүргізілді.

Жиын қорытындысында «Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласы аясында облыс әкімдігінің арнайы қаулысы қабылданды. Қабылданған қаулыға сәйкес дарынды тұлғаларға қолдау көрсету, қазақ өнерін насихаттау, әлемдік іс-тәжирібе алмасу мақсатында халық шығармашылығының түрлі жанрлары бойынша жақын және шетелдерге іссапарларға шығу жұмыстары да қарастырылған.

«Патриотизм кіндік қаның тамған жеріңе, өскен ауылыңа, қалаң мен өңіріңе, яғни, туған жеріңе деген сүйіспеншіліктен басталады. Әрбір жер атауының төркіні туралы талай-талай аңыздар мен әңгімелер бар. Осының бәрін жас ұрпақ біліп өсуге тиіс. Туған жерге деген сүйіспеншілік Туған елге – Қазақстанға деген патриоттық сезімге ұласады».

(Елбасы Н. Назарбаевтың
«Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласынан)

Оңтүстіктегі Ақмешіт үңгірі. Соңғы кездері осы киелі мекеннің кереметі жайында республикалық БАҚ беттерінде жиі айтылып-жазылып жүр. Белгілі ғалым, академик Мырзатай Жолдасбеков осында келгенде «Мен дүниеде көп нәрсені көріп едім, мынау нағыз ғажайып екен ғой» деп таңдайын қағып кетіпті. Үңгір Бәйдібек ауданындағы Ақмешіт ауылынан 7-8, ал Шымкенттен шамамен 70-80 шақырым жерде. Қаладан бір жарым сағаттық жол. Осы құпиясы мол мекенге жол тарттық. Сырт көзге елеусіздеу көрінеді. Егер ол жерден кездейсоқ өтсеңіз, үңгірдің бар екендігін байқамауыңыз да мүмкін.

Жанарды арбаған табиғи көрініс

Ақмешітке көбіне дертіне шипа іздеп немесе Жаратқаннан перзент сұрап, құрбандық шалып, ниеттеніп келетін көрінеді. Сондай-ақ ел арасында тіл мен көзден, дуадан құтқаратын мекен ретінде жиі айтылады. Аңызға сенсек, Ақмешіт үңгіріне XII-XV ғасырларда жоңғар шапқыншылығы кезінде он мыңға жуық әскер кіріп, намаз оқыған дейді. Келесі деректе, ертеректе жыланның ордасына айналған үңгірдің иесі айдаһар мен дию пері болған деп те айтылады. Әйтеуір, сыр сақтап жатқан құпия сандық секілді бұл жер. 

Киелі мекенде ұзақ жылдар бойы шырақшы болған Асқар Рүстембекұлы демалысқа шығыпты (Аудан әкімдігінің нұсқауымен бұдан былай ондағы қызметкерді шырақшы деп емес, саяхаттаушы деп атауды ұйғарыпты – С. Т.). Қазіргі гид-саяхаттаушысы Әбдіразақ Мәуленов деген азамат. Мамандығы тарихшы-географ. Бір жылдан бері осында қызмет етіп келеді екен. Оған ілесіп, баспалдақпен жоғары көтерілдік. Жылы жел соғып тұр. Үңгірге кіреберістегі орындықта кішкене кідіріп, ентігімізді басып, ішке ендік. ...Керемет дерсіз! Аузы аядай ғана болғанмен іші футбол алаңы іспеттес. Тамсанбай қарау мүмкін емес. Аяғымызды аңдап басып, Әбекеңнің әңгімесіне құлағымызды түріп келеміз. «Өзім Ақмешіт ауылында тұрамын. Біраз жылдар болды, осы үңгірдің тастарын алып ғылыми жұмыстар жүргізіп жүрмін. Зерттеп көргенімізде, Неолит дәуірінде қалыптасқаны белгілі болып отыр. Кереметі аз емес. Бұрын мұнда екі бұлақ болған екен. Төменге түскенде оң жақ бөлігінде төрт аттылы адам кіріп шығатын қақпасы да болған. Кейін бітеліп қалған. Киелі мекен болған соң халық жиі келеді. Зиярат етеді. Саяхат жасайды. Бұл жер Жаратқанның тылсым бір әлемі әрі емдік қасиеті бар үңгір», – дейді гид-саяхаттаушы.

Айналаны шолып, асықпай аралап шықтық. Үңгірдің орталық алаңында құстың саңғырығы үйіліп жатыр. Оған бәлкім жүз жылдан астам болған шығар, мүмкін одан да көп. Бірнеше жеміс ағашы бар екен. Жабайы жүзім мен бүлдірген. Жоғарыда жаңбыр суы әр жерінен тамшылап тұр. Гид абайлап жүруімізді өтініп, ескертті. Жанымыздағы сапарластарымыз «суды қойшы, жоғарыдағы тас құлап кетпес пе екен» дейді бір-біріне үрейленіп. Шынында 40 метрге жуық биіктегі тастар ешқандай тіреусіз тұр. Үңгірдің іші күмбез іспеттес. Ені 60-80, ұзындығы 120 метр екен. Осыдан 60-70 жыл бұрын ұзындығы 200 метр болған екен, 1966 жылғы Ташкенттегі жер сілкіністің әсерінен 120 метрге қысқарып, шөгіпті. Гидтің әңгімесін тыңдап келеміз. Біраз жайтқа қанық болдық.

Тарихи аңыз-деректер не дейді?

Үңгірдің тарихы қызық. Ертеректе, жаугершілік қиын-қыстау уақыттардың кезінде осы маңдағы ұлы Бөген мен бала Бөгеннің жарысып аққан тұсында Есіркеп Қойкелді батыр қалмаққа қарсы қол жинап, он мыңнан астам сарбазымен жауға қарсы шығуға дайындалып жатқан кезінде жаңбыр жауып кетеді. Селдетіп жауған жаңбыр астында таңғы намазды қалай оқимыз деп қиналмай бірден үңгірге түсіп, бәрі қатарласа тұрып намазға жығылады. Мынау бір керемет жер екен деп таңданысады. Үңгірге бойы үйренгеннен кейін сарбаздардың бірі батырға бұл жер кереметтігімен ұзақ есте қалдыру үшін бұдан былай бұл үңгірді Есіркеп деп немесе Қойкелді деп ат қойып кетейік дейді. Бұл ұсынысқа қарсылық білдірген батыр, қасиетті керемет үңгірдің киесі оған лайық болмасақ бұл атауды кешіре алмаса, ең қиыны сол болар, деп сөзін түйіндейді. Батыр да ойға беріле тұрып сөз бастапты. Бұл үңгір олай болмаса оң мыңнан астам адам бізге жаңбырдан қорғаштамас еді ғой, таңғы намазымызды оқуға мүмкіндік берді, тастары да аппақ күйінде ғажап әсер сыйлады, бәріміз жиналып, он мыңымыз бір жерде сәждеге бас қоя алдық, киелігі де осы да, бұл жерді енді Ақмешіт деп атайтын болайық, бұл қасиетті жер екен, содан былай Ақмешіт үңгірі аталып кетіпті.

Тибеттің қасиеті бар

Ақмешіттің кереметіне тоқталайық. Мамандардың мәлімдеуінше, мұнда адам ағзасына ем: қуатты, толқынды ауа ағымдары шоғырланған. АҚШ-тың ғарышты зерттеу орталығының («НАСА») мәліметінше, күмбез шаңырақты ғимараттарда шоғырланған ғарыштық энергия ауаның құрамындағы ионды бөлшектерді өзгертіп, ауадағы келеңсіз бактерияларды жойып, тазартады екен. Ғылыми түрде сараптама жүргізілген. Ондай ғимаратта болған адам жеңілдеп, биологиялық ағзасы (аурасы) тазаратын көрінеді.

Көпшілік біледі. Шымкентте Мұсатіллә Тоқанаов деген ұлтжанды ғалым бар. Өзі ауылшаруашылығы ғылымдарының кандидаты. Елімізде геомагниттік толқындарды зерттеп жүрген бірден-бір ғалым. Осы азамат соңғы кездері Ақмешіт үңгірін экотуризмге айналдыру мәселесін көтеріп жүр. Бұл туралы «Шымкент келбеті» газетіне арнайы сұхбат та берген болатын. Ғалым айтады.

– Бірде геомагнитті толқындардың бар-жоғын тексеріп көру үшін, серіктеріммен бірге үңгірге түстім. Оның іші тап-таза. Жанымдағылардың қан қысымын алдын ала тексеріп алғанмын. Жарты сағаттай серуендеп, сыртқа шыққанымызда 160 болып тұрған қан қысымы 130-ға бір-ақ түсті. 20-30 деңгейге төмен түсетінін анықтадым. Қазақтың киіз үйі де күмбезді шаңырақты. Ақордамыз да сондай. Мұндай пішіндегі нысанның ішінде ауа иондары өзгеретіндіктен, қауіпті бактерия, вирустар болмайды. Керісінше, адам ағзасына жайлы әсер етіп, келеңсіз энергияны өзіне тартып алады. Сіз күмбезді шаңырақты ғимараттың ішіне көңіл күйіңіз төмен болып кірсеңіз, мамыражай күйге еніп, ашу-ызаның қайда қалғанын ұмытасыз. Мәселен, тіл-көз, дуа тиген адамның ұнжырғасы түсіп, мазасызданып жүреді. «Ақмешітке» кіргендердің бәрінің биоөрісі қалыпты жағдайға түсіп, иммундық күш-қуаты көтеріледі. Өзім биофизик ғалым ретінде, бес-алты адамның биоөрісін реттей аламын. Ал ары қарай шамам келмейді, өйткені оған көп энергия жұмсалады. Ал «Ақмешітке» мыңдаған адам түссе, бәрі де ауруынан айығып, қуаттанып шығады. Яғни, бұл мекен болашақта денсаулықтың «фабрикасына» айналуы мүмкін. Біз қолда барды пайдалануымыз керек қой. Сол жерде шипажай ашылуы керек деген ұсынысымды айтқанмын. Үңгірдің аймағында демалыс-сауықтыру шипажай орынын салсақ... Кәдімгі «Манкент», «Сайрам», «Сарыағаш» сияқты. Шипажайды қымыз бен шұбатпен қамтамасыз етсе. Сол жерде адамдар ем алатын болса, одан кейін «Ақмешітке» күніне 2 сағат кіріп-шықса, нағыз иммунды күш-қуатты арттыратын бірден-бір орын болмай ма?! Сол себепті бұл үңгір келешекте дүниежүзілік экотуризм аймағына айналарына сенім мол.

«Оңтүстік» туризм орталығының басшыларына Мұсатіллә ағамыздың бұйымтайын жеткізіп, пікірін білгенбіз. Ондағы мамандардың айтуынша, емдеу-сауықтыру кешенінің жобасы дайын. Жоспарда тұр. Қонақүй, мейрамхана, автотұрақ алаңы қарастырылған. Қаржы мәселесі алдағы уақытта шешімін таппақ көрінеді.

Игі іске қашанда қолдау керек-ақ. Ақмешіт үңгірі туралы журналистік зерттеу жүргізіп, көпшілікке кеңінен түсіндіріп, тереңнен қозғап жазған азаматтың бірі – белгілі журналист Бақтияр Тайжан. «Ақмешіт – био және экотуризм. Насихаты жақсы болса туристерді магниттей тартатын киелі мекен, – дейді қаламгер. – Дүниежүзінің жұрты сәті түссе, Тибет тауына шығып, көкірек кере дем алып, шамбалалар қасиетін жүрегінен өткізуге құмбыл. Қолы жеткендер бойындағы кеселдерден арылдым, жан-дүнием тазарды деп келеді. Құй сеніңіз, құй сенбеңіз, аспанмен амандасқан сол Тибет тауларының қасиеті осы біздің Ақмешіт үңгірінде бар. Мұсатілла Тоқановтай ғалымның басқа шаруасын жиып қойып: «Ақмешіт!» деп шырылдауынан осыны ұққайсыз. Ақмешіт – Алланың мейірімімен ерекше жаратылған жер. Ертеде адамдар жер қыртысының жарылыстары ойпаң, сай жерлерге және өзеннің бұрынғы арналарына өздері тұратын үйлерін салмаған. Үйлерін тек биік, тегіс, таза жерлерге салған. Біздің ата-бабаларымыз көшпенді қалыпта өмір сүргендіктен, жаздық жайылымдарға шыққанда қой малы қай жерге үйіріліп жатса, сол жерге үйлерін тіккен. Себебі, қой малы, тегіс қыратты жерлерді қалайды, сайға үйірілмеген. Халық киелі таза жерлерді біліп ондай жерлерді киелі емдік қасиетті жерлер деп атаған. Туризм керек пе, ем керек пе, Ақмешіттен табасыз. Мұнда әлем жұртының көзқұрты Тибеттің қасиеті бар».

Жөн-ақ дерсіз. Ақмешіт үңгірі туризмге сұранып тұрған жер. Тағы да гидтің әңгімесін тыңдасақ: «Кезінде, өткен ғасырдың 70-80 жылдары Байжансайдағы бір азамат үңгірді мал қораға айналдырып, сиыр ұстамақшы болыпты. Қыста жылы, жазда салқын, жайлы деп. Бірақ тасты бұзып-жаруға көлік-техниканың «тісі» өтпеген. Ол әрекетінен түк шықпағасын үңгірдің шеткері жағын арнайы жарылғыш затпен жарған. Қопару сәтінде бір жұмысшысы қаза тапқасын, әлгі кісі түпкі ойынан бас тартыпты».

Туған өлкесінің тау-қыратын, сай-саласын бес саусағындай білетін Әбдіразақ Мәуленов әңгімесінде болашақта үңгір ішінде арнайы қазба жұмыстарын жүргізуді жоспарлап отырғанын айтады. «Мүмкін біз білмеген жаңа парақтың беті ашылар, көне жәдігерлер табылуы да ғажап емес. Оны ауыл әкімдігімен келісіп, жүргіземіз», – дейді ол.

Ақмешіт үңгіріне барар жол теп-тегіс екен. Осыдан 4-5 жыл бұрын сол кездегі облыс әкімі А.Мырзахметовтың қолдауымен жол салынған. Жергілікті кәсіпкерлер демеушілік көрсетіп, айналмалы түсіп-шығуға ыңғайлы баспалдақты орнатып беріпті. Сосын тікұшақ қонатын екі алаң бар. Алыс-жақыннан кәсіпкер азаматтар да келіп-тұратын көрінеді. Туристерге келсек, әсіресе Ресейден, Қырғызстаннан көп келеді екен. Таяуда облыс әкімі Ж. Түймебаев өңірімізде Туризм саласы еншісін алып арнайы жеке басқарма болып құрылатынын айтқан-ды. Бұл әрине, жағымды жаңалық. Демек, алдағы күннен үміт басым. Ақмешіттің болашақтағы жоспар-жобасы нәтижелі әрі жемісті жүзеге асатынына үлкен сеніммен қараймыз.

Суреттер  kerekinfo.kz  сайтынан алынды

Ағымдағы жылдың алғашқы жарты жылдығында өңірімізге 52 850 шетелдік және отандық туристер (былтыр 33 мың турист келген) саяхаттауға келген. Оның 3600-і шетелдік қонақтар.

Өткен жылдың тиісті мерзімімен салыстырғанда саяхатшылар 50%-ға көп. Бұл туралы ОҚО кәсіпкерлік, индустриалды-инновациялық даму және туризм басқармасының өкілдері хабарлады. 

Шетелдік туристерді ежелгі Түркістан, Отырар аудандарының тарихи орындары қызықтырып, олар көбінесе Арыстан баб және Қожа Ахмет Яссауи кесенелерін аралап жүр. Шетелдік меймандардың біразы Оңтүстікке «ЭКСПО-2017» халықаралық көрмесі аясында келіп жатыр. Бүгінге дейін шара шеңберінде күнгейге де келіп-кетуді ұйғарған туристердің ішінде Қытай, Үндістан және Сингапур елінің азаматтары да бар. Өңірдегі тарихи орындар, сәулеттік құрылымдар мен ескерткіштерді тамашалау үшін шетелдік қонақтар бірнеше күн жүрген.

Ерекше айта кетерлігі, туристік бағыттардың ішінде Отырар ауданындағы туристерді қызықтыратын этноауыл да бар. Қазақ ауылының аумағында көшпенділердің мәдениеті мен тұрмысын барынша шынайы қалпында көріп, сезінуге болады. Жылқы мен түйеге мініп, әсем табиғатта серуендеуге, кең даланың таза ауасынан жұтып, қазақтың ұлттық тағамдарынан дәм татуға болады.

Біздің өңірде  тарихи маңызы зор киелі орындар аз емес. Бүгінде оларды арнайы  тізімге алып, тіркеу мәселесі қолға алынып жатыр.

Солардың ішінен республикалық маңызы бар және жергілікті деңгейдегі сакралды орындар іріктелініп алынуда. Президент Н.Ә.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласы негізінде облысымызда тарихшы ғалымдар мен өлкетанушылардан және мәдениет саласы мамандарынан тұратын арнайы жұмыс тобы жасақталған болатын. Осы комиссия өңірдегі қасиетті, киелі орындарды зерделеу жұмыстарымен айналысуда. Ол жерлер сәулеттік-архелогиялық ескерткіштер, зиярат (ғибадат) ету орындары саналатын діни нысандар, саяси оқиғалармен және ұлттың ұлы тұлғаларының есімімен байланысты тарихи орындар, табиғи-ландшафтты нысандар деп бөлініп, қаралуда. Зерделеу барысында анықталған 38 қасиетті, киелі орын республикалық маңызы бар тізімге енгізілмекші. Ал жергілікті деңгейдегі қасиетті орындар қатарында 66 нысан анықталып отыр. Енді оңтүстіктегі сакралды орындардың нақты тізімі республикалық арнайы комиссия қорытындысы негізінде бекітілетін болады. Айта кетер жайт, комиссия мүшелері киелі орындарды анықтауда жергілікті халықтың да пікірін білгісі келеді. Осы ретте тұрғындар өз пікір-ұсыныстарын жобалық кеңсенің электрондық поштасына ( Этот адрес электронной почты защищён от спам-ботов. У вас должен быть включен JavaScript для просмотра. ) жолдауларына немесе (87252) 30-07-88 телефонына хабарласуларына болады.

Байтақ Қазақ елі үшін Қазығұрт өңірі ыстық мекен. Аңызға тұнып тұрған қасиетті жер. Қасиетті демей не дерсіз, ол туралы аңыз-әпсана, жыр, дастан қаншама. Көнеден жеткен аңыз бойынша, бүкіл әлем су астында қалып, топан су басқанда Қазығұрт тауының жоғарғы шыңына Нұх пайғамбар кемесі келіп тоқтаған деседі. Ғасырлардан ғасырларға жалғасып келе жатқан ескі аңыз осылай дейді. Желмаясына мініп, жерұйық іздеген Асанқайғы бабамыз: «Қазығұрт – Алланың мейірімі түсіп, шапағатын шашқан тау екен, Нұх пайғамбардың кемесі қалып, бар қасиет бойыңнан табылғандай тау екенсің...» деп жырлаған. Тізе берсек, Қазығұрт туралы маңызды дерек көп.

Адамзаттың қазық жұрты

Халқымызда «Қазығұрттың басында кеме қалған, Болмаса ол әулие неге қалған...» деп келетін жыр бар. Бар қазақ мұны естіп өсті. Ежелгі дәуір әдебиетінің інжу-маржаны саналған «Оғызнамада» және араб тілінде жазылған көптеген шығармаларда Қазығұрт тауының аты ерекше аталады екен. Аңыз түбі ақиқат деген, Пайғамбар кемесінің Қазығұртта тоқтағанына сол өңірдегі жер атаулары да нақты дәлел бола алса керек. Мысалы, онда «Пайғамбар тоқтаған», «Пайғамбар саусағы», «Нұх пайғамбардың мешіті», «Әбрахмат бұлағы», «Ғайып ерен, қырық шілтен», «Ата тас пен Ана тас», «Ақбура ата», «Көзді ата», «Кеме қалған» т.б. әулиелі жерлер, үш жүзден астам бұлақ, бірнеше үңгір бар.

Ғалым Қ.Өмірәлиевтың пікірінше, Қазығұртта осылайша аталатын қала б.д.д. бірінші ғасырда болған. Қазығұртта Кемеқалған аталатын жер бар. Сол маңайдан тастан қаланған қосу белгісі бар үлкен доңғалақ табылған. Бұл таңбаның өркениет әлемінде кең тарағаны белгілі.Оны шумерлер udu «Күн құдайы» («бог солнца») деп оқығанын Олжас Сүлейменов атап көрсеткен.

Этнограф ғалым Жағда Бабалықұлының пікірі мынадай: «Орыс ғалымдары Тәжікстанның теңіз деңгейінен 300 метр биігінен акуланың сүйегін тапты. Яғни, 12 мың 680 жыл бұрын Орта Азия топан су тұтқынында болған делінетін ғылыми дерек Нұх пайғамбардың кемесі Қазығұртқа тоқтаған деген аңызды тірілте түседі».

Туристер саны көбейген

Қазығұрт ауданындағы туристік нысандар негізінен туризмнің тарихи-діни мінәжат ету және табиғи-экологиялық түрлеріне бейімделген. Халық арасында аты аңызға айналған тарихи маңызы бар Ысмайыл ата, Ысқақ ата, Ақбура әулие кесенелері секілді көпшілік мінәжәт ететін әулиелі жерлер көптеп кездеседі және «Кеме қалған» («Нұх пайғамбар кемесі») монументі, «Қазығұрт» сауықтыру туристік базасы, «Сайрам-Өгем» ұлттық табиғи паркі аймақтары бар. Облыстық туристік маршруттар тізіміне «Кеме қалған» монументі – Ақбура әулие кесенесі – «Ысмайыл ата» архитектуралық кешені» маршруты енгізілген.

Ақбура әулие кесенесі Қазығұрт тауының оңтүстік-батыс баурайындағы бұлақ жағасына орналасқан (Ақбура әулие Қ. А. Ясауидің әрі замандасы, әрі шәкірті болған. Заманында ақ бураға мініп, зікір салып жүретіндіктен, оны ел іші Ақбура әулие атаған). Қазір мұнда кесене және қонақжайлар салынып, зиярат етуге келгендер үшін қосымша құрылыстар жүргізілген. «Кеме қалған» («Нұх пайғамбар кемесі») монументі – халық аузындағы аңыз желісін негізге ала отырып, жер бетіне тіршілік нәрін сепкен Нұх пайғамбар кемесін бейнелеуге талпынған. Авторлардың көшпелі халықтың дүниетанымымен санаса отырып жұмыс істегені айқын көрінеді, төрт түлік тегінің өрбуі (Қамбар ата, Ойсыл қара, Зеңгі баба, Шопан ата, Сексек ата) туралы аңыздар лебі айқын сезілетін кеме бейнесі ұлттық ою-өрнектермен безендірілуі тамаша үйлескен.

Қазығұртта Сейдалы Дүйсебайұлы деген азамат тұрады. Аудандық кәсіпкерлік бөлімінің бас маманы болып істейтін ол әлеуметтік желілер арқылы жұртшылықпен осы өңірдің туризм саласындағы жедел ақпараттарымен бөлісіп отырады. Өзі нағыз табиғат жанашыры.

– Жоғарыда аталған негізгі үш туристік нысанға 2015 жылдың қорытындысымен сырттан келушілер саны 2572 адамды құрады, – дейді С. Дүйсебайұлы. – Оның қатарында ішкі келушілер саны 26 799 адам (жалпы барлығы 29 371 адам). Ал 2016 жылы бұл көрсеткіш өткен жылдармен салыстырғанда өсіп отыр. Яғни, сырттан келетін туристер саны жалпы 40 мың адамға жуық болды.

Скайраннинг... Әрі демалыс, әрі спорт

Қазығұрт тауы Тянь-Шань тауларының батысында орналасқан жеке дара тау екенін бәрі біледі. Ал енді оның сырт жағында тұрған Қаржан, Өгем таулары бар. Көрген көзге әсемдік сыйлайды. Қарап тұрғанда санаңды сергітетін сұлу сарқырамаларын айтсаңшы. Әсіресе, Қаржан тауының етегіндегі Қырыққыз шатқалының кереметі кім-кімнің де есінде мәңгі сақталып қалары сөзсіз.

«Сайрам-Өгем» ұлттық табиғи паркінің Өгем филиалының Өгем шатқалында қонақжай, бақылау бекеттері, демалыс орындары, аңшылар үйі орналасқан. Мақпалкөл – ауданның ғана емес, облыстағы теңіз деңгейінен ең биік нүктеде орналасқан көл, теңіз деңгейінен 2100 м. биікте. Табиғи парктің Өгем бөлімі демалушыларға арналған 2 туристік соқпақ: Мақпалкөл және Сусіңген көлдеріне атпен және жаяу серуендеу машруттары туристерге тұрақты түрде қызмет етіп келеді. Олар: 1) Өгем елді мекенінен Мақпалкөлге 3 күндік атпен саяхат, 45 км., мерзімі маусым-қыркүйек айлары аралығы; 2) Өгем елді мекенінен Сусіңген көліне 3 күндік атпен саяхат, 31 км. Ұлттық парктің территориясында Қырық қыз, Күйеутас секілді табиғи тас мүсіндері, Ордақонған, Ұлыжұрт, Кішіжұрт тарихи қоныстары мен тарихы тас дәуіріне кететін үңгірлер белгілі.

Өгем аңғарының табиғатымен бірге флорасы мен фаунасы да саяхатшылардың назарын өзіне аудармай қоймайды. «Сайрам-Өгем» ұлттық табиғи паркінің Өгем бөлімінің территориясында мекен ететін 7 сүтқоректі, 7 құс және өсімдіктердің 62 түрі Қазақстанның Қызыл кітабына енген. «Қазығұрт» сауықтыру туристік базасы - С.Рахимов ауыл округінде жалпы құны 200 млн теңгелік «Сауықтыру орталығы және балалар лагері, Демалыс аймағы» жобасын іске асыруда. Қуантатыны, ауданда балалар туризмі де жақсы қалыптасып келеді. Оқушылардың жазғы демалысы кезінде «Атбұлақ» жалпы орта мектебінің интернаты базасында «Шапағат» балалардың жазғы сауықтыру лагері жұмыс істейді. Бұдан бөлек, 2015 жылдан бастап «Қазығұрт» сауықтыру туристік базасы оқушылардың жазғы демалысында сауықтыру лагері қызметін атқара бастады. Былтыр «Шапағат» балалар сауықтыру лагерінде 500 бала, «Қазығұрт» сауықтыру туристік базасында 1000 бала демалыпты. Тағы бір ерекше атап өтерлігі, Қазығұрт жоталарында тауға жүгіруден (скайраннинг) жарыстар мен туристік жорықтар жиі ұйымдастырылып тұрады.

Бүкіл қазақ білетін киелі Қазығұрт тауына саяхат жасайтындар аз емес. Осы таудың ең биік нүктесі 1768 метрге көтеріліп, демалысына демалыс қосып, өз-өзіне адреналин сыйлайтындар да жетерлік. Ол әрі спорт, әрі туған жердің тарихына деген жанашырлық.

«Нұртаудың» шипалы суын ішіңіз!

Дәм бұйырып, жуырда Қазығұрт тауының бауырында жатқан Тұрбат ауылына барудың сәті түсті. Қазығұрт кентінен шығыста 20 км жерде, Қосмола шоқысының етегінде жатқан ауыл қазіргі кезде аумағында үш бірдей ортағасырлық қала орны мен сегіз архитектуралық ескерткіші бар санаулы елдімекендердің бірі. Алдымен Тұрбаттан 8 км қашықтықтағы биікте бой көтерген «Нұртау» демалыс аймағына ат басын бұрдық. Басшысы осы ауылдың азаматы Нұрлан Қадыров деген жеке кәсіпкер. Өз ауылына жанашыр жан екен. Жеке қаржысына үлкен футбол алаңын салып беріпті. Тағы біраз жоспарлары бар көрінеді.

«Нұртау»-дың салтанатты ашылуы биылғы жазда болмақ. Ресми ашылуы өтпесе де, жұртшылық бұл жердің кереметін бір-бірінен естіп, демалуды хош көрген. Былтырғы жаздың өзінде оған 18-ге жуық елден туристер келіп, демалып кетіпті. Келушілерге толық жағдай жасалған. Фин моншасы бар.«Көпшілік жанға жайлы мекенді, табиғат аясында тыныштықта серуен құрғанды ұнатады. Мұнда оған мүмкіндік мол. Тау бөктерінде сарқыраманың суына шомылу ерекше әсер сыйлайды. Доланасы жүрекке ем. Құрт, май, қымыз-шұбат дегеніңіз бәрі табиғи. Ағаш бұтасынан жасалған қарапайым шарбаққа дейін шетелдіктерге қызық», дейді кәсіпкер. Ерекшелігі, бұл жердің суы өте шипалы екен.

Көктерек бұлағының суы көкжөтелге, сүйелге, тіпті бүйрек ауруына да ем көрінеді. Емдік суды іздеп сонау Ташкенттен келеді екен жұрт. Байқағанымыз, демалыс аймағының ауасы өте таза. Жұта бергің келеді.

Бұдан соң «Ысмайыл ата» архитектуралық кешеніне бет түзедік. Ол Тұрбат ауылында орналасқан, ХІV ғасырда Әмір Темірдің бұйрығымен салынған. Бұл кешен: Ысмайыл ата кесенесі, Жәбірейіл ата кесенесі, Қошқар ата кесенесі, шілдехана, қақпа, мешіттен тұрады. 1976 жылдан бастап мемлекет қарауына алынған, 2006 жылы реконструкциялық жұмыстар жүргізілген.

1896 ж. Тұрбат ауылынан бір бетінде ұзын имек тұмсықты құстың басы бейнеленген, біржүзді, сабы бар қола пышақ табылған екен. Б. з. д. VIII–IV ғғ. жататын бұл зат осы тау бөктерін адамдар ерте көшпенділер дәуірінде-ақ игеріп алғанын айғақтайды. Алайда Тұрбат ескерткіштерінің басым бөлігі ортағасырлық кезеңге жатады.

Мұнда әулиелер қатарындағы ортағасырда кеңінен танымал болған шайқылар – Ысмайыл ата мен Ысқақ атаның кесенелері орналасқан діни кешендер тұр. ХIV ғ. өмір сүрген олар Қожа Ахмет Яссауи ілімін ұстанған үлкен сопылық қауымның тәлімгер-шайқылары болған. Аңыз бойынша, бұл қауымның бірінші басшысы Ибраһим ата, оның Ысмайыл және Жәбірейіл есімді екі баласы болған. Ысмайыл 20 жасқа толғанда қалмақ шапқыншылығы болып, жау оның ата-анасы мен бауыры Жәбірейілді өлтіреді. Ысмайыл тұтқынға түсіп, құл ретінде басқа діндегілердің малын бағады. Жас жігіттің көрсеткен ғажайыптары «қалмақтарды» ислам дінін қабылдауға мәжбүр етіп оны құлдықтан құтқарады.

Көктем Оңтүстіктен, Наурыз Қазығұрттан басталады

Қазығұрт Шымкент қаласынан оңтүстікке қарай 35 км-дей қашықтықта. Қазір салынып жатқан Шымкент-Ташкент тас жолының Қазығұртқа дейінгі тұсы толық аяқталған. Жол тегіс. Туристерге ыңғайлы десе болғандай. Бүгінде үлкен күре жолдың бойындағы Қазығұрт жотасына Нұх пайғамбар кемесінің символдық макеті қойылған. Алыстан көзге шалынады. Бұл әрине, туристерді тартудың, ел азаматтарын рухтандырудың бір тамаша белгісі.

Қазығұрт өңірі құнарлы да шұрайлы өлке. Ауылы берекеге толы, ауасы таза, тұнық өзендерін көру бір бақыт. Қымызы мен шұбаты, құрты мен қазысының дәмі ше, таңдайыңызда жүреді. Бұл дегеніңіз, туристерді тартуға үлкен мүмкіндік. Жазушы Мархабат Байғұт ағамыздың былай дейтіні бар: «Қазығұрт – тек Қазығұрт ауданы ғана емес. Шымкентіңіз сол таудың баурайында. Сондықтан таяу маңайдағы Төле би, шығыс жақтағы Сайрам, сәл терістік тұсқа таманғы Ордабасы аудандары атыраптарынан әкелінер қымыздың бәрін бір сөзбен Қазығұрттың қымызы деуге әбден болады». Жөн-ақ дерсіз. Былтыр жазда ұзақ қашықтыққа жүгіретін әйгілі желаяқ, американдық Дин Карназес Қазығұртқа келген. Сонда қонақ боп, қазақтың ұлттық ас мәзіріне риза болыпты. «Ұлттық сусындарыңызға ешбір сусын жетпейді» деп сіміре беріпті. 

Көктем Оңтүстіктен басталады деп жиі айтылады. Атақ-даңқы алты алашқа жайылып, әулие атанған ғалым Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы «Наурыз Қазығұрттан басталады» депті. Текке айтпаса керек. Осыдан он үш мың жыл бұрын Ұлыстың Ұлы күні Нұх пайғамбар кемесі тоқтаған тұста мерекеленген деген аңыз бар. Белгілі этнограф-ғалым Жағда Бабалық бұл орайда нақты дәлелдер келтірген.

Қазығұрт өңірі – жаңа өркениеттің, жаңа өмірдің бастауы дейміз. Биыл жазда елімізде ЭКСПО-2017 көрмесі өтетіні белгілі. Шетелдік туристер үшін Оңтүстік өңірін қамтитын 15 маршрут енген. Оның қатарында Қазығұрттағы «Кемеқалған» монументі және аудандағы бірнеше нысан бар. Еліміз үшін маңызды бұл халықаралық көрме қасиетті Қазығұрт өлкесін әлемге жан-жақты танытуға мол мүмкіндік болып отыр.

Білгенге маржан

Ежелгі жер-су атауының мифтік түсінігіне қарағанда «Қазығұрт» атауының ең ежелгі түркілік нұсқасы – «қаңғұқ-урт» болған деседі. Мұндағы «Қаңғұқ» (қуыс, үңгір, шұңқыр) сөзі «бастапқы тіршілікті жаратқан құрсақ, Ұлы ана» дегенді білдіретіні айтылады. Тағы бір пікір бар. «Қазығұрт» атауы «Қазық» сөзіне «йурт» (жұрт) деген сөз тіркесу арқылы жасалған, яки адамзаттың «Қазық жұрты» дегенді білдіреді.

Қазанның 6-7 күндері Шымкент қаласында өтетін «Ontustik Tourism-2016» халықаралық туристік форумына 250 шетелдік (10-нан астам елден) және қазақстандық қонақтар келмек. Бұл туралы ОҚО Аймақтық коммуникациялар қызметінде өткен баспасөз мәслихатында «Шымкент» ӘКК» ҰҚ» АҚ Басқарма төрағасының орынбасары Мәлік Жүйріктаев хабарлады.

Сондай-ақ брифингке «ОҚО туризм индустриясының дамыту» орталығы қауымдастығының жетекшісі Гүлмира Ақбердиева және «Ontustik Tourism Center» туристік-ақпараттық орталығы директорының орынбасары Олжас Шынтаев қатысты.

Жауапты мамандардың мәлімдеуінше, форум аясында «Оңтүстік Қазақстан облысы – Жібек Жолының жүрегі» тақырыбындағы бизнес-конференция мен «Silk Way Tourism Fair» туристік көрмесі, сонымен қатар, облыс бойынша ақпараттық турлар ұйымдастырылады.

– Туризм мен қонақжайлық қызмет саласында іскерлік қатынастар орнату және дамыту мақсатында ұйымдастырылып жатқан форумда қатысушылар үшін әлеуетті бизнес-серіктестермен кездесулер өткізіліп, меморандумдар түзіледі деп күтілуде. Сонымен бірге, «ONTUSTIKTOURISM-2016» туризм шарасында туристік және қонақүй бизнесі саласындағы отандық және халықаралық сарапшылардан қажетті кеңестер алуға мүмкіндік туады, – деді О.Шынтаев.

Облыстық «Жас туристер» станциясы Тәуелсіздіктің 25 жылдығына орай «Кең-баба» этносаябағында «Балалар туризмі күні» атты мерекелік іс-шара өткізді. Алғаш рет ұйымдастырылған іс-шараға станция үйірмелерінен дәріс алатын 100 бала қатысты.

Саяхатшы балақайлардың мерекесін атап өтуге облыс әкімдігінің, облыстық білім бөлімінің, қалалық кәсіпкерлік палатасының, «Сайрам-Өгем» табиғи саябағының, «КЛАД» қоғамдық ұйымының өкілдері, Туризм саласының қызметкерлері және бірқатар БАҚ өкілдері атсалысты. «Жас туристер» станциясының ұжымын құттықтап, атқарылып жатқан жұмыстарына сәттілік тіледі.

Іс-шара аясында станция әдіскерлері – Ержан Махашев балаларға туристік шеберлік сабағын өтсе, Қайрат Кәрібаев түрлі викториналық сұрақтар қойып, балалардың зейінімен ойлау қабілетін арттырды. Шараға қатысушылар фотосуреттер көрмесін аралап, концерттік-сазды бағдарламаны тамашалады.

«Балалар туризмі күні» белсенділік танытқан балаларға «Жас туристер» станциясының директоры Сәуле Өмірбаева алғыс хат пен кәдесыйлықтар үлестірді. Іс-шараға қатысушылар мен қонақтар мереке соңына қарай арнайы тәттілермен толтырылған дастарханнан дәм татты.

Оңтүстік Қазақстан облысы қонақтары мен тұрғындары үшін өңірдің туристік әлеуеті жөнінде мәлімет алу мүмкіндіктері ұлғаюда. Осы жылы тамыз айынан бастап Түркістан қаласында «Ontustik Tourism Center» туристік ақпараттық орталығының бөлімшесі және Шымкент қаласының әуежайында ақпараттық дүңгіршегі өз жұмыстарын бастады.

Аталған іс-шара қонақтардың Түркістан және Шымкент қалаларының аумағында облыстың көрікті жерлері туралы мәліметтерді алуды әлдеқайда жеңілдете түсті. Келесі ретте әуежай арқылы келген қонақтар уақыттарын жоғалтпай ұшып келе салып қажетті туристік мәліметтерді алу мүмкіндігіне ие болды. Сонымен қатар, жақын арада Шымкент қаласының теміржол вокзалында тағы бір ақпараттық дүңгіршек өз жұмысын бастамақ.