Елімізде кепілдендірілген медициналық көмек көрсетудің тізімі он жылға жуық уақыт өзгермеген. Денсаулық сақтау саласына түсіп жатқан қаржының 41%-ы халықтың қалтасынан шыққан. Бұл туралы «Әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры» қоғамының өңірдегі филиалы мамандары жаңа жүйенінің тиімділігін халыққа түсіндіру жұмыстары барысында жеткізді. Медициналық сақтандыру жүйесінің қарапайым халық үшін пайдасы қандай? Ескі жүйеден арылуға не себеп болды? Жаңа реформаның жай-күйі мен болашағын тарқатып көрсек.

Ескі тізім шығынға батырды

Елімізде халықтың денсаулығын жақсартуға жылдар бойы қомақты қаражат бөлініп келгенімен медицина саласында проблемалар азаймауда. Дәрі-дәрмек қымбаттады, ем-дом алу халықтың қалтасына салмақ салды, созылмалы аурумен ауыратын науқастардың өлім-жітімі көбейді. Саладағы өзекті мәселелердің шешімін табудың жолы қандай?
Елбасы Н. Назарбаев соңғы Жолдауында «Қазіргі заманғы денсаулық сақтау жүйесі көп шығынды қажет ететін стационарлық емнен профилактикаға көшіп, аурудың алдын алуға ден қоюы тиіс. Мемлекет міндеттемелерін шеті мен шегін нақтылай отырып, тегін медициналық көмектің жаңа үлгісін жасап шығу қажет» деп тапсырма да берген болатын. Салаға жауаптылар тығырықтан шығуда талдау-зерттеу жүргізіп, сараптап, дамыған елдердің тәжірибесіне сүйеніп, міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесін енгізуді қолға алды.
– Елімізде тегін кепілдендірілген медициналық көмек көрсетудің тізімі 2009 жылы бекітілген. Тоғыз жыл ішінде елімізде әлеуметтік жағдай өзгерді, адамдардың өмір сүру жасы ұзарды, халық саны артты. Бұдан бөлек қатерлі ісік, қант диабеті, тыныс жолдарының кеселі, жүрек-қан тамыр ауруларымен ауыратын науқастар (өлім-жітімнің 74%-құрайды) көбейді. Сонымен бірге халық тегін ем-дом алады дегенімен, денсаулық сақтау саласына түсіп жатқан қаржының 41%-ын тұрғындар өз қалтасынан шығарған. Салаға мемлекеттік бюджеттен өткен жылы 940 млрд теңге бөлінсе, ал халық қалтасынан медициналық көмек алуға 646 млрд теңге жұмсаған. Ал бұл өз кезегінде Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы белгілеген деңгейден екі есе көп (20%). Осындай жағдайлардың барлығын саралай келе, міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесін енгізу және оның ішінде тегін медициналық көмек алудың тізімін жаңарту қажеттілігі туындады, – дейді «Әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры» коммерциялық емес акционерлік қоғамының ОҚО филиалы директорының орынбасары Найля Дабысқызы.
Басшының мәліметіне жүгінсек, халықтың қалтасынан шыққан қаражаттың 58, 4 млрд теңгесі – стационарлық, 146,7 млрд теңге – емханалық амбулаториялық көмекке, оңалту қызметіне – 11,3 млрд, стоматологиялық қызметке – 19,6 млрд теңге, дәрі-дәрмекке – 299,2 млрд теңге жұмсаған. «Мұндай көрсеткіштермен кете берсе, ұлттың денсаулығын жақсарту мүмкін емес» дегенді алға тартты жауапты маман.

Жаңа пакет... Не өзгереді?

Тізімдегі тегін консултативтік-диагностикалық көмек тізіміне 2000-ға жуық (1949) қызмет кіреді екен. Онда маманның қабылдауы, кеңес беру, зертханалық қызмет, диагностикалық зерттеулер, процедуралар т.б. бар. Найля Дабысқызы «осы тізімдегі көптеген қызметтер ескіріп, тиімсіз және нәтижесінде мемлекетті шығынға батыруда», – дейді. Оған маман мынадай деректерді келтірді:
– Аталған тізімде керексіз қызметтер өте көп. Бір ғана мысал, денсаулық сақтау саласы 250-ден аса ауру түріне динамикалық бақылау жасауды міндетіне алған. Бүгінде мұндай бақылауға 5 млн 800 мың науқас алынған. Бірақ олардың арасында остеохондроз, ревматикалық емес артрит секілді аурулар бақылауға жатпайды. Сол секілді диагностика жасаудың ешкім қолданбайтын ескірген әдістері көп және емханаларда кейбір мамандардың қызметіне адамдар мүлдем жүгінбейді. Бұлардың барлығы өз кезегінде қаржыны желге ұшыруда. Керісінше дәрігерлік бақылауды қажет ететін артериялдық гипертония, буын ауыстыру, инфаркт, инсультке шалдыққан науқастарды медициналық оңтайландыруға қаржы жетпеген. Өткен жылдың өзінде 180 мың науқас оңтайландыру көмегінсіз қалды.
Сонымен, Н. Дабысқызы 2020 жылы міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесі толығымен қолға алынып, тізім жаңарса, мынадай өзгерістер болатынын жеткізді. Атап айтқанда, диагностикадағы ескірген, тиімсіз 959 қызмет тізімнен алынып тасталады. Емханалардағы трансплантолог, анестезолог, иммунолог, диетолог, клиникалық фармаколог (маманның айтуынша бұл дәрігерлердің қызметіне ешкім жүгінбейді) болмайды. Ауруханаларда тек тәулік бойы бақылауды қажет ететін науқастар ғана емделеді.

Қандай нәтиже күтеміз?

Қазір халықта «медициналық сақтандыруға жарна салмасақ, дәрігерге көріну мұңға айналады. Медициналық қызметтің барлық түрін ақылы аламыз. Ертеңіміз не болады деген» күдік бары рас. Жаңа жүйені енгізудің 2020 жылға қалуының бір ұшы осында жатыр. Қазір елімізде «сақтандырылмаған» 1,7 миллион адамның әлеуметтік статустары анықталуда. Ал жауаптылар екі жылдан кейін толықтай іске қосылатын жүйенің төрт тарапқа пайдалы тұсын былай жеткізді:
Мемлекетке тиімділігі – өлім-жітім көрсеткіші азайып, мемлекет міндеттемелерінің шеті мен шегі анықталады;
Азаматтарға тиімділігі – медициналық қызметке аз қаржы жұмсап, дәрігерлік көмек алуда қолжетімділік артады;
Медицина қызметкерлеріне тиімділігі – дәрігерлерлік жүктеме азайып, оларға төленетін еңбекақы көлемі артады.
Медициналық ұйымдарға тиімділігі – медициналық қызметтер нарығының ашықтығын қамтамасыз етеді, бәсекелестік орнайды және ақылға сыйымды тарифтер қалыптасады.
Халықтың денсаулығы – мемлекеттің байлығы. Дені сау ұлт қай елдің болмасын жақсы көрсеткіші деуге болады. Ендеше саладағы өзгерістер тұрғындардың саулығын жақсарту бағытындағы жылдар бойғы «сеңді» қозғалта ала ма? Оны уақыт еншісіне қалдырайық...