Үшінші мегаполис болатын Шымкент қаласы төмен көміртекті тұрақты қала бола ала ма? Бұл сұрақ төңірегінде «Жасыл Экономика» бағдарламасы, «Төменкөміртекті дамуға арналған тұрақты қалалар» жобасы жүзеге асуда. Осы тақырыпта біз Біріккен Ұлттар Ұйымының Даму Бағдарламасының (БҰҰДБ) ОҚО бойынша өкілі Әбдімәлік БАЛБАЕВпен әңгімелесіп, жоба аясында атқарылған жұмыстардың барысымен таныстық.

– Халқымыз ғасырлар бойы туған жердің табиғатын көздің қарашығындай сақтап, оның байлығын үнемді, әрі орынды жұмсайтын теңдесі жоқ экологиялық өмір салтын ұстанып келді. Тек өткен ғасырдың ортасында, небәрі бірнеше жыл ішінде миллиондаған гектар даламыз аяусыз жыртылып, топырақтың құнары кеміді. Ықылым замандардан бері ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келген ұлттық прагматизм санаулы жылда адам танымастай өзгеріп, ас та төк ысырапшылдыққа ұласты. Соның залалынан Жер-Ана жаратылғаннан бері шөбінің басы тұлпарлардың тұяғымен ғана тапталған даланың барлық құнары құрдымға кетті. Түгін тартсаң майы шығатын мыңдаған гектар миялы жерлеріміз экологиялық апат аймақтарына, Арал теңізі аңқасы кепкен қу медиен шөлге айналды, – дейді БҰҰДБ-ның ОҚО бойынша өкілі Әбдімәлік Балбаев.

Шымкент қаласы да өткен ғасырдың екінші жартысында Қазақстан бойынша ірі кәсіпорындар қаласына айналды. Шаһарға кіреберіс биік жоталардан қала көк түтіннен көрінбей қалды.

Осының бәрі – жерге аса немқұрайлы қараудың ащы мысалы. Бүгінгі таңда Шымкент қаласы ғана емес, күллі жер шары экологиялық зардап шегуде. Оның бір ғана мысалы, қазіргі уақытта жер өзіне тиесілі салмақтан артық, осы экологиядан келген зардаптың 1,6 жүгін көтеріп тұр. Бұл – үлкен қауіп! Оның алдын алу үшін бүкіл адамзат баласы көлге тамған тамшыдай өз үлесін қосуы тиіс.

Ал Үкімет бұл салада көптеген жобаларды қолға алды. Соның бірі – кеше ғана еліміздің төрінде өткен ЭКСПО-2017 халықаралық көрмесі.

Мақсат – жылыжай газын 15%-ға азайту

– Қазақстан жылыжай газы шығарылымдарын 1990 жылғы көрсеткішпен салыстырғанда 2020 жылға дейін 15%, ал 2050 жылға қарай 25%-ға дейін төмендетуді алға мақсат етіп қойды. Климаттың өзгеруіне тигізетін ықпалын жұмсарту үшін парникті газдардың жылдық шығарылымын 20-30 MtCO2-ға азайту, төмендету үшін қалалық сектор бөлініп алынды. Себебі, қалада орталықтандырылған жылыту, ғимараттар, қалдықтар мен көліктен келетін экологиялық зардапты реттеу мүмкіндігі жоғары, – дейді Ә. Балбаев.

БҰҰДБ өкілінің айтуынша, жылыжай газдардың қалалық шығарылымдарын төмендетудің оң нәтижелері экономикаға ғана емес, жергілікті халыққа да және қалалық инфоқұрылымның тұрақтылығы мен сенімділігіне байланысты. Бұл тұрғыда тұрғындардың сенімін артыру, жайлылық пен халыққа көрсетілетін қызметтің сапасын артыру әлеуметтік-экономикалық салаға айтарлықтай пайда алып келеді.

Әбдімәлік БАЛБАЕВ, БҰҰДБ-ның ОҚО бойынша өкілі:

– Қала тұрғындарына айтарым, біз өз қаламыздың Шымқала атына сай жасыл күйінде сақталып, экологиялық таза қалыпқа келтіруге күнделікті атсалысайық. Сүйікті қаламыздың энергия тапшылығына ұрынбауы билік өкілдеріне ғана байланысты емес. Біз өз балаларымыздың, келешек ұрпағымыздың болашағын ойлауға міндеттіміз.

Сондай-ақ, бүгінгі таңда жылыжай газдардың шығарылымдарынының Ұлттық мақсатты көрсеткіштеріне жету үшін ҒЭҚ қаржылай қолдауымен ел аумағында БҰҰДБ мен ҚР Үкіметі «Төменкөміртекті дамуға арналған тұрақты қалалар» жобасын іске асыруда. Жоба аясында 2015 жылдың 5 қарашасында Астана қаласында өткен форум өтіп, Шымкент қаласының әкімі меморандумға қол қойды.

Ал 2016 жылдың 16 қарашасында БҰҰ-ның Қазақстандадағы Тұрақты Өкілеттілігінің төрағасы Н. Шимамура мен облыс әкімі Ж. Түймебаев кездесіп, өзара келісім жүргізді. Соның негізінде 2018-2020 жылдар аралығында экология саласы мен қалалардағы төменкөміртекті жобаларды ілгерілету, сол арқылы қала инфрақұрылымының тұрақтылығын арттыруға бағытталған іс-шара жоспары қолға алынды.

Шымкент қаласы Мемлекет басшысының «Жасыл Экономика» бағдарламасын қолдап, атқарылған жұмыстар нәтижесінде «G-GLOBJL» халықаралық ұйымының кубогін жеңіп алды. Қала әкімі осы орайда «Жасыл Экономика» бағдарламасына атсалысқаны ҚР Энергетика Министрі Қ. Бозымбаевтың алғыс хатымен марапатталды.

Қала тұрғындары білуі тиіс

БҰҰДБ-ның ОҚО бойынша өкілі тұрақты қала мағынасына тоқталды. Яғни, тұрақты қала дегеніміз – бұл өмір сүруге ыңғайлы мекен, шаһар, орталық. Мұндай қаланың тұрғындары – энергияны үнемдеп, су және азық-түлік өнімдерін, жылуды, тұрмыстық қолданыстағы белсенді өнімдерді иррационалды қолдану барысында ауаның ластанбауына ат салысады. Оның ішінде – көмірқышқыл газдары мен басқа да парниктік газдар, су ресурстарының ластануын азайтып, топырықтың құнарлылығын арттырады.

«Төменкөміртекті дамуға арналған тұрақты қалалар» бағдарламасы негізінде қала тұрғындары мынадай бес бағытты мақсат етіп ұстануы тиіс.

«Төменкөміртекті дамуға арналған тұрақты қалалар» бағдарламасы негізінде қала тұрғындары мынадай бес бағытты мақсат етіп ұстануы тиіс:

1. Жылуды үнемдеу

Жылу үнемдеу үшін ең әуелі көпқабатты үй тұрғындары жертөле, кіреберіс есік-терезелері, шатыр, үй қабырғалары сынды жылу жоғалтатын орындарды күрделі жөндеуден өткізуі қажет. Термомодернизациядан өткізіп, автоматтандырылған жылу торабын орнатқаннан кейін бұл бағытта бірқатар мәселе шешімін табады.

2. Электр энергиясын үнемдеу;

Электр энергиясын үнемдеу үшін көпқабатты үйлер ғана емес, барлық ғимараттарда электр құрылғылары мен лампаларды соңғы моделдегі жабдықтармен ауыстыру тиімді.

3. Транспорттан шығатын көк түтінді жою;

Транспорттан шығатын көк түтінді жою үшін Алматы қаласының үлгісімен тиімді жобаларды енгізу керек. Сондай-ақ, қала аумағында ескі көлікті тұтыну азайып, тұрғындар жаяу немесе велосипедпен жүруге көшсе, бұл біріншіден, экологияға пайда әкелсе, екіншіден, салауатты өмір салтын ұстанған халықтың денсаулығын әлдеқайда жақсартқан болар еді.

4. Қала, елдімекендердің үстіндегі көкпеңбек қою түтіннен құтылу;

Қою түтіннен құтылу үшін қазіргі таңда пайдаланып отырған жылыжай газдарды көп шығаратын отын түрлерінің орнына баламалы энергия көздерін тұтынған абзал.

5. Тұрмыстық қалдықтарды қалдықсыз өңдеуге қол жеткізу.

Ол үшін де тұрмыстық қалдықтарды түр-түрге бөліп, жеке-жеке жинақтап, тиісті қабылдау пунттеріне өткізуді әдетке айналдырған дұрыс. Бұл арқылы әрбір қала тұрғыны өз үйінің айналасын, ауласын таза ұстауға атсалысады.