Шымкент келбеті

Биыл шомылу маусымы басталғалы бері Шымкент қаласында төрт адам суға кеткен. Бұл жөнінде Орталық коммуникациялар қызметінде өткен баспасөз мәслихатында облыстық төтенше жағдайлар департаментінің қызметкерлері мәлімдеді.

Төтенше жағдай қызметкерлерінің айтуынша, жыл басынан бері 35 адам суға кетсе, оның 26-сы 2-15 жас аралығындағы балалар. Оқыс оқиғалардың дені ересектердің қарауынсыз қалып, каналдарда, арықтарда, ашық қалдырылған құдықтарда және бассейнде орын алған. Судан өлім құшқандардың дені Сарыағаш және Мақтарал аудандары мен Шымкент қаласында тіркелген. Ал жыл сайын орта есеппен су айдындарында 40-қа жуық адам қаза табады.
Айта кетейік, облыс аумағында 320 су айдыны болса, соның 41-і су қоймасы, 16-сы көл, 82-сі өзен мен 181-і канал. ОҚО ТЖД-нің жедел-құтқару жасағының құтқару бекеттері Тоғыс, Бадам, Шардара су қоймаларында ұйымдастырылған. Осы ретте қауіпті және шомылуға жабдықталмаған су айдындарының аумақтарында 127 ескерту және тыйым салынатын белгі, 27 билборд орнатылыпты.

Облыстық «Отырар» ғылыми-әмбебап кітапханасында «Оңтүстік» көрме залы мен Мұхтар Шаханов поэзия клубы тұсауын кесті. Салтанатты іс-шараға ақын Мұхтар Шаханов пен Оңтүстік өңірінің бірқатар зиялы қауым өкілдері және студент жастар қатысты.

«Оңтүстік» көрме залын ашудың басты мақсаты – қаламгерлер мен ғалымдардың мұрасын тарату, зерттеу, оқу және жас ұрпақтың санасына сіңіру. Онда жазушы, ҰОС-ның ардагері Ә.Шілтерханов, жазушы, журналист Е.Тұрысов, ғалым, абайтанушы, философия ғылымдарының докторы, профессор, академик М.Мырзахметұлы, ақын, сазгер И.Сапарбай, ақын, журналист Н.Бегалыұлы, жазушы, «Алаш» сыйлығының иегері М.Байғұт, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, академик А.Қалыбекова, ақын Ә.Аймақ секілді оңтүстікке танымал азаматтардың туындылары қойылған.

Салтанатты іс-шарада М.Шахановтың «Отырар кітапханасы» өлеңі бойынша көрініс көрсетіліп, әндер шырқалды. Көпшілік алдында ақиық ақынның жырлары оқылды. Сондай-ақ, «Отырар» кітапханасы директорының орынбасары Г.Алпысбаеваның айтуынша, жаңадан ашылған Мұхтар Шаханов клубының мақсаты – поэзияның биік шыңына көтерілген ақынның шығармашылығын дәріптеу.

Балаңыз науқастанып, мазасы кеткенде ең алдымен көмекке келетін білікті дәрігерлер. Осындай мамандар «Асар» шағынауданында орналасқан №1 қалалық балалар ауруханасында  жетерлік. Көп салалы қалалық балалар ауруханасы болғандықтан, онда жасөспірімдерге жоғары білікті мамандар қызмет көрсетуде. Өткен жылы ақпан айында пайдалануға берілген аурухана жұмысында оңды өзгерістер көп. Жаңа қонысқа көшкелі бері ауыз толтырып айтар жаңалықтары да бар. Осы ретте балалар ауруханасының бас дәрігері Гаухар Укбаевамен сұхбаттасқан едік.

– Гаухар Сапартайқызы, бұл аурухананың өзге ауруханаларға қарағанда қандай артықшылығы бар?

– Біздің ауруханамыз көпсалалы емдеу мекемесі «100 мектеп, 100 аурухана» мемлекеттік бағдарламасы аясында салынған. Құрылысы 2008 жылы басталып, 2014 жылдың соңғы айында тапсырылды. Өткен жылдың ақпан айында пайдалануға берілді. Ғимарат екі корпустан тұрады. Жалпы аумағы 2246 шаршы метрді құрайды. Бастапқыда аурухана 200 орынға арналып салынғанымен, қазіргі таңда 270 орынды қамтимыз. Ал қыс айларында эпидемиологиялық маусым кезінде 400-ден астам бүлдіршін келіп түседі. 12 емдеу бөлімшеміз бар. Атап айтар болсам: қабылдау бөлімі, хирургия, жарақат, ота жасау бөлімі, кардиоревматология, неврология, пульмонология, жаңа туған нәрестелер патологиясы, жан сақтау бөлімі, функционалды диагностика, клиникалық-диагностикалық, бактериялогиялық лаборатория, оңалту бөлімдері бар. Бізге келіп түсетін балалардың басым бөлігі тыныс алу жолдарының қабынуымен келеді. Бізде өткен жылы 10 мыңнан астам бүлдіршін ем алды. Қазіргі таңда 268 бала ем қабылдауда. Ауруханада 15 жасқа дейінгі 10 мыңнан астам науқас балалар жатып ем алуына мүмкіндік бар. Жалпы дәрігерлер мен орта және кіші буын қызметкерлерін қосқанда 360-тан астам адам жұмыс істейді.

– Аурухананың медициналық құрал-жабдықтармен қамтылуы қандай?

№1 Шымкент қалалық балалар ауруханасы науқас балаларға шұғыл және жоспарлы түрде көмек көрсетеді. Ауруханамыздың қажетті медициналық құралдармен жабдықталуы 92 пайызды құрайды. Атап айтар болсам, компьютерлік тамограф, стационарлық және жылжымалы рентген аппараттары, стационарлы және портативті УДЗ аппараты, цифрлік рентген-диагностикалық жүйе, ЭЭГ, РЭГ, ВЭЭГ, ЭФГДС, соңғы үлгідегі лапороскопиялық ота жасау аппараттары, ИВЛ және т.б. аппараттармен жабдықталған. Жаңа аурухананың жабдықталуы – балаларға шұғыл түрде травматологиялық және хирургиялық көмек беруді кең көлемде көрсетуге мүмкіндік береді. Сондай-ақ, ауруханада жарақат және ортопедия бөлімшелерімен жарақат бекеті науқастарға жедел көмек, ал неврология, ортепедия, травматология бөлімдері науқас балаларға оңалту емін көрсетеді. Кардиоревматология және хирургия бөлімдерінің төсек орны кеңейтілуде.

– Қазір дәрігерлер науқасты емдеуден бөлек, әрдайым ізденісте болуы тиіс. Бұл – уақыт талабы. Осы орайда, аурухана қызметкерлері тәжірибе алмасу, біліктілігін шыңдау секілді семинарларға жиі қатыса ма?

– Ауруханамызда жұмыс істейтін дәрігерлердің 56 пайызының біліктілігі жоғары. Көпсалалы балалар ауруханасы болғандықтан, сапалы медициналық жәрдем көрсету – басты мақсатымыз. Ал ол үшін барлық қызметкерлердің білімді болуы және кез келген жағдайда дұрыс шешім қабылдай алуы міндетті. Қазіргі уақытта екі хирург пен 2 реаниматолог Беларуссияда хирургия сұрақтары бойынша білімдерін жетілдіруде. 2016 жылы мамыр айында Астана қаласының «Ана мен бала» Республикалық орталығының мамандары біздің медбикелерді бала күтімі бойынша оқытып, тәжірибесін арттырды, сонымен қатар аурухана базасында Алматы, Астана қалаларынан келген мамандар шеберлік сабақтарын өткізді. 2015 жылы желтоқсан айында дәрігер-реаниматологтар мен аға медбикелер Алматы қаласындағы «Педиатрия және балалар хирургиясы Ұлттық ғылыми орталығына» барып, тәжірибе алмасып келген болатын. Бізде медбикелерге де талап жоғары.

– Кез келген салада еңбегімен, жаңашылдығымен, ізденімпаздығымен көзге түскен мамандар жеткілікті. Сіз кімді мақтан етер едіңіз?

– Мен ауруханада жұмыс істейтін дәрігерлерді бөліп-жарғым келмейді. Барлығының орны бөлек. Өз ісіне берілген жандар. Әсіресе, мен жас дәрігерлерге ризамын. Көп оқиды, көп үйренгісі келеді. Ғаламтордың және техниканың соңғы мүмкіндіктерін тиімді пайдаланады. Бізде 30 жасқа толмаған бөлім меңгерушілері бар. Жастар көп. Ауруханада балалар травматолог-ортопед дәрігері Еркебай Бектаев туралы айтпай кетуге болмас. Ол «майтабан» ауруын емдеудің жолын ойлап тапты. Еркебай Тәліпбайұлы табан сүйектері арасына имплант ендіріп, ота жасауды қолға алып отыр. Отадан кейін науқас үш күн ішінде жақсарып, бір айдан соң бала аттай жазылып кетеді. Бір ипланттың құны – 9 мың теңге. Бүгінгі таңда жыл басынан бері 15 балаға ота жасалды.

– Ауруханаға қандай диагнозбен келген балалар міндетті түрде жатқызылады?

– «Денсаулық» бағдарламасы бойынша, ауруды алдын алуға басты көңіл бөлінуде. Осыған орай, ауруханада емдеуді қысқарту талап етілуде. Өйткені, оны қаржыландыру қымбатқа түсуде. Сондықтан бірқатар аурудың жеңіл түрімен ауырған науқастар үй жағдайында емделуі тиіс. Ауруханада ауруы асқынғандармен, ауыр науқастар емделеді. Үй жағдайында емделуге болатын науқас балаға аурухананың қабылдау бөлімінде алғашқы медициналық көмек көрсетіп, амбулаториялық жағдайда емделуге кеңес береміз. Ал ата-аналар бұл жағдайды дәрігерлер қарамай жатыр, жатқызудан бас тартуда деп түсініп, олардың тарапынан түсінбестік орын алады. Тұрғылықты жері бойынша тіркелген науқасқа емхана олардың емделуі үшін тегін дәрі-дәрмек бөліп, қадағалайды. Өкінішке қарай, біз үйіне қайтарып жіберген балалар көп ұзамай, ата-анасының уақытылы қарамауы салдарынан ауруханаға кеселін асқындырып түсетін жағдайлар аз емес. Бұл жерде ата-ананың салғырттығын да айта кетуіміз қажет.

– Қазіргі кезде жас балалар мен ересектерді бір дәрігер қарайды. Оны – жалпы тәжірибелі дәрігер деп атап жүрміз. Педиатрлар жеделдетілген бірнеше айлық курсты оқып, жалпы тәжірибелі дәрігердің қызметін атқарып, жұмысын жалғастырып жүр. Сіздің пікіріңізше, мұның қандай дұрыс жақтары басым?

– Денсаулық сақтау министрлігі жүргізіп отырған реформаны қолдаймын. Өйткені, жалпы тәжірибелі дәрігер тек жас баланы ғана емес, басқа да отбасы мүшелерін де емдеп, қадағалайды. Ол бүкіл отбасына қарайтын, олардың қандай созылмалы аурулары барын, жалпы психологиялық жағдайын жақсы білетін маман. Қажет болған жағдайда дер кезінде науқасты тиісті мамандарға жібереді. Болашақта барлық емханаларда жалпы тәжірибелі дәрігерлер жұмыс істейтін болады. Олар алдын алу жұмыстарымен, скриннингпен, екпе салумен айналысады. Қазір жалпы тәжірибелі дәрігерлер жақсы жағдай жасалынған және осы дәрігерлерге артылған сенім орасан зор.

– Біздің бала кезімізде аурухана қабырғалары тұстастай ақ немесе көк түске боялушы еді. Ал сіздерде тіптен басқа, ғимарат іші түрлі-түсті небір әдемі суретке толы. Ауырып келген бүлдіршін бір сәтке болса да жылағанын қойып, көңіл күйі көтерілетін секілді.

– Иә, бұл – халықаралық стандарт бойынша баланы эмоционалдық тұрғыда қолдау деп аталады. Дәрігерлер балаға күн сайын қараумен қатар, оның көңіл күйіне жағымды әсер ететін орта жасалуы тиіс. Яғни, бала ауруханаға түскен соң, тек палата ішінде жатуы міндетті емес. Мәселен, бөлімшелердің қабырғаларына олардың сүйікті ертегілері мен мультфильмдерінің кейіпкерлері бейнеленген. Науқас бала соны көрген соң, көңілі көтеріліп, бір сәтке болса да ауруын ұмытады. Сондай-ақ, бөлімшелерде көп гүл өсіреміз, торда құстар, аквариум ұстаймыз. Бүлдіршіндердің бос уақыттарында жазу жазып, сурет салуы және кітап оқуы үшін арнайы жабдықталған бөлмелеріміз бар. Оның іші де баланың зерікпесі үшін түрлі түсті түспен боялған. Ойын бөлмелері де қарастырылған. Монтессори кабинеті жұмыс істейді. Балалар күні мерекесінде «Мейірімді дәрігер» атты флэш-моб өткіздік. Цирк әртістерін шақырып, асфальт бетіне сурет салды. Біздің міндетіміз – тек емдеп қана қоймай, олардың қаяу көңіліне демеу болу.

– Сұхбатыңызға рахмет!

Баспасөз хатшысы – өз мекемесі туралы оң пікір қалыптастыратын маман. Сонымен қатар, қалам ұстаған журналистер қауымының әр саладағы ақпараттарды дер кезінде халыққа жеткізуіне бірден-бір ықпал ететін көмекшісі. 28 маусым – байланыс және ақпарат қызметкерлерінің төл мерекесі қарсаңында ОҚО ІІД Мемлекеттік тіл және ақпарат басқармасының басшысы, полиция полковнигі Салтанат Қаракөзовадан сұхбат алған едік.

– Салтанат Бегімбайқызы, сіздің полицияда қызмет еткеніңізге биыл 21 жыл болады екен. Ал ОҚО ІІД-нің баспасөз қызметін басқарғаныңызға биыл 11 жыл. Осыншама уақыт бір орында тапжылмай жұмыс істеудің сыры неде?

– Оңтүстікке 2005 жылы келдім. Ал оған дейін Ақтөбе, Алматы, Астана және Көкшетау қалаларындағы ішкі істер органдарында жұмыс істедім. Шымкентке майор шенімен келіп, қазір полковникке дейін өстім. Осы өңірдің журналистерімен де, халқымен де тез тіл табысып, сіңісіп кеттім. Менің ойымша, адам кішіпейіл болуы керек. Тек сонда ғана өз ортасында сыйлы болады.

– Сіз баспасөз қызметін басқарғалы бері төрт басшы ауысты. Әр басшының талабына сай жұмыс істеу қаншалықты қиын?

– Мен осы салаға келгелі бері жалпы 12 басшымен жұмыс істедім. Әрине, оңай емес. Өйткені, әр басшы өмірде өз орны бар, қалыптасқан сыйлы азаматтар. Полковниктер мен генералдар. Өз жұмысына тыңғылықты қарайтын мамандар. Көргені мен түйгені мол. Олардың маған қойған талаптары да жоғары болды. Ең алдымен өз жұмысыңды жақсы білуге тиіссің. Сол талаптарға сай болуға тырыстым. Менің адам ретінде, маман ретінде өсуіме тәжірибелері мол кісілердің септігі тиді. Осы өңірге алғаш келген жылы полиция полковнигі Құрманбек Артықбаевпен жұмыс бастадым. Одан соң, Хибратулла Досқалиев, Серімжан Досымовтан көп тағылым алдым. Ал қазір полиция генералы Асқар Оспанов басшылық етеді. Ол кісінің де қызметкерлерге қояр талабы күшті. Ең алдымен тәртіпті талап етеді.

– Баспасөз хатшысына қойылатын талаптар қандай?

– Ең алдымен қазақ және орыс тілдерін жетік меңгеруі тиіс деп ойлаймын. Журналистерге баспасөз мәслихатын өткізгеннен бөлек, өзіміздің сайтымызға және әлеуметтік желілерге ақпараттар саламыз. Айына бір рет ішкі істер органы қызметкерлерінің жұмысын насихаттайтын «102» атты газетіміз шығады. Сол кезде жазылған мәтін сауатты әрі онда толыққанды мәлімет берілуі керек. Ақпарат нақты жайттарға сүйеніп жазылуы тиіс. ОҚО ІІД Мемлекеттік тіл және ақпарат басқармасында қазір 10 адам жұмыс істейді. Қызметкерлеріміз күн-түн демей, өз міндеттерін атқаруда. Баспасөз қызметі ширақтықты талап етеді. Бізді аяғымыз асырайды. Департаменттің ішінде қажетті ақпаратты алу үшін шапқылап, қолда бар ақпаратты заңға сәйкес таратамыз.

– Сынға қалай қарайсыздар? БАҚ тарапынан департамент жұмысына қатысты сыни материалдар жиі шығады ма?

– Сынға байыппен қараймыз. Оны дұрыс қабылдаймыз. Егер шындыққа сәйкес келетін сын болса, одан сабақ алып, қорытынды шығаруға тырысамыз. Біз бұқаралық ақпарат құралдарындағы жарыққа шыққан немесе көрсетілген материалдарға мониторинг жүргіземіз. Кімнің не жазып отырғанын білуге тиіспіз. Журналистермен жұмыс бабы бойынша жақсы қарым-қатынас орнатқанбыз. Біздегі ақпараттар қолжетімді. Журналист ауызша немесе жазбаша түрде ақпарат сұраса, ол міндетті түрде берілуі тиіс. Мен осыны баспасөз қызметінде жұмыс істейтін қызметкерлерге жиі айтамын. Ақпаратты қолда ұстап, тілшілерді күттіруге болмайды. Өйткен жағдайда, жаңалық өз маңызын жойып алады. Уақытпен де санасып үйренуіміз қажет.

– Ауыр қылмыстар туралы ақпарат таратқанда оны жүрегіңізбен қабылдайсыз ба? Әлде оған да жан-дүниеңіз көндікті ме?

– Жанды ауыртатын жайттар көп кездеседі. Оларға көндігу мүмкін емес. Ұрлық-қарлық деген секілді қылмысқа бой үйретуге болар. Бірақ жас балаларға зорлық-зомбылық жасалып жатса, бір отбасыны түгелдей өлтіріп кетсе, оған қалай немқұрайлы қарайсың? Мәселен, жуырда ғана жанар-жағар май құю бекетінде үш азаматты өлтіріп кетті. Олардың артында қаншама адам тұр. Анасы, әйелі, балалары аңырап қалды. Қоғамдағы мұндай жайттарға бой үйретуге болмайды. Кейде «неге осындай жауыздыққа барды екен?» деп ойлаймын.

– Оңтүстікте өзіңіз секілді ер азаматтармен иық тірестіріп, полковник дәрежесінде қызмет етіп жүрген қыз-келіншектер бар ма?

– Жалпы, ОҚО ІІД-де 300-ден астам нәзік жанды азаматтар жұмыс істейді. Олардың барлығына да қойылатын талап бірдей, тәртіп ортақ. Полковник шенін алған алты азаматша бар. Олардың әрқайсысы өз ісінің маманы, ортасына сыйлы.

– Генерал болуды армандайсыз ба?

– Әрине! Кім біледі, нәсіп етсе ол да болып қалар. Қыз-келіншектер де генерал болғысы келеді. Психологтарды тыңдар болсақ, олар армандау қажеттігін жиі айтады. Жастайымнан ішкі істер саласында жұмыс істеуді армандадым. Сол бала арманым мені бүгінгі күнге жетелеп әкелді. Бірақ оңай болды деп айта алмаймын. Талай қиындықтарды еңсеруге тура келді.

– Жұмысыңызға сәттілік тілейміз. Әңгімеңізге көп рахмет.

Сұхбаттасқан
Эльмира МЫҚТЫБАЕВА

Кәмелетке толмағандар жасаған қылмыс қашанда өзекті. Бұл – тәртіп сақшылары мен ата-ана, сондай-ақ, мектеп ұстаздары үшін бас ауыртар мәселе болып отыр. Биыл Шымкентте 5 айдың ішінде жасөспірімдер тарапынан 97 қылмыс жасалса, өткен жылы бұл көрсеткіш 101-ді құраған. Салыстырмалы түрде азайғанымен, бұл жағдай жыл он екі ай күн тәртібінен түскен емес.

Төрт мектеп директорына сөгiс берiлдi

Қазақта «баланы жастан» деген мақал бар. Бойына тәрбие мен бар жақсылықты сіңіретін кезде тура жолдан адастырмай тәрбие беру ең алдымен ата-анасының, қала берді күнделікті араласатын ортасының әсер етпей қоймайтынын жақсы білеміз. «Қайтсек балаға жақсы тәрбие беруге болады немесе оларды қылмыстан қалай сақтандырамыз?» деген сауал күн өткен сайын маңызын арттырып келеді. Өкінішке қарай, тәртіп пен тәрбиені ысырып қойып, әлдебіреулерге соқтықпаса жүре алмайтын жасөспірімдер көп. Осыдан барып мектеп ішінде әлімжеттілік, қысым көрсету секілді келеңсіздік белең алып бара жатқаны да рас. Бірде-бір ата-ана өзінің ұл-қызын жаман болсын деп өсірмейді. Енді статистикаға көз жүгіртсек. Шымкент қалалық Ішкі істер басқармасы бастығының орынбасары Алмас Мырзахметовтың айтуынша, жасөспірімдер тарапынан ұрлық, тонау, адам өміріне қасақана зиян келтіру, ауыр дене жарақатын салу, қарақшылық пен төбелесу секілді теріс қылыққа жол береді. Соның ішінде біреудің затын ұрлау мен мүлкін тонау жайттары жиі кездеседі. Мәселен, биыл 5 айдың ішінде ұрлықтың 31, ал тонаудың 14 жайты тіркелген. Бұл статистиканы үлкен дабыл ретінде қабылдайтын ата-ана үшін болашағынан зор үміт күтетін баласының тәрбиесіне тағы бір үңіліп қойған артықтық етпес. Қаладағы төрт ауданның ішінде жасөспірімдер тарапынан жасалынатын қылмыс саны жағынан Әл-Фараби ауданы көш бастап тұр. Өйткені, онда халық саны көп, ойын-сауық орындары, мектептер мен орта арнаулы және жоғары оқу орындары көптеп орын тепкен. Оған қоса «тоғыз жолдың торабы». Ал салыстырмалы түрде алғанда Қаратау ауданында әзірге қылмыс саны аз. Дегенмен, онда да ұрлық тыйылмай тұр. Аталған қылмыстардың басым бөлігі, яғни, 51-і мектеп оқушылары тарапынан жасалынған. Ал қалғаны колледж және ЖОО студенттеріне немесе еш жерде оқымайтындарға тиесілі. Мектеп оқушылары жасаған қылмыс түрлері қалалық білім бөлімі тарапынан зерделеніп, ҚР-ның қолданыстағы заңнамалары аясында 4 мектеп директорына, олардың тәрбие ісі жөніндегі 12 орынбасарына, 9 педагог-психологқа және 18 сынып жетекшілеріне тәртіптік шара қолданылған.

Ең алдымен ата-ана жауапты

Жыл басынан бері мамандар тарапынан күндізгі және түнгі рейд жұмыстары жоспарлы түрде жүргізілсе, жаз айларында күн сайын өткізілуде. Мәселен, қаңтар мен мамыр айлары аралығында кәмелетке толмаған балалар арасында құқық бұзушылық пен қылмыстың, қаңғыбастық пен панасыздықтың және есірткі тұтынудың алдын алу бойынша 84 рейд өткізілген. Күндізгі рейдтің өзінде 68 жасөспірім, ал түнгі рейдте 132 кәмелетке толмаған балалар анықталды. Олардың 61-і ОҚО кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталығына орналастырылса, қалғаны тұрғылықты мекен-жайлары бойынша жеткізіліп, ата-аналарына тапсырылды. Түсіндірме жұмыстары жүргізілді. Шымкент қалалық Ішкі істер басқармасы бастығының орынбасары Алмас Мырзахметов жуырда ғана «Жазғы демалыс» алдын алу іс-шарасы кезінде саябақтарда, ойынханалар мен кафелерде ата-анасыз жүрген балалар көптеп анықталғанын айтты. Соның салдарынан балаларын бей-берекет жіберген ата-аналарға әкімшілік шара қолданылды. 

– Баланың әрбір әрекетіне ата-ана жауапты. Түнгі уақытта далаға шыққан бала міндетті түрде бір нәрсеге ұрынады. Ал оны іздемей, ата-анасы қайда қарап отыр? Мысалы, жасөспірімдердің кейбірі түнімен көлік жуады, кафеде жұмыс істейді. Рейд кезінде оларды үйіне әкеліп, «неге балаларыңызды қадағаламайсыздар?» десек, «ақша тапқаны жақсы емес пе?» деген жауапты жиі естиміз. Естеріңізде болсын, жасөспірімдерге жалданып жұмыс істеуге заңмен тыйым салынған. Түнгі уақытта яғни, 22.00 мен таңғы сағат 6.00-ге дейін бала заңды өкілінсіз жүрсе, онда олардың ата-анасына 3 АЕК мөлшерінде айыппұл салынады. Жасөспірімдер үйінен алыс жерде жүрсе, заңды өкілдеріне ескерту жасалынады. Ал бір жылдың ішінде тағы да қайталанса 15 АЕК мөлшерінде айыппұл салыну көзделген. Қазір жазғы демалыс кезінде ойынханаларда балалар күні-түні отырады. Оларды іздеп жатқандар шамалы. Бұл кезде ойынхананың әкімгеріне де ескерту жасап жатырмыз. Шымкентте 165 қолайсыз отбасы тіркелген. Ал есепте 274 жасөспірім тұр. Олардың басым бөлігі тұрмысы нашар отбасынан шыққан, сабақ үлгерімі нашар оқушылар. Бала тәрбиесімен мүлдем айналыспайтын отбасылардың бары өкінішті. Мысалы, «Қайнарбұлақ» саяжайында Микашновтар отбасында 6 жасөспірім бала бар. Шешесі жұмыссыз, өзі ішімдікке әуес. Үй ішінің жағдайы адам төзгісіз. Ал балалары көшеде қайыр сұрап жүреді, – дейді А.Мырзахметов.

Кейбiр мектептерде инспектор жоқ

– Тәртіп сақшыларының айтуынша, жасөспірімдердің жұмысымен айналысатын инспектор жеткіліксіз. Талап бойынша, әр мектепке бір инспектордан бекітілуі тиіс болса, қаладағы кейбір мектептерде бұл маман мүлдем жоқ. Олар таңның атысы, күннің батысы мектептің іші-сыртындағы жағдайды бақылап, тәртібі нашар оқушылармен күнделікті жұмыс жүргізуі қажет. Қазір оқушылар арасында тәртібі нашар жасөспірімдерді «қиын балалар» деп атау дәстүрге айналған. Міне, сол балаларды тәртіп тезіне салу инспекторлардың міндетінің бірі, – дейді Шымкент қалалық ІІБ бастығы, полиция полковнигі Арман Бейсенбаев. Оның айтуынша, қалада халық өсімі байқалады. Сондықтан, басқа облыстарға қарағанда бізде маман тапшылығы сезіледі. Шымкентте 142 мектеп бар болса, соның 99-ында ғана мектеп инспекторы жұмыс істейді. Расында да, кейде бала өзі жасаған әрекетінде қылмыстық құрамның барын білмеуі мүмкін. Кейбірі әдейі барады. Мысалы, телефонды өзгеден алып қою – тонауға жатады. Осының қылмыс екенін түсіндіретін мектеп инспекторы.

Үйiрмелер жеткiлiктi, бiрақ...

Мамандар кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтың көп болуын бос уақытты тиімді пайдаланбау салдары деп түсіндіреді. Бала мектептен соң үйірмеге қатысып, қала берді үй шаруасына көмектесуге қажет екенін сезінсе, теріс әрекетке мойын бұруға шамасы да келмейді екен. Осы орайда, мектептен тыс 9 мекемеде 44 мыңнан астам оқушы түрлі үйірмелермен қамтылған. Сонымен қатар, 15 аула клубы, білім беру мекемелеріндегі 1654 үйірме, спорт мектептері және жекеменшік үйірмелерде балалар қабілеттеріне қарай бос уақыттарын тиімді пайдаланады. Ал жаңа оқу жылынан бастап, қалалық денешынықтыру және спорт бөлімі тарапынан кешкі сағат 21.00-ге дейін жұмыс істейтін спорттық үйірмелер ашылмақ. Осы ретте қалалық мәслихаттың депутаты, қалалық ата-аналар комитетінің төрағасы Ермек Дәрменов мектеп, мұғалім, ата-ана арасындағы байланысты күшейтіп, баланың бос уақытын дұрыс өткізу мақсатында арнайы жоспар жасалынып жатқанымен бөлісті. Оқушылар күзде сабаққа келген сәтте, сол жоспар бойынша әрекет жасалатынын айтты.
– Сынып жетекшісі оқушыларының үйірмеге қатысатынын немесе уақытын бос өткізетінін білуі тиіс. Сабақтан тыс уақытта сол балалармен сөйлесуі керек. Олардың ата-анасымен ақылдасып, баланың қабілетіне қарай үйірмеге тарту қажет. Кейбір ата-аналар «баланың бос уақыты болмауы тиіс» деп асыра сілтеп, бір емес бірнеше үйірмелерге тықпалайды. Бұған мен үзілді-кесілді қарсымын. Бұлайша баланың психологиясына кері әсер етеміз. Тағы бір өзекті мәселе – ғаламтор мен әлеуметтік желі. Соның салдарынан баланың қаншама уақыты босқа сарп етіледі және денсаулығына нұқсан келеді. Бала күн сайын әлеуметтік желіге кірмесе «ауыратын» болады, – дейді Е.Дәрменов.
Қалада балаларды түрлі өнерге баулитын үйірмелер көп. Солардың бірі – жастардың уақытын тиімді ұйымдастыру орталығы. Осы мекеме директорының орынбасары Бақытжан Мұстафаевтың айтуынша, онда 40-тан астам үйірме бар. Орталықта 3500-ден астам балаға 60 мұғалім дәріс береді. Тіпті, «Ертегілер әлемі» атты қуыршақ театры да жұмыс істейді. Дарынды да өнерлі балалар шетелдерге барып, түрлі жарыстардан жүлдемен оралуда.

«Бала кiмдiкi»?

Қалалық білім бөлімі тарапынан ата-ананың бала тәрбиесіне қаншалықты мән беретінін білу үшін арнайы сауалнама өткізіліпті. Оған 2000-нан астам ата-ана қатысқан. Қалалық білім бөлімінің бас маманы Исақ Асанов сауалнама нәтижесі бойынша, әке-шешенің 59 пайызы балаларына өте аз көңіл бөлетіні, 73 пайызы балаларымен өте аз сырласатыны, ал 5 пайызы перзентінің ішкі дүниесіне мүлдем үңілмейтіні анықталғанын айтты. Сауалнамада кейбір ата-аналардың баласының досы кім екенін білмейтіні және мектеп сөмкесін тексермейтіні мәлім болған. Ең сорақысы, ата-ананың 63 пайызы баланың кешкі мезгілде қайда және кіммен жүргенін қадағаламайды екен.
– Бұл деректер баланың тағдырына алаңдауға басты негіз. Осы ретте еліміздегі қолданыстағы заңнамаларға сәйкес, бала мен ата-ананың жауапкершілігі мен міндеттері жазылған 25 мыңнан астам кітапшалар шығарылды. Олар халық көп шоғырланған базарларда, ойын-сауық орталықтары мен ойынханаларда таратылды. Сондай-ақ, прокуратура, ішкі істер, үкіметтік емес ұйым өкілдерінің қатысуымен 400-ге жуық кездесулер мен семинарлар өткізілген. Тәртібі нашар 120 жоғары сынып оқушысы «ашық сот» процестеріне қатысты. Қазіргі кезде «шок терапия» әдісі жиі қолданылады. Осы ретте 320 оқушы жабық мекемелерге барып, жазасын өтеушілердің өмірімен танысты. Арнайы роликтер дайындалып, банерлер ілінді. Мектептерде тыйым салынған сайттарды пайдалануды алдын алу үшін информатика пәнінің мұғалімдеріне аптасына 2 рет сайттарды қадағалау жүктелген, – дейді И.Асанов.
Қорыта айтқанда, тәрбие – отбасынан басталып, мектепте жалғасын табатынын ұмытпағанымыз жөн. Ақпарат ағыны көп заманда баланы теріс жолдан, теріс қылықтан аман сақтаудың бір ғана жолы бар. Ол – әке мен ананың бала тәрбиесіне жұмыла араласуы. Қазіргі кезде «жұмысбастымын, шаршадым, уақытым жоқ» деген секілді уәждердің салдары біз қозғаған мәселеге қайта алып келмесіне кім кепіл?

«Жол мұраты – жету». Бірақ соңғы кезде жолға шықсақ, аман-есен баруымызды тілейтін болдық. Ақпарат ағыны мол заманда жағымсыз хабарды жиі естіген сайын, қауіпсіздік жайы ойымыздан кетпейді. Десек те, діттеген жерімізге бару үшін қоғамдық көліктен бөлек, такси қызметіне де жүгінетініміз рас. Бірақ көшеден жолай такси ұстауға жүрексініп қалғанымыз жасырын емес. Мамыр айында Сарыағаш ауданында болған сұмдық оқиға елдің есінен әлі шыға қойған жоқ. Ата-анасының үйінен Шымкентке оқуға кеткен студент қызды такси жүргізушісінің өлтіргені дәлелденіп, қылмыс ізі суымай ашылды. Осыдан соң таксимен қала ішінде түнде түгілі, күндіз жүруге сескенетіндер көбейген.

Қайсысы сенімдірек?

Сарыағаштағы қайғылы оқиғадан соң, Шымкент қалалық жергілікті полиция қызметінің бастығы Данияр Мейірханұлы Facebook әлеуметтік желісі арқылы қара жамылған отбасыға көңіл айта отырып, бүгінгі таңда жекеменшік таксилердің азаматтар үшін қауіпті екенін жазды.

«...Қым-қуыт, үнемі жылжуды қажет ететін тіршілікте тіпті, жеке бас қауіпсіздігімізді ұмытып кететініміз бар. Осыған байланысты, Шымкент қаласының жергілікті полиция қызметі тасымалдау қызметін пайдаланушыларды қарапайым ғана қауіпсіздік ережелерін сақтауды ұсынады. Жеке меншік тасымалдаушылардан бас тартып, (сонымен қатар заңсыз такси қызметі) ресми тіркелген таксиді шақыру керек. Тиісті техникамен, байланыс құралдарымен жəне GPS-навигатормен жабдықталған таксилерде жеке бас қауіпсіздігімен қатар, жүргізушімен дауласудан жəне көліктің бұзылу қаупінен де құтыласыз.
Есте сақтаңыз, мұндай мүмкіндігі жоқ және шалғай ауылды жерлерде көлікке отырғанда, туыстар мен достарыңызға автокөліктің мемлекеттік нөмірін, шамамен келетін уақыты мен жүргізуші туралы жеке мəліметті хабарлауыңыз қажет. Навигациясы бар телефон болған жағдайда, оны жылжу барысында қосу керек. Жеке бас қауіпсіздігіңізге немқұрайлы қарап, бағалы заттарыңыз бен ақшаңыздан айырылып, өміріңізді қауіпке тігуіңіз мүмкін. Өмірімізді бұдан да жақсартуға бірге күш салайық. Жолдарыңыз əрқашан ашық болсын», – деп жазды қалалық жергілікті полиция қызметінің бастығы.

Расында да, ресми тіркелген такси компаниясы «жабайы» қызметке қарағанда, әлдеқайда сенімді. Үйден шықпай-ақ, телефон арқылы қалаған уақытыңызға тапсырыс беріп, шақырасыз. Сонымен қатар, түнгі уақытта кейбірі пәтеріңізге кіргенше, қажет болған жағдайда есігіңізге дейін шығарып салады. Демек, такси жүргізушісі де сіздің қауіпсіздігіңіз үшін жауапты әрі мүдделі. Осы ретте, «қалалықтарға қызмет көрсететін неше компания бар?» деген сауал туындайды.
Vse-taxi.kz сайтының мәліметінше, Шымкентте тасымалдау қызметімен айналысатын 114 компания бар. Онда олардың аты, телефон нөмірлері және қызмет ақысы көрсетілген. Такси қажет болған жағдайда, қалағаныңызды шақыра аласыз. Мәселен, «Тұлпар» такси компаниясының қалалықтар мен оның қонақтары үшін қызмет еткеніне 4 жылдың жүзі болыпты. Осы уақыт аралығында олардың қызметін пайдаланушылар қатары артқан. Компанияның бас механигі Нақып Бердібековтың айтуынша, бүгінде «тұлпарлықтар» үлкен сенімге ие.
– Біріншіден, біздің иммиджіміз қалыптасқан. Барлық көліктерде компания атауы жазылған. Екіншіден, жүргізуші қажетті құралдармен, соның ішінде рациямен, GPS-навигатормен қамтылған. Ал үшіншіден, жүргізушілеріміз қылмыс жасамайды. Өйткені, олардың әрбір қимылы, жол жүру бағыты, тіпті, қандай жылдамдықпен жүргені мен қайда тоқтағанын біліп отырамыз. Сонымен қатар, жүргізушілерді жұмысқа аларда олардың сырт-келбетіне назар аударамыз және үміткерлердің құжаттарын қабылдаған кезде істі болған не болмағанын анықтаймыз. Сотталғандар такси қызметіне жұмысқа тұра алмайды, – дейді Н.Бердібеков.

«Жазылмаған» заңдар

Шымкенттіктер жеке такси жүргізушілерінің де қызметін жиі пайдаланады. Ыңғайлысы сол – кез келген жерде тұрып, қол көтерсеңіз, бір немесе бірнешеуі қатар тоқтай қалады. Тек барар жеріңізді айтып, ақшасын келіссеңіз болғаны. Мысалы, «Нұрсәттен» жолай көлік ұстап, «Қарасу» шағынауданына дейін келісіп, жол-жөнекей жүргізушіні әңгімеге тарттық. Өз есімін айтудан бас тартқан азамат таксист болып, қызмет көрсету үшін бірқатар «жазылмаған заңдардың» барын айтты.
– Клиент жинау үшін таксистердің шоғырланып тұратын жеріне «кіруге» сол жердегі «бригадирге» 5 мың теңге беріп, күн сайын белгілі бір мөлшерде «салық» төлейміз. Өйтпеген жағдайда, жұмыс істеуге мүмкіндік бермейді. Базарлар мен адам көп жүретін орындардағы «ставка» бұдан да жоғары. Қазір қалалықтар бұрынғыдай біздің қызметімізді жиі пайдаланбайтын болды. Дағдарыс әсер етті ме, әлде бізге деген сенім азайды ма, ол жағы белгісіз, – дейді такси жүргізушісі.

Такси шақырудың жаңа түрі

Соңғы кезде «InDriver» мобильдік бағдарламасы халық арасында танымал әрі сұранысқа ие бола бастады. Ол жүргізушілер мен жолаушыларды біріктірген бағдарлама. Оның көмегіне жүгіне отырып, ақшаңызды және уақытыңызды үнемдейсіз. Бірақ тәуліктің кез келген уақытында сіздің қауіпсіздігіңізге ешкім жауап бермейді. Тапсырыс берген сәтте жақын маңда жүрген таксистке хабарлама түсіп, ол сізге қоңырау шалады. Мұндай қызмет түрі Ресей, Қазақстан, Қырғызстан, Армения және Өзбекстанда жолға қойылған. Шымкентте бұл бағдарламаның қызметін көп ретте Алуа Тұрсынхан секілді жастар қолданады екен.
– Қала ішінде кез келген жерге бару үшін «InDriver» – тиімді әрі жылдам орындалатын бағдарлама. Алдымен оны қалта телефоныңызға жүктеп, өз аккаунтыңызды (телефон нөмірі бойынша) енгізесіз. «InDriver» тек онлайн жүйеде жұмыс жасайды. Сіз тұрған орныңыздан баратын нысанаңызды белгілеп, өзіңізге қолайлы бағаны жазасыз. Арнайы жүйе сіздің айналаңызда «InDriver» бағдарламасына тіркелген көліктерге хабар береді. Көп ұзамай 1минуттың ішінде қоңырау келіп түседі. Бағасына келісе алмаған жағдайда, қоңырау уақытын аяқтап, келесі жүргізушімен сөйлесе аласыз. Еш қиындығы жоқ. Тек қалта телефоныңыз интернетке қосулы болуы тиіс, – дейді А. Тұрсынхан.

Жүргізушілер де қауіппен бетпе-бет келеді

Осыдан екі жыл бұрын такси жүргізушілері тек әйелдерден құралған такси өз қызметін жолға қойды. Бұл «елді таңқалдырайық» деген бастама емес еді. Алайда, ол компания көп ұзамай жабылды.
Бұл ретте қызмет көрсетуші мен клиенттің де қауіпсіздігі маңызды. Таксистерге де шабуыл жасалып, олардың да өміріне қауіп төнетін жағдайлар аз емес. ОҚО ІІД баспасөз қызметінің мәліметінше, 2015 жылы облысымызда такси жүргізушілеріне қатысты 14 қылмыс жасалған. Оның 8-і қарақшылық шабуыл және 6-уы тонау. Ал биылғы жылдың 4 айында 1 қарақшылық шабуыл және 1 тонау қылмысы жасалған. Сондай-ақ, баспасөз қызметінің мәліметі бойынша, қарапайым азаматтар жеке меншігіндегі автокөліктермен адам тасуды кәсіп еткен. Көп жағдайда жеке меншік таксистер қала мен аудан орталықтарында автокөлік тұрағы үшін белгіленбеген жерде шоғырланған. Олар тасжолда жүру ережелерін жиі бұзып, соның салдары жол-көлік оқиғаларына әкеп соғуда. Осы ретте ішкі істер органдары қызметкерлері тарапынан таксистерге қатысты әкімшілік құқық бұзушылық хаттамалар толтырылып, сотқа жолданып отырады.
Осы мәселе төңірегінде қалалықтардың арасында қандай такси қызметін пайдаланатыны жөнінде сауалнама жүргізген едік.
Сауалнама нәтижесі бойынша, халық арасында ресми тіркелген такси қызметіне деген сенім молырақ екенін байқадық. Олай болса, «сақтықта қорлық жоқ» екенін ұмытпаған жөн.

6:fpskvf5fy^ pf4lfh