Шымкент келбеті

Дендросаябақта 4-5 жылдан бері тоқтап тұрған жылқымен серуендеу қызметі өз жұмысын қайта бастады. Әзірге мұнда 3 жылқы бар. Алдағы уақытта Қамбар ата төлінің саны тағы бірнеше есеге артады деп күтілуде.

Көктем келіп, күн жылынғалы дендросаябақта адам қарасы көбейе түсті. Таза ауамен тыныстауға, той алдындағы қыдыруға, аққуларды көруге, велосипед тебуге, жаттығу жасауға онсыз да осында келетін жұрт енді атпен серуендеуге арнайы ат басын бұратын болған. Өйткені, Шымкент қаласының тұрғындары үшін осы саябақ ішінде атпен серуендеу ең жақын әрі тиімді демалыс түрі. Сондай-ақ, оның денсулыққа тигізер пайдасы да орасан зор. Мұндай емдеу тәсілін ғылыми түрде «иппотерапия» деп атайды. Салт атқа мініп жүру, бедеулікпен қатар сал ауруымен де ауыратын науқастарға шипа болады. Бұдан бөлек аутизм, даун синдромы және ортопедиялық дерттерден сауықтыратын қасиеті бар.

– Қазақтар баланы бесікке бөлеп және атқа мінгізіп өсірген. Өйткені, оларда әрқашан қозғалыс бар. Қозғалыс барда буын қатаяды, ағза мүшелері жақсы жұмыс істейді және тағы басқа да пайдалы тұстары көп. Бізге буындары сіресіп қалған, бедеулікпен ауырған талай жігіт келді. Біразы жайдақ атқа мініп дертінен айықты, – дейді саябақтың атбегісі Әлғазы Бейімбетов.

Атбегі, сондай-ақ, қазіргі жігіттердің бірқатары атқа міне алмайтынын айтты. «Ойбай, аттың құлағында ойнаймын деп» келіп, жер жастанып жатады екен. 

Бір қызығы атқа мінушілердің арасынан жапондық азаматты да кездестірдік. Есімі – Ищида Щунсуке. Шымкентке іс-сапармен келген қонақ саябақта атпен серуендеп жүрген демалушыларды көріп, қатты қызығушылық танытқанын айтады. Ал бұл қызмет үшін төленетін бағаны естігенде құлшынысы тіпті арта түсті. 

– Өмірімде алғаш рет жылқыға отыруым. Керемет әсер алдым. Барлығының үстінен қарап тұрғандайсың. Бастапқы кезде қорқыныш болғанымен, кейіннен сейіліп кетті. Жапонияда атқа қарапайым адамдар міне бермейді. Тек бай, бақуатты адамдар ғана жеке сатып алып, мінеді, – дейді жапондық Ищида Щунсуке. 

«Ат ұстаған азабынан құтылады» деген бар. Дендросаябақтың мәдени ұйымдастырушысы Ақмарал Қыпшақбаева алғашқы кезде жылқыларды күтіп – баптауға, әсіресе, қысқы жем-шөбіне, атбегілердің жалақысына қаржы тапшы болғанын айтады. Дегенмен, саябақ әкімшілігінің мұрындық болуымен игі іс қайта жанданып отыр. 

Арнайы ат жолымен айналым жасау бағасы – 500 теңге.

– Қаладағы ауасы таза, тыныш саябақтардың бірі осы – дендросаябақ. Күн жылынған сайын келушілердің де қатары көбейіп жатыр. Жуырда жылқымен серуендеу қызметін іске қостық. Бұл дем алушыларға жасалған өте пайдалы дүние деп ойлаймын, – дейді Ақмарал Қыпшақбаева.

Дендросаябақ еліміздің тек екі қаласында ғана бар – Алматы мен Шымкентте. Шымшаһардағы саябақ 1979 жылы қоғам қайраткері Асанбай Асқаровтың басшылығымен құрылған. Жергілікті маңызы бар ерекше қорғалатын нысан болып табылады. 2009 жылғы 24 наурыздан бастап Оңтүстік Қазақстан облысы әкімдігінің №83 қаулысына сәйкес дендросаябақ ОҚО әкімдігінің «Шымкент мемлекеттік дендрологиялық саябағы» мемлекеттік коммуналдық қазыналық кәсіпорны болып қайта құрылған. 

Бұл мекен қазіргі таңда қала тұрғындарының таза ауамен тыныстап, аптап ыстықта саялайтын демалыс орнына айналған. Енді атпен серуендеу қызметі де демалушылардың уақытын пайдалы өткізуіне сеп болуда.

Жұмыс кестесі: 12:00-ден 20:00-ге дейін.

ОҚО әкімі Жансейіт Түймебаев пен Шымкент қаласының әкімі Нұрлан Сауранбаев бастаған жұмыс тобы шаһардағы бірқатар көшелерді аралап шықты. Жұмыс сапары барысында облыс әкімі қаланың тазалығы мен абаттандыру жұмыстарына баса назар аударды.

Қаладағы ирригациялық сулар құйылатын Шымкент каналының жағдайымен танысқан облыс әкімі қала басшылығына каналдың 11 және 12-шағынаудандардың көпқабатты үйлері орналасқан жағалауын абаттандыруды тапсырды. Сонымен қоса канал жағалауына сенбілік ұйымдастыруды міндеттеді. Жалпы Шымкент каналының ұзындығы 20 шақырымды құрайды.

Бұдан бөлек Жансейіт Қансейітұлы облыс әкімдігінің WһatsApp желісіне қаланың санитарлық жағдайы туралы көптеген өтініш келіп түсетінін атап өтіп, қаланы абаттандыру әкімдіктің күнделікті міндетіне айналуы тиіс екенін жеткізді. Сондай-ақ жаяу жүргіншілерге арналған жол бойын абаттандыруды және көптеген гүлзарлар мен Арбат секілді қала тұрғындары мен қонақтарына арналған демалыс аймағын қолға алуды міндеттеді.

Ендігі кезекте түрлі өнер адамдарының басын қосатын мәдени демалыс орны А. Асқаров пен Бейбітшілік көшелерінің бойында орналасатындықтан, облыс әкімі осы көшелердің бойындағы «Арбат» демалыс орнының жұмысын пысықтап, тиісті сала жетекшілеріне бірқатар тапсырмалар жүктеді.

Мұнан кейін әкімдер бастаған топ «Қиял әлемі» саябағының жұмысымен танысып, ондағы серуендеп жүрген жастармен әңгімелесті. Қаланың кез келген азаматы өзінің туған жерін гүлдендіріп, абаттандырып, таза ұстауы керек дегенді айтқан облыс әкімі жастарды қалада тазалық сақтауға шақырды.

Шымшаһарда қоғамдық көлік сапасын арттыру мақсатында тиісті жұмыстар атқарылуда. Жауапты мамандар тұрғындармен байланыс үшін WhatsApp, Instagram желілерін пайдаланады. Сонда келіп түскен арыз-шағымдар талқыланып, шешу жолдары қарастырылады. Осыған орай желідегі және редакцияға келіп түскен бірқатар сұрақтарды Шымкент қалалық көлік және коммуникация секторының меңгерушісі Наурыз Сүгірәлиевке қойған едік.

– Наурыз Болысбекұлы, №103 бағыттағы қоғамдық көлік қызметіне тұрғындар тарапынан бірқатар арыз-шағым келіп түсуде. Осы бойынша қандай жұмыстар атқарылуда?

– Бірден айта кетейін, қаладағы қоғамдық көлік арасында ең ұзақ жүретіні №103 бағыт болып есептеледі. 1-2 ай бұрын осы бағыттағы автобустарда біраз мәселе туындаған. Алайда қазіргі таңда біршама ретке келтірілді. Нақтырақ айтатын болсақ, аталған бағытта жүретін шағын автобустарға ірілері де қосылды. Енді жолаушылардың сыймай қалатын жағдайлары кездеспейді деген үміттеміз. Қозғалыс жиілігі де түзетілді. Шағымдар бойынша бірнеше рет тексеру жұмыстарын жүргіздік. Сол кездерде автобустардың өз уақытынан кешігіп келу мәселесі туындаған. Бұл келеңсіздік таңертеңгі, түскі және кешкі уақыттардағы кептеліс уақыттарында орын алатыны анықталды.

– Жолаушы ретінде байқағаным, кейде автобустардың келмей қалатын кездері болады. Оны қалай түсіндіресіз?

– Оны жекеменшік компаниялар адам санының аздығымен байланыстырады. Мысалы, кешкі уақытта 20-30 адамдық автобуста 3-4 адам ғана отырса, ол жүрген шығынды ақтамайды дейді. Сондықтан, бірқатары адам аз деп соңына дейін жүрмей қояды. Егер бір автобус күніне 10 айналым жасау керек болса, ол 7 айналым жасаса, жоспардың 70 пайызын орындаған болып шығады. Бұл нормаға сәйкес болғандықтан, соңына дейін бармай-ақ қоя салады. Бұл, әрине, дұрыс емес. Бұған да қадағалау жүргізіледі. Алайда, кей кездері қоғамдық көлік бұзылып немесе басқа да проблемаларға байланысты тоқтап қалуы да мүмкін.

– Жуырда Азат шағынауданының тұрғындары да қоғамдық көліктерге байланысты шағымдардын жеткізген болатын. Осы мәселе шешімін тапты ма? 

– Бастапқы кезде Азат шағынауданында мүлдем көлік жүрмейтін. Алғаш рет №103 бағыттағы автобус қатынай бастады. Ол теміржолдың қасына келіп тұратын. Адамдардың өзі сол жерге келіп мінетін. Біраз уақыт өткен соң халық бөлек бағыт ашуды сұрады. Біз теміржолдан өтіп, Азат шағынауданының ішіне кіретін №17 бағыттағы автобусты жүргіздік. Алайда №103 автобус басшылары «Бізге халық баяғыдай келмей қойды. Адам мүлдем азайды. Шығынды ақтамай жатыр» деп жүрмей қойды. Сөйтіп №17 автобус жүріп жатқанда тұрғындар «Бұл автобус базарға ғана барады. Бізге ана жаққа, мына жаққа баратын автобус керек» деді. Сөйттік те №82 бағыттағы автобусты қосқан едік, №17 автобус бірден тоқтады. Тұрғындар 82-ші бағыттың жақсы жүріп жатқанын айтты. Бірақ базарға қатынай алмай қалды. Кейіннен біраз ойланып, №1 бағытты аштық. Дәл қазір конкурсқа дейін солай жүріп жатыр. Шағын автобус түрінде. Бірақ, №82 бағыт басшылары біршама тиімсіз болып жатқанын айтты. Қазірше осылай жүріп жатыр. 

Жалпы Азат шағындауданының бір ерекшелігі – ауданның екі жағында да теміржол тұр. Арал секілді. Көліктер тек бір шетімен кіріп, бір шетімен ғана шығады. Бұдан да басқа шағынаудандар көп бізде. Мысалы, халық басында бір бағыт болса, жетеді деп сұрайды. Оны орындаймыз. Жүріп жатқан кезде басқалары да өзінің баратын жағына қарай тағы да сұрай бастайды. Жалпы, қалада 1090 көлік, 70 бағыт бар. Халық саны миллионға жуықтады. Олардың әрқайсысын үйінен жұмысына дейін, үйінен базарға дейін, үйінен емханаға дейін тасымалдауды ұйымдастырып беру мүмкін емес. Үлкен мегаполис болып жатқандықтан ондай болады. Автобустарға ауысып отырып баруды үйрену керек.
Біз жуырда әлеуметтік маңызы бар 10 бағыт ашамыз деп жоспарлағанбыз. Олар шалғай аудандарға қатынайды деп күтілуде. Ал бұл бағыттардың шығынын бюджеттен қарастыратын боламыз.

– Әкімдік тарапынан қоғамдық көлік компанияларына қаржылай көмек көрсетіледі ме?

– Әкімдік субсидия түрінде көмек көрсету үшін жеке компаниялар өздерінің шығыны мен табысын көрсету керек. Өйткені, шығын әдеттегіден аз немесе жоқ та болуы мүмкін. Осы үшін электронды билет жүйесін енгізуді қарастырып жатырмыз.

– Кейде кондукторлар бір көліктен екіншісіне ауыстырып мінгізеді. Бұның себебі неде?

– Кей жағдайларда техника болған соң бұзылады. Бірақ кондукторлар жолаушыларға сол жерде қалып қоймайтындай жағдай жасауы керек. Сондықтан, басқа көлікке отырғызады. Ал егер еш себепсіз өзгесіне ауыстырылып жатса, жолаушылар бізге хабарлауы керек. Негізінде көлік жолаушыларын соңғы аялдамаға дейін алып баруға міндетті.

– Тағы бір көп шағым түсетін мәселенің бірі – қоғамдық көліктердің қара түтіндетіп жүруі. Әсіресе, шағын автобустарда. Бұл бағытта қандай жұмыстар атқарылуда?

– Техникалық байқаудан өткен көлік жарамды болып есептеледі. Біздің тарапымыздан көлік газ, бензин немесе дизельмен жүрсін деген талап жоқ. Оған шектеу қойсақ, жеке кәсіпкерге қысым көрсетіп жатыр деп шағымданады. Негізінен автокөліктің экологиясын жергілікті полиция тексереді. Көліктен шығып жатқан түтіннің зияндылығын солар өлшейді. Қазіргі таңда қара түтін шығып жатқан қоғамдық көліктердің тізімін полицияға өткізіп жатырмыз. Жуырда рейд ұйымдастыру жоспарлануда. Айтып өтейін, қара түтін шыққан автобус, көліктердің жүргізушілеріне 2 АЕК көрсеткіш көлемде айыппұл салынады. Ал көлік иелері «Кейбір жанармай бекеттерінен жанармай құйсақ, түтін шықпайды. Басқаларынан құйсақ шығып кетеді» деген уәждерін айтуда.

– Келіп түсетін арыз-шағымдардың басым бөлігі қандай мәселеге байланысты?

– Келіп жатқан шағымдар көп. Көбі жарамсыз. Мәселен, «Е, автобус тола ғой е», «Автобус қашан келеді, е?» деп жазып жіберетіндер де бар. Маңызды шағымдар да келеді. «Осындай автобус, мына аялмадмаға тоқтамады» деген секілді. Біз осыған қарай тексеру жұмыстарын жүргіземіз. Кондуктор, жүргізушілердің де мәдениеттілігіне байланысты көп шағым түседі. Ол уақыттың еншісінде. Барлығын бірдей жұмыстан шығара да алмаймыз. Бұл жалпы мәдениеттілікке қатысты. Осы тұрғыда қоса кетерім, тек кондуктор, жүргізушілердің ғана емес, жолаушылардың да мәдениетін арттыру керек.

Мегаполис қаланың келбеті уақыт өткен сайын ажарлана түсуде. Жаңа ғимараттар бой көтеріп, жолдар түзеліп келеді. Күнгей өңіріне ат басын бұрған қонақ алдымен Шымшаһарға аяқ басатындықтан, Шымкент – Оңтүстік туризмінің қақпасына айналды. Сондай-ақ, 2020 жылы Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының мәдени астанасы атанды.

Алайда бей-берекет ілінген хабарландырулар мен жарнамалар шаһар шырайын бұзып тұр. Қайда қарасаң да қаптаған қағаздардан көз сүрінеді. Аяқжол, жоласты өткелі, бағдаршам, тіпті қабырғалар мен ағаш бұтақтарына жапсырылған қағаз саны күн санап көбейіп келеді.

«Жұмыс», «Тұрақты жұмыс», «Әскери билетпен жұмыс», «Студенттерге жұмыс», «Жарты күндік жұмыс», «Диагностика», «Жалға пәтер беремін», «Прописка»... Бұл - көше тазалаушы қызметкерлердің ең көп күресетін жұмысы. Әр жерге жапсырылған хабарландырулар мен жарнамалар жартылай жыртылып, желге ұшып, қоқысқа айналады. 

Көше тазалаушы қызметкерлердің айтуынша, тазалау кезінде хабарландыру, жарнама қағаздары былай тұрсын темекі қалдықтары да қалмауы керек. Ал қоқыстың ішінде аталған заттар өте көп кездеседі. Оның үстіне олар тазалауға ыңғайсыз. Ұсақ, желге ұшып кете береді, суға жібіп, жерге жабысып қалады.

Әлеуметтік желілерде осы мәселеге қатысты қала тұрғындарының түрлі арыз-шағымдары айтылуда. Бірі ауласының, бірі есігінің, енді бірі қабырғасының хабарландырулар мен жарнамаларға толып кеткеніне наразы. Кейбіреулері сол хабарландыру, жарнамаларды жапсыратын адамдарды жазалау үшін тегін суретке түсіріп, қажетті деректерді тауып беруге дайын екенін жазған.

– Хабарлама, жарнамаларды бей-берекет жапсыруға қарсымын. Тек заңда көрсетілген арнайы жерлерге ілінуі керек. Көзге оғаш көрінеді. Әр жерде шашылып, қоқысқа айналады. Мұндай тәсіл 90-шы жылдардан қалған деп білемін. Осындай жұмыспен айналысатындардың әлеуметтік желілерді, сайттарды не үшін пайдаланбайтынына таңым бар, – дейді қала тұрғыны Серікболсын Жақыпбек. 

Біз де осы мәселеге орай қаладағы базарларда, Колос, Наурыз аялдамаларында жапсырылған «Тұрақты жұмыс» деген жазуы бар хабарларламалардың бірқатарына хабарластық. Жұмыс беруші «К» жекеменшік компаниясына кеңсе қызметкері керек екенін және әңгімелесу үшін Желтоқсан көшесіндегі мекенжайға келуімізді айтты. Бармадық, әрине. Бастысы телефонды көтеріп, қажетті деректерді берді. Осындай жолмен керекті мекенжайға хабарласып, ескертіп, кейіннен айыппұл салуына не кедергі? 

Заң бойынша хабарландыруды да, жарнаманы да ілуге рұқсат етілген. Бірақ, арнайы орындарға бекітілген тақталарға ғана. Мәселен, 2001 жылғы 16 шілдедегі «Қазақстан Республикасындағы сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы» және 1998 жылғы 1 шілдедегі «Алматы қаласының айрықша мәртебесі туралы» Заңдарына сәйкес Алматыда әртүрлі жарнамаларды және басқа да ақпараттарды ғимараттарға, қабырғаларға, қалалық жолаушылар көліктері павильондарына, жарықтандыру бағаналарына, ағаштарға жапсыруға және ілуге тыйым салынған. Тәртіп бұзғандарды қадағалайтын арнайы мамандар жұмылдырылған. Ережені бұзғандарға белгілі мөлшерде айыппұл салынады. 

Қалалық мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің мамандары жарнама, хабарландыру ілу бойынша бірқатар мекемелермен меморандум жасалғанын айтты. Келісім бойынша түрлі іс-шаралардың афишаларын ұйымдастырушылар арнайы белгіленген тақтайшаларға ілуі керек. Біткен соң жапсырған хабарландыруларды өздері тазалап, ретке келтіріп кетуі тиіс.

– Жалпы хабарландыру, жарнама жапсыру ертеректе АҚШ-ғы Бруклин көшелерінде кеңінен етек алған. Маркетинг, маркетологтардың басты құралы саналған. Сондықтан, бұл мәселеге жұмыс, жарнама берушілердің тарапынан да қарап көру керек. Екі жаққа да тиімді ортақ шешім қабылдаған дұрыс, – дейді кәсіпкер Нұрдаулет Серікбаев. 

Әрине, қоғамдық орындарға хабарландыру мен қағаз жапсыру жарнаманың тиімді түрі болғаны үшін кең қолданылады. Өйткені, салық төлемейді, қосымша шығыны аз. Сондай-ақ, телеарна, радио, газет-журналдарға жариялағаннан әлдеқайда үнемді көрінеді.

P.S. Қалай десек те Шымшаһар таза әрі мәдениетті қалаға айналсын десек, бұл мәселеден айналып өте алмаймыз. Құзырлы органдар, жұмыспен қамту орталықтары белсенді жұмыс жүргізуі керек. Дегенмен, бұл олқылықтардың орнын толтыру тек әкімдіктің ғана емес, әрбір қала тұрғының еншісіндегі іс екенін естен шығармаған жөн.

Қаланы таза ұстауға, гүлдендіруге тұрғындар да жыл сайын үлкен үлес қосып келеді. Биылғы «Таза қала» байқауына қатысу үшін Шымкенттің төрт бірдей ауданынан 365 өтініш түскен. Бұл шара қалалық ішкі саясат бөлімінің тапсырысымен биыл 6-жыл дәстүрлі жалғасын тапты.

Акцияны ұйымдастырушы «ОҚО Азаматтық Альянсы» қауымдастығының төрағасы Шәріпбек Жамалбек бастаған комиссия мүшелері 15 мамырдан 15 қыркүйекке дейін байқауға қатысуға ниет білдірген аулалардың жағдайын бақылап отырды.

– Әр екі апта сайын комиссия тексеруі барысында біз үнемі таза әрі тартымды аулаларды анықтап отырдық. Төрт ай бойы, әсіресе жаздың ыстығында ауладағы, көшедегі ағаштар мен гүлдерді суарып, қуратып алмай күтіп баптаған тұрғындардың еңбегі зор. Олар бұл үшін ешкімнен ақы сұрамайды. «Өз үйім» деп қарап, шынайы жанашырлық танытады. Сонысымен де өзгелерге үлгі бола алды, – дейді Шәріпбек Жамалбекұлы.

Байқау нәтижесінде комиссия қорытынды жасады. Жеңімпаздарды марапаттау рәсімі қала әкімінің орынбасары Қайрат Нұртайдың құттықтауымен ашылды.

– «Таза қала» акциясына қатарынан үшінші, төртінші жыл қатысып, ауласын, көшесін көркейту үшін әр жылы бір жаңалық ойлап тауып жүрген белсенді қала тұрғындары, өздеріңізді танып та қалдық. Бір аула көрші отырған екінші ауланы осы байқауға қатысуға шақырып, бірінен бірі үлгі алып, қатысушылар саны биыл 400-ге жуықтады. Байқауға ниет білдірген әрбір қала тұрғынына алғыс білдіреміз. Қала күні мерекесі баршаңызға құтты болсын! Әр отбасында бақ-береке орнап, баршамыз бірге қаламыздың ірі мегаполиске айналуына, мерейінің үстем болуына атсалысайық, – деді Қайрат Ырзақұлұлы.

Салтанатты жиын бұдан кейін үздіктерді марапаттауға ұласып, әсем ән байқау жеңімпаздарына мерекелік көңіл күй сыйлады.

Сонымен, байқау қорытындысы «Үздік аула» номинациясымен:

а) Абай ауданының Республика даңғылындағы №20, 20а үйлерініӊ ауласы;

ә) Әл-Фараби ауданының Рашидов көшесінде орналасқан №25а үйдің ауласы;

б) Еңбекші ауданының «Теріскей» шағынауданындағы №50 үйдің ауласы;

в) Қаратау ауданының «Таскен» тұрғын алабындағы Көктем көшесінің №1 және №2 үй аулалары лайық деп танылып, 200 мың теңге қаржылай сый-ақымен марапатталды.

Дәл осындай марапат байқау нәтижесінде биылғы жылы Шымкент қаласының «Үздік көшесі» деп танылған 4 көшенің тұрғынына табысталды.

Олар: 

а) Абай ауданы, «Қатынкөпір» шағынауданы, Е.Молдабаев көшесі. Көше төрағасы – Құдайберген Суртаев.

ә) Әл-Фараби ауданы, «Забадам» елдімекені, Абат көшесі. Көше төрағасы – Абубакир Қараходжаев.

б) Еңбекші ауданы, Бекет батыр көшесі. Көше төрайымы – Лобар Махмудова.

в) Қаратау ауданы, Мирас шағынауданы, Сақ елі көшесі. Орам басқарушысы – Кадирмат Ашурметов. 

Жоғарыда аталған номинация бойынша әр ауданның 2 орынды иемденген 8 байқау қатысушысына 150 мың теңгеден, ал 3 орынға 100 мың теңге көлеміндегі қаржылай марапаттар және қала әкімінің «Алғыс хаты» табысталды. Бұдан бөлек тағы 8 орын ынталандыру сыйлығына тағайындалған 50 мың теңгені жеңіп алды. 

Жылдың ерекше сыйы – қаланың тазалығына айрықша үлес қосып, көзге түскен мектеп жасындағы балақайларға Шымкент қалалық ардагерлер кеңесінің төрағасы И. Рысбай мен ОҚО Журналистер одағының төрайымы А. Қапбарова қала әкімі Ғ. Әбдірахымовтың «Алғыс хатын» тапсырды. Комиссия мүшелері қала басшысының алғысына ие болған балақайлар енді білім ошағындағы оқушыларға да үлгі болады деген сенім білдірді.

Қала күні мерекесіне орай 23 қыркүйек жалпықалалық сенбілік күн деп белгіленген-ді. Аталған шарада 5 мыңнан астам қала тұрғындары белсенділік танытты. Қаланың орталығында орналасқан Әл-Фараби ауданынының Халықпен жұмыс жүргізу бөлімінің басшысы Д. Есілбек сенбілікке 19 техника тартылғанын айтты.

– 95 шақырым көше, 103 шақырым жол жиегі, 31 шақырым аяқжолдар мен 29 ирригациялық жүйелер тазаланды. Түрлі мекемелерден бөлек, қала тұрғындары да белсенділік танытып, 1 213 аула, 9 балалар алаңшасы қоқыстан тазартылып, 1 303 ағаш бұталды және 31 кіреберіс пен 1 155 түп ағаш әктелді, – дейді ол.

Ал Еңбекші ауданында 3 865 ирригациялық жүйелер тазартылып, 624 түп ағаш әктелді. Аудан әкімінің орынбасары А. Малахов 5 мыңнан астам тұрғындардың атсалысуымен 40 шақырым көше тазарып, 43 текше метр қоқыс шығарылғанын мәлімдеді.

360 метрді құраған көпірлерді, өзен, каналдар мен бұлақтардың арнасын, 3,5 шақырымға жуық ирригациялық жүйлерді тазалау жұмыстары Қаратау ауданында да қыза түсті. Халықпен жұмыс жүргізу бөлімінің бас маманы Б. Жұмабековтың айтуынша 1316 ағаштың түбі әктеліп, 266-сы әрлеп қырқылған. 

– 8 350 шаршы метр жерде шөп орылып, 3,3 шақырым бордюб жаны қоқыстан тазартылды. Сенбілікке ауданнан 2 мыңға жуық қала тұрғыны атсалысты. Сондай-ақ, бұл күні әкімдік қызметкерлері үйлердің қасбетін ретке келтіру жұмыстары бойынша 20 көшеге түсіндіру жұмыстарын жүргізді, – дейді Б. Жұмабеков.

Мұндай игі шаралар Татыбаев Ахмет басқаратын Абай ауданында да көрініс тапты. Жалпы қала аумағында тазалық жұмыстарына 42 арнайы техника жұмылдырылып, 14,3 шақырымдық арық-атыздар мен бірқатар қала көшелері қоқыс қалдықтарынан, күзгі жапырақ жиынтығынан тазартылды. Жасыл қала, әрлі ағаш, таза көшелер Қала күні мерекесін қарсы алуға дайын.

Қала аумағына жаңадан қосылған елдімекен, тұрғын-алаптарды қоса есептегенде Еңбекші ауданында 630 көпқабатты тұрғын үй, 500-ден астам көше бар. Бұл ауданнан «Үздік аула» номинациясына 66 өтінім, ал «Үздік көше» бойынша 15 өтінім түскен.

Шымкент қаласы ішкі саясат бөлімінің тапсырысымен «Таза қала» акциясы биыл да «ОҚО Азаматтық Альянсы» қауымдастығының ұйымдастыруымен дәстүрлі жалғасын тапты. Бұл шара тұрғындарды өзара жарыстыра отырып, ауласындағы тазалықты сақтауға, көріктендіруге ынталандырады. «Теріскей» шағынауданындағы №43 үй комитетінің төрайымы Гүлбаршын Иманқұлова бұл акцияға биыл алғаш рет қатысып отырғанын айтты.

– Іргемізде осы қаланың үлгілі үйлерінің бірі – №50 көпқабатты тұрғын үй орналасқан. Тұрғындары өте ұйымшыл. Ауласының сәнін келтіріп, тәртіп сақтап, күтіп-баптауда барлығы жұмыла жұмыс істейді. Көрші отырып біз де үлгі алдық. Биыл ауламызға біраз гүл мен ағаш көшеттерін отырғызып, орындықтарды сырладым. Жыл соңына қарай бірер көршінің қызығушылығы оянған болуы керек, суғаруға көмектесіп, тазалыққа атсалыса бастады. Ендігі жылы елдің назарын аударатын қызықты дүниелер ойлап тауып, ауламыздың көркін еселей түсеміз, – дейді Гүлбаршын апай. 

Ал көршісі, №50 үй комитетінің төрайымы Ғалия Артықбаеваның бұл мәселеде тәжірибесі мол.

– Ауламыз қысы-жазы әдемі болғаны өзімізге жақсы. Біз бұл жерден көшіп кетпейміз. Сондықтан өз үйімізді ғана емес, бос уақытта серуендейтін ауламызды да көркейтуден жалықпаймыз. Бұл істе №50 үйдің тұрғындары, тіпті кішкентай балаларға дейін белсенді. Осындағы кесілген ағаштардың діңгегі сүйкімсіз болып қалмасын деп түрлі түске боядық. Оны түрлі қақпақтармен әспеттедік. Сонда, осы балалар бір қақпақ тауып алса да қуанып, «ағашты сәндейміз» деп жүгіріп алып келетін, – дейді Ғалия Құспанқызы.

Жанға жайлы орын қашанда көңілге шуақ сыйлайтыны рас. Көрікті ауланың тұрғындары да сүйкімді көрінеді. Олардың аудандық әкімдік қызметкерлерімен де тығыз байланыс орнатқаны, әрбір жаңалықтан хабардар екені құшақ жая қарсы алып, өтініштерін әдемі әзілмен сабақтай жеткізгендерінен-ақ байқалды.

«ОҚО Азаматтық Альянсы» қауымдастығының президенті Шәріпбек Жамалбек бастаған комиссия мүшелері Еңбекші ауданынан түскен өтінімдер бойынша ең көрікті көшелер мен аулаларды аралады. Байқауға қатысушылар арасында үздік деп танылғандар «Қала күні» мерекесі қарсаңында қала әкімінің қаржылай сыйлығымен марапатталады.

Қалада қысқы маусымға дайындық жұмыстары қызған шақ. Ендігі ретте құрылыс жұмыстарын бей-берекет жүргізген мекемелерге айыппұл салынбақ.

Қала әкімі Ғабидолла Әбдірахымов тұрғындар тарапынан түскен өтініштер бойынша арнайы құрылыс барысын аралап көрді. Қазылған жерді көмусіз қалдырып кеткен нысандар бойынша қала әкімі жауапты азаматтарға тапсырмалар берді. 

– Коммуналдық мекемелердің тұрғындарға қолайсыздық жасауға құқығы жоқ. Қазылған жерді уақытылы жауып кетуі тиіс. Кімде-кім жөндеу жұмыстарынан кейін пайда болған шұңқырды сапалы әрі дер кезінде жауып, асфальт төсемесе, қомақты айыппұл салынады. Заңды бұзғандарға қатысты жауапкершілікті күшейтіңіздер, – деді шаһар басшысы. 

Ғабидолла Рахматоллаұлы жергілікті полиция қызметінің басшысы Данияр Мейірханға және қала әкімінің орынбасары Бейсенбек Жанбосыновқа бұл жұмыстарды бақылауға алуды міндеттеді. Олар барлық проблемалы учаскелерді аралап шығып, мердігерлердің өз жұмысын қалай атқарғанын назарда ұстауы керек. 

Бүгінде Қапал батыр, Байтұрсынов, Клара Цеткин көшелерінде коммуналдық жүйелердің құрылысы жүргізілуде. 

Осы мәселеге байланысты қала әкімінің орынбасары Б. Жанбосынов мердігер мекеме басшыларын шұғыл шақырып, жиналыс өткізді.

Шымкент қаласы әкімдігі мен «Оңтүстік Қазақстан облысының Азаматтық Альянсы» қауымдастығының ұйымдастыруымен өтіп жатқан «Таза қала» байқауының комиссия мүшелері Абай, Әл-Фараби және Қаратау аудандарының аулаларымен танысты.

Абай ауданында байқауға қатысуға 101 өтініш келіп түскен. Оның 69-ы «Үздік аула», 32-і «Үздік көше» аталымы бойынша қатысуда (Былтыр 55 аула, 32 көше). Ал жалпы аудан бойынша 453 көпқабатты үй, мыңға жуық көше бар. 

Комиссия мүшелері Ш.Қалдаяқов №11, 4 шағынауданы, Жаңаталап тұрғын алабы, Тасты 3 және басқа мекенжайдағы аулалар мен бірнеше көшелерді аралады. Тұрғындармен тілдесіп, абаттандыру жұмыстарына баға берді.

– Біз бұл байқауға биыл бірінші рет қатысып жатырмыз. Ауладағы абаттандыру, әрлеу, сырлау, суару жұмыстарының барлығын осы жердегі зейнеткерлер, жастар жалпы аула тұрғындары өздері істейді. Белсенділігі жоғары. Алдағы уақытта бұдан да жақсы көріктендіріп отырмақпыз. Сондай-ақ, Абай ауданының әкімдігіне балалар алаңшасын салып бергеніне, тазалық жұмыстарына көмектесіп жатқанына алғысымызды айтамыз, – дейді қала тұрғыны Боранкүл Жанысалиева.

«Таза қала» акциясының биылғы жүлде қоры 4 млн теңге.

Сонымен қатар, «Таза қала» байқауы шеңберінде Қаратау ауданының жұмыс тобы да бірнеше көше, аулаларды аралап көрді. Биыл аталған ауданда байқауға қатысуға 45 көше, 40 аула өтініш білдірген (Былтыр 43 көше, 27 аула қатысқан). Ал Әл-Фараби ауданы бойынша ағымдағы жылы «Үздік аула» 69, «Үздік көше» аталымы бойынша 25 үміткер қатысты (Былтыр 87 өтініш келіп түскен). 

Байқаудың марапаттау шарасы «Қала күні» мерекесі аясында, 27 қыркүйек күні сағат 15:00-де «Оқушылар сарайында» өтеді.

Қоқыс... Бұл сөз сіз үшін «қажетсіз дүние» деген мағынаны білдіреді ме? Бәлкім, бұл жайында ойланғыңыз да келмейтін болар? Оныңыз бекер. Өйткені, әлемдегі ең дамыған мемлекеттер қоқысты қайта өңдеу арқылы миллиондап табыс табуда.

АҚШ қоқыс өңдеуден 240 млрд доллар пайда табады

Күнделікті ең көп қолданатын қорап, қағаз өнімдерін – ағаштан, (мақтадан), ал пакет, баклашка мен крем, сусабын құтыларын – мұнайдан алатынын ескерсек, бүкіл әлемнің табиғи қорды үнемдеу саясаты еске түседі. Өйткені, 10-20 жыл өскен ағашты бір-ақ күнде кесу үлкен шығын. Мұнай өте аз және бағалы қазба байлық. 

АҚШ қоқысты қайта өңдеу кәсібін ХІХ ғасырда жолға қойып, қазіргі таңда бюджетін дәл осы саланың өзімен 240 млрд долларға байытып отыр. Бюджетке осынша көлемде қаржы түсіп отырса, оның несі жаман? Жапонияда қоқыстың 90%-ы қайта өңделіп, кәдеге жаратылса, Германия бұл саланы кәдімгі бизнес көзіне айналдырған. Олар істен шыққан тауарды шетелден де қабылдайды, есесіне, соның өзінен 1 млн еуро табыс табады.

Қытай өнеркәсібі қарапайым пластикалық қоқыс қалдығын өңдеп, одан дайындалған киімдерді шетелдерге саудалайды.

Ал Қазақстанда қоқыстың небәрі 5%-ы ғана өңделеді. Біз – қазба байлығын үнемсіз жаратудан бөлек, шірімейтін қатты тұрмыстық зат қалдықтарын кез келген жерге тастау арқылы экологияны ластап отырмыз. Қазақстанның әрбір тұрғыны бұл мәселеге мән беріп, үлкен жауапкершілікпен қарауы тиіс.

Таза қала өзіңнен басталады

Шымкент қаласының тұрғын үй коммуналдық шаруашылық бөлімі, көріктендіру секторы меңгерушісінің міндетін атқарушы Ерубай Құралбаев осылай дейді.

– «Таза қала» акциясы аясында шаһар тұрғындары кез келген жерге қоқыс тастаудан едәуір тыйылды. Кейбірін мұндай мәдениетке үйрету үшін айыппұл да салынды. Бүгінде орталық көшені ластау әрекеттері жоқтың қасы, – дейді Ерубай Жұрынұлы.

Дегенмен Е.Құралбаев үйінен шыққан қатты тұрмыстық зат қалдығын қоқыс жәшігіне жеткізбей тастап кету әлі де кездесетінін айтып қынжылды. Бұл бойынша аудандық әкімдік қызметкерлері тұрақты түрде түсіндіру жұмыстарын жүргізеді. 

– Әсіресе, қаланың шеткі аудандарында тазалық мәселесі қозғалып тұрады. Қоқыстың жиналмауы бойынша әлеуметтік желілерде көрініс тапқан соңғы жағдай «Достық» шағынауданы және Тассай елдімекенінде орын алып, жергілікті әкімдіктің бақылауымен ретке келтірілді, – дейді ол.

ТҮКШ өкілінің айтуынша, бұрынғы «Мәртөбе», «Бадам-1», «Қарасу» қоқыс полигондары санитарлық талаптарға сәйкес жұмысын тоқтатқан. Бұл аймақтарды қайта құнарландырып, көркейту мақсатында жоспар түзілуде. Қалада «Ақтас-1» елдімекеніне жақын маңдағы 29 га жерді алып жатқан жалғыз қоқыс полигоны жұмыс істейді. Бұл аумақтың шаруасын «Таза қала» шаруашылық жүргізу құқығындағы МКМ директоры Марат Бекназаров басқарады. 

– Шымшаһардағы қоқыс шығару қызметімен 20-ға жуық мекеме айналысса, оның ауқымды бөлігі ТҮКШ-тің арнайы автотранспорт мекемесі, «Спец эко-сервис» ЖШС, «Бек Асыл Сервис» ЖШС, «ЛТД Тұрмыс» ЖШС-іне жүктелген. Бір күнде қаладан 590-650 тонна аралығында қоқыс шығады. Жаздың күндері бұл көрсеткіш 680-750 тоннаға дейін жетті, – дейді ол.

Соңғы деректерге сүйенсек, 2017 жылдың 7 айында қоқыс полигонына жеткізілген қатты тұрмыстық зат қалдығының көлемі 119 625 тоннаны құраған. Оның 23 925 тоннасын, яғни 19%-ын «Грин Лайн» ЖШС сұрыптап, қайта өңдеуден өткізді.

«ЭКСПО-2017» бізге не береді?

Қазақстан күні кеше ЭКСПО-2017 халықаралық көрмесін өткізді. «Болашақ энергиясы» атты көрмеде 150-ге жуық ғылыми жаңалықтар келушілердің назарына ұсынылды. Онда энергияны үнемдеумен қатар, қазба байлықтарын сақтаудың және экологиялық ахуалды жақсартудың бірден бір жолы ретінде қатты тұрмыстық зат қалдығын қайта өңдеу жайы кеңінен насихатталды. Көрме аумағы тақырыпқа сай жабдықталғанды. Әсіресе, қоқыс жәшіктері пластик, қағаз, шыны, аралас және басқа да қалдықтарды сұрыптап салуға арналған. Алайда, бұл әдетке дағдыланбағандар жәшіктің шыны салатын бөлігіне қағаз, пластикке арналған ұяшыққа шыны бөтелкелерін қалдырғанын байқадық.

– Шымкентте алғаш рет қоқыс зауыты іске қосылғанда Нұрсәт шағынауданында заман талабына сай қоқыс контейнерлері орнатылған. Жергілікті тұрғындар қолға алып, қоқысты сұрыптап салу мәдениетін қалыптастыра алғанда тұрмыстық зат қалдығын қайта өңдеу ісі бүгінде жандана түскен болар еді, – дейді Е.Құралбаев.

Иә, халықаралық Көрменің бізге берері де осы – қоқысты сұрыптап тастау мәдениетін қолға алу. Шетелде, көкөніс, тағам қалдықтарынан балық, мысық атаулы тіршілік иелеріне тағам дайындап, жер өңдейтін өнім өндіреді. Қайта өңдеу өндірісі дамыса, жаңа жұмыс орындары ашылады. Қазынаға тағы бір кіріс көзінен табыс түсіру үшін бұл салада әр адамның атсалысуы маңызды.