Шымкент келбеті

ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі 2019 жылды «Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жылы» деп жариялап, Жол картасын бекітті. Министрлік бекіткен Жол картасы аясында өңірімізде үш жақты комиссияның келісімімен 2019-2021 жылдарға арналған кешенді жол картасы əзірленген.

Бұл туралы Шымкент қаласының еңбек инспекциясы және көші-қон басқармасы өткізген брифингте басқарма басшысы Бауыржан Қалжанов мəлімдеді.

Қаланың бас мемлекеттік еңбек инспекторының айтуынша, 2018 жылы Шымкент қаласында жұмыс кезінде 62 жазатайым оқиға орын алып, одан 72 адам зардап шеккен. Зардап шеккендердің 13-і қайтыс болған.

Жазатайым оқиғалардың негізгі себептері – жол қозғалысы ережелерінің бұзылуы, зардап шегушінің өрескел абайсыздығы, технологиялық процестердің бұзылуы, жеке қорғану құралдарын пайдаланбау жəне белгіленген еңбек режимінің бұзылуы. Басқа себептер де бар.

2018 жылдың қыркүйек айынан бастап жыл соңына дейін басқармаға жеке азаматтар мен мекемелерден 359 арыз-шағым түссе, биыл жыл басынан 1 наурызға дейінгі шағым саны 238-ге жеткен.

2019 жылы «Қауіпсіз еңбек» ақпараттық науқанын өткізу жөнінде дайындалған Жол картасы аясында аясында атқарылатын іс-шаралар үш бағытта жүреді.

Мұндағы мақсат – өндірістік жарақаттану мен зиянды еңбек жағдайын азайту және алдын алу, еңбекті қорғау саласында алдын алу мәдениетін көтеру.

Сондай-ақ, брифингте 6 кәсіпорынның 27 млн теңге жалақы қарыз екенін айтқан басқарма басшысы өткен жылғы көрсеткіш 192,8 млн теңгені құрағанын айтты.

Басқарма қызметкерлері жұмыс берушілерді де, жұмысшыларды да кез келген жұмысқа келісім-шарт негізінде кірісуге, тіпті сынақ мерзімін де құжат негізінде заңдастыруға шақырады.

– Қазіргі таңда азаматтығын алып үлгермеген оралмандардың да жұмысқа орналасуы қиындап тұр. Себебі «оралман» статусы 1 жылға ғана беріледі.

Белгілі себептерге орай осы уақыт аралығында азаматтық алуға құжат рәсімдеп үлгермегендер үшін 6 ай тағы қосымша уақыт беріледі. Өкінішке қарай, осы уақытты да пайдаланбаған азаматтар бар.

Сондықтан, бұл азаматтарға 2019 жылдың 31 желтоқсанына дейін тағы да қосымша уақыт қаралып отыр. Осыны ескеріп, құжат рәсімдеу жұмыстарын ертерек аяқтауы қажет, – деді Б.Қалжанов.

«Жауынмен жер көгерер, батамен ел көгерер» демекші, бата мен алғысқа толы Наурыз мерекесі қарсаңында Бекет Тұрғараевты іздедік.

Шымкент қаласына ғана емес, елімізге аты мәлім, заң саласында биік белесті бағындырған Бекет ағамыз Атырау облысында өткен батагөйлер сайысына қазылық жасап қайтыпты. Шағын сұхбатты бірден осы тақырыптан бастадық.

– Бекет аға, әз-Наурыз құтты болсын! Республикалық ардагерлер ұйымы орталық кеңесінің төралқа мүшесі ретінде бата беруден өткен республикалық сайысқа әділқазы болып қайттыңыз. Кімдер қатысты?

– Жас буынға, өзімізден кейінгі ұрпаққа өнеге болсын деп, зейнетке шыққаннан кейінгі уақытымызды қоғамдық жұмыстарға, қазақтың мәдени мұрасын зерттеуге, салт-дәстүріміз бен әдет-ғұрпымызды жаңғыртуға арнағанбыз. «Баталы құлға бақ қонар» демекші, жақында республикалық ардагерлер ұйымының ұйымдастырумен Атырауда танымдық іс-шара өтті.

50 жастан асқан 17 қатысушы байқау шартына сәйкес әуелі би-шешендердің, батырлардың берген баталарын жатқа айтты. Одан кейін қазақтың қыз ұзату, тұсау кесер, басқа да салт-дәстүр бойынша бата беру даналығы сыналды. Бір қуантқаны, бас жүлдені Павлодардан келген үміткер алды.

– Бүгінде бата беруді тілек айтумен шатастырып жүрген қоғамда дәстүрге айналдыратын өнегелі үрдіс екен. Әсіресе, Наурыз мерекесінде жер-жерде қолға алатындай-ақ...

– Әлбетте, «Мәдениет Батыстан бастау алады» деп тамсана бермей, өзіміздің ұлттық құндылықтарымыз бен тарихымызға тереңірек үңілсек, жауабын тапқан болар едік. Қазақ мәдениетінен шошудың орны жоқ.

«Көшпенділер» дегеннен намыстанудың да қажеті жоқ. Сол көшпенділіктің арқасында қазақ бүгінгі сайын даланың қыр-сырына қанығып, мал шаруашылығын игерді. Елбасы айтқан «Ұлы даланың жеті қыры» да осы мәдени мұраның қайнар бұлағымен астасып жатыр.

Бүгінде тарихшылар сақ, ғұн дәуірінен хабар беретін жаңа жәдігерлерді тауып, көшпенділер мәдениетінің өте ерте заманнан басталғанын дәлелдеді. Әттең, осы құндылықтарға жете мән беріп, оны қастерлейтін ұланымыздың аздығы қынжылтады.

Мәселен, шетелге барсаң «Отырар, «Сайрам», тіпті «Ұлы Жібек жолы» деген атаумен ештеңені таппайсың. Ал біздің қалаларда «Техас» та бар, «Пекин» де бар, кілең шетелдік атаулар.

«Наурыз Қазығұрттан басталады» деп бір киелі мекенімізді танытсақ, сол айтулы мейрамда басқа да салтымызды дәріптеуіміз керек.

– Осы біздің әдет-ғұрыптың көбі неге Наурыз мерекесін тойлау барысында орындалады? Мәселен, тұсау кесер, бесік той...

– «Дәстүрдің озығы бар, тозығы бар» демекші, ертеректе халық қыстан шығуды күтіп, той-томалағын осы күнге жоспарлап, ет сүрлеп, құрт-майын сақтап отырған.

Қыстың көзі қырауда тек мал-жанының амандығына жағдай жасаған қазақ табиғат оянған шақта ең әуелі бір-бірімен жағдай сұрасып, хабар алысқан. Көрісіп, өмірден өткендерге Құран бағыштап, жарлы-жақыбайлының жағдайын біліп, қайырлы іске бел буған.

Бірлік пен татулықтың, ырыс пен берекенің бастауы ретінде әр үйдің қуанышын ел болып тойлауды күн мен түн теңелетін 22 наурызға белгілеген. Бір үйдің баласы өсіп, қаз-қаз басып, бір үйдің тұлымшағы желбірген қызы көктемде бой жетіп, көрген көзді сүйіндірген.

Міне, осы үрдіс әр жылы дәстүрлі жалғасын тауып, мәдениетіміздің негізіне айналды. Қазір жыл он екі ай той тойлауға мүмкіндік бар. Бірақ, қазақтың ұлттық құндылықтарын дәріптеп, дәстүрін әлем елдеріне паш ететін бірден бір айтулы күн осы – Наурыз мерекесі.

Бұл күні біздің елге қонақ болып келген шетелдіктер ұлттық тағамдардың құнарлылығын, ұлттық салт-дәстүріміздің құндылығымен жақын таныса алады. Ұлы дала халқының біздің заманымызға дейін-ақ өзіндік мәдениеті қалыптасқанына көз жеткізіп, елдің ынтымағына тәнті болары анық.

– Қоғамдағы «Бірлік», «Ынтымақ» сөзінің мәнін бүгінгі таңда қай көріністен көруге болады?

– Қазақ «Атадан мал қалғанша, тал қалсын» деген ұлағатты сөзді текке айтпаған. Бүгінде осы үрдісті қолға алып, тал егіп, сенбіліктер ұйымдастырып жатқан жайымыз бар. Бір жолы баққа, келесіде жол жиегіне көшет отырғызамыз.

Өз ауламыз болмағандықтан, ол ағаштың тағдыры не болды деп алаңдаймыз. Себебі, көбіне қурап қалады. Біреу отырғызып кеткен көшетке екінші біреу бір шелек суын құйып өсірсе, адамдардың ынтымағы содан белгілі болады.

Бірлік деген бірігіп жауға шабу емес, бірлік – бір істің нәтижесін жан-жақты қолдап, берекесін көру. «Бірлік бар жерде тірлік бар». Сол үшін де Наурызда ең әуелі «Ұлыс оң болсын!» деп елге ынтымақ, құт тілейміз.

– Өнегелі сұхбатыңыз үшін рахмет!

«Жастар мен отбасы институтын кешенді қолдау мемлекеттік саясаттың басымдығына айналуға тиіс.»

Н.Ә. Назарбаевтың ҚР халқына арнаған
Жолдауынан үзінді.

Жандос қалтаев, Шымкент қаласы отбасы, балалар және жастар істері жөніндегі басқарма басшысы:

Жастар үлкен өмірге қадам басқанда дұрыс таңдау жасауы үшін жасөспірім кезінен-ақ өзіне не қажет екенін білуі тиіс. Сол қажеттілікке орай жастық шағын біліммен байытуға ұмтылуы керек.

Шымкент қаласында жаңадан құрылған Отбасы, балалар және жастар істері жөніндегі басқарманың басшысы Жандос Қалтаев осындай ойда. Біздің Жандос Төлембекұлымен әңгімеміз оның тың бастамалары мен 2019 – Жастар жылында атқаратын жұмыстары жайында өрбіді.

– Жандос Төлембекұлы, Шымкент қаласы республикалық маңызға ие болып, 2019 жылды бұрынғыдан ерек бастап отырған жайы бар.

Осы тарихи маңызы зор кезеңде Мемлекет басшысы 2019 жылды «Жастар жылы» деп жариялады. Жаңа басқарманың бет алысы қалай?

– Шымкент қаласының отбасы, балалар және жастар істері жөніндегі басқармасы өткен жылы-ақ бірқатар шаруаны бастап үлгерді. Есіңізде болса, 2018 жылдың желтоқсанында Шымкент қаласында алғаш рет жастар форумы өтіп, оған республикалық деңгейдегі спикерлер шақырылды.

500-дей жас қатысады деп жоспарлағанбыз. Бірақ, тіркелушілер саны тәулік өтпей 1000-нан асып жығылды. Бұл біздің қоғамдағы жастардың бей-жай жүрмегенінен хабар береді. Шымкентте қазір 250 мыңнан астам жас болса, олардың барлығы дерлік белсенді.

Қандай бастама болмасын, игілігін алуға ұмтылып-ақ тұр. Біз жастардың осы ұмтылысын дер кезінде бағалап, қажеттіліктермен қамтамасыз етуіміз керек.

– Иә, өткен жылы қызмет бабымен Финляндияға да барып қайтқан едіңіз. Әлемде білім беру саласында өте жоғары көрсеткішке қол жеткізген Фин елінің сізді қызықтырған озық тәжірибелері жайлы айтып берсеңіз?

– Финляндияда шынында, баланы өмірге мектеп жасынан дайындайды. «Он үште отау иесі» дейтін қазаққа бұл тәжірибе қажет-ақ. Олар бүгінгі заман талабына сай кәсіби бағдарлаудың керемет әдісін тапқан. Мектеп жасынан-ақ оқушыларға бағыт-бағдар беретін «Me and my city» жобасы ұнады.

«Мен және менің қалам» деген мағынаны білдіретін жобаның қызметі мынадай: шағын кафе секілді кеңсе ішінен қаладағы мекемелер бұрышын ашқан. Мұнда келген ойын баласы өзіне ұнаған мекемеде қызметкер болып «ойнайды».

Ойынды жүргізуші – мекеме басшысы ретінде жасөспірімге тапсырма береді. Мысалы, оқушы БАҚ-ты таңдады делік. Онда мекеме басшысы ретінде сіз оқушыны архитектураға немесе әкімдікке ақпарат алып келуге жұмсайсыз.

Ойын соңына дейін ол осы процесті аяқтап, мақаласын жариялап, ойыннан шыққанда жұмыстан қайтқандай әсер алып шығады.

– Қызық екен. «Ойын» деп аталғанымен, шын мәнінде жұмыс істейтін болып тұр ғой?

– Дәл солай. Біз, ересектер күнделікті қызметте қандай шаруамен бетпе-бет келсек, финляндиялық оқушылар да ойын барысында сондай сынақтардан өтеді.

Әр саланың өзіне тән қиындықтары мен қызықтарын салыстыра келе жасөспірімдер өзіне ұнайтын мамандықты осылай анықтайды. Бізде мектеп жасына дейінгі балаларға арналған ойын алаңшалары, ойын-сауық орталықтары бар.

Ал мектеп оқушылары көбіне сабағына барып келеді де, қалған уақытын үй ауласында доп қуалап немесе компьютер клубтарында ойын ойнаумен өткізеді. Сосын 14 жасқа қараған шақта бұл балалар қай мамандықты таңдау керегін, қай пәннен сынақ-емтиханға дайындалу қажет екенін білмей абдырап қалады.

Балаларын үйірмелерге апарып, дер кезінде қызығушылығын ескеретін ата-аналар аз емес, бірақ сирек екенін мойындауымыз керек. Міне, осы компьютерлік ойындардың орнына мектеп оқушылары үшін Финляндия еліндегі тәжірибені қолдансақ, жастар уақытын «Не істеймін?» деген сұраққа жауап іздеумен өткізбес еді.

Шындығында, жастар 14 жасынан бастап уақытты мамандық таңдауға емес, өзіне қажетті мамандық бойынша білім алуға жұмсауы қажет.

– «Me and my city» жобасын Шымкент қаласында ашу жағын ойланып көрмедіңіз бе? Оған мүмкіндіктер бар ма?

– Мүмкіндік әрқашан бар және бола береді. Мәселе, сол мақсатта жұмсалған қаражаттан нәтиже шығуында. Өткен жылғы форумда да біз бірқатар мекемемен меморандум түздік. Біз жастар үшін оның бәрін тиімді пайдаланып, нәтиже шығаруымыз керек.

Егер нәтижесі көзге көрінбесе, сол жобаға жұмсалған қаржы үшін менің ішім ашиды. Яғни, форум керемет ұйымдастырылды деп қорытындылап қоя салмай, биыл жазға қарай жастарды сол келісім негізінде өндірістік, оқу, іс-тәжірибелерге баруын назарда ұстаймыз.

Одан әрі қарым-қабілетіне қарай жұмысқа орналасуына да жағдай жасамақпыз. Әр жобалар мен бастама аясында осындай жауапкершілік болғанын қалаймын.

Жақында қала әкімі Ғабидолла Рахматоллаұлына бірқатар бастамаларымызды таныстырдық. Жұмыс барысында аталған танымдық ойын туралы жобаны да ұсынғым келіп отыр.

Егер қолдау тауып жатса және оны жүзеге асыру жағын сеніп тапсырса, көзбен көріп келген жобаны жүзеге асыру аса қиын болмас еді. Кәсіпкерлер мен мекеме басшыларымен келіссөздер жүргізе отырып, елде жоқ бастаманы қолға алар едік. Шымкентте ондай ойын орталықтарын ашуға толық мүмкіндік бар.

– Шаһар басшысына таныстырған бастамалар туралы толығырақ айтып өтсеңіз?

– Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев «2019 жыл – Жастар жылы» деп жариялап, жастарды қолдауға арналған шараларды толық қамтитын әлеуметтік сатының ауқымды платформасын қалыптастыруды тапсырды. Елбасы тапсырмасымен ҚР Үкіметі «Жастар жылын өткізу жөніндегі жол картасын» әзірледі.

Маңызды құжатта жастарды тұрғын үймен және жұмыспен қамтамасыз етуден бастап жас отбасыларды қолдауға дейінгі 11 бағытты көздейді.

Аталған құжат негізінде Шымкент жастарының білімді, денсаулығы мықты, жұмыспен және баспанамен қамтылған, жан-жақты, патриот болып қалыптасуына мүмкіндік беретін өңірлік бағдарлама жасадық. «Шымкент қаласында жастар жылын өткізу жөніндегі Жол картасы» атты бағдарлама аясында 5 бағытты басты назарға алдық.

Бірінші бағыт – білім беру, патриоттық тәрбиені нығайту.

Екінші бағыт – жастардың денсаулығы, салауатты өмір салтын қалыптастыру.

Үшінші бағыт – жастар арасында жұмыссыздықтың алдын алу, кәсіпкерлікті дамыту.

Төртінші бағыт – жастарды қоғамға бейімдеу, шығармашылық қабілетін арттыру.

Бесінші бағыт – отбасын құру, отбасы институтын нығайту, баспана мәселелері.

Осы мәселелерге байланысты басқарманың 2019 жылы жүзеге асырылатын жобалар әзірленді.
2019 жылдың қаңтар айында «Жас сарбаз» республикалық балалар-жасөспірімдер әскери патриоттық қоғамдық қозғалысының Шымкент қаласы бойынша филиалы құрылды.

Қазір білім басқармасымен бірлесіп, «Жас сарбаз» үйірмелерін ашуға кірістік. Өңірлік қорғаныс істері департаментімен де іс-шаралар жоспары бекітілді. Жобаға 3 мыңнан астам жасты қамти аламыз. Жоба барысында әскери-патриоттық клуб құрылып, арнайы лагерь ұйымдастырылады.

– «Жастарды қоғамға бейімдеу» деген бағыт қызықтырып тұр. Қоғамда ерекше пысық жастар бар, олар мемлекеттік бағдарламаны да, басқаны да күтіп отырмай, өз бетінше нәпақа тауып жүреді.

Мысалы, сатушы, даяшы, шаштараз қыздар, қарауыл, вагондарда жүк түсіруші жігіттер... Уақытша еңбек етіп жүрген осындай жастар қоғамнан алыстап кетпей ме? Олармен байланыс орнату жағын қалай ойластырдыңыздар?

– Иә, басқарманың соңғы деректеріне сүйенсек, қазіргі таңда қоғамнан шет қалған немесе маргиналды қала жастарының үлесі 8,3 пайызды құрап отыр. Олар шынында да мемлекет тарапынан берілетін көмектер мен мүмкіндіктерден бейхабар.

Осы жастардың өмірге деген көзқарасын өзгерту мақсатында Эстония мен Финляндияның #outreach (аутрич) тәжірибесін қолданбақпыз. Яғни, Қауіпсіздік Кеңесінің хаттамасына сәйкес, әр базарда «Жастарға қызмет көрсету орталығы» ашылады.

Street workout алаңшаларын құрып, әр дүйсенбі демалысқа шығатын базардағы жастарға футбол, волейбол, баскетбол т.б. спорт түрінен тұрақты жарыстар ұйымдастыруды жоспарлап отырмыз.

Тым жас кезінде қадамын шалыс басып, жолынан адасқан жастарды қоғамнан шеттетпеу керек. Мәселен, бас бостандығынан айыру орындарынан босап шыққан немесе ерте жүктілік, басқа да қателіктерге бой алдырған қыз-жігіттер «мен қателік жасап, қоғамнан шеттеп қалдым» деп ешкімнен көмек сұрамайды.

Олар өзін қабылдаған ортаға қарай жақындай береді. Оның түбі нашақорлыққа, жезөкшелікке, басқа да қауіпті өмірге апарып соғуы мүмкін. Бұл тұрғыда қоғамнан шеттеліп қалған немесе маргиналды жастарға біз өзіміз жақындауымыз керек. Біз қолға алатын «Жаңа өмір» жобасы осы бағытта жұмыс істейтін болады.

Жоба аясында психолог, заңгер, әлеуметтанушы сынды сала мамандарының қатысуымен жыл соңына дейін 200-ге жуық жасты қоғамға бейімдей алсақ, бұл біз үшін үлкен жетістік болмақ.

Дарынды жастардың шығармашылығын шыңдау және қолдау мақсатында Шымкент қаласы әкімінің жүлдесі үшін республикалық «Күміс домбыра» жас ақындар айтысы, «Көңілді тапқырлар алаңы», «Шабыт» жобасы өткізіледі.

Ал таланты бар, қаражаттан қысылып, бейнеклипін түсіре алмай жүрген әнші, биші жастарға техникалық жағынан қолдау көрсетіп, жас ақындардың өлең жинағын шығаруына да атсалысуды жоспарладық.

– Жастардың қоғамнан алшақтап қалуына, ең әуелі, дер кезінде көрсетілмеген дұрыс тәрбие мен бағыт-бағдар себеп. Ал уақыт өте келе жұмыссыздықтың салдарынан да қателікке бой алдырдым деп ақталатын азаматтар бар...

– Жылдың негізгі шарасы – Елбасымыз қатысатын республикалық жұмысшы жастар форумы. Форум Шымкент қаласында өтеді деп жоспарланған.

Күзде өтетін ауқымды шараны ұйымдастыру бойынша министрлікпен бірге дайындық жұмыстарына кірісіп-ақ кеттік. Қала әкімі Ғабидолла Әбдірахымовқа айтулы шараны арнайы экономикалық аймақта өткізуге ұсыныс жасадық.

Одан бөлек, Мемлекет басшысы Н.Назарбаевтың стартаптарды қолдау қорын құру тапсырмасына сәйкес, Кәсіпкерлік басқармасы тарапынан «Мен кәсіпкер боламын» атты жастарды кәсіпкерлікке баулу жобалары жүзеге асырылады.

«IT CAMP» жобалары ұйымдастырылады. Жоба арқылы 200 жасты IOS, Android, Java, C++ жобалары арқылы жастарға базалық білім беріліп, үздіктерді анықтайтын боламыз. Ең бастысы, олар алған практикалық дағдылары мен білімдерін пайдалана отырып, кәсіби деңгейде жұмыс істей алатын болады.

Бұлардан басқа, «Professional» жобасын іске асырамыз. Жобаның мақсаты – жоғары оқу орындарымен бірлесіп, бітіруші курс студенттеріне, қаламыздың ТОП-100 компаниясында тағылымдама ұйымдастыру. Қаламызда орналасқан жұмыс орындарында менторлық институтты қалыптастыру бағытын қолға алады.

Яғни, әр жас маманға бір тәжірибелі маман бекітіліп, жоба аясында мыңға жуық жас тағылымдамадан өтіп, кәсіби біліктілігін арттырады. Жұмысқа орналасуына жағдай жасайды.

– Жоспар нәтижелі болуына тілектеспіз, әңгімеңізге рахмет!

Шымкент қаласының аумағына 2014 жылы енген елдімекендерде жер телімін қалалық мекенжай бойынша қайта рәсімдеу жұмыстарын әлі күнге аяқтай алмай жүрген тұрғындар бар. Тұрғылықты жері нақты заңдастырылмағандықтан Абдулабад, Тұрдыабад, Базарқақпа, Шаңырақ елдімекенінің кей тұрғындары мекенжай анықтамасын ала алмай, соның салдарынан түрлі мүмкіндіктерден қағылып отыр.

Шымкент қаласы мәслихатының депутаты Марат Тамабаев №21 сайлау округінің тұрғындарымен кездесіп, жер телімін әлі күнге қалалық мекенжай бойынша заңдастыра алмай жүрген тұрғындардың арыз-шағымын тыңдады. Қала аумағына енген елдімекендер мен тұрғын алаптардағы өзекті мәселелерді зерделеу мақсатында Шымкент қалалық мәслихаты бірқатар басқармаға шақыру жіберген.

Тұрғындар арызын тыңдауға Шымкент қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары басқармасының өкілі Қ.Баймендиев пен Шымкент қаласы жер қатынастары және жердің пайдаланылуы мен қорғалуын бақылау басқармасының бас маманы С.Мұратов келді.

Еңбекші аудан әкімі аппаратының Қаратөбе аумағы бойынша халықпен жұмыс жүргізу бөлімінің басшысы Самат Жүнісбаевтың төрағалығымен өткен жиынға Абдулабад, Тұрдыабад, Базарқақпа, Шаңырақ елдімекендерінің ауыл билері және тұрғындары жиналды.

Ауыз су мәселесі шешімін тапты

– Мемлекет басшысы Н.Назарбаев 2019 жылды «Жастар жылы» деп жариялады. Сондай-ақ, Шымкент республикалық маңызы бар қала мәртебесін алды. Бюджет көлемі бұрынғыдан артты. Ал мәселелерді қарау, оны шешу жолдары оңайланды. Бірқатар заңнамалық өзгерістер орын алды. Осының бәрін негізге алатын болсақ, халық арызын қарау бұрынғыдан жедел атқарылуы тиіс, – деді Марат Сәрсекұлы.

Депутаттың айтуынша, 2018 жылы Қаратөбе аумағында 30-дан аса жол белгісі орнатылып, әлеуметтік бағыттағы 1 қоғамдық көлік жаңа кестемен өз жұмысын бастаған. Бұған дейін ауыз суға жарымай отырған Тұрдыабад, Абдулабад елдімекендерінде аталған мәселе шешімін тапты.

Қала бюджетінен қаражат бөлініп, су құбырларын тарту құрылысы аяқталды. Енді жазға дейін аталған елдімекендерде абоненттеу жұмыстары жүргізілмек. Ауыз су бойынша аталған жұмыстар биылғы жыл соңына дейін Базарқақпа тұрғын алабында да жалғасады.

– Ескеретін бір нәрсе бар: белгілі бір жұмыстарды жүргізу үшін жобалық-сметалық құжаттарға биыл қаражат қаралған болса, келесі жылы ол жоба орындалу мақсатында бюджетке ұсынылуы керек. Егер ол жоба әзірленбей немесе әзірленген жоба жоба күйінде 2-3 жылға шегеріліп қала берсе, демек, бюджет қаражаты босқа жұмсалды деген сөз.

Қазіргі тәртіп осындай, – деген М.Тамабаев бұдан былай «жобалық-сметалық құжаттар әзірленуде» деген жауаптың нәтижелі орындалуына баса мән беруді еске салды.

Мұрағаттағы құжаттарды сұрау қажет

Халықпен кездесуде шешуі қиын түйіннің бірі – тұрғылықты мекенжай, жер дауы мәселесі сөз болды.
Базарқақпа тұрғын алабының биі Абдумутал Исраилов тұрғындар үйдің техникалық паспортын қайта жасатуға мәжбүр болып отырғанын алға тартты.

– Біз қазіргі үйіміздің құжаттарын Базарқақпа тұрғын алабы Сайрам ауданына қарасты кезде жасатқанбыз. Енді қала аумағына енген соң жаңа мекенжайды заңдастыру мақсатында құжаттарды рәсімдейін десек, үйдің техникалық паспортын қабылдамай отыр.

Соның салдарынан біз қайтадан техникалық паспорт үшін шығындалып, жасатуымызға тура келмек. Қала аумағына енген елдімекен, тұрғын алаптардың құжаттарын аудандардан алдыру жағын неге қолға алмасқа? – дейді ауыл биі.
А.Исраиловтың айтуынша, үй құжаттары дұрыс болмағандықтан, тұрғылықты мекенжайы бойынша анықтама ала алмай отырған тұрғындар да бар.

– Қала аумағына енген елдімекендердің құжатын жинақтап өткізуге Сайрам, Төлеби ауданының мұрағаттары да құлықсыз. Шымкент қаласының мұрағат қызметі осы ақпан айында Ақпараттандыру, мемлекеттік қызметтер көрсету жəне архивтер басқармасына берілді.

Аталған басқарма аудандарға сұраныс хат жолдау жағын қарастырғаны дұрыс. Себебі, мұнда мекенжай анықтамасының жоғынан әлеуметтік төлемдер мен жәрдемақыдан қағылып, тіпті несие алуы мұңға айналған тұрғындар бар, – деп түсіндірді депутат.

Жылжымайтын мүлікті жаңа мекенжай бойынша қайта рәсімдеу барысында кездесетін қиындықтарға жиі қозғау салатын халық қалаулысы сыбайлас жемқорлықты болдырмауды алға тартты.

– Сұлтан Даниярұлы, қала аумағына енген 44 елдімекен халықтың өтінішімен жүзеге асқан жоба емес. Бұл – урбанизация үдерісі нәтижесінде жасалған Шымкент қаласының агломерациясы.

Демек, стратегиялық маңызы бар өзгерістердің орындалуына жергілікті тұрғындар ғана емес, оларға осы бағытта қызмет көрсететін әрбір мекеме қызметкері мүдделі болуға міндетті. Жерді заңдастыру, құжаттарды рәсімдеу кезінде осы мәселеге мән берулеріңізді сұраймын, – деді М.Тамабаев.

Шымкент қаласы жер қатынастары және жердің пайдаланылуы мен қорғалуын бақылау басқармасының бас маманы Сұлтан Мұратов жиында қозғалған мәселелерді басшылық назарына ұсынатынын айтты.

«Жеріме үй салып алды...»

– Біз Сайрам ауданына қарайтын кезде менің атыма берілген жерге қазір басқа біреу үй салып алды. Олар жерді қалалық мекенжай бойынша заңдастырып алған. Оның да, менің де жерге мемлекеттік актіміз бар. Салығын да төлегенбіз. Бірақ, екі ортада мен жер телімінсіз қалып отырмын, – деп көмек сұрады Гүлнар Тампиева.

С.Мұратов бұл азаматшаға көмектесетінін айтып, дәл осындай сұрақпен бетпе-бет келген қала тұрғындары болса, басқарма қызметіне жүгінуге шақырды.

Абдуллабад елдімекенінің ауыл биі И.Эргешов №148 бағытта жүре бастаған жаңа қоғамдық көліктің жол жүру кестесін Сайрамның орталығына дейін созып беруді өтінді. Бұл сұраққа Шымкент қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары басқармасының бөлім басшысы Қайрат Байменов жауап берді.

– Шымкентте әлеуметтік бағытта жүретін 10 бағыт болса, қазір оның 4 бағыты қызмет көрсете бастады. №148 қоғамдық көлік – соның бірі. Биыл Шымкент қаласына тағы жаңа автобустар алынады. Сонда қалған 6 әлеуметтік бағытты іске қосамыз. Сіздердің өтінішіңізді сол кезде қарап, кестеге аздаған өзгеріс енгізуді басшылық назарына ұсынатын боламыз, – деді бас маман.

Халықпен кездесу барысында айтылған бірқатар сұрақтарды Шымкент қаласы мәслихатының депутаты М. Тамабаев және әкімдік, басқарма қызметкерлері назарда ұстайтынын мәлімдеді. Оң шешімін тапқан мәселелерді біз – тілшілер де тасада қалдырмаймыз.

Шымкент қаласы мәслихатының кезектен тыс қырық төртінші сессиясы өтті. Қала әкімі Ғабидолла Әбдірахымовтың қатысуымен өткен сессия отырысында «Шымкент қаласының басқару схемасы туралы» шешіміне өзгерістер енгізу мəселесі қаралды.

Шымкент қаласы əкім аппаратының басшысы Е.Əлімқұлов қалалық мəслихат депутаттарының назарына үш басқарманың атауын редакциялауды ұсынды.

– Шымкент қаласы мәслихатының 2018 жылғы 22 маусымдағы шешіміне сәйкес «Шымкент қаласының басқару схемасы» 22 басқарма болып бекітілген болатын.

Бүгінгі таңда аталған схемаға бірқатар өзгеріс енгізу қажеттілігі туындап отыр. Елбасының тапсырмасымен «Цифрлы Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы өз нәтижесін беруде. Ағымдағы жылы «ақылды технологиялар» 12 саланы қамтиды және 20-дан астам жоба іске аспақ. Осыған байланысты бөлек профильді басқарма құру қажеттігі туындады. Қазірдің өзінде еліміздің 8 өңірінде цифрландыруды жүргізетін басқармалар құрылған, – деді Еркеғали Амантайұлы.

Сондай-ақ, Аппарат басшысының айтуынша, Шымкент қаласының Туризм жəне сыртқы байланыстар басқармасы қызмет көрсетудегі негізгі басымдықты қаладағы туристік әлеуеттің дамуына ықпал етуге және инфрақұрылымдық жағдайдың жақсаруына бағыттауы тиіс.

Сыртқы байланыстар функциясын Шымкент қаласы әкімінің аппаратына беріп, басқарма атауын өзгертуді ұсынды.
Аппарат басшысының ұсынысын Шымкент қаласы мəслихатының депутаттары бірауыздан қолдады.
Шымкент қаласының басқару схемасының:

«Туризм жəне сыртқы байланыстар басқармасы» деген жолы «Туризм басқармасы» болып;
«Мəдениет жəне тілдерді дамыту басқармасы» деген жолы «Шымкент қаласының мəдениет, тілдерді дамыту жəне архивтер басқармасы» болып;

«Ақпараттандыру, мемлекеттік қызметтер көрсету жəне архивтер басқармасы» деген жолы «Цифрландыру басқармасы» болып, өзгерту енгізілді.

Елбасымыз Жарлыққа қол қойғаннан кейін Шымкент республикалық маңызы бар қала мәртебесін алды. Жаңа статус жаңа мүмкіндіктерге жол ашты. Құрылымдық бөлімдер басқарма болып қайта құрылды. Сонымен қатар, қала әкімі Ғабидолла Әбдірахымовтың қаулысымен республикалық маңызы бар қалалар мен облыстарда ғана болған бірқатар басқармалар Шымкент қаласының жаңа тарихымен бірге өз жұмысын бастады.

Сондай жаңа басқарманың бірі – Мемлекеттік сәулет-құрылыс бақылау басқармасы. Басқарма басшысы Берік Тастанбекұлы Дүйсеновпен жаңа ұжымның жұмыс барысы туралы сұхбаттастық.

– Берік Тастанбекұлы, жаңа басқарманы тізгіндедіңіз, құтты болсын! Аты жаңа болғанымен, жұмысы «нөлден» басталатын ұжымды қалыптастыру оңай емес. Жаңа басқарманың міндеттерін атап өтіңізші?

– Жаңа өзгерістер баршамызға құтты, игілікті болсын! «Қазақстан Республикасындағы сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі» туралы Заңына сәйкес мемлекеттік сәулет-құрылыс инспекциясына:

салынып (реконструкцияланып, кеңейтіліп, жаңғыртылып, күрделі жөндеуден өткізіліп) жатқан және пайдалануға берілген нысандардың мониторингі;
жойылмайтын бұзушылықтарға жол берген, не жол берілген бұзушылықтарды белгіленген нормативтік мерзімде жоймаған заңды және лауазымды тұлғаларға қатысты заңнамада белгіленген шараларды қолдану;
техникалық және авторлық қадағалаулар қызметіне бақылауды жүзеге асыру;

нысандарды салу кезiнде тапсырыс берушiнiң (меншiк иесiнiң) техникалық және авторлық қадағалауларды ұйымдастыруына жүзеге асыруын бақылайды.
Мемлекеттік сәулет-құрылыс бақылау басқармасына қала аумағында кәсіпкерлік нысаннан бастап бюджет қаражатына салып жатқан құрылыстарды басқармаға бастайтыны туралы хабарлама жіберуі шарт. Басқарма міндетінің бірі – нысандарда құрылыс-монтаж жұмыстарының басталуы жөніндегі хабарламаның болуын бақылау.

Екіншіден, құрылыс-монтаж жұмыстарының сапасын бақылайды, пайдалануға берілген нысан адам өміріне қауіпсіз болуы тиіс. Сондай-ақ, басқарманың бұдан басқа да міндеттері туралы Шымкент қаласы әкімдігінің ресми сайтынан білуге болады.

– Құрылыс бастайтын кез келген азамат Басқармаға хабарлама жіберуі тиіс дедіңіз. Құжатты рәсімдеу жұмыстары күрделі емес пе?

– Жоқ. Ешқандай қиындығы жоқ. Тіпті, ол үшін Басқармаға келудің де қажеті жоқ. Қазір мемлекеттік мекемелердің барлығы «Цифрлы Қазақстан» бағдарламасына орай электронды түрде қызмет көрсетуде. Сол қызметті пайдаланып, «Құрылыс болатын мекенжайды, құрылыстың атауын, тапсырысшыны яғни меншік иесін, мердігерді, техникалық және авторлық қадағалаушыларды, құрылыс нысанның басталуы мен аяқталу мерзімін көрсетіп, құрылысты бастайтындығыңыз туралы» хабарламаны электронды түрде жолдай аласыздар.

– Бұл хабарламаның маңызы неде?

– Мәселен, біреу ауыл шаруашылығы мақсатында пайдалануға тиіс жерге коммерциялық нысан салып алады немесе үй салу үшін берілген жерге дүкен, әсемдік салонын, монша, жекеменшік балабақша тұрғызады. Жер телімінің қожайыны алдымен жердің нысаналы мақсатын өзгерту жағын заңдастырып алуы қажет. Яғни салынатын құрылыс нысанымен жердің нысаналы мақсаты сәйкес болу қажет.

Бұл жұмыстар біздің әріптесіміз – Шымкент қаласының жер қатынастары және жердің пайдаланылуы мен қорғалуын бақылау басқармасы және Сәулет және қала құрылысы басқармасымен қаланың Бас жоспарына сәйкес жүргізіледі. Жер құжаттарын заңдастырылған соң, құрылыс нысанның жұмыс жобасы жасап сараптаманың оң қорытындысы алынуы қажет. Жоғарыда айтылғандай бұдан кейін біздің басқармаға электронды түрде «Құрылыс Монтаж Жұмыстарын Бастаймын» деп, хабарламаны жолдайды. Маңызы сол, құрылыс жүргізу барысында заңсыздыққа жол бермеу.

– Басқарма басшылыққа алатын заңнамаларға тоқтала кетсеңіз...

– Әрине. Біріншіден, әр азаматтың күнделікті басқармаға арыз-шағым келтіруіне байланысты ол «Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тәртібі туралы» ҚР Заңы, салалық жұмысымызға байланысты «Сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы» ҚР Заңы, «Рұқсаттар және хабарламалар» туралы ҚР Заңы. Бұдан бөлек, ҚР Кәсіпкерлік Кодексі, ҚР Азаматтық Кодексі және құқықбұзушыларға жауапкершілікке тартуға байланысты ол ҚР әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодекс пен тағы 5 бұйрық негізінде әрекет етеміз.

– «Құрылыстың жобасы алдын ала жасалып, бекітілуі тиіс» дедіңіз. Талаптың бұл түрі жекеменшік үй салатындарға да қатысты ма?

– Бұл талап ғимараттың қабатына байланысты. Егер жекеменшік тұрғын үй 2 қабаттан аспаса, бұл нысанға құрылыс жобасы және оның оң сараптама қорытындысы талап етілмейді. Ал одан биік ауқымды ғимараттардың барлығында құрылыс жобасы жасалып және сараптамадан өтуі міндетті.

– Хабарламаны жібермей құрылысты бастаған жағдайда...

– Егер, Мемлекеттік сәулет-құрылыс бақылау басқармасына аталған хабарламаны жібермей, өз бетінше құрылысты бастағаны туралы біздің мекемеге шағым түссе, біз ол құрылыс нысанның меншік иесіне басқармамен тексеретіндігі туралы ескерту хат жолдаймыз. Сосын шағымды Прокуратурада тіркеп, шағымда көрсетілген нысанның құжаттарын тексеруді бастаймыз. Құжаттары болмаған жағдайда ҚР ӘҚБтК-нің 316, 321, 318, 463-баптары бойынша айыппұл саламыз.

Құрылысты заңсыз бастаған кәсіпкерлік нысанға салынатын айыппұл көлемі 1 млн теңгеден асады. 2018 жылғы өзгерістерге сәйкес, құрылыс иесі айтылған айыптармен келісіп, айыппұлды 7 күнде төлейтін болса, 50%-ға жеңілдетіледі. Содан кейін құрылысты тоқтату туралы нұсқама береміз. Айыппұл төлеуден бөлек құрылысты одан әрі жалғастыру үшін заңдастыруға міндетті. Яғни, жоғарыда аталған құжаттар айыппұл төлегеннен кейін де талап етіледі. Бұл талаптарды орындамай жұмысты жалғастыруға тыйым салынады.

– Түсінікті. Енді ұжымдағы қызметкерлер туралы айтып берсеңіз.

– Біздің Басқарма Шымкент қаласы әкімдігі ғимаратының 9-қабатында орналасты. Ұжымда басшы және үш бөлім бар, жалпы басқармада 12 мемлекеттік қызметкер жұмыс істейді. Қазір 3 орын бос тұр. Сонда Басқармада жалпы 15 штат бар. Сонымен бірге, тағы 8 адам келісім-шарт негізінде жұмыс істейді. Бөлімдердің жұмысына келетін болсақ, Әкімшілік- құқықтық бөлімі негізінен ішкі әкімшілік жұмыстарды атқарады. Екіншісі, қалалық мемлекеттік сәулет-құрылыс инспекциясы бөлімі.

Құрылыс нысандарын тексеретін, мониторинг жүргізіп, хабарламаны бақылайтын осы бөлім қызметкерлері. Үшіншісі, лицензиялау және аттестаттау бөлімі. Құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізу үшін және жобалау үшін лицензияны мердігерлер осы бөлім арқылы алады. Ал техникалық қадағалаушылар тест тапсырып, аттестат алады. Олар жоғарыда атап өткен заң талаптарын жетік біліп, құрылыс саласына қатысты сұрақтардан сүрінбей өтуі қажет.

– 2018 жылдың ІІ жартысында құрылған Басқарма жылды қалай қорытындылады? Нәтижені әріптестеріңізбен салыстырып, мақтана аласыз ба?

– Мақтануға да болады (күлді). Басқарма құрылғаннан кейін өзінің тікелей функционалдық міндетіне қазан айынан бастап кірісті. Себебі тамыз, қыркүйек айларында қызметкерлер конкурс арқылы қабылданды. Қазан, қараша, желтоқсан айы. Осы үш ай тым аз болғанымен, көрсеткіш жаман емес. Бірінші кезекте (shymkent.gov.kz сайтында орналасқан) 1 минуттық қысқа бейнероликтер дайындадық.

Одан қала тұрғындары жерге мемлекеттік акт алудан бастап, құрылысты бастауға дейін қандай саладан өту керегін біле алады. Үш айдағы бақылау барысында 145 адамды әкімшілік жауапкершілікке тарттық. Салынған айыппұл көлемі 34 млн теңгеден астам қаржыны құрайды. Бұдан бөлек нысаналы мақсатына сай қолданылмаған 8 құрылыс нысанын заңсыз деп тану және оны мәжбүрлеп бұзу туралы сотқа 8 талап-арыз жолдадық.

– Құрылыс нысаны өрт жолдарын жаппауы тиіс дедік. Осы талапты бұзған коммерциялық құрылыс нысандарын байқаған қала тұрғындары Басқармаға арыздана ала ма?

– Әрине! Барлығымыздың мақсатымыз – Шымкент қаласын көркейту. Осы жолда заңсыздыққа жол бермеу, қаланың Бас жоспарына сәйкес сәулеттік келбетін дұрыс қалыптастыру. Шаһардың шырайын арттыруға әрбір тұрғын мүдделі болса, бұл бізді тек қуантады.

– Әңгімеңізге рахмет!

Шымкент қаласының ардагерлері және зиялы қауым өкілдері Шымкент қаласы мəслихатының депутаттарымен Елбасының «Ұлы даланың жеті қыры» атты мақаласы төңірегінде пікір алмасып, еліміздің ертеңі болар жастардың тəрбиесіне байланысты ойларын ортаға салды.

Дөңгелек үстелді Шымкент қаласы мəслихатының хатшысы Ғани Ташқараев ашып, мəслихаттың атқарған жұмыстары жайлы мəлімдеме жасады. Алқалы жиынға қалалық ардагерлер кеңесінің төрағасы Исамудин Рысбай бастаған Мамыт Құрманбеков, Бекет Тұрғараев, Махамбет Сапарбаев сынды ел ағалары мен Хабибі Есенқараева, Сайлаукүл Барахова, Балхия Көмекбаева сынды елге сыйлы ханымдар қатысты.

– Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаев «Ұлы даланың жеті қыры» бағдарламалық мақаласында тарихты тереңнен қозғап, әлемдік деңгейдегі мәселенің түйінін ағытты. Елбасы мақаласына Түркия, Өзбекстан, Қырғызстан, басқа да елдердің қоғам қайраткерлері, ғалымдары, елшілері қуана үн қосты. Біз «мәдениет Батыстан басталады» дейміз. Олай емес, мәдениет те, өркениет те Шығыстан бастау алған. «Ұлы Жібек жолының» бойымен жүріп өткендерге жайлы қоныс болудың өзі қазақ жеріндегі қонақжайлылықты көрсетеді. Яғни, бүгінгі туризм деп атап отырған үрдіс сол заманда көрініс тапқан, – деді Бекет Тұрғараев.

Елбасы мақаласына орай баяндама жасаған Б.Тұрғараев бір ғана «Атқа міну мәдениеті» ұлы даланың ат баптау, атты әскерді қалыптастыру өнерінің отаны екенін атап өтті.
Күн тәртібіндегі екінші мәселе – «Жастары белсенді елдің ертеңі жарқын» тақырыбында өрбіді. Мыңжасар Асқаров жастарды отансүйгіштікке тәрбиелеу Мемлекет басшысының мақаласын дәл түсіндіруден, тапсырмаларын дұрыс орындаудан басталатынын айтты.

– Шымкентте тұрып кафе-тойханаға барсаң, олардың аты басқа елді еске салады. Аттап бассаң «Ташкент палауы». Күріші – Қызылордадан, суы – Шымкенттен, сәбізі мен пиязы да осы жердікі, еті – Қазығұрттан болса, тұзы – Аралдан. Жұмыртқасы болса да, болмаса да «Шымкент құстан» екені анық. «Шымкенттің палауы» десек, тақиямызға тар келе ме? Әрине, тарихи қала Ташкентті құрметтеу керек. Бірақ Шымкентті де ұмытпаған жөн шығар? Отанды сүю осындайдан басталады. Біздің кәсіпкерлеріміз де бұл жағын ойлана жүруі тиіс, – деді М.Асқаров.

Ардагерлер мен зиялы қауым өкілдері Шымкент қаласы мәслихатының депутаттарына кеңесін айтып, ұсыныстарын білдірді.
– Ұлттың болашағы жастар, ал діңгегі – бүгінгі басқосуда отырған біздің зиялыларымыз, ардагерлеріміз. Біз осы аға-апаларымыздың жанында жүріп, «Өмір» деген үлкен академияның сабағын алдық. Ағалардың баяндамасында айтылған өзекті мәселелерді ескереміз. Олардың орындалуына осында отырған Шымкент қаласының барша мәслихат депутаттары ықпал етеміз, – деді депутат Еркін Сатқанбаев.

Ал Шымкент қаласы мәслихатының хатшысы Ғани Ташқараев ел ынтымағының ұйытқысы деп білетін ардагерлерді сыйлап, жиынды қорытындылады.