Шымкент келбеті

Түлкібас төрінде облыс әкімі Ж. Түймебаевтың бастамасымен туған жердің қадірін арттырып, жастарға табиғатты аялауды насихаттау, отансүйгіштік рухын асқақтату мақсатында «Ақсу-Жабағылы алауы, Шұбайқызыл жалауы» атты республикалық Қызғалдақ фестивалі өтті.

Оңтүстік Қазақстан облысындағы табиғаты көркем Түлкібас ауданы әр жылы сәуір айында ерекше түрге енеді. Әсіресе, «Шұбайқызыл шоқысы»... Құдды бір қызыл кілем төсеп қойғандай! 

Мұнда жылына бір рет гүлдеп, 10-15 күн шоқтай жайнайтын, қызыл кітапқа енген Грейг қызғалдағы өседі. Табиғаттың осы бір керемет сәтін сақтап қалу бізге, қазақ даласының перзенттеріне парыз. 

Экологиялық іс-шараға ОҚО әкімі Ж.Түймебаев, мәслихат депутаттары, облыс ардагерлері, зиялы қауым және туризм саласының өкілдері, қылқалам шеберлері, фото суретшілер, қаламгерлер қатысты.

–Елбасымыздың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласындағы «Туған жер» бағдарламасына байланысты қоғамдық сананы жан-жақты және түбегейлі жаңғыртуға бағытталған ауқымды шаралар өткізу және оларды дәстүрге айналдыру көзделіп отыр. Қазіргі Түлкібас ауданының атауын Түркібасы ауданы етіп қайта өзгерту туралы ҚР Үкіметіне ұсыныс хат жолдадық. – деді облыс әкімі. – Ал «Шұбайқызыл шоқысы» осы тарихи төбенің күншығыс жағында орналасқан. Шын мәнінде Грейг, Кауфман қызғалдағының отаны осы өңір. Қазақ даласында шұбай өскен қызғалдақтың пиязын алып, зерттеп, өсіріп-өндірген голландтықтар 2002 жылы біздің елге алғыс айтқаны баршаға мәлім. 

«Текті төрім – Түлкібасым» театрландырылған-хореографиялық қойылымымен бастау алған іс-шарада «Шұрайлым – Шұбайқызылым» жас қаламгерлер байқауының жеңімпаздары марапатталды. Фестивальға келген қонақтар концерттік бағдарламамен қатар ОҚО Бейнелеу өнері музейінің кезекті жылжымалы көрмесін тамашалады. Онда елімізге белгілі суретші-кескіндемешілердің 30 этюдтық жұмысы және фотосуретшілердің 40-тан астам еңбегі қойылған.

Қарымды қаламгер Мархабат Байғұттың бастамасымен «Шұбайқызыл шоқысы» атауы берілген төбеге «Қызғалдақ» белгісі орнатылды. 

– Шұбайқызыл шоқысына шығып қарасаң, Түркібасы аласа болып көрінеді. Ал Түркібасы биігіне шығып көрсең, Шұбайқызыл төменнен көрінеді. Бұл кішіпейілділік пен әулиеліктің көрінісі тәрізді. Екі төбенің де тарихы тереңде. Бір ғана әттеген-айы, бұрынғы Түркібасы төбесінен Шұбайқызыл шоқысына дейінгі гүл жайнап жататын алқаптың көлемі бүгінде тым қысқарып барады. Жан-жақтың бәрі тегіс егістікке беріліп, жер жыртылған. Қызыл кітапқа енген қызғалдақты алқаптың ендігі қалған бөлігін көзіміздің қарашығындай қоруға тиіспіз. Болашақта осы айналаны қоршап, табиғатты аялау, қорғау жұмыстары күшейе түссе деген тілегіміз бар, – дейді жазушы.

Шымкентте көпқабатты тұрғын үйлердің қасбеттері жаңартылады. Қазір осы бағытта жүйелі жұмыс атқарылуда. Жоспар бойынша биыл шаһарда 20 көпқабатты тұрғын үйдің қасбеті ретке келтірілмек.

Айта кетейік, бұл жұмыстарға сол үйлердің тұрғындарынан қаржы жұмсалмайды, бюджеттен де қаражат қаралмаған. Үйлердің қасбетін әрлеу бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі аясында жүзеге асырылатын игі бастамалардың бірі. Әр үйді жаңартуға қажет экскизді қалалық сәулет бөлімінің мамандары жасап, бекіткен. Соған сәйкес үйлердің балкондары - қоңыр, ал қабырға ақшыл сары түске боялады.

Еске салсақ, Шымкентте үйлердің қасбеттерін жаңарту бағдарламасы бір жылдан аса уақыт бұрын қолға алынған. Ондағы басты мақсат - қаланың көркін аша түсіп, жаңаша келбет қалыптастыру.

Дендросаябақта 4-5 жылдан бері тоқтап тұрған жылқымен серуендеу қызметі өз жұмысын қайта бастады. Әзірге мұнда 3 жылқы бар. Алдағы уақытта Қамбар ата төлінің саны тағы бірнеше есеге артады деп күтілуде.

Көктем келіп, күн жылынғалы дендросаябақта адам қарасы көбейе түсті. Таза ауамен тыныстауға, той алдындағы қыдыруға, аққуларды көруге, велосипед тебуге, жаттығу жасауға онсыз да осында келетін жұрт енді атпен серуендеуге арнайы ат басын бұратын болған. Өйткені, Шымкент қаласының тұрғындары үшін осы саябақ ішінде атпен серуендеу ең жақын әрі тиімді демалыс түрі. Сондай-ақ, оның денсулыққа тигізер пайдасы да орасан зор. Мұндай емдеу тәсілін ғылыми түрде «иппотерапия» деп атайды. Салт атқа мініп жүру, бедеулікпен қатар сал ауруымен де ауыратын науқастарға шипа болады. Бұдан бөлек аутизм, даун синдромы және ортопедиялық дерттерден сауықтыратын қасиеті бар.

– Қазақтар баланы бесікке бөлеп және атқа мінгізіп өсірген. Өйткені, оларда әрқашан қозғалыс бар. Қозғалыс барда буын қатаяды, ағза мүшелері жақсы жұмыс істейді және тағы басқа да пайдалы тұстары көп. Бізге буындары сіресіп қалған, бедеулікпен ауырған талай жігіт келді. Біразы жайдақ атқа мініп дертінен айықты, – дейді саябақтың атбегісі Әлғазы Бейімбетов.

Атбегі, сондай-ақ, қазіргі жігіттердің бірқатары атқа міне алмайтынын айтты. «Ойбай, аттың құлағында ойнаймын деп» келіп, жер жастанып жатады екен. 

Бір қызығы атқа мінушілердің арасынан жапондық азаматты да кездестірдік. Есімі – Ищида Щунсуке. Шымкентке іс-сапармен келген қонақ саябақта атпен серуендеп жүрген демалушыларды көріп, қатты қызығушылық танытқанын айтады. Ал бұл қызмет үшін төленетін бағаны естігенде құлшынысы тіпті арта түсті. 

– Өмірімде алғаш рет жылқыға отыруым. Керемет әсер алдым. Барлығының үстінен қарап тұрғандайсың. Бастапқы кезде қорқыныш болғанымен, кейіннен сейіліп кетті. Жапонияда атқа қарапайым адамдар міне бермейді. Тек бай, бақуатты адамдар ғана жеке сатып алып, мінеді, – дейді жапондық Ищида Щунсуке. 

«Ат ұстаған азабынан құтылады» деген бар. Дендросаябақтың мәдени ұйымдастырушысы Ақмарал Қыпшақбаева алғашқы кезде жылқыларды күтіп – баптауға, әсіресе, қысқы жем-шөбіне, атбегілердің жалақысына қаржы тапшы болғанын айтады. Дегенмен, саябақ әкімшілігінің мұрындық болуымен игі іс қайта жанданып отыр. 

Арнайы ат жолымен айналым жасау бағасы – 500 теңге.

– Қаладағы ауасы таза, тыныш саябақтардың бірі осы – дендросаябақ. Күн жылынған сайын келушілердің де қатары көбейіп жатыр. Жуырда жылқымен серуендеу қызметін іске қостық. Бұл дем алушыларға жасалған өте пайдалы дүние деп ойлаймын, – дейді Ақмарал Қыпшақбаева.

Дендросаябақ еліміздің тек екі қаласында ғана бар – Алматы мен Шымкентте. Шымшаһардағы саябақ 1979 жылы қоғам қайраткері Асанбай Асқаровтың басшылығымен құрылған. Жергілікті маңызы бар ерекше қорғалатын нысан болып табылады. 2009 жылғы 24 наурыздан бастап Оңтүстік Қазақстан облысы әкімдігінің №83 қаулысына сәйкес дендросаябақ ОҚО әкімдігінің «Шымкент мемлекеттік дендрологиялық саябағы» мемлекеттік коммуналдық қазыналық кәсіпорны болып қайта құрылған. 

Бұл мекен қазіргі таңда қала тұрғындарының таза ауамен тыныстап, аптап ыстықта саялайтын демалыс орнына айналған. Енді атпен серуендеу қызметі де демалушылардың уақытын пайдалы өткізуіне сеп болуда.

Жұмыс кестесі: 12:00-ден 20:00-ге дейін.

Елордада басталған «Бірге жарқыраймыз!» эстафеталық эко-фестиваль Шымкент қаласында жалғасты. Фестивальдің басты идеясы – ақылды технологияларды қалаларда тұрақты түрде дамыту, суды үнемді пайдалану, экологиялық таза өнімді арттыру, тұрмыстық қалдықтарды бөліп тастау және энерготиімділікті арттыру.

Акцияға орай облыс және қаланың 6 мыңнан астам тұрғыны сенбілікке шығып, саябақтар мен өңірдегі бірқатар білім ошақтарында өткен көшет егу жұмыстарына қатысты. Ал эко-фестивальдің салтанатты ашылуы облыс және қала басшылары, БҰҰ Даму бағдарламасы өкілдерінің қатысуымен Шымкент қаласындағы «Самал» саябағында ұйымдастырылды.

– Өңірімізде бірегей «Шатқал» бағдарламасы жүзеге асырылуда. Дәл қазір біз осы бағдарлама аясында бой көтерген қаладағы 11 саябақтың бірінде тұрмыз. Алдағы уақытта Шымкент «жасыл қала» атауын одан әрі нығайта түседі деп сенеміз, – деген Жансейіт Қансейітұлы барлық қатысушыларға сәттілік тіледі.

«Самал» саябағының іргетасы «Шатқал» бағдарламасы аясында 2017 жылдың қаңтарында қаланған. Содан бері 38 гектар жерді алып жатқан сай-сала қоқыс қалдықтары мен қураған шөптен тазартылып, көшет егу жұмыстары тұрақты түрде жалғасуда. Сондай-ақ, саябақтың бұған дейінгі ағаш отырғызылған бөлігі тамшылатып суару технологиясымен жабдықталған. 

«Шымкент – менің қалам – менің бақшам!» бірыңғай ұранымен өткен фестиваль аясында оңтүстікқазақстандықтар 80 мың түп жеміс ағашын отырғызды. Жеміс ағаштарының көбі алма және шие көшеттері.

Экологиялық мәдениетті насихаттау мақсатында мұндай бастамалар Қазақстандағы колледжер, мектептер мен балабақшалар үшін білім беру бағытында жалғаса бермек.
Акция соңында эстафетаны Ақтөбе қаласына жолдады. Ал эко-фестиваль жыл бойы еліміздің 14 облысы және республикалық маңызы бар қалаларында өтеді деп жоспарланған.

Шымшаһарда қоғамдық көлік сапасын арттыру мақсатында тиісті жұмыстар атқарылуда. Жауапты мамандар тұрғындармен байланыс үшін WhatsApp, Instagram желілерін пайдаланады. Сонда келіп түскен арыз-шағымдар талқыланып, шешу жолдары қарастырылады. Осыған орай желідегі және редакцияға келіп түскен бірқатар сұрақтарды Шымкент қалалық көлік және коммуникация секторының меңгерушісі Наурыз Сүгірәлиевке қойған едік.

– Наурыз Болысбекұлы, №103 бағыттағы қоғамдық көлік қызметіне тұрғындар тарапынан бірқатар арыз-шағым келіп түсуде. Осы бойынша қандай жұмыстар атқарылуда?

– Бірден айта кетейін, қаладағы қоғамдық көлік арасында ең ұзақ жүретіні №103 бағыт болып есептеледі. 1-2 ай бұрын осы бағыттағы автобустарда біраз мәселе туындаған. Алайда қазіргі таңда біршама ретке келтірілді. Нақтырақ айтатын болсақ, аталған бағытта жүретін шағын автобустарға ірілері де қосылды. Енді жолаушылардың сыймай қалатын жағдайлары кездеспейді деген үміттеміз. Қозғалыс жиілігі де түзетілді. Шағымдар бойынша бірнеше рет тексеру жұмыстарын жүргіздік. Сол кездерде автобустардың өз уақытынан кешігіп келу мәселесі туындаған. Бұл келеңсіздік таңертеңгі, түскі және кешкі уақыттардағы кептеліс уақыттарында орын алатыны анықталды.

– Жолаушы ретінде байқағаным, кейде автобустардың келмей қалатын кездері болады. Оны қалай түсіндіресіз?

– Оны жекеменшік компаниялар адам санының аздығымен байланыстырады. Мысалы, кешкі уақытта 20-30 адамдық автобуста 3-4 адам ғана отырса, ол жүрген шығынды ақтамайды дейді. Сондықтан, бірқатары адам аз деп соңына дейін жүрмей қояды. Егер бір автобус күніне 10 айналым жасау керек болса, ол 7 айналым жасаса, жоспардың 70 пайызын орындаған болып шығады. Бұл нормаға сәйкес болғандықтан, соңына дейін бармай-ақ қоя салады. Бұл, әрине, дұрыс емес. Бұған да қадағалау жүргізіледі. Алайда, кей кездері қоғамдық көлік бұзылып немесе басқа да проблемаларға байланысты тоқтап қалуы да мүмкін.

– Жуырда Азат шағынауданының тұрғындары да қоғамдық көліктерге байланысты шағымдардын жеткізген болатын. Осы мәселе шешімін тапты ма? 

– Бастапқы кезде Азат шағынауданында мүлдем көлік жүрмейтін. Алғаш рет №103 бағыттағы автобус қатынай бастады. Ол теміржолдың қасына келіп тұратын. Адамдардың өзі сол жерге келіп мінетін. Біраз уақыт өткен соң халық бөлек бағыт ашуды сұрады. Біз теміржолдан өтіп, Азат шағынауданының ішіне кіретін №17 бағыттағы автобусты жүргіздік. Алайда №103 автобус басшылары «Бізге халық баяғыдай келмей қойды. Адам мүлдем азайды. Шығынды ақтамай жатыр» деп жүрмей қойды. Сөйтіп №17 автобус жүріп жатқанда тұрғындар «Бұл автобус базарға ғана барады. Бізге ана жаққа, мына жаққа баратын автобус керек» деді. Сөйттік те №82 бағыттағы автобусты қосқан едік, №17 автобус бірден тоқтады. Тұрғындар 82-ші бағыттың жақсы жүріп жатқанын айтты. Бірақ базарға қатынай алмай қалды. Кейіннен біраз ойланып, №1 бағытты аштық. Дәл қазір конкурсқа дейін солай жүріп жатыр. Шағын автобус түрінде. Бірақ, №82 бағыт басшылары біршама тиімсіз болып жатқанын айтты. Қазірше осылай жүріп жатыр. 

Жалпы Азат шағындауданының бір ерекшелігі – ауданның екі жағында да теміржол тұр. Арал секілді. Көліктер тек бір шетімен кіріп, бір шетімен ғана шығады. Бұдан да басқа шағынаудандар көп бізде. Мысалы, халық басында бір бағыт болса, жетеді деп сұрайды. Оны орындаймыз. Жүріп жатқан кезде басқалары да өзінің баратын жағына қарай тағы да сұрай бастайды. Жалпы, қалада 1090 көлік, 70 бағыт бар. Халық саны миллионға жуықтады. Олардың әрқайсысын үйінен жұмысына дейін, үйінен базарға дейін, үйінен емханаға дейін тасымалдауды ұйымдастырып беру мүмкін емес. Үлкен мегаполис болып жатқандықтан ондай болады. Автобустарға ауысып отырып баруды үйрену керек.
Біз жуырда әлеуметтік маңызы бар 10 бағыт ашамыз деп жоспарлағанбыз. Олар шалғай аудандарға қатынайды деп күтілуде. Ал бұл бағыттардың шығынын бюджеттен қарастыратын боламыз.

– Әкімдік тарапынан қоғамдық көлік компанияларына қаржылай көмек көрсетіледі ме?

– Әкімдік субсидия түрінде көмек көрсету үшін жеке компаниялар өздерінің шығыны мен табысын көрсету керек. Өйткені, шығын әдеттегіден аз немесе жоқ та болуы мүмкін. Осы үшін электронды билет жүйесін енгізуді қарастырып жатырмыз.

– Кейде кондукторлар бір көліктен екіншісіне ауыстырып мінгізеді. Бұның себебі неде?

– Кей жағдайларда техника болған соң бұзылады. Бірақ кондукторлар жолаушыларға сол жерде қалып қоймайтындай жағдай жасауы керек. Сондықтан, басқа көлікке отырғызады. Ал егер еш себепсіз өзгесіне ауыстырылып жатса, жолаушылар бізге хабарлауы керек. Негізінде көлік жолаушыларын соңғы аялдамаға дейін алып баруға міндетті.

– Тағы бір көп шағым түсетін мәселенің бірі – қоғамдық көліктердің қара түтіндетіп жүруі. Әсіресе, шағын автобустарда. Бұл бағытта қандай жұмыстар атқарылуда?

– Техникалық байқаудан өткен көлік жарамды болып есептеледі. Біздің тарапымыздан көлік газ, бензин немесе дизельмен жүрсін деген талап жоқ. Оған шектеу қойсақ, жеке кәсіпкерге қысым көрсетіп жатыр деп шағымданады. Негізінен автокөліктің экологиясын жергілікті полиция тексереді. Көліктен шығып жатқан түтіннің зияндылығын солар өлшейді. Қазіргі таңда қара түтін шығып жатқан қоғамдық көліктердің тізімін полицияға өткізіп жатырмыз. Жуырда рейд ұйымдастыру жоспарлануда. Айтып өтейін, қара түтін шыққан автобус, көліктердің жүргізушілеріне 2 АЕК көрсеткіш көлемде айыппұл салынады. Ал көлік иелері «Кейбір жанармай бекеттерінен жанармай құйсақ, түтін шықпайды. Басқаларынан құйсақ шығып кетеді» деген уәждерін айтуда.

– Келіп түсетін арыз-шағымдардың басым бөлігі қандай мәселеге байланысты?

– Келіп жатқан шағымдар көп. Көбі жарамсыз. Мәселен, «Е, автобус тола ғой е», «Автобус қашан келеді, е?» деп жазып жіберетіндер де бар. Маңызды шағымдар да келеді. «Осындай автобус, мына аялмадмаға тоқтамады» деген секілді. Біз осыған қарай тексеру жұмыстарын жүргіземіз. Кондуктор, жүргізушілердің де мәдениеттілігіне байланысты көп шағым түседі. Ол уақыттың еншісінде. Барлығын бірдей жұмыстан шығара да алмаймыз. Бұл жалпы мәдениеттілікке қатысты. Осы тұрғыда қоса кетерім, тек кондуктор, жүргізушілердің ғана емес, жолаушылардың да мәдениетін арттыру керек.

Шымкент биыл да қызғалдақтар астанасына айналды. Қаладағы гүлзарларда жалпы саны 1 миллион 300 мыңнан аса қызғалдақ гүлдеп тұр.

Көктемгі гүлдердің басым көпшілігі голландық сұрып. Күн райы жылыған сәтте бүр жарған сары, қызыл, көк және күлгін қызғалдақтар Шымшаһардың көркін аша түскен.

Айта кету керек, қаланы көріктендіруші мамандар гүлдерді арнайы кескіндердің ізімен еккен. Қызғалдақтар, мысалы, ұлттық ою-өрнектер, қаланың логотипі мен геометриялық кескін пішінінде гүлдеп тұр. Мамандардың айтуынша, қызғалдақ бір айға жуық уақыт бойы гүлдеп тұрады. Содан кейін жазға қарай олардың орнына басқа гүлдер егіледі. Жаздық гүлдер де көгалдардың, субұрқақ кешендері мен қала көшелерінің көркін аша түспек.

Еске салайық, Шымкентте қызғалдақтың жаппай гүлдеуі соңғы жылдары жағымды дәстүрге айналып келеді. 2017 жылы қала бойынша жарты миллионнан астам қызғалдақ егіліп, гүл ашқан болатын.

Туризм әлемдік экономиканың ажырамас бөлігіне айналғаны қашан. Дүниежүзілік туристік ұйымның мәліметіне сүйенсек, қазіргі әлемдік туризм өнеркәсібінен түскен табыс мұнай экспорты мен мұнай өнімдері және автокөлік табысынан кейінгі 3-орында тұр екен. Бұл саланы дамыту арқылы жаңа жұмыс орындарын көптеп ашып, ұлттық табысын молайтып отырған елдер көп. Осы орайда елімізде, оның ішінде Оңтүстікте де қарқынды дамып отыр деп айта алмаймыз. Десек те, соңғы жылдары туризм саласын дамытуға деген талпыныс күшейіп келеді.

Батыс Тянь-Шань сілемдері мен Қазығұрт және Ордабасы тауларының етегіндегі тамаша табиғат аясында орналасқан Шымкент ежелден-ақ саяхатшылар мен ғалымдардың назарын өзіне аударған. Терең тарихы бар шырайлы Шымкент шаhарының табиғаты мен ауа райы адамдардың өмір сүруіне және саяхаттап келген туристерге де өте қолайлы.

Шымкент өмір сүруге қолайлы өңір болғандықтан, қаладағы халықтың саны да жыл сайын өсуде. Оған дәлел ретінде 1913 жылы Шымкентте 19 000 адам тұрса, биыл жыл басында қаладағы халық саны миллионға жуықтап, жүз жылда қала тұрғындарының саны 46 есеге өскен. Шаhар шекарасының аумағы да жылдан-жылға ұлғайып, халықтың тұрмысы да жақсарып келеді.

Сонымен, туған қаламыз жайлы бір ауыз сипаттап өтсек. Шаһарда бірнеше үлкен саябақ пен техносаябақ, Бәйдібек би ескерткіші маңындағы 42 гектар алқапта серуендеп, демалатын орындар мен тарихи саябақ, көптеген үлкен ойын-сауық орталықтары және арнайы «Көрме» орталығы бар. Сәулеті ерекше айрықша «Түркістан» салтанат сарайында концерттерді тамашалай аласыз. Көрнекті ғалым, мәдениет, спорт майталмандары мен халық батырларына, билерге, қоғам қайраткерлеріне арналған ескерткіштер орнатылған. Шымқалада 3 спорт кешені мен 7 стадион және 5 жүзу бассейні, 100-ге жуық спортзал жұмыс істейді.

Бір сөзбен айтқанда, ұлтымыздың ұйытқысы Оңтүстік Қазақстан облысының орталығы – Шымкент қаласы инфрақұрылымы жақсы дамыған Қазақстандағы үшінші қала саналады.

Шымкентте Қазақстандағы ең үлкен әрі теңдесі жоқ дендросаябақ бар. 1979 жылы іргесі қаланған саябақта бүгінде 600-ге жуық өсімдік түрі өседі және шағын көлінде аққу, қаздар жүзіп жүреді. Туристерді бұдан кейін зообақ күтеді. Онда мыңдаған аң-құс тіршілік етеді.Қала аумағында саяхат жасап жүрген меймандар бір сәтке жаңа «Жайлаукөл» демалыс саябағына аялдай алады. Осында орналасқан Орталық Азиядағы ең биік «Altyn eye» шолу әткеншегіне шыққан адам қаланы алақандағыдай анық көретін болады.

Шырайлы Шымкенттің басқа қалалардан тағы бір артықшылығы, мұнда ежелгі шығыс тағамдарын әзірлейтін дәмханалар мен тамақтандыру орындары көп-ақ. Қалада басқа еш жерде кездесе қоймайтын алуан түрлі тағамдар бар. Соның ішінде Шымқаланың әйгілі кәуаптары, тандыры мен самсасы, хош иісті палауы, нағыз шығыс дәстүріндегі шай Оңтүстікке келген қонақтың есінде сақталып қалары сөзсіз.

Бүгінгі шұғылалы шаһардың қадір-қасиетін танытатын аса көрікті Тәуелсіздік саябағы сыртқы сәулетімен ерекшеленеді. Ордабасы алаңындағы Жер-ана монументі мен Тәуелсіздік саябағын ұзындығы 104 метрлік көпір жалғап тұр. Қала тұрғындары бұл көпірді ескі тарих пен жаңа тарихты байланыстырып тұрған «Алтын көпір» деп те атап кеткен. Ал рәміздер алаңында орын тепкен биіктігі 25 метрлік найзалардың ортасында алып көк туымыз әуелете желбіреп тұр.

Шымкентте аялдай тұруға тағы бірнеше күні бар адамның қала маңындағы көрікті де тарихи жерлерді аралап шығуына болады. Бұдан екі жыл бұрын Шымкент қаласына Төлеби, Сайрам, Ордабасы аудандарынан 40-қа жуық елдімекен қосылған еді. Қазіргі уақытта сансыз баптардың мекені көне Сайрам мен қазақтың қасиетті Мәртөбесі және Ордабасы, Төлеби аудандарындағы табиғаты тамаша жерлер қаланың құрамына кірген. Қала аумағының кеңеюіне байланысты адамзаттың алтын бесігі, Нұқ пайғамбардың кемесі тоқтаған киелі Қазығұрт пен бар қазақтың басын біріктірген Ордабасы тауы Шымкентке жақындай түсті. Қалаға қарасты Ақтас ауылынан Қазығұрт тауына 15-20 минутта жетесіз, ал Көкбұлақ ауылынан қол созым жердегі Ордабасы биігіне жаяу шығуға болады.

Жалпы, Оңтүстік туризмі Шымкенттен басталады. Қала Оңтүстік Қазақстан облысының әкімшілік орталығы болғандықтан, аумақтың түкпір-түкпіріне апаратын барлық туристік бағыттар шаһардан бастау алады. Қалада мамандандырылған 20 арнайы фирмалар мен мекемелер туристік қызмет көрсетумен айналысады. Туристік бағыттар тарихи орындар мен экзотикалық аудандарға барып, аң-құс, балық аулау, тау туризмі және мәдени-архитектуралық ескерткіштерді таныстыру секілді салаларды қамтиды.

Шымкентке жақын аймақта орналасқан, табиғаты ғажайып Ақмешіт, Біркөлік демалыс аймақтары мен Сайрам-су шатқалындағы «Альтекс» спорт кешеніне, Бадам шатқалындағы «Қырыққыз» туристік базасына және табиғаттың қайталанбас інжу-маржандары, байырғы қорық - Ақсу-Жабағылы мен Сайрам-Өгем ұлттық паркіне лезде баруға болады. Тау етегінде демалуға барлық жағдай жасалған. Сонымен қатар көне Отырар қалашығы мен қасиетті Түркістанға тағзым етіп, тарихи орындарды аралап келуге болады.

«Шымкент – Қазақстандағы ежелгі шаҺарлардың бірі. Қаланың іргесі XI-XII ғасырларда Қытайға баратын сауда жолы үстінде қаланды» деген мәлімет бар. Дей тұрғанмен, соңғы 10 жыл көлемінде Шымкенттің тарихы тым тереңде жатқаны жөнінде және қаланың негізі бұдан да ертерек қаланғаны туралы белгілі археологтар мен тарихшы ғалымдар дәлелдер келтіруде.

...Шымкент - адам жаны ләззат алатын нағыз құтты мекен. Мұнда демалысқа немесе қонаққа келген адам қаланың сұлулығына көз тоймасы анық. Қаланың қақ ортасынан бастау алатын Қошқарата өзенінің жағалауында көріктендіру жұмыстары қолға алынып, жаңадан бой көтерген демалыс аймағы тұрғындар мен қонақтардың көп жиналып серуендейтін жайлы орындарының біріне айналды. Бұдан бөлек, Шымқаладағы тарихи-мәдени орындар мен жоғары дәрежедегі қонақ үйлер, заман талабына сай дәмханалар мен мейрамханалар, демалыс орындары туристер мен демалушыларға қызмет көрсетуге әзір. Бұған әрі көне, әрі жас Шымкент шаҺары тұрғындарының ақжарқын жүздері мен ақкөңіл пейілдерін және қонақжайлығын қосыңыз. Сонда сіздің іздеген жерұйық осы Шымқала боп шығатыны анық! Оның бәрін көру үшін Шымкентке келу керек.

Осы ретте Елбасымыздың «бұл қаланы шырайлы Шымкент деп атау абзал» деген сөзі ойға оралады. Қазақы қаймағы бұзылмаған қалың жұрт мекендеген Шымқалаға халықтың сүйіспеншілігінің осылай үйлесе өрілуі бар қазақтың арманын бір атауға сыйғызып тұрғандай...

Шымкенттің ескі қалашығы жаңару дəуіріне қадам баспақ. Қалалық әкімдік көне қалашықтың орнын сақтап қалуды ғана емес, қайта жаңартуды көздейді. Бұл туралы Шымкенттің бас сәулетшісі Нұрлан Архабаев мәлімдеді.

Шаһар әкімдігінің көне қалашыққа қатысты жасаған арнайы жоспары бар. Жуырда қала әкімі бастаған топ Шымкенттің ескі бөлігін аралап шықты.

– Жұмысшы топ Цитадельде болдық, Қошқар ата өзені бойымен Жангелдин көшесіне дейін жүріп шықтық, – дейді Нұрлан Архабаев. – Сол сапарымызда қаланың аталған орындарының барлығын біріктіріп, Шымкенттің тарихи бөлігіне айналдырсақ деген шешімге келдік. Барлық қалаларда туристер бірінші кезекте жаңаны емес, ескі, тарихи аймақты көруге құмартады.

Біздің шаһарымызда да сондай орын болса деген жоспарымыз бар.

Жұмыс тобын алғашында Цитадельді «Шымкент-плаза» сауда ойын-сауық орталығына дейін қосатын тіке көше салуды ойластырған екен. Дегенмен, кейін ескі қалашықты аралау барысында шаһар әкімі Нұрлан Сауранбаев қазіргі көшелерді сақтап қалуды ұсынды. Ол көшелер «Шымкент-плаза» орталығының артындағы аумаққа тікелей шығады. Жəне сондағы аумағы 1 га жерді гүлзарға айналдыруға мүмкіндік бар.

– Бұл көшелерде қызмет көрсету орындарын жасауға болады, – деді қала әкімі Н.Сауранбаев. – Яғни, сол үйлердің иелеріне қолөнер шеберханаларын, шайхана, ескі үлгідегі шағын қонақ үйлер салуды ұсынамыз. Осылайша Шымкентке келген туристерге көне қалашықты аралауға жағдай жасауға болады.

Әкімнің пікірінше, Европаның үлкен қалалары туристерді алдымен тарихи бөлігімен қызықтырады. Ал осы жоба жүзеге асса, ондай орындар біздің қалада да болмақ. Ол үшін осы аумақты көріктендіріп, барлық ғимараттың сәулеттік үлгісін бір ізге түсіру керек. «Бұл жобаны Шымкенттің ТМД мəдени астанасы жылы аясында іске асыруға болады» дейді әкім.

Жұмыс сапары кезінде қала әкімі ескі қалашықтың ақсақалдарымен жолықты. Олар Қошқар ата өзені бойын серуен алаңына айналдыру туралы ойды қолдады. Жоспар іске асса, серуен алаңы өзеннің екі жағалауынан 10 метр жерді алатын болады. Ақсақалдар осы орайда өзен бойы тек демалатын орын ғана емес, таза бұлақтың көзінен су ішетін мекен болғанын естеріне алды. Тұрғындар осы аумақта жүргізілетін құрылысты қолдап, серуен алаңының тазалығын қадағалайтындарын айтты. Енді осы жоспар аясында ең алдымен атқарылар жұмыс – үйлерден өзенге қалдық су ағызуды тоқтату.

Жауапты мамандар қаладағы Қонаев даңғылын созу жоспары өз күшінде дейді. «Қаланың солтүстігі мен оңтүстігін қосатын басқа амал жоқ. Ал Шымкентте көлік қозғалысы аса маңызды» деп қорытындылады Нұрлан Архабаев.

Шымкенттегі бір ғасырға жуық тарихы бар орталық саябақ биыл көктемде жаңартылады

Аумағы 8 гектарды құрайтын демалыс орнында бүгінде жаңа орындықтар мен қоқыс жәшіктері орнатылуда. Сондай-ақ, мұнда 15 кісіге арналған 3 сәкі де қойылады.

Саябақта бүгінде 56 орындық пен бірнеше құты алмастырылып үлгерген. Ал ескі орындықтар мен құтылар қайта жөнделіп, қала сыртындағы демалыс орындарына, этносаябаққа және жаңадан қолға алынған шатқалдарға қойылады деген жоспар бар. Айта кетейік, бұл саябақтағы ағаштардың кейбірі - 100, кейінгілері 50-60 жыл бұрын егілген. Жыл сайын мұнда жүздеген жас-дарақ жерсіндіріледі. Былтыр саябақта 40-тан астам қылқан жапырақты ағаш пен 25 ақ қайың егілген.

shymkent.gov.kz

Осыдан алты жыл бұрын Шымкенттің бас жоспары бекітілгенде қала аумағы 41 мың гектар шамасында болатын. Іргелес Ордабасы, Сайрам, Төле би аудандарының елдімекендері қосылып, бүгінде шаһар аумағы 117 мың гектардан асты. Сондықтан бас жоспар қайта сараланып, қаланы дамытудың жолдары нақтыланды. Шымкент қалалық сәулет және қала құрылысы бөлімінің басшысы Нұрлан Архабаевпен әңгімеміз қаланың болашақ сәулетінің қалай дамитыны жайында өрбіді.

– Нұрлан Төлепбергенұлы, қаланың бас жоспарын өзектендіруден (актуализация) кейін шаһардың кескін-келбетінде елең етерліктей жаңалықтар бола ма?

– Мегополисті қалаларда көпқабатты тұрғын үйлердің үлесі 60% болуы тиіс. Бізде, керісінше, жер үйлер 65-70%, ал көпқабатты үйлер 30%-ды құрап отыр. Қала аумағының ұлғайғанын ескере отырып ендігі жұмыс көпқабатты үйлердің санын көбейтуге жұмылдырылатын болады. Осы мақсатта қала төрт бағытта (Оңтүстік, Солтүстік, Батыс, Шығыс) дамиды. Бастысы - қалаға қосылған жаңа шағынаудандардың өзі сәулетті қалашыққа айналады. Мәселен, әкімшілік-іскерлік орталығының бүгінгі бет-бейнесін білесіздер, ал Шымқаланың солтүстік аумағында 500 гектарды құрайтын «Шымкент-Сити» қалашығында қазіргі таңда инженерлік-коммуникациялық жүйе толық аяқталды, көпқабатты үйлер салынуда. Қалашықтың сәулеттік жобасында өз білім ошағы, балабақша, денсаулық сақтау нысандарымен қатар бизнес орталығы, спорттық ғимараттар, жастар мен балалар үшін мәдени-танымдық орындар қарастырылған. Сол секілді, аумағы 1000 гектардан астам Тұран шағынауданында көпқабатты үйлердің құрылысы басталып кетті. Бозарық -2, Бозарық -3 шағынаудандарының келбеті жобаланды. Сондықтан бұл шағынаудандарда төрт-бес жылдан кейін керемет өзгеріс болады. 

– Қазіргі күні шымқалалықтар, әсіресе, қаланың орталық бөлігінен үлкен өзгерістер күтуде...

– Иә, Зеленая балка, Цитадель және Қошқар ата өзенінің бойындағы аймақтарды дамыту жобасы жасалды және осы бойынша жұмыс ауқымы есептелуде. Сонымен бірге қала билігінің бұл бағыт бойынша берген нақты тапсырмасы бар. Қошқар ата, Қара су өзендерінің бойын ретке келтіріп, климаттық ерекшелігін пайдалана отырып тұрғындар үшін демалыс орнына айналдырып, алда көріктендіру, абаттандыру жұмысын жандандыру мақсаты тұр. 

Жалпы бұл аймақта «Жаңарту» бағдарламасы аясында 420 үй және 30 коммерциялық нысанның орны сүріліп, орнына 3976 пәтерлі 61 көпқабатты үй салынады. Аталған жұмыс 3 кезең бойынша жүзеге асады.

Халыққа қажетті нысандардың барлығы сонда шоғырланатындықтан алдымен мекеннің инженерлік-инфрақұрылым мәселесін шешу жұмыстары қарастырылуда. Толыққанды инфрақұрылым жүйесі кәсіпкерлердің де қызығушылығын арттырып, қаланың көркін келтіруде инвестиция тартуға мүмкіндік береді.

Егер құрылыс жұмыстары биыл басталса, 3 жыл ішінде шаһардың орталық аумағының көркі адам танымастай, жаңаша кейіпке енеді.

– Бас жоспарда Шымкентті өзге қалалардан даралайтын сәулеттік жобалар бар ма?

– Әрине, бар. Ең біріншісі – үлкен деңгейге шығатын Түркістан, Алматы және Ташкент жолдарына қақпалар қойылады. Оларды абаттандыру, жарықтандыру секілді кейбір қосымша жұмыспен толықтырылуымен бірге Орта Азияның сәулеттік өнерінің стилі қолданылады. Айталық, Түркістанға апаратын қақпада маңызы бар, сан ғасырлар бойы сақталған Қ.А. Ясауи мавзолейінің қақпасының біраз элементтері алынады. Қаладағы нысандар мен көпқабатты үйлердің сыртқы келбеті шығыстық стильде, қазақы ою-өрнектерді пайдаланып, безендіріледі. Қазіргі таңда сәулетшілер осы бағытта эскиз-жобасын дайындауда.

Бұдан бөлек «Шымкент-Сити» қалашығындағы саябақ айрықша жобаланған. Мұндай жобаны әзірге ешбір қаладан көрген жоқпын. Мысалы, демалыс орнында жаяу жүргіншілер, сосын велосипед жолы ерекше дизайнмен салынады, екінші бөлігінде балаларға арналған тәрбиелік мәні зор танымдық бұрыш болады. Маңыздысы сол - тұрғындар еркін демалатын, тыныстайтын жасыл желекті орын болмақ.

– Бізде сырттан келген туристерді таңқалдыратын орындар аз емес. Ал шымшаһардың Арбатын қай аумағынан көре аламыз?

– Шымкент тарихи орындарға бай қалалардың қатарына жатады. Шаһардың мәдениеті осыдан 2200 жыл бұрын басталғанын айғақтайтын қорғауға алынған қамал орнында археологиялық қазба жұмыстары жалғасуда. Болашақта ескі қалашықтағы тарихи орын ашық аспан астындағы мұражайға айналып, онда демалыс аймағы мен шеберханалар салынады. Сонымен бірге туристердің назарын аударатын Шымкенттің өз Арбаты болады. Бұл мақсатта 

Асанбай Асқаров пен Бейбітшілік көшесінің аралығындағы Әл-Фараби алаңы беріледі деген жоспар бар. Арбатта көз тартар шағын сәулеттік формалар болады, мұнда суретшілер шығармашылықпен еркін айналысады. Бұл қалалықтар үшін де, қонақтар үшін де қызықты орынға айналады.

– Сәулеткер ретінде қаланың болашағын қалай елестетесіз?

– Әлемде болсын, елімізде болсын, әр қала өзіндік қайталанбас ерекшеліктерімен тұрғызылған. Технологияның қарыштап дамуына байланысты адамзаттың талғамы да өзгерді. Еуропа тарихилығымен, АҚШ зеңгір аспанмен тірескен үйлерімен, Жапония шыны мен металлдан биік ғимарат салумен ерекшеленеді. Дегенмен, бұрынғыдай классика емес, барлығы ыңғайлы, тиімді, үнемді және қауіпсіздікті алға тартатын ансамбльдерге мән береді.

Ал Оңтүстік тұрғындары менталитетіне сәйкес, жер үйде, ауласында шағын бау-бақшасымен өмір сүргенді қалайды. Сондықтан қаланың болашағын 5-9 қабатты үйлер, саябағы мен гүлзары көп, тарихи орындарын ұтымды пайдаға жарата алатын кейіпте көремін.

– Әңгімеңізге рахмет!