Өтебаев өнегесі – колледж мәртебесі
Колледжге ұлағатты ұстаз Манап Өтебаевтың есімі берілді.
Өңірімізде ұрпақ тәрбиесі, білім беру және спорт саласының дамуына елеусіз үлес қосқан бірегей тұлғаның туған күні қарсаңында оқу ордасының алдынан ескерткіші ашылды.
Ескерткіштің ашылу салтанатында болмысы ерек азаматтың ұлт болашағы үшін жасаған еңбектерін замандастары сағынышпен жеткізді. Ұстазбен қызметтес болған жандар аптал азаматтың, әсіресе, нарықтық экономика жылдары сұранысқа сай мамандар даярлаудағы табанды тірліктерін еске алды. Елі үшін туған асыл ердің игі істері жайында айтылған жылы лебіздер легі бұл күн аз болмады.
– Тәуелсіздік алған жылдыры елімізде барлық сала дағдарысты бастан кешті. Сол секілді кәсіптік білім беру саласында оқу орындарын ыңғайластыру жұмыстары жүрді. Осы жылдарда республикада 1445 мектеп, 56 училище, 30 техникум жабылды. Сонда Қазақстандағы 300-ге жуық техникум арасынан бас көтеріп, мұндай саясатқа қарсы тұрған бірден-бір азамат – Манап Өтебаев болды. Бұл кісінің осындай ерлігінің нәтижесінде техникумдарды жаппай жабу, біріктіру үрдісі тоқтады, – деді ҚР білім және ғылым министрлігі техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының оқу-әдістемелік қамтамасыз ету басқармасының басшысы Қадырбек Бөрібеков.
Мерейтой барысында «Манап Өтебаев 80 жыл» тарихи-танымдық халықаралық конференциясы ұйымдастырылып, оған Қазақстанның түкпір-түкпірінен және ТМД елдерінен ғалымдар қатысты.
Ұрпағымыз ұлағатты болсын десек...
жаңғыру жауапкершілікпен үндесуі тиіс
Баланы қалай жан-жақты дамытуға болады? Таңдау жасауда өздігінен шешім қабылдай ала ма? Оларды рухани байытып, адамгершілік қасиеттерін арттыру бағытында және ортақ тіл табысуға, мәдени қарым-қатынас жасауға қалай тәрбиелейміз? Осы орайда балалар мен жасөспірімдер тәрбиесіне ата-аналардың белсенділігін арттыру мақсатында Шымкентте Ата-аналар форумы ұйымдастырылды.
№72 орта мектепте өткен «Ұлттық сана-сезімнің көкжиегі отбасында» атты форумды «Нұр Отан» партиясы ОҚО филиалы төрағасының бірінші орынбасары, облыстық мәслихаттың депутаты Нұрмахан Жолдасов ашып берді.
– Ұрпақ тәрбиесі – қашанда өзекті. Бала өсіріп отырған ата-ана ең әуелі оның тәрбиесіне көңіл бөлуі керек. Қазіргі жаңа талаптарды игеріп, білім көкжиегіне шығу – тұрақты түрде еңбек етуді қажет етеді. Өкінішке қарай, ұл-қызынан тойды, сән-салтанатын көбірек ойлайтын аналар көбейді. Ал балаға келгенде «уақыт жоқ» дейді. Біз руханиятымызды байытып, жаңарғымыз, жаңғырғымыз келсе, осыдан бастағанымыз абзал, – деді халық қалаулысы.
№72 мектеп директорының міндетін атқарушы А. Үсенбаева жиынның мақсатын түсіндіріп өтті.
– Біздің міндет – ата-аналар қоғамын мектеп өміріне белсенді араласуға тарту. Оқушылардың мүддесін қорғап, оң нәтижелі отбасы тәжірибесін насихаттау. Отбасы тәрбиесіне қоғамдық қолдау көрсету және осы жұмыстардың нәтижесінде саналы, білімді, мәдениетті ұрпақ тәрбиелеуді көздейміз, – деді ол.
Форумда Қаратау ауданының әкімі Ғабит Мәуленқұлов, қалалық ардагерлер кеңесі, әжелер алқасының төрайымы Шарапат Құрманбекова бастаған әжелер алқасының мүшелері, ата-аналар кеңесі және мектеп ұжымы тақырып аясында ой қозғап, пікірлерін ортаға салды.
– Жасыратыны жоқ, бүгінгі таңда мектеп жасындағы балалардың қатысуымен түрлі құқықбұзушылықтар тіркелуде. Балаларымыз үйде отыр дегенмен дәл осы тәрбие мәселесіне келгенде біз дұрыс жұмыс жасап жүрміз бе? Бәлкім, қазіргі әдістеріміз ІТ технологияны меңгеріп, ғаламтор арқылы санасы әлдеқайда дамыған балаларға жеткіліксіз немесе қызықсыз болар? Меніңше, осы тұрғыда көбірек ойланып, бүгінгідей жиындарды тіпті, сол балалардың өзінің қатысуымен, олардың да пікірін тыңдап, тәрбие жұмыстарын дамытып, жетілдіріп отырған дұрыс, – деген ұсынысын айтты Ғабит Патшаханұлы.
Мектеп директорының тәрбие ісі жөніндегі орынбасары Гүлбақыт Тайжанқызы ана тілін, ата тарихын, ұлттық салт-дәстүрін білмейтін жастар, тастанды жетім балалар, «қиын» балалар, қарттар үйлеріндегі әжелер мен аталар, нашақорлыққа салынған жастар, тағы басқа мәселелерді шешудің негізгі жолы бар дейді. Оның айтуынша, ұлттық тәрбие алған ұрпақ дені сау, білімді, ақылды, Отанын сүйетін патриот, ұлттық рухы биік парасатты азамат, жоғары адамгершілік иесі, еңбекқор болып өседі.
Ата-аналар мен құқық қорғау органдары қызметкерлері арасында балалар мен жасөспірімдердің тәрбиесі шетелдік тәжірибелер мен ҚР Заңнамалары аясында кеңінен талқыланды.
№72 мектептің ата-аналар кеңесінің төрағасы, Аймақтық әлеуметтік-инновациялық университеті құқықтану кафедрасының меңгерушісі Нұрлан Бижан құқықбұзушылыққа тап болған әр баламен жеке жұмыс істеу қажет деген пікірде.
– Өйткені, олардың әрбірінің отбасындағы жағдай әртүрлі. Олардың қоғамнан оқшауланып кетуіне әрқилы жағдайлар себепші болады. Бұл бағытта тәжірибелі психологтардың қызметі зор. Құқық бұзған оқушылардың ата-аналары себепті мектептен, оқу орындарынан іздеп, кінәні қоғамға аударғысы келеді. Бірақ, баланы тәртіпке шақырушылардан емес, құқық бұзудан қорғау керек. Баладан бұрын, қателікті түзету ата-анаға жүктелуі тиіс. Мысалы, Францияда 13, Нидерланды мен Португалияда 12, ал Жаңа Зеландияда 10, Ирландияда 7 жастан бастап жаза тағайындалып, қылмыстық жауапкершілікке тартылады. Бізде мұндай тәртіп тек 14 жасқа толғандарға қолданылады. Ал 14 жасқа толғанға дейін кейбір қараусыз балалар мен жасөспірімдер түрлі заңсыздық әрекеттерге бой алдырып үлгереді. Сол арқылы қоғамдық көрсеткіштер мен жалпықоғамдық тәрбиенің ілгерілеуіне кері әсерін тигізуде. Бәлкім, осы тұрғыдағы талаптарды да күшейту кәмелетке толмағандар арасындағы келеңсіз жайлардың алдын алуға көмектесер – дейді Н. Бижан.
Бірқатар ата-ана сөз арасында №72 орта мектеп ұжымына алғысын айтса, тағы біразы аудан әкімі Ғабит Мәуленқұловқа мектеп маңындағы инфрақұрылым жүйесіне қатысты өтінішін жеткізді. Ал әжелер алқасының төрайымы Шарапат Құрманбекова салт-дәстүрден сыр шертіп, қыз балалардың тәрбиесі мен киімі жайлы өнегелі әңгімесін айтып, сөзін салмақты жыр шумағымен түйіндеді.
– Ұлға үлгі бола алмасаң,
Ата болып нең бар еді?
Қызға үлгі бола алмасаң,
Ана болып нең бар еді?
Ата-анаңды жер қаратсаң,
Ұл-қыз болып нең бар еді?
Сөз бен ісің сай болмаса,
Жұлдыз болып нең бар еді?
Ақ жаулықты әжейдің бұл сұрағы қоғамның барлық өкіліне ой салды.
Форумды Қаратау ауданының әкімі Ғабит Патшаханұлы қорытындылады.
– Оқушылардың дербес дамуы, өзін-өзі табысты көрсетуі барысында сіз бен біз белсенді түрде көмектесейік. Жаңалық ойлап табуына мүмкіндік туғызайық. Тәжірибе алмасу, ой бөлісу үшін әр саланың үздіктерімен кездесу ұйымдастырайық. Қыз балалар ақ жаулықты әжелермен сырлассын. Озық технологияны пайдалану мүмкіндіктерімен танысуға жағдай жасайық. Егер біз балалардың қызығушылығын қамтамасыз етсек, олар басқа дүниеге көңіл бөлмейді, – деді ол.
Тәрбие – адам тағдырын шешетін ұлы іс
«Балаларды тәрбиелеу – еңбек әрі борыш», «Баланың балалығын тыйдым дегенше, ер жеткендегі даналығын тыйдым деңіз», «Өзінің балалық шағын ұмытқан тәрбиеші – нашар тәрбиеші», «Тәрбиешінің өзі тәрбиеленген болуға тиіс»...
Бұл бізге дейінгі ғұламалардың тәрбие жөнінде айтып кеткен нақыл сөздері. «Жаста берген тәрбие жас қайыңды игендей» деген даналықты аталарымыз текке айтқан ба? Дегенмен баланы дұрыс жолға баулуда әр халықтың өзінің табиғи тек-болмысына қарай әр түрлі ұстанымы болған. Ертеректе спарталықтар балаларының жауынгер, өжет, ержүрек болып қалыптасуына көңіл бөлсе, Мысыр халқы баланың шаруаға, жұмысқа бейім болып өсуін қалаған.
Қазір де әр мемлекеттің бала тәрбиесіне көзқарасы түрліше. Әркім өз ұлтының өмір сүру салтына, мәдениетіне қарай бейімдеген. Мысалы, еврейлер мен америкалықтар баланың талғамы мен талабына шектеу қоймайды. «Болмайды» сөзін айтуға болмайды. Тек «Сен жақсысың, сен бәрінен мықтысың» деп баланы қанаттандырып отыруды жөн санайды. Бала өз бетімен өмір сүріп үйренуі керек. Қайда барамын десе де ерік беруі керек. Ал Үнді халқында керісінше. Тәрбие қатал. Ата-анасы таңдаған оқуды оқиды, қыз бала солардың қалауымен тұрмысқа шығады.
Қытай халқының да бұл тұрғыда өзіндік ұстанымы бар. Олар балалары қанағатшыл, адамгершілігі мол, мейірімді болуы үшін Дао ілімінің өсиетін құлақтарына құйып жүреді. Оның негізі балаға 10 кәмпит ұсынсаңыз, ол тек аз ғана бөлігін алады. Неге барлығын алмадың деген сұраққа «Мен әлі кішкентаймын, сондықтан маған аз ғана бөлігі жетеді», – деп түсіндіреді.
Африкалықтардың, оның ішінде Масай тайпасының өзіндік өмір сүру қағидасы бекітіліп қойылған. Бала он бес жасқа келгенде әскери шен алып, отыз жасқа дейін қызмет етеді. Ордалы жасқа келген соң отбасын құрып, бала-шағаның қамына кіріседі. 45 жасында тәрбие берумен айналысып, 60 жасында тайпаның «рухани көсемі» атанады екен.
Ал Франция халқы нәресте дүние есігін ашқанда ата-анасымен ауылда болып, суын ішіп, ауасын жұтып, аймақты аралап, танысады. Бұл процесс бала оқуға барғанға дейін жалғасады.
Қазақтың ұлттық тәрбиесінің де өзіндік құндылықтары жетерлік. Қазақ жерінде туылған бала қазақы тәрбие алуы керек. Бұл жөнінде қазақ әдебиетінің жарқын жұлдызы Мағжан Жұмабаев «...Әрбір ұлттың баласы өз ұлтының арасында өз ұлты үшін қызмет қылатын болғандықтан, тәрбиеші баланы сол ұлт тәрбиесімен тәрбие қылуға міндетті» деген.
Қазақта тәрбие бесікте жатқанда ананың ақ сүтімен, әлдиімен келеді. Солай нәр алып, ана тілінің үнін естиді. Мұхтар Әуезов «Ел боламын десең, бесігіңді түзе!» деп қалай дөп басып айтқан десеңізші. Бала титтей кезінен қазақтың күй-жырын, ертегі-аңыздарын, салт-дәстүр, әдет-ғұрыптарын құлағына құйып, көкірегіне түйіп өсуі керек. Сонда ғана ол текті бабалары секілді адамгершілігі мол, намысты, қайратты, білімді азамат болады. Ал қыздарымыз ибалы, инабатты, ақылы көркіне сай бойжеткен болып, ұлттың ұятына дақ түсірмейді.
Сурет el.kz
сайтынан алынды
Бақыт деген осы емес пе?
Адамның өмір жолының, азаматтық келбетінің қалыптасуына ізгі із қалдыратын, ерекше әсер беріп, ықпал ететін тұлғалар болады. Мұқан аға үшін тағдырының сыйындай болып жолында жолыққан адам – Жұмабек Тәшенов еді.
Жастайынан еңбекке шыңдалып өскен Мұқан Омаров ағамыздың бойындағы дархандық пен тазалық, сергектік пен сезімталдық өзі сұлулығын сезініп өскен Отырардың маңғаз даласынан дарыған секілді. Бала күнінен әкісіне көмекші болып, мал бағумен айналысқан еңбекқор жігіт абырой мен мәртебенің ащы термен келетінін ерте ұғынды. Озат шопан атанып, омырауына Қазақ ҚСР Ауыл шаруашылығы Министрлігінің «Ауыл шаруашылығының үздігі» төсбелгісін таққанда ол жап-жас жігіт еді. Алғыр да адал, белсенді де беделді жігіттің жұмысқа жауапкершілігін, тапсырмаға тиянақтылығын бағалаған кеңшар басшылығы оны жолдамамен Қазақ химия-технология институтына оқуға жіберді. Жоғары білім алды. Әскер қатарында азаматтық борышын да өтеп қайтты. Маман ретінде «Етсүтсауда» тоңазытқыш мекемесінде товаровед болып жұмыс істеді. Жігерлі жігіт мұнда да іскерлігімен, алғырлығымен көзге түсіп, облыстық халық депутаттары Кеңесі атқару комитеті ұйымдастыру бөлімінің нұсқаушысы қызметіне тағайындалды.
Мұқан ағаның болашақ тағдырының белесті биіктері міне, осы қызметке келген кезден басталды. Оның өміріндегі басты тұлға, болашағына бағдаршам болған ұлағатты ұстазы
Жұмабек Тәшеновпен аға-інілік қарым-қатынасы осы қызмет барысында өрістеді. Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің төрағасы қызметін атқарып жүрген Жұмабек Тәшенов бұл кезде орталықтың озбыр саясатының салдарынан қызметі төмендетіліп, 1974 жылы Шымкент облыстық халық депутаттары Кеңесі атқару комитеті төрағасының орынбасары қызметіне ауыстырылған еді. Қызметтік лауазымды емес, халыққа адал қызмет етуді басты адамдық парызы санайтын Тәшеновтің тазалығы мен талантты басқарушылық қабілеті, ұлтын сүйген, елін ардақ тұтқан қайраткерлік қасиеті Мұқан аға үшін ең үлкен мектеп болды. Адамдардың бойындағы қастерлі қасиеттерін тап басып тани білетін Жұмабек аға жұмысына тап-тұйнақтай, жастық жігері жалындап тұрған жас маман Мұқан Омаровты өзіне көмекші етіп алды. Қайраткер ұстазымен қоян-қолтық қызметтес бола жүріп, ол одан адами қасиеттің де, азаматтық үлгінің де, тұлғалық тұрпаттың да терең де мағыналы сабағын үйренді.
– Егер менің бойымда қандай да бір жақсы қасиет болса, ол сөз жоқ, мен үшін мәртебелі мектеп болған Жұмабек ағадан алған үлгім,– дейтіні де сондықтан.
Үйренген үлгісін өміріне өзек ете білген Мұқан Омаров ағамыз талай-талай беделді қызметтерді абыроймен атқарды. Кеңес органындағы қызмет барысында сіңірген тәжірибесінен кейін "Қазетсүтсауда» өндірістік бірлестігі бас директорының орынбасары, бас директоры, президенті сатысына көтерілді. 1997 жылы «Шөмен» өндірістік кооперативінің басқарма төрағасы, одан соң «Мұғраж» АҚ-ның бас директоры қызметтерін атқарды. Қай салада жүрсе де ұстазы айтқан тазалық, адалдық принциптерінен айныған емес.
Бүгінде 75 жастың жотасына шыққан Мұқан Омаров ағамыз сол қанына сіңген қоғамшылдық қасиетінен танбай, әлі де қатардан қалмай қызметке араласып келеді. Ол қаладағы ардагер ата-апаларымыздың басын іріктіріп отырған Әл-Фараби аудандық ардагерлер кеңесінің төрағасы. Қоғамдағы келелі мәселелерге белсене атсалысып, ел бірлігін сақтау, ұлттық құндылықтарды қастерлеу, ұрпақ тәрбиесіне көңіл бөлу секілді тәлімді талай шаруаға ұйытқы болып келеді.
Кеудесінде мемлекеттің көптеген наградалары жарқыраған ағамыз үшін өмірдің басты құндылығы да сол – елге, жерге адал қызмет ету. Ол әлі де сол мұрат жолында тынбай келеді. Соған қоса абыз қариялықтың өнегесін танытқан ағамыз өмірсерігі Дариха апай екеуі тәрбиелі ұл-қыз өсіріп, немерелерінің тәтті қылығымен шаңырақтың шаттығына шомылып отыр.
...Адам үшін бұдан артық қандай бақыт болмақ!
Ерлан ӘБДІРҰЛЫ: «Оңтүстіктен мотивация алып қайттым»
Айдарымыздың бүгінгі қонағы – «Асыл арна» телерадиокомпаниясының Бас продюсері Ерлан Әбдірұлы. Жас болса да, білім-біліктілігін байқатып, телевизия саласында өнімді еңбек етіп жүргенін білеміз. Оның үстіне, өзінің еңбек жолын газеттен бастаған-тын.
Әріптесіміз таяуда «Қазақстан-Шымкент» телеарнасына қонақ болып, бүгінгі БАҚ, журналистикадағы ұрпақ сабақтастығы, «Асыл арнаның» отбасылық арна ретіндегі трансформациясы т.б. тақырыптар төңірегінде тәжірибе алмасты. Одан алдын әлемге әйгілі ұлыбританиялық ВВС телеарнасында білімін жетілдіріп қайтқан еді. Оңтүстікке келген сапарында біз әріптесімізге бірер сауалдарымызды қойдық.
Журналист «сүзгінің» рөлін атқарса...
– Ерлан, кейбір әріптестерің жергілікті телеарналардан тың идеяларды ойға түйіп кетемін дейді. Жалпы, өңірлік телеарналардан нені үйренуге болады?
– Өңірлік телеарна болсын, республикалық ауқымдағы БАҚ болсын, өзінің нақты көрермені, не оқырманы, яғни, қалыптасқан өз аудиториясы бар ғой. Сондықтан, қай мүмкіндіктегі медианың болсын қызметкері тоқмейілсімей немесе керісінше қорашсынбай өз аудиториясына адал қызмет етуі керек. Өйткені, республикалық телеарна кейде өңірлік ерекшеліктерді толық сезіне алмауы мүмкін немесе уақытында қажетті ақпаратты эфирге ұсына алмауы мүмкін. Аймақтық БАҚ, керісінше, осы кеңістікті «құрығы ұзын» республикалық арнадағы әріптестеріне қарағанда, әбжілдікпен жылдам қамти алса, құба-құп. Ал «адал қызмет ету» – тоғыз бен алтының арасында ауыздыға сөз бермей редакцияда жүріп алу емес. Біздің егемендік алған уақытымыз анталап тұрған пайдасыз ақпарат ғасырына тұспа-тұс кеп қалды. Үйіңіздегі бүлдіршініңізді психикасына, тәрбиесіне кері әсер етуі мүмкін ақпараттардан, телеөнімдерден қорғаштағаныңыз сияқты, оқырман-көрерменіңізді де құрметтеп, типографияға, әлде эфирге кетіп бара жатқан әр материалға сақ қарай алсақ деймін. Өйткені, оны да біреу сеніп оқиды, оны да біреу жүрегін ашып отырып теледидардан тамашалайды. Ендеше, бүгінгі журналист-редакторлар, бейнелеп айтқанда, «сүзгінің» рөлін атқара алса ғой. Қазіргідей құндылықтар төңкерілген қоғамда сенсация жариялау оңай. Бірақ одан кім, не ұтты? «Құралайды көзге атқан» сұңғыла журналист екеніңді көрейін, елге құр қызықты емес, қажетті, құнды ақпаратты ретін тауып жеткіз, құнықтырып оқыт. Сары басылымдар мен тұнып тұрған попсаның арасынан әрбір қарашаңырақ төріне төтелеп жүріп жол сал. Міне, бұл аса маңызды.
Әріптестерім өңірлік телеарналардан идея алып қайтса, мен аз күшпен, кем техникамен көп шаруа тындырып жатқан әріптестеріме қарап, Оңтүстіктен мотивация арқалап қайттым десем болады.
– Бүгінгі жастардың әлеуеті қалай? Әріптесің Мейіржан Әлібекұлы «Бүгінгі қоғамға әмбебап журналист керек» деп еді. Журналист көптеген саладан хабардар болуы керектігін меңзегені ғой...
– Ежелгі папирустарда «жастар білімсіз, бұзылып барады» деген сыңайдағы жазбалар болыпты деп әзіл-шынын араластырып айтып жүрміз ғой. Өйткені, өзіңіз білесіз, кітапханадағы кезек жоғалып, интернет көптеген дерек көздерін қолжетімді қылғанмен, білім көбейген жоқ. Яғни, қажеттісін «Гуглдан» қарай салатын буын өсіп шықты. Керісінше, жады мықты, заты ізденімпаз, тақырыпты індетіп зерттейтін маман тапшыға айналды.
Мейіржан – ҚазҰУ-дың журфагында тетелес оқыған тәжірибелі бауырым. Рас, өзі жазып, өзі таспалап, өзі монтаждап, эфирге даяр қылатын маман керек. Бірақ әлемдік тенденция салалық журналистиканың да дамитынын көрсетіп тұр.
Үлгі – іспен көрсетіледі, жетпей тұрған жері ғана сөзбен айтылады
– Таяуда әлемдегі ең ірі телеарналардың бірі – ВВС-де тәжірибе алмасу бағдарламасы бойынша білім алғаныңнан хабардармыз. «Асыл арна» мен ВВС арасындағы тәжірибе алмасу бағдарламасы одан әрі де жалғасады екен. Британиядан қандай жоспарлармен қайттың?
– ВВС World жүйесі ұйымдастырған семинар-тренингке Президент телерадиокешенінің басшысы Ерлан Бекхожин мырза бастаған делегация құрамында «Асыл арна» телеарнасының Бас директоры Мұхамеджан Тазабек мырза екеуміз де сапар шектік. ВВС – ондаған телеарна мен радионың, интернет порталдар мен журналдардың басын біріктірген алып құрылым ғой. Әлем бойынша, жиырма мыңнан астам қызметкері бар. ВВС жарнама қызметінің, BBC Storyworks және контент жөніндегі маркетинг тобының вице-президенті Ричард Паттисон, ВВС World News коммерциялық өкілдігінің директоры Сергей Становкин, ВВС «Русская службасының» жетекшісі Фамиль Исмаилов, ВВС Worldwide аймақтардағы өкілдіктерінің директоры Кейт Уоксман тәрізді ондаған білікті мамандардың БАҚ-тың бренд қалыптастырудағы рөлі, коммуникациядағы бәсекелестік, болған оқиға жайлы жылдам реакция шаралары, контент брендингі, әлемдегі өзгерістер үдерісіндегі әлеуметтік желі маңызы және т.б қызықты тақырыптар жөнінде тәжірибе алмасудың сәті түсті. ВВС бас кеңсесіндегі қызу процестерді де ішінен көріп, замануи жабдықтар мен озық студиялардың жұмыс істеу барысын да бақылай алдық.
Жалпы, бұл сапарда көргеніміз көп, түйгеніміз де аз емес. Енді оны өз тәжірибемізде іске асыра алсақ, Англияға кеткен алтын уақыттарымыздың ақталғаны.
– «Асыл арнаның» биылға нендей жоспары бар? Қандай тың жобалар жарыққа шықпақ?
– «Асыл арна» көрермені – талғампаз, өзіне көгілдір экраннан нақты не қажет екенін анық білетін көрермен дер едім. Неге дегенде, көзі қарақты көрермен жақсы біледі, біздің арнада үнді мен корейдің телехикаясы да, жантүршігерлік жаңалықтар топтамасы да, поп-мәдениет өкілдерінің сенсациялық сұхбаттары да, тіпті голливудтық боевиктер мен болливудтық махаббат қиссалары да көрсетілмейді. Бірақ қазақстандық телеарналардың көрілімділігі бойынша, «Gallup Media» рейтингінде көрсеткішіміз жаман емес. Бұл нені көрсетеді? «Асыл арна» ұсынып отырған отбасылық құндылықтар, иман, сенім, тәлім-тәрбие, ер мен әйел психологиясы секілді сан түрлі тақырыптарды қамтитын «Қазақ білсін», «Әдеп әліппесі», «Кестелі орамал», «Құран оқып үйренейік», «Менің анам, менің әкем...», «Әжемнің әңгімесі», «По душам», «Семейный доктор» тәрізді бағдарламаларға, әлем мұсылмандары жайлы «Мұнаралы Еуропа», «Мұнаралы Америка», «Ғибратты саяхат. Индонезия», «Жемісті сапар. Малайзия» сынды деректі фильмдерге, өз базамызда түсірілген жанұядағы ымыра, шаңырақтағы ырысқа шақыратын «Үлкен үй» (режиссері – Мақсат Оспанов, сценарий авторы – Мұрат Есжан), «Бір келіншек» (режиссері – Арнұр Ташев, сценарий авторы – Жандос Құсайынов) телехикаяларына, қоғамдағы өзекті мәселелелер талқыланатын, білікті имамдар мен қоғам қайраткерлері қатысатын тікелей эфирлер серияларына көрермен тарапынан сұраныс жоғары деген сөз. Биыл, Алла жазса, ағымдағы жұмыстардан өзге қазақ тарихындағы ірі тұлғалар өміріне арналған «Ғибратты ғұмырлар» атты деректі фильмдер циклын бастамақпыз. Сондай-ақ, «Ютуб» желісінде 2 млн-нан астам қаралған «Үлкен үй» телехикаясының екінші маусымы таспаланады. Бұдан бөлек, 50 сериядан тұратын тағы бір отбасылық телехикаямыздың сценарийі жоспарда бар.
– Өзің жүргізген «Жарты сағат» бағдарламасында көптеген тұлғалар қонақ болып, тұшымды ойлар айтылды. Бағдарлама өз миссиясын атқарды ма?
– «Жарты сағат» – жалғасады. Телеарна кеңсесі мен телестудияларымыздың басқа мекенжайға көшуі, жаңа декорация дайындау, әрі өткен жыл соңында іссапарлар мен жоғарыда сөз еткен білім жетілдіру жобаларының көбеюі секілді нақты себептермен бағдарламаның эфирге шығуын, өкінішке қарай, үзіп алдық. Бірақ, Алла жазса, ақпан айының орта шенінен бастап «Асыл арна» көрермендеріне «жақсымен өткен жарты сағаттарым» жол тарта бастайды.
Талантсың ба? Қабілетіңді көпшілік игілігіне сал
– Бүгінде басылымдардың интернет газетке көшу үрдісі басталып кетті. Жаһандануға жұтылып кетпей, оған бейімделу тетіктері қандай? Өзің де әуелі газетте ысылдың ғой...
– «Газетте ысылдың» дегеннен шығады – оқу, тәжірибе жинақтауда өзімді жолы болған маман санаймын. Неге дегенде, ұстаздарым жақсы болды. Осы саланың кіл мықтыларының алдынан өттік. Журналистика факультетінде Бауыржан Жақып, Кәкен Қамзин, Сағатбек Медеубекұлы, Қайрат Сақ тәрізді алашқа аты мәлім азаматтардан дәріс алдық. Теориядан практикаға ауысқанда да «Жас қазақ» газетінде Талғат Ешенұлы, Дәурен Қуат, Сәкен Сыбанбай, Есей Жеңісұлы, Жанарбек Әшімжан, Қасым Аманжолұлы, марқұм Әмірхан Балқыбек сияқты азаматтардың көп жақсылығын көрдік. «Хабарда» да Серік Абас-шах, Мұрат Бидосов, Шоқан Шөжеев, Арман Сқабылұлы, Болатбек Қожан, Ринат Думанұлы тәрізді телевизияның бүгінгі мэтрлерінен көп нәрсе үйрендік. Т.Жүргенов атындағы өнер академиясында жүрген жылдары болса, Сергей Әзімов, Сатыбалды Нарымбетов сияқты қазақ режиссурасы маэстроларының балға-төсінде біраз шыңдалу көргендейміз. «Мосфильмде» өндірістік тәжірибеде жүргенімде, киностудия басшысы Карен Шахназаровтан да талай жақсы сабақ алдық. Мұны не үшін айтып отырмын? Қазақ «Ұстазы жақсының ұстамы жақсы» дейді. Замана желі қалай құбылса да, түрлі технологиялар түртінектеп өмірімізге араласса да, ең бірінші іргетас – білім ғой. Газетке жазасыз ба, интернет арқылы оқырманға мақала ұсынасыз ба – бәрібір түбі сауатты жазу керек. Яғни, қай істе де түбір өзгермейді. Мақсат – пайдалы мәлімет жеткізу болса, интернет тұрмақ, әлгінде айтқан папируспен тарататын заман келсе де тартынбаған дұрыс. Ал классикалық газет қашан да бола береді. Тек ақпараттық басылымдар азайып, аналитикалық газеттер өмірін жалғастыра беретін шығар.
– «Біз әу бастан әр көрермен үшін күресетін замандамыз. Мұным кейбіреулер үшін тым асқақ сөз көрінуі мүмкін, бірақ тырыссақ, оған қол жеткізуге әбден болады» дейсіз. Жалпы, әр журналист өзін бренд ретінде қалыптастыратын сәт келді. Дегенмен, бұл орайда нені ескеруіміз керек?
– Журналистің жеке тұлға ретіндегі болмысының зорайғаны – оқырманға сөзін өткізу, көп көрермен тарту тұрғысынан қажет те шығар. Бірақ, мысалы, жоғарыда сөз еткен ВВС-де мені қызықтырған бір нәрсе, ондаған телеарна, жүздеген басылым мен сайттардың басын біріктіріп тұрған, жиырма мыңнан астам қызметкері бар алып медиа құрылымның синхронды қозғалуы болды. Сұрай келе ұққанымыз, ортақ жүйе, ортақ мүдде бар. Ал ол ортақ жүйе жекелеген адамдарға ұнамауы да мүмкін. Бірақ жұмыс алға жылжуы үшін кадрлар өзін соған көндірген. Яғни, арна мүмкіндіктерін өз тұлғасының жарнамасына емес, керісінше, кәсіби қабілетін өндірістің ілгерілеуіне салады. «Тоp Gear»– ды талай жыл жүргізген Джереми Кларксон мен ВВС-дің жолы екіге айрылу себебі де сол, оны да сұрадық. Талантсың ба – өз-өзіңе сүйсініп, «ортақ өгізден оңаша бұзау артыққа» салынба, яғни, білгеніңді көпшілік игілігіне сал.
– Әңгімеңізге рахмет!
Сұхбаттасқан
Т. ҚАСЫМ
Абысын тату болса...
Отбасының шырайын кіргізіп, айрандай ұйытып отыратын әйелдер екені белгілі. Қонағы үзілмей, берекесі асып-тасып отыратын шаңырақтағы әйелдің көпшіл, дастарханы қашанда астан арылмайтынын аңғаруға болады. Ал тұтас әулеттің келіндері бір-бірімен тату-тәтті өмір сүрсе, бұл олардың енелері мен өмірлік серіктерінің абыройын одан сайын асқақтата түседі. Ауыл-аймақ, дос-жаранның алдында да қадірі артады. «Ағайын тату болса ат көп, абысын тату болса ас көп» деп бекер айтылмаса керек. Ал бір шаңырақтың астында бір-бірімен сөзге келмей өмір сүретін келіндер нағыз үлгі-өнеге. Сондықтан болар, қазақ халқында болашақ келіннің шыққан жеріне, тегіне назар аударылады.
Келiнi жақсының керегесi алтын
Келіннің жаңадан ақ босаға аттаған сәтінен бастап, оның әрбір сөзі мен қимылын, әдеп тәртібін байқап, сынайды. Осындай сындардан сүрінбей өтіп, сыйластығы артқан абысын-ажындар жоқ емес. Бірге тұрып, кез келген мәселені бірлесе шешіп үйренген, «сенікі, менікі» деп бөлінбей, қазан-ошақтың басындағы жұмысты ұршықша иіре жөнелетін абысындар отбасылық өмірдегі қиындықтарды бірге еңсереді. Өйткені, оларда ауызбіршілік бар, жанашырлық басым. Қуаныштысы, Шымкентте де сондай отбасылар бар. Солардың бірі – Қанаркүл Бижанованың отбасы. Бүгінде Қанаркүл әженің жасы 70-ке келді. Дүниеге 10 перзент әкелсе, соның жетеуі қыз. Алтын алқа таққан көпбалалы ананың қыз бен келін тәрбиесіне қатысты айтар ақыл-кеңесі мол. Ақ жаулықты әже небәрі 19 жасында келін атанып, ата-енесінің, қайнылары мен қайынсіңлісінің бабын тапқан кісі. Алған ақ батасының қайтарымы шығар, бүгінде қос келіні қолында тұрады. Ата-ененің тәлімін алып, өз ата-анасындай көреді. Әлия мен Шолпан бұл үйдің босағасын бір мезетте аттаған. Екеуі түйдей құрдас болғанымен, Әлияның жолы үлкен. Сондықтан, ежелден келе жатқан дәстүр бойынша, өз орнын жақсы біледі. Апалы-сіңлідей бір шаңырақта өмір сүруде. Бірнеше айдан соң, екеуі де ата-енесіне немере сыйлағалы отыр. Қанаркүл әже мен Махан ата ол күнді тағатсыздана күтуде. Қариялар келіндерін қыздарындай көреді.
– Келіндеріме де, ұлдарыма да күн сайын тәрбиелі болуды, үлкенді құрметтеп, кішіні сыйлауды құлақтарына құйып отырамын. Келін енемен немесе ененің келінмен шығыспай жүргені туралы көп естимін. Сондай жағдайларды алдын алу үшін ақыл-кеңесімді айтудан жалықпаймын. Атасы да ара-тұра өнегесін айтып отырады. Әлия мен Шолпанның да осы шаңырақтың табалдырығын аттағалы бері артық әрекеттерін, бейәдеп қылықтарын байқамаппын. Абысындардың өзара тату болғаны жөн. Ыдыс-аяқты сылдырлатпай, бір-бірінің жаманын жасырып, жақсысын асырып отырады. Мен соған қуанамын. Біз ұл-қыздарымызға жақсы сөз айтып, аялап өсірдік. Олардың таңдаған жарларына да жылы сөзімізді аямаймыз, – дейді Қанаркүл әже.
Татулық кәсiпке жол бастады
Шымкентте абысындар бірігіп бастаған кәсіп бар. Ағайындылардың әйелдері ортақ мақсат үшін жұмыс істеуде. Әсел Орынбасарова мен Зульфия Айтпаева бірлесіп, Шымкентте дүкен ашқан. Бар ауыртпалығы мен жауапкершілігін бірге көтеріп келеді. Бұл кәсіпті бастауына өздерінің шеберліктері де түрткі болған. Қолдарынан іс тігу келеді. Әсел мен Зульфия бүгінде апалы-сіңлідей болып кеткен. Зульфия ата-ененің қолында қалса, Әсел қосағы екеуі еншілерін алған.
– Мен отбасында жалғыз қыз болғандықтан, сіңлім болса екен деп армандайтынмын. Сонда марқұм шешем «барған жеріңде абысының жақсы болса, сол саған сіңлі не әпке болады» деуші еді. Айтқаны келді. Шынымды айтсам, Зульфияның абысыным екенін ұмытып кетемін. Сыйластығы мен құрметі тасыған құрбылардаймыз. 10 жылдан бері дауыс көтеріп сөйлемеппіз. Енемізбен де тату тұрамыз. Өзім тұрмысқа шыққаннан соң бір жылдан кейін анам дүниеден озды. Сол кезде енем анамның орнын жоқтатпай, мейірімге бөледі. Жанашырлығын айтқан сөзі мен әрекетінен-ақ байқайтынмын. Сондай керемет қарым-қатынасты, шын пейілді көріп тұрып, біздің жаман келін болуға хақымыз жоқ, – дейді Әсел Орынбасарова.
Бақыт құшағындағы балалар
Келесі кейіпкеріміз – Рахат Ешімбетова «Бадам-2» шағынауданында тұрады. Әжей 12 ұл-қыз өсірген көпбалалы ана. Биыл 74 жасқа келді. Бүгінде 53 немере мен 23 шөберенің қызығын көруде. Жастайынан колхозда еңбектеніп, қазіргі кезде мәуелі ағаштай ұрпақтарының ортасында отырған бақытты жан. Тоғыз ұлдың жетеуі осы ауылда тұрады. Қалған ұлдары мен қыздары осы ауылда өсіп-өніп отыр. Үшінші ұлы қара шаңыраққа ие болып қалған. Қолдағы келіні Гүлжамалдың өзі бүгінде Райхан есімді келін түсіріп, ене атанған. Ол «ене болсам да, енемнің алдында келінмін» дейді. Ақ жаулықты әже келіндерінің сый-құрметіне шүкіршілік етеді.
– Қолымда төрт келін бірнеше жыл тұрды. Сол кезде абысындардың әй-шәй дескенін естіген емеспін. Күнделікті өздеріне міндеттелген жұмысты атқарып жатты. Келіндерімнің басым бөлігі мұғалім болғандықтан, білген-түйгендері мол деп есептеймін. Олардың бөлек тұрғаны болмаса, барлығы да бір-бірімен көрші. Бала-шағаның барлығы қара шаңырақта. Ал мереке күндері бәрінің басы қосылып, мәре-сәре боламыз. Біле білсеңіз, біздің әулет үшін қонақ күту қиын емес. Барлығы жабылып жүріп, оп-оңай атқарып жібереді. Кейде көршілерім үйімнің балалардың мамыражай шуына толы екенін айтады. Енді қайтемін? Бәрі әжелеп қасымнан шықпайды, – дейді Р. Ешімбетова.
Шымкентте сыпайы да өнегелі келіндер аз емес. Сондықтан да болар, олар үшін арнайы сайыстар да жиі өткізіліп тұрады. Мысалы, жуырда әдет-ғұрып және салт-дәстүр орталығында «Бесік жыры» атты келіндер байқауы өтті. Бес кезең бойынша келіндер сынға түсіп, ОҚМУ-дың 3 курс студенті Әсем Нұралиева бас жүлдені жеңіп алған еді. Жоғарыдағы кейіпкерлеріміздей келіндер көп болған сайын, абысындар арасындағы татулық пен ата-енеге деген құрмет азаймақ емес. Қызыңыз жақсы шаңырақтың иесі болсын десеңіз, тәрбиесіне бүгіннен бастап көңіл бөлген жөн секілді...
