Кейде адамның өз есімі өзіне ұнамай жатады ғой. Менің де есімім өзіме ұнай қоймайтын. «Неге есімімді Нұрила қойдыңыздар? Басқа есім таппадыңыздар ма? Гуля деп қойсаңыздар болатын еді ғой. Ешкімде жоқ есімді қойып ...» деп ата-анама күңкілдеп жүретінмін.
Мектеп қабырғасында әдеби кітаптарды жарыса оқитын едік. 8-сыныпта Мархабат Байғұттың «Интернаттың баласы» деген кітабы қолыма түсті. Ашып қарасам, кітаптың бірінші беті Нұрила ... деп басталады екен. Өзіме-өзім сенбей, қайта-қайта қараймын. Менің есімім кітапта жүр деген іштей мақтаныш сезімі пайда бола бастады. Оның үстіне үйдің жанында интернат бар-тұғын. Сақырлаған жігіттер таңертеңгі, түскі және кешкі асқа қатарға тұрып 1,5 шақырым жердегі қыздар жататын интернаттың асханасына баратын. Интернаттың ұл-қыздары тәртіпті, тап-тұйнақтай боп жүретін. Өз ойыммен кітаптағы кейіпкерлерді үйдің жанындағы интернатта жатып, білім алатын қыз-жігіттермен салыстыратын едім.
Бірде анам «Домалақ ана» деген шағын кітапша әкеп берді. Есімі ел ұранына айналған абыз аналардың бірі Домалақ ананың азан шақырып қойған есімі Нұрила екенін оқып, тағы да ерекше қуандым. Солай өз есіміммен мақтанатын деңгейге жеттім.
Мектеп бітірген соң Шымкент педагогика институтының «Филология» факультетіне оқуға түсіп, сабақ кестесін қарап тұрсам,
«Мархабат Байғұт. Әдебиет теориясы» деп жазылыпты. «Интернаттың баласын» жазған жазушы сабақ береді екен, – дедім жанымдағы қыздарға.
Мархабат ағай аудиторияға кіргенде бізбен күліп амандасып, сабақты әдеттегідей әзіл әңгімемен бастады. Аты-жөнімізді, туған жерімізді сұрады. Кезек маған келгенде: «Есімім Нұрила» деп дауыстап айттым. Ағай жылы ғана жымиып қойды.
Бір күні дәріс кезінде екінші қатарда отырған Салтанат құрбым «Духи алдым. Иісін көрші. Қандай?» деп маған қарай ұзатып жіберді. Мен иіссуды алып, бір-екі сеуіп жатқанымды ағай байқап қойды. Сөйтті де «Ал әтір жаққан қыз, сабақты сен жалғастыр» деді. Әтір сеуіп, жағымды иіске тамсанып отырған мен ағайымыздың сөзінен қысылдым. Сол сабақтан кейін Нұрила есімім «Әтір жаққан қыз» деген атауға ауысты.
Жоғары оқу орнын бітіріп, Шымкенттегі №37 жалпы орта мектепте қазақ тілі мен әдебиетінен сабақ бердім. «Үздік оқытушы», «Жылдың үздік сынып жетекшісі» байқауларына қатысып, жүлделі орындарға иелендім. Кәсіподақ ұйымы осы жетістіктерім үшін «Манкент» шипажайына жолдама берді. Шипажайда ем қабылдап жүргенде, Мархабат ағайды кездестірдім. Қасында Қыздаркүл апай мен немересі үшеуі демалып жатыр екен. Студенттік кезеңмен қоштасып, арада 12 жылдай уақыт өткен соң ағайым мені тани қоймады. Кейін «Әтір жаққан қызбын ғой. Нұрила деген» деп есіне салдым. Есіне түсіп, жылы жымиып, жөн сұрасты. Мүмкіндікті пайдаланып, мектепте кездесу өткізгім келетінін жеткіздім. Ағай келісті.
Демалыстан келе салысымен, мектеп директорына кіріп, кездесу өткізетінімді айттым. Қазақ тілі әдістемелік бірлестігі ақылдасып, «Төле би» дүкенінен «Қозапая» деген 50-ге жуық кітабын сатып алдық. Кітапханалардан материалдар жинақтадық. Мектептің әрбір сынып сағаты мен әдебиет сабақтарында Мархабат Байғұттың шығармаларын оқып, талқыладық. Мектептегі барлық мұғалімдер, әсіресе сынып жетекшілері қызу дайындыққа кірісті.
2003 жылы өткен кездесуге ағай Шойбек Орынбайды ертіп келді. Әдеби кеште жазушының өмірі, шығармашылығы, қызметі туралы мағыналы әңгімелер айтылды. Шығармаларынан үзінділер оқылды. Сұрақтар қойылды. Іс-шара барысында мектеп ұжымы мен оқушылары Мархабат әлемімен жақсы таныс екені анық байқалып тұрды. Себебі бұл кешке мектеп ұжымы екі ай бойы тынбай дайындалған еді.
2005 жылы М.Байғұт басқаратын Оңтүстік Қазақстан облысының тілдерді дамыту басқармасына конкурс арқылы бас маман болып жұмысқа қабылдандым. Сөздің ашығы Мархабат ағайдың қарамағында жұмыс істеу маған оңайға соқпады. Мемлекеттік қызметші ретінде мекеменің жауапты бөлімінде жұмыс істеу үлкен жауапкершілік жүктеді.
Басшымыздың кабинетінде үнемі «Шалқар» радиосы қосулы тұратын. Ешқашан дауыс көтеріп айқайламайтын. Есесіне талапшыл әрі қатал болатын. Педагогикалық саладан мемлекеттік қызметке ауысу және ең бастысы құжат әзірлеу, жазу ресми стильге төселу біршама қиындық туғызды. Оның үстіне өмірде өз қолтаңбасы бар жазушының жазу тәсіліне икемделу тіпті күрделі болды.
Шындығында басшымыз жаңадан құрылған басқармаға жұмысқа қабылданған барлық жас мамандарды жазу-сызуды қайта үйретті. Тіпті басқарма мамандарына аптасына екі рет қазақ тілін арнайы маман шақыртып оқытты. Өзі де бізбен бірге қатар отырып, сабаққа қатысты. Бір жылдың ішінде ресми ісқағазды сауатты әзірлей алатын деңгейге жеткізді.
Ағайдың алдына қол қойғызуға құжатпен кірер алдында міндетті түрде тілдей ғана қағазды басқармадағы барлық мамандарға оқытып, кем-кетігін реттеп, өзіміз жазғандай алып барамыз. Егер ағай біз ұсынған құжатты оқып тұрып, қолына қалам немесе қызыл ручка алса, шаруаң бітті. Екі сағат дайындап, бүкіл ұжым көріп берген құжатты шимайлап, «сақал-мұртын» шығарып жөндеп беретін. Ең жаманы көзімізге жақтырмай бір қарап, қолымызға қағазды ұстатып жіберетін.
Ал егер біз ұсынған қағазға қарап отырып, қолына көк қаламсап алса, әдемілеп қол қоятынын іштей сезетінбіз.
Жөндеді, түзеді, күзеді дегенімізбен осында көп мән бар еді. Ағай қызметкерлерден жазу мәдениетінде де, сөйлеу мәдениетінде де тазалықтың сақталуын талап ететінін түсіндік.
Жазушы болмасақ та ағайдың тәлімімен ақ қағазға адал болуға икемделдік. Сауатты құжат дайындап, оны дұрыс рәсімдеуді үйрендік. Өтірік айтпауға, артылған сенімді ақтауға, жауапкершілік жүгін сезініп, тындырымды тірлік істеуге дағдыландық. Басшымыздың тәрбиесінің арқасында жағымсыз мінезіміздің біразынан айырылдық. Сол үшін бізді баулыған, білгенімен үнемі бөліскен, үйреткен, талап еткен, қажет кезде кабинетіне шақырып жеке ұрысқан ағайға тіл басқармасында жұмыс істеген мамандардың барлығы қарыздар. Әр маманмен өткізген жеке жиналысында сөзді сүйектен өткізе айтса, кейде көтермелеп, жігерлендіріп қоятын.
Кезінде ағай жөндеген қағаздарды біраз жинақтаған едім. Кейін көшіп-қонып жүріп біразын көзден таса қылдым. Егер сол шимай-шатпақ түгел болғанда бүгінде ресми құжаттардың сауаттылығына арналған көлемді әдістемелік құрал шығаруға болар еді.
М.Байғұт тапсырманы өте жүйелі де жоспарлы түрде беретін. Лездемеден кейін жауапкершілік жүгін арқалап шығатын мамандарға берілетін тапсырмалар олардың білім-білігіне қарай жіктелетін.
Өтетін іс-шаралар, көрнекі ақпараттар бойынша жүргізілетін рейдтер, мекемелер мен ұйымдарда «Тіл туралы» Заң талаптарының орындалу бойынша жүргізілетін тексерулер, дайындалатын әдістемелік құралдар бойынша жауаптыларды анықтап, барлық жұмысты басшы ретінде өзі үйлестіретін.
Ағайымыз басшы болуымен қатар 12 адамнан тұратын шағын ұжымды ауызбіршілікке, ұйымшылдыққа тәрбиеледі. Соның арқасында тілдей ғана басқармада жұмыс істеген мамандар арасында қалыптасқан жылы әріптестік байланыс бүгінге дейін әлі үзілген жоқ.
Ағай ұжымдағы барлық қызметкерлердің жиын-тойларынан шет қалмайтын. Ең ақыры мамандармен қатар сенбілікке шығып, көше тазалауға, қар күреуге атсалысатын. Әдемі әзілдерімен ауыр жұмысты жеңілдетіп тастайтын.
М.Байғұт басшы ретінде қызметтік көлікті аптасына төрт-ақ күн мінетін. Жұма, сенбі, жексенбі күндері қызметтік көлікті мүлде пайдаланбайтын. Қарапайым азамат ретінде жұмыстан шығып, сөмкесін арқалап, үйіне жаяу қайтатын. Кейде Тәуке хан даңғылындағы облыстық әкімдікте өтетін жиындарға жаяу барып келетін. Осындай ұнасымды іс-әрекеттерімен біздің бойымызға қарапайымдылық пен тазалықты жаңғыртты.
Басшымыз жұмыстан тыс уақытта шығармашылықпен айналысқанда түскі үзілісте жазу жазатын. Біз өз кезегінде жұмыстан бос уақытта ағайдың жаңа шығармаларын компьютерге жабыла теріп беретінбіз. Кейде басшымыздың жаңа қолжазбасына таласып та қалатынбыз. Бұл біздің көркем әдебиетке, жақсылыққа деген ұмтылысымыздың көрінісіндей болатын.
Ағай шығармаларын қыздың жиған жүгіндей тап-тұйнақтай жазатын. Бірнеше параққа қолмен жазылған әңгімелерді үстінен басып жөндемейтін. Бірде ағай «қолың боста теріп берерсің деп «Жас қатын» деген жаңа әңгімесін Әмірханға берді.
– Газетке шығады. Сол кезде оқисыздар, деп отырған жас маманнан әрең алып (тегі қатты біреу екен), жаңа қолжазбаны қыздар қауымы жабыла, жарыса оқып, әңгіме жарыққа шыққанша ұжым боп талқылап, талдап тастайтынбыз.
25 мамырда жазушы Мархабат Байғұт 75 жасқа толады. Тіл басқармасында жұмыс істеген мамандарға Мархабат ағай өз әкеміздей тым жақын болды. Ол бізді көркем әдебиетке, тазалыққа, ізетті болуға баулыды. Шынайы күлуге, әдемі әзілдесуге, сыпайы сыйласуға үйретті.
Қазір өзім де тіл саласына қатысты мекемеде қызмет істеп келемін. Бұл –сөз жоқ Мархабат Байғұттың мектебінен өткен, сондай ұстаздан тәжірибе сабағын алған, тәлімін үйренген өнегенің өрісі деп білемін. Бәлкім бұл менің тағдырыма оң жол ашқан арна болған шығар.
Мархабат ағайымыз бізге әрдайым тазалық пен шынайылықтың, ең бастысы көркем мінездің үздік үлгісіндей болып қала береді. Сондықтан кезіндегі тілдерді дамыту басқармасының мамандары атынан ұстазымызды мерейлі жасымен құттықтап, амандық, мықты денсаулық, отбасына бақ-береке тілейміз!
Нұрила Жұманова,
Шымкент қалалық тілдерді оқыту әдістемелік
орталығының директоры
