Шымкентке латын әліпбиін насихаттау мақсатында арнайы топ келді. Республикалық ақпараттық топ құрамында саясаткерлер – Ерлан
Саиров, Талғат Қалиев, Әміржан Қосанов және журналист сарапшы Руслан Желдібай бар. Облыс әкімінің орынбасары Ұласбек Сәдібеков жетекшілік еткен жиында қоғам қайраткерлері бұқаралық ақпарат құралдары басшыларымен латын әліпбиінің жайын талқылады. Сондай-ақ, ақпараттық топ өкілдері әлеуметтік желі белсенділері және блогерлермен де кездесіп, пікір алмасты.
«Апострофты емес, қазақ әліпбиінің латын графикасына өту идеологиясын қолдап жүрмін» деп сөз сабақтаған саясаткер Ерлан Саиров әңгімесін былай жалғастырды:
– Латын әліпбиі қандай өзгеріс алып келеді? Алдымен осы сауалға әлем елдерінде болып, жинақтаған тәжірибеммен байланыстырып мысалмен жеткізсем деймін. Қазақ әдебиеті – әлем халықтары ішіндегі ең бай тіл. Ал Кембридж универсиетінің кітапханасында болғанда өзбек, тува халықтарының әдеби мұраларын көзім шалғанымен, бірде-бір қазақ жазушыларының әдебиетін таппадым. Мұның себебі аудармаға келіп тіреледі, яғни қазақ әдебиетін ағылшын тіліне аудару үшін бірінші орысша нұсқа дайындалады. Әр тілге аударма жасағанда әдебиет маржанының 30 пайызы жоғалады. Сондықтан төл әдебиетіміз ағылшын тіліне деформацияланып жетеді де маңызы болмайды. Екіншіден, латын графикасына алпауыт елдер – Қытай мен Жапония 15 жыл бұрын өткен. Олар халықаралық аренаға шыққанда міндетті түрде латынды қолданады. Осы мәселелерді ескере отырып, латын әрпіне енудің рухани миссиясын түсініп, қоғамдағы құндылығын ұғынуымыз керек.
Ана тілімізге жасалған реформа қазақстандықтарды толғандырып, ұрпағының болашағы үшін алаңдауы расында орынды. Қазіргі таңда, баспасөз беттері мен әлеуметтік желіде қарапайым тұрғындардың өзі латын графикасына қатысты ойларын жариялауда. «Кириллицада қалған дұрыс еді», «латын – ұрпақты сауатсыздыққа апарады» деген пікірлерді жақтаушылар да бар. Осы тұста шымкенттік белсенді әлеуметтік қолданушылар Айгүл Орынбек, Өмір Шыныбекұлы «латын әліпбиінің жаңа нұсқасы халықтың талқылауынан, мамандардың сүзгісінен әбден өтіп, нағыз ыңғайлы әрі тиімді түрін асықпай ұсынылуы тиіс еді» деген ойларын ортаға салды.
Руслан ЖЕЛДІБАЙ,
журналист-сарапшы:ІТ бағдарламаны қазақ тіліне ыңғайлау керек
– Шетелде оқып жүргенімде ондағы көп достарым Қазақстан туралы сұрайтын. Картадан ашып көрсетемін. Сол кездерде түрлі жағдайға орай бізге латын әліпбиіне көшу қажеттігін түсіндім. Рухани жаңғыру аясында Мемлекет басшысы латын әліпбиіне көшу жобасын қолдады. Алайда, латын әліпбиі бекітілген жоқ. Бірер нұсқасы ғана ұсынылды. Бұл бағытта әлі талай мамандардың ұсынысы тыңдалады. Біз бекітілмеген әріптерді қазірден қолдана бастасақ, ертең халықты шатастырамыз. Бұл – бір. Екіншіден, әліпбиді жасайтын ғалымдарға «болды, осы әріптер өтсін» деген саяси қысым болмауы тиіс. Олар еркін жұмыс істесе, халықтың көңіліне қонымды дүниені жасап шығара алады. Үшіншіден, біз қазақ тілін ІТ бағдарламаға бейімдеп емес, ІТ бағдарламаны қазақ тіліне ыңғайлауды ойлағанымыз абзал. Пернетақтада не бар, сол әріптерді ғана қолдануға бейімдеу – қазақ тілінің ережесін қазіргіден де қиындатады. Ал бізге қазақ тілін меңгеруді мейлінше жеңілдету қажет.
Белгілі саясаткер Әміржан Қосанов жоғарыдағы қос азаматтың ойын қуаттай келе өз пікірін жеткізді. Ол мына үш мәселені ескеруге шақырды. «Шешуші сәттер болады. Қазір латын әрпі жайында теріс пікірлерден көз жаза алмаймыз. Мені толғандыратын үш сұрақ бар. Біріншісі, көп адам қазір филолог болып кетті. Сол себепті, кәсіби, терең, адамзаттың әліпбиге көшу процесінің практикасы және теориясымен айналысатын мамандардың пікірін тыңдасақ. Олардың әңгімесін тыңдап жатқандар аз. Екіншіден, «битке өкпелеп, тонын отқа жаққандар» артуда. Апострофқа деген теріс көзқарас, әліпбиге көшу идеясына қарсы болып кете ме деп қорқам. Бұл мәселеге ұлттық мүдде тұрғысынан сараптап қараған жөн. Үшіншіден, латын графикасына жазушылар қарсы. Оларда «жазбаларымыз кириллицада қалып кетіп, мұралары тарих мұрағатына кетіп, ұрпақ оқымайды» деген қорқыныш басым. Лайықты әдебиетті ұрпақ өзі аударып алады, – деген ойын ортаға салды.
Руслан Желдібай екі жыл Ұлыбританияда «Болашақ» бағдарламасы аясында білім алып келген журналист-сарапшы. Елге оралғанына бір ай ғана болған. Оның пікірінше, латынға өту – қазақ тілінің қуатын күшейтеді.
– Ерден Қажыбек деген ғалым қазақ тілінде қазір 60-70 ереже бар екендігін айтады. Егер латынға көшсек ол 20-30 ережеге қысқарады екен. Сонда қазақ тілін үйрену деңгейі жеңілдейді дейді. Дегенмен, жаңа әліпбиде техникалық қателіктер көп. Ол оқуға және жазуға ыңғайсыз, – дейді журналист-сарапшы.
Топ жетекшілері жуырда елімізде латын әліпбиіне қатысты мемлекеттік комиссия құрылады дейді. Олар комиссия жұмысының аясында диграф пен апостроф мәселесі шешімін табады деп сендірді. Ал елді аралаған ақпараттық топ маңызды деген ой-пікірлерді комиссия талқысына салатындығын жеткізді.
