Шымкент келбеті

Биылдан бастап жаңа туған сәбилерді тіркеуде ата-ана ешқайда барып әуреленбейді. Үйде отырып, ұялы телефонның SMS-хабарламасы арқылы тіркеуге болады.

Елімізде жаңа жылдан бастап «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы «Ұлттық ақпараттық технологиялар» АҚ ата-аналарға көрсетілетін қызметтердің проактивті әдісі бойынша пилоттық жоба іске қосылды.

Жаңа пилоттық жобаның тиімділігі көп. Енді ақпараттық жүйелердің бірігуінің нәтижесінде жаңа туған сәбиді тіркеу бойынша өтініш ХҚКО автоматты түрде келетін болады. Бала өмірге келісімен оның ата-анасына SMS-хабарлама арқылы құттықтау келіп, сәбиді тіркеу бойынша мемлекеттік қызметті алу ұсынысы жасалады. Бұл қызметті алу үшін азаматтар кез келген ХҚКО-ға барып, өздерінің телефон нөмірлерін порталдағы жеке кабинеттерінде бекітуі тиіс.

Бұдан бөлек жәрдемақыны рәсімдеу және балабақшаға кезекке қою «Бала туу» композиттік қызметі проактивті тәсілмен ұсынылады. Яғни телефон арқылы есеп-шот нөмірін жіберіп, жәрдемақыларды да рәсімдеуге және балабақшаға кезекке қоюға болады. Ал халыққа қызмет көрсету орталығына баланың куәлігін алып кету үшін ғана келуге немесе үйге жеткізу қызметін пайдалануға болады.

Айта кетейік, Оңтүстікте жыл басынан бері, яғни соңғы бір аптада бала туған 78 анаға мемлекеттік қызметті алу ұсынысымен смс-хабарлама жіберілген.

Жаңа, 2018 жыл да табалдырықтан аттады. Ал биыл қазақстандықтарды бірқатар өзгерістер күтіп тұр. Соның ішінде бірер жаңалыққа тоқтала кетсек...

1. Төлқұжат

Енді Қазақстан азаматтарына төлқұжат алу бұрынғыға қарағанда қымбатқа түседі. Бұл салық кодексіне енгізілген өзгерістерге байланысты. Яғни, 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап төлқұжат рәсімдеу құны 19 240 теңге болмақ. Бұл - 8 АЕК. Бір айлық есептік көрсеткіш – 2405 теңге. 2017 жылы төлқұжат алу үшін отандастарымыз 4 АЕК (9076 теңге, 1 АЕК – 2269 теңге) көлемінде қаржы төлеп келген еді.

2. Жасырын пікір қалдыруға болмайды

 Жаңа жылдан бастап Қазақстандағы ғаламтор желісінде жасырын түрде пікір қалдыруға заңмен тыйым салынады. Ақпарат және коммуникациялар мәселелері жөніндегі заңнаманыжетілдіруге бағытталған «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне ақпарат және коммуникациялар мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заң бойынша енді аноним пікір қалдыруға болмайды. Бұл түзетулерге сәйкес интернет қолданушылар қазақстандық ресурстарға жасырын пікір жазып, қалдыра алмайды. Пікір қалдыру үшін электронды үкімет порталы немесе SMS арқылы жеке тұлғаны растау керек.

3. VIP-нөмірлер

Жаңа жылдан бастап көліктердің VIP мемлекеттік нөмірлері қымбаттайды. Нөмір неғұрлым сәнді болса, бағасы да соғұрлым жоғары. Мәселен, әуесқойлар 2017 жылы 001, 002, 003, 004, 005, 006, 007, 008, 009, 777 нөмірлері үшін 228 АЕК (517 332 мың теңге) төлесе, биылдан бастап дәл осындай сәнді нөмірлер үшін мемлекет қазынасына 285 АЕК (685 425) теңге төлеуі қажет.

4. Полиэтилен «пакеттер»

Жаңа жылдан бастап Қазақстанда полиэтиленнен баламалы қалташаларға біртіндеп ауысу жобасын енгізу жоспарлануда. Алдымен полиэтилен қалташаларды тегін таратуға тыйым салынады. Одан кейін болашақта елімізде әлемнің өзге де мемлекеттері сияқты бір реттік мұндай қалталардан толық бас тартады. Бұл қадам қоршаған ортаны қорғауға байланысты туындап отыр. Себебі полиэтилен топырақта немесе суда жүздеген жылдар бойы шірімей жата береді.

Ресми деректерге сүйенсек, елімізде базалық зейнетақы зейнет жасындағы 2 млн 139 мың, ынтымақты зейнетақы – 2 млн 127 мың жанға тағайындалған. Ендеше, 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап енетін зейнетақыдағы өзгерістерге елеңдейтіндер көп. Жаңа жылдан бастап зейнетақы жүйесіндегі жүзеге асатын жаңалықтарды, жәрдемақыларды «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы» коммерциялық емес акционерлік қоғамының ОҚО бойынша филиалы – «Әлеуметтік төлемдерді ведомствоаралық есептеу орталығы» департаментінің директоры Бахыт Мүсірәліұлы тарқатып айтып береді.

Зейнеткерлік өтілге не кіреді?

Осы уақытқа дейін ерлер 63, әйелдер 58 жасында зейнеткерлікке шықса, 2027 жылға қарай әйелдер мен ерлердің зейнетке шығу жасы теңеледі. 2018 жылдың 1 шілдесінен бастап зейнетақы жүйесін, қатысу өтіліне қарай тағайындалатын базалық зейнетақы төлемдерін тағайындауда өзгерістер енгізіледі. 

Осыған дейін барлық адамға базалық зейнетақы тағайындауда қандай еңбек өтілі болса да мөлшері бірдей болды. Енді 1998 жылдың қаңтарына дейінгі де, кейінгі де еңбек өтілі есепке алынады. Зейнеткерлік өтілге ынтымақты жүйесінде жинақталған, 1998 жылғы 1 қаңтарға еңбек өтілі; міндетті зейнетақы жарналары төленген аралықты қарастыратын жинақтау өтілі; бала үш жасқа толғанға дейінгі, 16 жасқа дейінгі бала кезінен мүгедек баланың күтімі; әскери қызметкермен, арнайы мемлекеттік органдардың қызметкерімен, дипломатиялық жұмыскерлермен және т.б. бірге тұрған уақыты кіреді.

Бұл өзгерістер 2018 жылғы 1 шілдеден бастап базалық зейнетақысы қайта есептелетін зейнеткерліктегі және жаңадан зейнеткерлікке шығатын адамдарға қолданылады.

Есептеу әдістемесі

Егер азамат 10 жыл ғана жұмыс істеп, БЗЖҚ-ға аударымдар жасаған болса немесе мүлдем жұмыс істемеген болса, оған базалық зейнетақы ең төменгі күнкөріс деңгейінің 54%-ы мөлшерінде тағайындалады. 10 жылдан астам жұмыспен өтелген әр жыл үшін базалық зейнетақы 2%-ға арттырылады. Мысалы, 20 жыл қатысу өтілінде базалық зейнетақының мөлшері ең төменгі күнкөріс деңгейінің 74%-ын, 30 жылда - 94%-на жетеді. Еңбек өтілі 33 және одан да көп жылды құраса, базалық зейнетақының мөлшері ең төменгі күнкөріс деңгейінің 100%-ын құрайды. Азаматтар (азаматша) неғұрлым көп жұмыс істеген сайын оның жинақтаушы және бюджеттік қаражат есебінен төленетін базалық зейнетақысы да көбірек болады. Мысалы, еңбек өтілі 35 жыл болса, 1998 жылдың 1 қаңтарына дейінгі ынтымақты зейнетақы жүйесінде еңбек өтілінің 20 жылы ғана есептелетін еді. Қалған 15 жылға зейнетақы жинақтау қорына аударылған зейнетақы жарнасы қосылатын. Енді 2018 жылдың 1 шілдесінен бастап 35 жылдық еңбек өтілі толықтай саналады.

Декреттік демалыста болған уақыт еңбек өтіліне есептеледі

2014 жылғы қаңтардан бері жұмыс істейтін әйелдерге бір жасқа дейінгі бала күтіміне байланысты зейнетақы жарнасы аударылып тұрады. Яғни, міндетті жарнаның мөлшері - 10 пайыз. Оның 6 пайызын мемлекеттік сақтандыру қоры аударса, ал 4 пайызы республикалық бюджеттен субсидияланады.

2018 жылы да дәл осылай жалғасады және декреттік демалыста болған 3 жыл еңбек өтіліне есептеледі. Жоғары оқу орнын оқып жүрген және әскерде болған кезеңдер де міндетті түрде еңбек өтілі ретінде саналатын болды.

Зейнеткерлікке ерте шығуға болады

Қазақстанда зейнеткерлік жастың жоғарылауы қазіргі кезде зейнеткерлікке ерте шығуға жеңілдігі бар әйелдерге қатысы болмайды. Бұл бес және одан көп бала туған (асырап алған) және оларды сегіз жасқа дейін тәрбиелеген әйелдер 53 жасқа толғанда жасы бойынша зейнетақы төлемдеріне құқығы болады. Сонымен қатар, 1949 жылғы 29 тамыз бен 1963 жылғы 5 шілде аралығы кезеңінде төтенше және барынша көп радиациялық қаупі бар аймақтарда кем дегенде 5 жыл уақыт тұрған әйелдердің 45 жасқа толғанда жасы бойынша зейнетақы төлемдерінің тағайындалуына құқықтары бар.

Сонымен бірге зейнетақы жинақтары жеткілікті жандар шарт жасау арқылы ерлер – 55, әйелдер 50-55 жасында зейнет демалысына ерте шыға алады. Ол үшін әйелдердің зейнетақы қорында – 12 млн, ерлерде – 9 млн теңге жинақталуы тиіс.

Өтініш беру мерзімі

Егер әйел азамат зейнеткерлік жасқа (58 жас) 2017 жылғы 10 қарашада толып, уақытында, яғни, 2017 жылғы 31 желтоқсанға дейін жасы бойынша зейнетақы төлемін тағайындауға өтініш бермей, тек 2018 жылғы қаңтар айында келсе, онда «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» Заңның 11-бабының 1-тармағына сәйкес, өтінішімен және құжаттар топтамасымен жасы бойынша зейнетақы төлемін тағайындауға 58,6 жасқа толғанда ғана өтініш бере алады. 

Зейнетақысы және жәрдемақы жөнінде өзекті сұрақтар туындап жатса, жергілікті «Әлеуметтік төлемдерді ведомствоаралық есептеу орталығы» немесе «Халыққа қызмет көрсету орталығы» бөлімшелеріне жүгініп, мамандардан кеңес алуларына болады.

Зейнеткерлік жасты кезең-кезеңімен көтеру кестесі

2018 жылы зейнет жасы: 63 жас - ер адамдар үшін, 58 жас және 6 ай - әйел адамдар үшін.

Базалық зейнетақы – еңбек өтілі мен табысы болмаған зейнет жасындағыларға беріледі.

Ынтымақты зейнетақы – 1998 жылдың 1 қаңтарына дейін әйелдерде 20, ер адамдарда 25 жыл еңбек өтілі болғанда республикалық бюджеттен бөлінетін қаржы. Мұны зейнет жасына жеткенше жинақтаушы зейнетақы қорына 10%-дан құйып отырады.

Ең төменгі зейнетақы мөлшері

2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап, тағайындалған зейнетақы төлемдерін, соның ішінде әскери қызметте болған қызметкерлерінің зейнетақы төлемдерін 8% көлемінде арттыру жоспарлануда.

2018 жылдың 1 қаңтарынан айлық есептік көрсеткіш (АЕК) 2 405 теңгеге тең, ең төменгі зейнетақы мөлшері 33 745 теңге, ал мемлекеттік базалық зейнетақы төлемі 15 274 теңгеге дейін жоғарылайды.

Сондай-ақ, жаңа тағайындалған зейнетақы мөлшерлерін есептеу үшін есепке алынатын ең жоғарғы табыс 110 630 теңгені көрсетсе (46 айлық есептік көрсеткіш х 2 405 теңге), ең жоғарғы жаңадан тағайындалған зейнетақы мөлшері 82 973 теңге болады (46 АЕК - 75%) 

Мүгедектiгi бойынша, асыраушысынан айрылу жағдайы бойынша және жасына байланысты берiлетiн мемлекеттiк әлеуметтiк жәрдемақылар, сонымен қатар әлеуметтік медициналық және түзету мекемелерінде тұратын азаматтар үшін берілетін төлемдер мөлшері ең төменгі күнкөріс деңгейінің өзгеруіне байланысты өсіріледі. Яғни, ең төменгі күнкөріс деңгейі – 28 284 теңге.

Еңбек жағдайлары ерекше зиян және ерекше ауыр жұмыстарда істеген адамдар үшін берілетін мемлекеттік арнайы жәрдемақының, бала туғанда берілетін біржолғы және бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты берілетін мемлекеттік жәрдемақы мөлшерлері, арнайы мемлекеттік жәрдемақылар тағайындалуы мен артылу мөлшері 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап айлық есептік көрсеткіштің мөлшеріне, яғни 2 405 теңгеге көбейеді. Мәселен, №1 тізім бойынша арнайы жәрдемақы мөлшері – 22 655 теңге, ал №2 тізім бойынша – 20 154 теңге.

Ата-аналарға, қорғаншылар немесе қамқоршыларға берілетін немесе мүгедек баланы тәрбиелеушіге берілетін жәрдемақылардың тағайындалуы мен арттырылуы 1,05 ең төменгі жалақы мөлшерінен алынып (ең төменгі жалақы мөлшері 28 284 теңге), 29 698 теңге жетеді.

Бала күтіміне берілетін жәрдемақы

Бала туғанда берілетін біржолғы мемлекеттік жәрдемақы мен бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты берілетін мемлекеттік жәрдемақы мөлшерлері 2018 жылдың 1 қаңтарында:

Бірінші, екінші, үшінші балаға – 91 390 теңге (38 айлық есептік көрсеткіш); Төртінші және одан кейінгі балаларға – 151 515 теңге (63 айлық есептік көрсеткіш) төленіп беріледі. 

Сондай-ақ, бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты ай сайынғы төленетін жәрдемақы мөлшерінің төлемі мынадай:

Сонымен қатар, мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан 2018 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша алушы болып табылатын тұлғаларға еңбек ету қабілетінен және асыраушысынан айрылу жағдайларына тағайындалған әлеуметтік төлемдердің мөлшерін 16%-ға арттыру көзделген.

Банкроттық салдарынан таратылған және қызметкерлердің өміріне немесе денсаулығына келтірілген зиян үшін жауапты деп танылған заңды тұлғалардың бұрынғы қызметкерлеріне зиянды өтеу жөніндегі төлемдерді капиталдандыру кезеңі аяқталғаннан кейін жүзеге асырылатын ақшалай төлемдерін алушылар 6%-ға арттырылады.

Көп балалы аналарға тағайындалатын жәрдемақы

«ҚР арнаулы мемлекеттік жәрдемақы туралы» еліміздің 1999 жылғы 5 сәуірдегі № 365-I Заңына сәйкес, «Алтын алқамен», «Күміс алқамен» және «Батыр ана» ретінде марапатталған, І және ІІ дәрежелі «Ана даңқы» ордендерімен марапатталған көп балалы аналар үшін арнаулы мемлекеттік жәрдемақылар тағайындау тәртібі, ҚР «Балалы отбасыларға берілетін мемлекеттік жәрдемақылар туралы» Заңына ауыстырылады. Бірақ, бір төлемнен басқа төлемге ауыстыру үшін қайта рәсімделуі автоматты түрде алушылардан ешбір жаңа өтініш алынбай жүзеге асырылады. Ал 2018 жылдың 1 қаңтарынан аталған төлемдер мөлшері – 15 392 теңге.

Сондай-ақ, келер жылы мүгедектігіне байланысты тағайындалатын мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы мен арнаулы мемлекеттік жәрдемақы біріктіріліп төленеді.

ТҮЙІН Халықтың әр жылдан күтер жақсылығы мол. Елімізде әлеуметтік салада тұрғындардың игілігі үшін жаңа бағдарламалар іске қосылды. "Бiз 2020 жылға дейін зейнетақы жүйесiн жаңғыртуды аяқтаймыз. Мемлекет басшысының тапсырмасымен осы уақыттан бастап мемлекет бюджетiнен төленетiн зейнетақы көлемiн арттыруды қарастырып отырмыз. 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап базалық зейнетақы, мүгедектерге, асыраушысынан айырылғандарға төленетiн жәрдемақы 16 пайызға дейін өседі» дейді ҚР еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Т. Дүйсенова.

Зейнетақыдағы жаңа реформалардан бөлек осыған дейін пилоттық жоба ретінде қолданылған «Өрлеу» жобасы 2018 жылы түбегейлі іске асыралатын болады. Онда жәрдемақының орнына жаңа форматтағы атаулы әлеуметтік көмек төленеді. Мұндағы биліктің мақсаты аталған жоба арқылы аз қамтылған отбасыларды кәсіпке үйретіп, жағдайын түзетуге мүмкіндік беру. Бұдан бөлек «Нәтижелі жұмыспен қамту» мемлекеттік бағдарламасы аясында өңірде 12 мыңнан астам адам кәсіптік білім алуға жолдама алып, 9 мыңы мамандық игерді.

2018 жылдың 1 қаңтарынан әлеуметтік көмек жаңа форматта беріледі. Яғни, балаларға, аз қамтылған отбасыларға берілетін жәрдемақылар тағайындаудың жаңа тәсілдері енді. Жаңа жүйедегі өзгерістердің тұрғындарға қажетті тұстарын облыстық жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының бөлім басшысы Назира Сайдуллаева түсіндіріп берді.

– Назира Кеңесбекқызы, жаңа форматтағы атаулы көмектің қазіргі әлеуметтік көмектен айырмашылығы қандай? Өзгерістің халыққа тиімді тұстарын атап өтсеңіз...

– Жаңа форматтың әлеуметтік төлемдерден басты айырмашылығы, ол тұрмысы төмен азаматтарға немесе отбасыларға көрсетілетін қолдаудың үш түрін (атаулы әлеуметті көмекті төлеу; мемлекет тарапынан жұмысқа тұруға жәрдемдесу; әлеуметтік бейімдеу шараларымен қамтамасыз ету) бір пакетпен ұсынады. Осылайша, жаңа форматтағы атаулы әлеуметтік көмек аз қамтылған отбасыларды немесе азаматтарды кедейліктен шығаруға бағытталған кешенді қолдау тәсілі болып табылады. Ал тиімді тұсы мынадай:
Біріншіден, келесі жылдан бастап ең төменгі күнкөріс деңгейін есептеу әдісі өзгеруіне орай оның мөлшері өсетін болады. Егер ағымдағы жылы ең төменгі күнкөріс деңгейі орта есеппен 22 455 теңгені құраса, келесі жылы оның көлемі 25 968 теңгеге (15-16%) өседі.
Екіншіден, атаулы әлеуметтік көмекті тағайындау үшін қолданылатын кедейлік шегінің мөлшері қазіргі 40 %-дан 50 %-ға дейін ұлғайтылады. Демек, егер ағымдағы жылы кедейлік шегінің мөлшері орта есеппен 8 816 теңге болса, келесі жылы 12 984 теңгені құрайтын болады.
Үшіншіден, жаңа форматтағы атаулы әлеуметтік көмектің мөлшері 2017 жылмен салыстырғанда 20 %-ға дейін өседі.

– Жаңа форматта әлеуметтік көмектің қайсысына өзгеріс еніп, қайсысы бұрынғы қалпында қалды?

– Осы кезге дейін тұрғындар мына үш көмек түрін алып келді:
а) Отбасының жан басына шаққандағы орташа табысы ең төмен күнкөріс деңгейінің 40 %-ынан төмен болған жағдайда отбасының әр мүшесіне берілетін атаулы әлеуметтік көмек;
б) отбасының жан басына шаққандағы орташа табысы ең төмен күнкөріс деңгейінің 60 %-ынан төмен болған жағдайда 18 жасқа дейінгі балаларға тағайындалатын балалар жәрдемақысы, оның мөлшері осы жылы 1,05 АЕК немесе 2 383 теңгені құрады;
в) кәмелеттік жасқа толмаған төрт және одан да көп баласы бар отбасыларға табысына қарамастан берілетін арнайы мемлекеттік жәрдемақы.
Енді, 2018 жылы төленетін жаңа форматтағы атаулы әлеуметтік көмек аз қамтамасыз етілген отбасыларға қазіргі уақытта беріліп отырған жоғарыдағы үш әлеуметтік төлем Бірыңғай жәрдемақы болып біріктірілді.

– Атаулы көмек енді күнкөріс деңгейі төмен, аз қамтылған отбасыларға беріледі деп жатыр. Осы кезге дейін жәрдемақы алып келгендер осы мәселе бойынша көмектен шеттетіліп қалмай ма?

– Әлеуметтік көмектен ешкім шеттетілмейді. Керісінше бірыңғай жәрдемақы ретінде төленетін жәрмақылардың мөлшері осы үш төлемнің жиынтық сомасынан артық болады.

– Шартты, шартсыз деп бөлінетін көмекті кім және қалай алады?

– Жаңа форматтағы атаулы әлеуметтік көмек табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінің 50 %-ынан төмен отбасыларға немесе азаматтарға шартсыз немесе шартты ақшалай көмек түрінде тағайындалады.
Шартсыз атаулы әлеуметтік көмек құрамында еңбекке жарамсыз мүшелері бар отбасыларға немесе еңбекке жарамды мүшелері жұмыспен қамту шараларына белгілі бір себептермен қатыса алмайтын аз қамтылған отбасыларға беріледі.
Мұндай аз қамтылған отбасыларға атаулы әлеуметтік көмек қандай да бір шартсыз тоқсан сайын тағайындалып, ай сайын төленеді.
Шартты атаулы әлеуметтік көмек құрамында еңбекке қабілетті мүшелері бар аз қамтылған отбасыларға немесе еңбекке жарамды аз қамтылған азаматтарға ұсынылады, бұл орайда қойылатын шарт – жұмыспен қамтудың белсенді шараларына олардың міндетті түрде қатысуы.
Осы мақсатта, әлеуметтік қызметтер мен қызмет алушылар арасында әлеуметтік келісім-шарт 6 айға жасалады және оны тағы 6 айға дейін создыру мүмкіндігі беріледі.

– Шартты ақшалай көмек алғанда салық органынан жеке кәсіпкер статусын алу міндеттеледі дейді. Оның қажеттілігі қандай?

– Шартты ақшалай көмек алғанда салық органынан жеке кәсіпкерлік ашу туралы міндеттеме қойылмайды. Дегенмен, еңбекке жарамды жұмыспен қамтылған шартты ақшалай көмек алушылар өз ісімен айналысуға ниет білдіріп, жұмыстан шыққан жағдайда әрі қарай шартты ақшалай көмек алу құқығын жоғалтпауда оны ашу қажет.

– Шартты ақшалай көмек алғанда кәсіп ашу керек дейді? Қандай кәсіппен айналысуға болады? Шектеу қойылған түрлері бар ма?

– Шартты ақшалай көмек қаржысына бұрынғы қарыздарды өтеуге, жылжымайтын тұрғын үй сатып алуға болмайды. Оны жеке қосалқы шаруашылығын дамытуға (үй малын, құсын және т.б. сатып алу) дара кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыруға пайдаланылады.

– Ал, қалалықтар үшін ше?

– Қала тұрғындарына шартты ақшалай көмектің біржолғы сомасына құрал-жабдықтарды алып, халыққа қызмет көрсету немесе өнім шығару саласындағы кәсіпкерлікпен айналысуына болады.

– Жаңа форматағы атаулы әлеуметтік көмек ең төменгі күнкөріс деңгейі 50 пайызынан төмен отбасыларға тағайындалады дейді. Оны қалай есептеуге болады? Мәселен, бір отбасының айына кіретін табысы 30 мың теңге делік...

– Шартты атаулы әлеуметтік көмек (әрі қарай ШАК) жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді шараларына және қажет болған жағдайда, әлеуметтік бейімдеу шараларына міндетті түрде қатысу шартымен аз қамтылған адамдарға ай сайынғы немесе 3 айдың біржолғы ақшалай төлемдер түрінде 6 айға көрсетіледі.
Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек алуға үміткер адамның (отбасының) жиынтық табысын есептеу ережесіне сәйкес есептеледі.
Мысалы: отбасында 6 адам: ері – жұмысқа қабілетті жұмыссыз, жұбайы – 3 жасқа дейінгі бала күтімінде, 18 жасқа дейінгі 4 бала. Отбасының айына кіретін табысы 30 мың теңге болса, жан басына шаққандағы табысы 5 мың теңге (30мың т./6 адам) құрады. Күнкөріс деңгейі – 27520 теңге болса, кедейлік шегі (50% КД) – 13760 теңге құрайды. Отбасының жан басына шаққандағы табысы ең төменгі күнкөріс деңгейі 50 пайызынан төмен болуына байланысты (5000 < 13760), ШАК 8760 теңге (13760 – 5000) мөлшерінде әр отбасы мүшесіне бір айға тағайындалады. Жалпы ШАК сомасы 315 360 теңгені құрайды (8760 теңге х 6 адам х 6 ай).

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
А. КЕРІМҚҰЛОВА

Келер жылдан бастап атаулы әлеуметтік көмек форматы өзгереді. Облыстық жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының өкілдері осынау жаңалықты  халыққа түсіндіру жұмыстарын бастап кетті.  Қазірдің өзінде Сайрам, Төлеби аудандарының салаға жауапты қызметкерлері оқыту семинарынан өткен. Енді олар  атаулы әлеуметтік көмек көрсету тәртібінің өзгерістерін халыққа жан-жақты түсіндіріп беретін болады.

Жаңаша атаулы әлеуметтік көмекті тағайындаудағы басты мақсат - халықты жалқаулықтан арылтып, жәрдемге мұқтажадарды кедейшілік құрсауынан шығару болып табылады. Бұл көмек табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінің 50 пайызынан төмен отбасылар мен азаматтарға шартсыз немесе шартты ақшалай көмек түрінде тағайындалады. Шартсыз ақшалай көмек еңбекке қабілетті мүшелері жоқ отбасыларға тиесілі болады. Ал шартты ақшалай көмек жұмысқа қабілетті кем дегенде бір мүшесі бар аз қамтылған отбасыларға ұсынылады. Алайда бұл ретте олар жұмыспен қамтудың белсенді шараларына міндетті түрде қатыстырылады. Әлеуметтік келісімшартқа қол қоя отырып, тараптар өзара міндеттер алады. Әлеуметтік қызметтер – жұмыспен қамтуға жәрдемдесуге күш салуға және төлемдерді төлеуге, ал отбасының еңбекке қабілетті мүшелері – отбасын аз қамтылған топ құрамынан шығаруға бағытталған әлеуметтік бейімдеу мен жұмыспен қамтуға жәрдемдесу шараларына адал қатысуға міндеттенеді.

«Жаңаша формат тұрғынға жай ақшалай көмек беріліп қана қоймай, оның жұмысқа тұруына қолдау көрсетуге мүмкіндік береді. Түрлі қайта даярлау және біліктілігін арттыру курстарына жіберіліп, шағын несие де беріледі. Осылайша, отбасының кедейшілік шегінен шығуға әлеуеті ынталандырылады. Ал осынау кешенді шараларды жүзеге асыру үшін басқармаға бағынысты мекемелердің материалдық-техникалық мүмкіндіктерін күшейту қажет»,- дейді облыстық халықты жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының басшысы Мұхит Отаршиев.

Ол сондай-ақ,   көп құжаттамалардың электронды түрде жүргізілетінін жеткізіп, жергілікті билік өкілдеріне осы мәселені мықтап қолға алу қажеттігін атап өтті.

Айта кетейік, атаулы әлеуметтік көмек көрсетудің жаңа тәсілдері «Өрлеу» жобасы аясында сынақтан өткізіле отырып, өзінің тиімділігін көрсетті.  Облыста осыған дейін құрамында 100 мыңнан аса адамы бар 20 мыңдай отбасы осынау көмекке қол жеткізіпті. Оның ішінде жобаның 22 мыңнан аса еңбекке қабілетті мүшесі жұмыспен қамтудың белсенді шараларына қатысқан. Бұл жобаға қатысушылардың табысының 4,2 есеге дейін өсуіне мүмкіндік берді. Көңіл қуантарлығы сол, бұл бағыттағы шараларды іске асыруда облыс бүгінде республикада көш бастап тұр.

ОҚО әкімінің баспасөз қызметі

Жаңа зейнетақы жүйесі туралы нені білу керек?

Соңғы уақыттары еліміздің зейнетақы жүйесінде көптеген өзгерістер орын алуда. Қазақстандықтардың ынтымақты зейнетақы төлемдері жыл басында 9%-ға арттырылғанын ескере отырып, шілде айында 11%-ға көбейді. Базалық зейнетақы жыл басында 7%- ға арттырылғанын ескере отырып, 13%-ға өсті. Мемлекет басшысы бұл тапсырманы 2017 жылғы қаңтар айында Қазақстан халқына Жолдауында берген болатын.

– 2016 жылмен салыстырғанда 2017 жылдың 1 шілдесінен бастап зейнетақы мөлшері 20%-ға дейін көтерілді. Мәселен, ең төменгі зейнетақы мөлшері (базалық зейнетақыны ескере отырып) 2017 жылдың 1 қаңтарынан бастап 40 950 теңге болса, 2017 жылдың 1 шілдесінен бастап 45 711 теңгеге дейін көтерілді. Салыстырмалы түрде 2016 жылы ең төменгі зейнетақы мөлшері 37789 теңгені құрады. Базалық зейнетақы төлемдері биылғы жылдың 1 шілдесінен бастап 14 466 теңгені құрайды, ал зейнетақының орташа мөлшері (базалық зейнетақыны ескере отырып) 66 676 теңгеге дейін артты, – дейді Үрида Қырықбайқызы.

Облыстық «Әлеуметтік төлемдерді ведомство аралық есептеу орталығы» басқармасы басшысының орынбасары Үрида Абдрасилова Жолдауға сәйкес 2017-2018 жылдары зейнетақы мөлшері кезең-кезеңмен өсетінін айтады. 

Оның айтуынша, ана мен баланы қолдау бойынша мемлекеттік саясат аясында 1 шілдеден бастап бала тууына байланысты біржолғы жәрдемақы мөлшері 20%-ға ұлғайған. Бірінші, екінші және үшінші балаға бір реттік жәрдемақы сомасы 38 АЕК немесе 86 222 теңгені, төртінші және одан кейінгі балаларға – 63 АЕК немесе 142 947 теңгені құрайды.

2014 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін одан әрі жаңғыртудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасында 2018 жылдың 1 шілдесінен бастап зейнетақы еңбек өтілі және зейнет-ақы жүйесіне қатысу өтілі 10 жылдан кем адамдар үшін ең төменгі күнкөріс шамасының 50%-ы мөлшерінде әлеуметтік зейнетақы белгілеу туралы нақты айтылған. 

Егер зейнетақы жүйесіне қатысу өтілі 10 жыл болса, базалық зейнетақыны ең төменгі күнкөріс деңгейінің 50%-ы мөлшерінде белгілеу ұсынылады, ал 10 жылдан асқаннан кейін әрбір жылға оның мөлшері 2%-ға ұлғайтылады және қатысу өтілі 35 жыл және одан көп болса, ол ең төменгі күнкөріс деңгейіне тең болады.

Мамандардың айтуынша, зейнетақы жүйесін жаңғыртудағы өзгерістер зейнетақы жүйесіне қатысушы барлық үш буынның мәселесін шешуге үлкен мүмкіндік бермек. Атап айтқанда, біріншісі – еңбек өтілі жоғары, алайда заңмен белгіленген шектеулерге байланысты зейнеткерлікке шығар сәтте табысы туралы мәлімет ұсынбаған, ең төмен зейнетақы алатын азаматтар. Бұл санаттағылар үшін зейнетақы жинақтаушы жүйелеріне қатысу өтілі ескеріле отырып, 2017 жылдың 1 шілдесінен бастап базалық зейнетақыны біржолғы қайта есептеу жүргізілді. Ал екінші буын – 2043 жылға дейін зейнеткерлік жасқа жететін және жинақтаушы зейнетақы жүйелеріне қатысу өтілі толық емес адамдар тобы. Мұндай жағдайда базалық зейнетақы аталған санаттағы адамдар жалпыға бірдей белгіленген зейнеткерлік жасқа жеткен кезде тағайындалады. Яғни, олардың 1998 жылғы 1 қаңтарға жинақтаған еңбек өтіліне және зейнетақы жарналарын жинақтаушы зейнетақы жүйесіне 1998 жылдан кейін төлеген кезеңге байланысты тағайындалатын болады. Ал зейнеткерлікке 2043 жылдан кейін шығатын адамдар базалық зейнетақыны жинақтарының көлеміне қарай алады. Бұл санаттағы адамдарға зейнетақы мөлшері белгіленген әлеуметтік қолжетімді деңгейден төмен болған жағдайда тағайындалатын болады.

Келесі – қолданыстағы жинақтаушы зейнетақы жүйесінен берілетін зейнетақы. Ол қызметкерлердің өздерінің 10 пайыздық міндетті зейнетақы жарналарының есебінен қалыптасады. Бұл ретте, алатын зейнетақы төлемдерінің көлемі азаматтардың жүйеге қатысуына және зейнетақы жинақтарының кіріс деңгейіне байланысты. Инфляция жағдайы ескеріле отырып жарналардың сақталуы бойынша мемлекеттік кепілдік жойылмайды.

«Жинақтаушы есебінен зейнетақы алуға кімдер құқылы?» деген сауалға келсек, оған зейнет жасына жеткендер, күш құрылымдарының қызметкерлері, 5 және одан да көп бала тапқан аналар (53 жастан), 1-ші және 2-ші топтағы мүгедектер, Қазақстан Республикасынан тысқары көшіп кеткендер және марқұм болғандардың мұрагерлері жатады. Бұл ретте зейнетақы төлемдері жинақтау қорындағы қаржы таусылғанға дейін төленетін болады. Төлемнің мерзімділігі алушының өз еркімен таңдауына байланысты жүзеге асырылады. Яғни ай сайын, тоқсан сайын немесе жылына бір рет 30 есені құрайтын ең төменгі зейнетақы мөлшерінде төленеді. Ескерте кету керек, қазіргі сәтте бұл 625 мың теңге көлеміндегі қаржы. 

Зейнетақы жүйесіндегі соңғы өзгерістерді шолып шықтық. Енді аталған өзгерістерді халық қалай қабылдады? 

Облыста 232 136 зейнеткер бар болса, соның 73 087-сі – Шымкент қаласының тұрғыны. Бәйдібек ауданы, О.Тайманов ауылынан Сәуле Маханова қалаға зейнетақысын алуға келіпті. 2008 жылы 58 жасында еңбек өтілі жетіп, 24 мың теңгемен зейнетке шыққан Сәуле Маханова қазірде 96 146 теңге зейнетақы алады екен. Ауыл мектебінде 40 жыл бастауыш сынып мұғалімі болып еңбек еткен ардагер ұстаз алатын зейнетақысына, бүгінгі берекелі тіршілігіне мың да бір шүкірлік етеді. Шілде айынан 20 пайызға көтерілген зейнетақы мөлшеріне дән риза. Елбасына, билік басында жүрген ел ағаларына алғысы шексіз.

– 40 жыл аянбай төккен маңдай терімнің қызығын көріп отырмын. «Жас кезінде бейнет бер, қартайғанда зейнет бер» деген осы екен, – дейді С.Маханова. 

Баян Сопиева Сайрам ауданы, Таскешу ауылының тұрғыны. Мектепте еден жуушы, совхозда жиын-терім бригадасында жұмыс істеген. 29 жылдық еңбек өтілімен зейнетке шығып, бүгінде 42 мың теңге зейнетақы алады. Баян апаның үйіндегі Құдайберген атамыз да жас кезінен қара жұмыста, Цемент зауытында істеген. 31 жылдық еңбек өтілімен 42 мың теңге зейнетақы алады екен. 

– Жылына 3 рет емделеміз. Ол үшін порталға қабылданып, УДЗ-ға тексерілеміз. Ал оның барлығы – ақша. Шынын айтқанда, 42 мың жол-пұл мен дәрі-дәрмектен аспайды, – дейді Баян апа.

ТОБЫҚТАЙ ТҮЙІН

Біз біраз зейнеткермен сөйлестік. Шілдеден бастап көтерілген зейнетақы мөлшеріне бірі разы болса, енді бірінің «жұмырымызға жұқ болмайды» деп көңілі толмайды. Жазда еккен егіннің дәнін күзде орғандай, жас кезінде еткен бейнетіне қарай зейнетін көруде. 

Зейнетақы мөлшеріне қосылған 20 пайыз – аз мөлшер емес. Егер шет елдердің зейнетақы жүйесіне назар аударатын болсақ, олардың көпшілігінің зейнетақы жүйесі елдің әлеуметтік-экономикалық ахуалына тікелей тәуелді екенін байқаймыз. Мәселен, Венгриядағы зейнетақы мөлшері айлық еңбекақының 40 пайызы шамасында болса, бұл көрсеткіш Ресейде небәрі 27 пайыз деңгейінде ғана. Шындығына келгенде, әлемнің барлық елдеріндегі Мемлекеттік зейнетақы жүйесі зейнет жасына жеткен азаматтардың қарапайым болса да, жап-жақсы өмір сүруіне мүмкіндік береді екен. Дамыған елдердегі мемлекеттік емес зейнетақы қорлары зейнетақы төлемдерінің орташа алғанда, 20 пайызын қамтамасыз ететін болса, Чехия, Польша, Венгрия, Словакия сияқты елдерде бұл көрсеткіш небәрі 5 пайыздың төңірегінде ғана.

Оңтүстік Қазақстан облысы прокуратурасының ғимаратында Азаматтарды қабылдау орталығы ашылды.

Орталық азаматтарды қабылдауға арналған күту орындары мен басқа да қолайлы жағдайлармен қамтамасыз етілген.

Бұл жерде сотқа дейінгі қылмыстық процестің, атқарушылық өндірістің заңдылығын, қылмыстық және азаматтық істер бойынша сот актілерінің заңдылығын қадағалау салалары бойынша кезекші прокурорлар қабылдауды жүргізеді.

Олар азаматтарды қабылдап, өтініштерді дұрыс жазуға кеңес берсе, орталық мамандары прокуратура басшыларының жеке қабылдауына жазуды жүргізеді. Сондай-ақ, азаматтар өздерінің алдын жазылған өтініштерді қарау барысы туралы ақпарат пен жауап көшірмелерін алуға мүмкіндіктері бар.

Орталықтың мақсаты – тұрғындарға прокуратура құзырына кіретін сұрақтар бойынша кәсіби заң көмегін көрсету.

ЭКСПО-2017 Халықаралық көрмесіне орай «Жаңа-Талап» спорттық-туристік агенттігінің ұйымдастыруымен Сайрам-су шатқалында тауға жүгіруден (Skyrunning) жарыс өтті. Оған ОҚО альпинизм федерациясы, каноэ мен байдарка, желкенді қайық пен академиялық ескек есу спортшылары, велошабандоздар және қала тұрғындары қатысты.

Жарыс ережісіне сәйкес атлеттер жас ерекшеліктеріне қарай 5 топқа бөлінді. Олар жалпы ұзақтығы 5 шақырым, биіктігі 1300 метрлік «Альтус» тауына жүгіріп шығуы керек. Шыңды бағындару қиындығы жағынан 1Б альпенистік категориясына сәйкес келеді. Ұйымдастырушылардың айтуынша, спортшылар «Альтус» тауына ең соңғы рет 15 жыл бұрын шыққан екен. 

– Басты мақсатымыз белсенді демалысты дамыту. Қала тұрғындарына Оңтүстік өңірінің әсем табиғатын көрсетіп, тауға жүгіру спортын насихаттау. «Жаңа Талап» тур-операторы ішкі туризмді дамытуға барынша атсалысып келеді. Аты айтып тұрғандай әрқашан жаңа дүниелерді енгізуге, ұйымдастыруға ұйытқы болып жүр. Алдағы уақытта да осы жарысты дәстүрлі түрде өткізуді жоспарлап отырмыз, – дейді «Жаңа Талап» туроператорының директоры Денис Жарменов. 

Шара қорытындысы бойынша Мәлік Абду-Әсет «Альтус» тауын 1 сағат 5 минутта бағындырып, абсолютті чемпион атанды. Ол бұл спорт түрімен 1 жылдан бері айналысып келеді. Және өзі қатысқан барлық жарыстарда топ жарып жүр. Айтуынша, бала кезінен тауда ойнап өскендіктен, қыр-ойпаттарда жүгіру қатты қиындық тудырмайды. 

– Өзім осы тауда ара бағумен айналысамын. Ұйымдастырушылар жарысқа 1-2 апта қалғанда хабар береді. Кішкене дайындалып аламын. Жақында Алматыдағы «Нұрсұлтан шыңын» бағындырып, бірінші орын иелендім. 8 шақырымды 1 сағат 55 минутта басып өттім. Алда тағы да Алматы мен Шымкентте өтетін сайысқа қатысамын, – дейді жарыс жеңімпазы Мәлік Абду-Әсет.

Шара соңында қатысушыларға сертификаттар, жеңімпаздарға бағалы және қаржылай сыйлықтар табысталды.

Шымкент қаласының әкімдігі жергілікті тұрғындар мен қала қонақтары үшін игілікті жобаны қолға алды. Ендігі жерде жаңа бұйымдар мен ғажайып өнер туындыларына жаны құмар жандар іздегенін Арбат көшесінен табуға мүмкіндігі бар.

– Оңтүстік Арбат – тұрғындардың арнайы іздеп келетін таңдаулы орындарының біріне айналмақ, – дейді жоба жетекшісі Лилия Ишмурзина. – Мұндай әйгілі көшені қолға алу идеясы көптен бері сөз болып жүрген-ді. Қазір міне, қала тұрғындары мен қонақтары мұнда суретшілердің көрмесін, кәдесыйлардың алуан түрлерін тамашалай алады. Іс-шара концерттік қойылымдармен үйлесім тауып, көше театрларының әртістері өз өнерлерін паш етпек.

Айта кетерлігі, мұндай Арбат көшесі елімізде тек Астана мен Алматы қаласында ғана бар. Мұнда жоғары сән дүкендері, көркемсурет галереясы, театр, дәмхана мен мейрамханалар да тұрғындарға көтеріңкі көңіл күй сыйлайды. Әншілер классикалық, заманауи әндерді орындаса, жастар арасында флешмоб ұйымдастырылады. Суретшілер достық шарждарын немесе өз бейнеңізді салып береді.

Егер де сіз мұндай ғажайып сәттерге куә болғыңыз келсе, әр аптаның жұма, сенбі және жексенбі күндерінде түс ауа сағат 16:00-ден бастап Әл-Фараби алаңында, нақты айтқанда, «Жастар ресурстық орталығы» ғимаратының алдында өтетін көрме-жәрмеңкеге келіңіз!

Оңтүстік Арбат жәрмеңкесі әр аптаның жұма, сенбі және жексенбі күндерінде сағат 16:00-ден басталады

немесе

қоғамдық көлік мәдениеті қашан түзеледі?

...Сағат кешкі 19:30 шамасы. «Дархан» автовокзалы аялдамасынан №84 бағыттағы қоғамдық көлікке мініп едік. Үйге жеткенше «тар жол, тайғақ кешуді» бастан өткердік. Автобус жүргізушісі үш аялдамадан кейін жолаушыларды артында келе жатқан көлікке ауыстырды. Мұның себебін техникалық ақау деп түсіндірді өзі. Әрі қарай да осы жағдайға куә болдық. Жүргізуші «Мега» сауда үйі аялдамасында тағы он минут күттіріп қойды. Сөйтсек, оның да автобусы бұзылғанға ұқсайды. Амал жоқ, үшінші автобусқа ауысып, ақыры үйге де жеттік-ау.

Тәртіпсіз жүргізушілер жұмыстан қуылды

БАҚ беттерінде, әр түрлі жиын-жиналыстарда қоғамдық көлік мәдениетін көтеру жиі айтылып жүр. Түзелсе деген шырыл ғой. Жүргізушілердің де, кондукторлардың қоғамдық ортада тәртіп сақтауы – өзекті мәселеге айналғаны қашан?!. 

«Шымкент қаласының 2020 жылға дейінгі әлеуметтік-экономикалық даму Тұжырымдамасына» сәйкес, қоғамдық көлік қызметі жаңа сатыға көтерілуі тиіс. Мегаполис шаһарда қоғамдық тәртіп, адамдардың қарым-қатынасы жоғары мәдениеттілікке жетпек ләзім. 

Қуантарлық жағдайлар да бар. Жолдар жөнделіп, автобустар жаңарды. Көлік компанияларының бәрі де бірыңғай формамен қамтылған. Қала әкімінің тапсырмасына сәйкес, биыл қалаға 230 жаңа автобус әкелінеді. Шалғайдағы, жолаушылар ағыны төмен шағынаудандарына қатынайтын 10 әлеуметтік маңызы бар бағытта 100 автобус жүрмек. Бұған мемлекеттік бюджеттен көмек беріледі. Автобустардың алғашқы легі маусым айында келмек. 

Жалпы, қалада күнделікті 430-450 мың жолаушы қоғамдық көлік қызметін пайдаланады. 29 көлік компаниясы тұрғындарды 75 бағыт, 1200 кесте бойынша тасымалдайды. Бұл – ауқымды қызмет. Мәселеге байыппен қарасақ, негізінен, тәртіпсіздіктің басты себебінің бірі – жұмысқа салғырт қарауынан болып тұр. 

Қоғамдық көлік те – көпшілік орын. Оның да өз мәдениеті, өз тәртібі бар. Барлық іс-қимылымыз көпшіліктің көз алдында. 

Таяуда ғана № 84, 92 бағыттағы қоғамдық көліктің жүргізушілері жаға ұстасып қалып, екеуі де жұмыстан қуылған еді. 

Қала әкімінің тапсырмасына сәйкес, 1 наурыздан бастап аялдама атауларын дұрыс, мәдениетті түрде айту, көше аялдамаларында айқайламауға тапсырма берілген. Тапсырмалардың орындалуы қалай? Қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімінің сектор меңгерушісі Наурыз Сүгірәлиев бізді біршама жағдайлардан хабардар етті. Ұсыныстарын да тыңдадық. 

– Тапсырмаға сәйкес, рейдтік іс-шаралар өтіп жатыр. Қоғамдық тәртіпті бұзған 15-ке жуық кондуктор жұмыстан шығарылды. Орта жолдан тастап кететіндер де анықталып отыр. Бұл жағдай бұрынғымен салыстырғанда біршама реттелді. Компания басшыларымен де мәселені талқыладық. Жалпы, қоғамдық көліктер сағат таңғы 7.00 мен кешкі 21.00 арасында жүруі керек. Заңға сәйкес, жалпы жоспарланған бағыттың 70 пайызын орындаса, ол дұрыс болып есептеледі. Тиісінше, 20.00 мен 21.00 аралықта да 70 пайыз жүргізу мәселесі талқыға түсіп жатыр. ҚР Инвестициялар және даму министрлігі Көлік комитетінің басшыларына өз ұсынысымызды айттық, – дейді сектор меңгерушісі. 

Тағы бір айта кетерлігі, қала әкімдігі қоғамдық көліктердің уақытылы бағытқа шықпауы, кестеден кешігу себебіне байланысты 13 компания арасында келісім-шартты бұзған. Бұл компанияларға тиесілі 8 бағыттың ісі дәл қазір сотта қаралып жатыр. Алты бағыт бойынша келісім-шарт қайта түзіліпті. Он жылға созылған келісім бойынша енді компаниялар 120 күн ішінде бағыттарды түгел дерлік жаңартуы тиіс. Талап осындай. Орындамаса, келісім-шарт қайта бұзылады. 

Неге Нәзір Төреқұлов көшесі демейміз?

Қалада көлік компанияларының бәрі жекеменшік. Жұмысқа кімді алатындары өздерінің еркінде. Кондукторларға деген талапты да күшейтіп жатыр-ау. Бірақ...

Аялдамаларды хабарлаудағы тіл тазалығына деген құрмет кемшіндеу түсіп жатыр. Баяғы жартас, сол жартас әлі де... Қазір де «Карл Маркс», «Баумана», «Некрасова», «Полторацкий» деп айтудан арылмай-ақ тұр. Рысқұлов көшесін Рысқұлова дейтін сабаздарды қайтерсің?...Карл Маркс көшесі – М. Х. Дулати, Некрасов көшесі – Нәзір Төреқұлов, Попов көшесі – Ақназар хан, Полторацкий көшесі – Илияев көшесі аталғанына жиырма жылға жуықтады. Бірақ біз әлі күнге дейін ескі сарыннан айырылмай келеміз. 

Ойланатын жағдай. Тыл ардагері Өркен Әбдіреев көптен бері осы мәселені көтеріп жүр. Қоғамдық көліктердің басшыларымен де жиі кездеседі. Кондукторларға да ескертеді. Бірақ, нәтиже жоқ. 

– Аялдамалар қазіргі қазаққа еңбегі сіңген азаматтардың атымен аталады. Бұл – өте қуантарлық. Бірақ оны дұрыс атамайтынымыз ұятты жағдай. Аялдамалардың атауын толық, қатесіз айтуға не кедергі? Оған мысал жеткілікті. Мәселен, «Мардан Сапарбаевтан түсетін кім бар?» дейді. Ұят емес пе?! Арыстай азаматты қорлау ғой бұл. «М. Сапарбаев аялдамасынан түсетін кім бар?» деп неге толық хабарламайды? Қаламыз тек көркейіп қана қоймай, елімізге қазақылық жағынан да үлгілі болса екен», – дейді ардагер. 

Жалпы, Ономастика комиссиясы бекіткен көше атауларын толық айту талабы қойылған. Мәдениет және тілдерді дамыту бөлімі кездесулер, семинарлар ұйымдастырып жатыр. Енді бұдан қорытынды шығару керек.

Электронды билет жүйесіне көшетін кез келді

Келешекте электрондық билет жүйесі енгізіледі. Технологияның дамыған заманында бәрібір осыған көшуге мәжбүрміз. Ондай жағдайда қоғамдық көлік қызметіндегі мәдениетіміз де артуы тиіс. Заман талабы осы. 

Бүгінде Астанада мәдениеттілікті көтеруге арналған мемлекеттік мекеме құрылыпты. Сол жерде кондукторлар, жүргізушілер оқытылып жатыр. Қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі мамандарының айтуынша, бізде де осындай оқу орындарын ашу көтерілген. Өкінішке қарай, бұл мәселе шешімін таппаған. Ол – әзірге болашақтың ісі.

Электрондық жүйе туралы айқанда, бізде әзірге кей автобустарда дыбыс зорайтқыштар ғана бар. Оның өзі тіптен аз. Жалпы, электронды билет жүйесі енгізілген жағдайда кондукторлардың қызметіне сұраныс болмайтыны тағы айқын. Бірақ мамандардың пікірінше, бұл жүйеге көшуде кондукторлардың қызметінен түбегейлі бас тарта алмаймыз. Олай істесек, бір жарым мың кондуктор жұмыссыз қалмақ. Әрі екі тарапқа да кедергісі тиетін сыңайлы. Бұл мәселеде кейбір тұрғындардың жолақысын төлемей кететіні кездесіпті. Ал кондукторлар ақы төлеуге міндеттейді.

Қоғам болып атсалысатын мәселе

Тіл жанашыры Қабыл Дүйсенби «Шымкент келбеті» газетінде тіл тазалығына қатысты дүркін-дүркін мәселелер көтергенін көпшілік ұмыта қойған жоқ. Коммунистермен, кертартпалармен күресе жүріп, көше аттарын өзгертуге қажыр-қайратын жұмсаған. Қабыл Тұрарұлы 90 жылдардан бастап Шымкент қаласындағы мемлекеттік тілдің ахуалын жақсартуға сүбелі үлес қосты. Ол кісінің табандылығының арқасында (1993-2001 жылдары қалалық ономастика комиссиясының хатшысы болған) қаладағы 600-ден астам көшенің атаулары қайта аталыпты. 

Бізге де осындай өз қаламызға деген жанашырлық керек. Қоғамдық көлік саласындағы мәселелерді шешуге әрбіріміз үлес қосуға әрекеттенсек. Тәртіпсіздікке куә болсаңыз немесе дұрыс хабарланбаса, сіз де де өз қайратыңызды танытыңыз. Орынды ескерту жасап, жөн сілтеңіз! Мұндай мәселеде әрбір азаматтың бойынан мемлекетшілдік, ұлтжандылық байқалып тұруы керек. 

Қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөліміндегі бұл мәселеге жауапты төрт адам, диспетчерлік қызметінде он екі адам қайсыбір келеңсіздікті реттеп үлгереді? Мінекей, қоғам болып атсалысатын кез келді.

P.S. Кеше таңертең №84 бағытқа міндік. Аялдамаларды айқайлап хабарлау тиылыпты. Жұмысқа келгенше даңғаза музыка да қойылған жоқ. Жолаушылардан да ешқандай өкпе-реніш, шағымын естімедік. Кондуктор жігіт Азамат Әшенов аялдамалардың бәрінің қазақша атауын жатқа біледі. Жұмысты бастағанына екі ай болыпты. № 2 колледжде құрылыс мамандығы бойынша білім алған. Көптен бері айтылып жүрген сын-ескертпелерден қорытынды шығаруға ниетті. 
Шынтуайтында, жолаушыларды тасымалдау қиын да жауапты сала. Таң қылаңдап атқаннан, қас-қарайғанға дейін қала тұрғындарына қалтқысыз қызмет ету ауыр еңбек. Дегенмен, қоғамдық ортада жауапкершілікке көңіл бөлуді де ұмытпаған жөн.