Шымкент келбеті

Екпеден кейін есеңгірегендер
Редакциямызға Бозарық елдімекенінің тұрғыны А.Жүнісәлиева хат жолдапты.
«Былтыр тұңғыш ұлым 9 айлық кезінде қызылшаға қарсы екпе алды. Балам тұмаудан жазылғаны сол еді, медбикелер үйге қайта-қайта келіп, екпені алуымызды қадап айтты. Аяғым тартпаса да, баламды алып бардым. Екпені алғаннан 2 сағаттан кейін баламның дене қызуы 39, 5 градусқа дейін жетті. Емшек те ембестен, ешнәрсеге зауқы соқпай, жатып қалды. 6 сағаттан кейін өз-өзінен құсып бастады. Әп-сәтте әбігерге түсіп, не істерімізді білмей қалдық. Құсуы тоқтамаған соң жедел жәрдем шақырдық. Содан не керек, облыстық жұқпалы аурулар ауруханасынан бір-ақ шықтық. Ол жақта балам құсқанымен қоймай, іші өтіп, дене қызуы түспей, қатты ауырды. Құдай баланы ауыртпасын! Балаң ауырғанша, өзіңнің ауырғаның жақсы. Содан не керек, балам ауруханадан шыққаннан кейін де біраз уақыт өзіне келе алмай жүрді. Құнарлы, майлы тағамдар жесе, құсатын әдет тапты. Енді биыл медбикелер: «Екінші ұлыңды да екпеге алып кел!»- деп жатыр. «Күйген ауыз үрлеп ішеді» дегендей, мен бұл жолы екінші ұлымның да екпеден зардап шеккенін, денсаулығына қауіп төнгенін қаламаймын. Жергілікті дәрігерлерге осылай айтсам, олар нотариусқа барып, құжат негізінде бас тартуымды сұрап жатыр. Сіздерден сұрайын дегенім, Заң жүзінде осы мәселе қалай реттелуі керек?!» -делінген оқырманның хатында.
Иә, екпеден кейін денсаулығы күрт нашарлаған балалардың саны көбейіп кетті. Еліміз бойынша былтыр екпе салынғандардың арасында медициналық көмекке жүгінгендер саны Атырау облысында – 26, Қарағанды облысында – 32, Маңғыстау облысында – 324, Жамбыл облысында – 2, ОҚО – 12. Қызылшаға қарсы салынған екпеден кейін аузынан ақ көбік ағып, ұйықтап кетіп, оянбай қалып, денесі құрысып, селкілдеп, есінен танып қалған балалар көп. Олардың қалай ауырып, қиналғаны жайлы ғаламтордағы бейнакадрлерден көруге болады. Қызылшаға қарсы жаппай салынған екпеден кейін есеңгіреп қалған балалардың ата-аналары ем-дом іздеп бармаған жері, баспаған тауы жоқ. Екпе егілген жасөспірім оқушы, студенттер ендігі тек дәрі-дәрмектің күшімен ғана жүр. Одан бері бір жылдан аса уақыт өтсе де, аурухана жағалап жүргендері көп. Екпеден кейін осындай ауруға ұшырағанын дәлелдей алмаған ата-аналардың ахуалы ауыр. Ал Денсаулық сақтау саласына жауапты шенеуніктер жастарды жаппай жығылтқан бұл кеселге екпенің ешқандай да қатысы жоқ деп ресми мәлімдеме берген болатын.
Қазір екпе жүргізуге қатысты халықтың пікірі екіге жарылуда. Әсіресе, жоғарыдағыдай оқиғалардан кейін екпеден үзілді-кесілді бас тартқандар саны артты. Оңтүстік Қазақстан облысы тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаменті инфекциялық және паразитарлы ауруларды эпидемиологиялық қадағалау бөлімінің бас маманы Замира Есенғараеваның айтуынша, облыс бойынша профилактикалық екпелерден бас тартушылардың саны – 1265 адам, оның ішінде діни қөзқарасы бойынша – 826(65,3%), жеке сенімі бойынша – 188(14,9%), БАҚ-ың келеңсіз ақпараттарынан кейін – 186(14,7%), вакцинаға сенімсіздік салдарынан – 65 адам (5,1%). Байқағанымыздай, екпеден діни көзқарасы бойынша бас тартқандар саны көп. Олардың түсінігінде «Алла өзі берген өмірін өзі алады» деп ойлайды.

Бас тартуға бола ма?
«Екпе жүргізу азаматқа міндет пе, әлде екпеден бас тартуға бола ма?» деген сауалды Облыстық денсаулық сақтау басқармасының штаттан тыс иммунолог-дәрігері Сара Оспановаға қойдық.
– Жергілікті тұрғындарды жұқпалы аурулардан қорғау үшін ҚР-ның «Халық денсаулығы мен денсаулық сақтау жүйесі» туралы Кодексінде елімізде өмір сүретін барлық заңды тұлғаларға екпе міндеттелген. Өйткені, иммундау жұмыстары тек екпе алушының ғана емес, сонымен қатар бүкіл қоғамды жұқпалы аурулардан сақтандыру үшін жүргізіледі.
90-шы жылдары Ресейдегі Екпеге қарсы қозғалыс ұйымы адамдардың денсаулығына қауіп төндірді. Қозғалыс мүшелерінің мінберде сөйлеген сөздерінің кесірінен барлық ТМД мемлекеттерінде дифтериямен ауырғандар саны күрт көбейді. Біздің елімізде де солай болды: иммундаудың тоқтатылуы 1995 жылы дифтерияға ұшырағандар санын арттырды. Тек бір жылдың ішінде республикада бұл қауіпті аурумен 1105 адам ауырып, оның 66-сы қайтыс болды. Дифтерияның жаппай таралуы 3-56 жас аралығындағы азаматтарды иммундағаннан кейін ғана тоқтады.
Әрине, екпеге сенімсіздіпен қарайтын адам одан бас тарта алады, алайда, бұл медициналық құжатта жазбаша белгіленуі тиіс.
Ескеру керек: ұжымда жұқпалы аурулардан екпе жүргізілмеген тұлғалар аталған мекемеден ауру белгісі тоқтағанша босатылады, өйткені, олар жұқпадан қорғанбаған және ауырып қалуы ықтимал. Егер адам иммундалмаса, онда ауру өте күрделі түрде өтуі, жиі ауыруы мүмкін, кейде өлімге соқтыратын жағдайлар да кездеседі. Мұны тәжірибе көрсетіп келеді. Мұндай жағдай дифтериямен ауырған әрбір үшінші, сіреспемен ауырған әрбір екінші адамды өлімге апаруы мүмкін. Одан бөлек, дифтериядан аман қалған әрбір екінші адамның денсаулығында жүрек ақауы пайда болады.
Екпе егу – ауру мен өлімнің алдын алатын ең тиімді экономикалық әдіс. Ол өлім көрсеткішін 2-3 миллионға төмендетеді. Бүгінгі күнде екпені алмастыратын әдіс жоқ. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтеріне сәйкес соңғы 150 жылда өмір сүру ұзақтығы 30 жасқа ұлғайған. Мұның бір факторы, екпенің нәтижесі екені де дәлелденген.
1960 жылдардың аяғына дейін әлемде жыл сайын түрлі жұқпалы кеселдерден 2 миллион адам көз жұмған болатын, 1980 жылы ол толығымен ауыздықталды. Бұл тарихта адамзаттың ауруды жеңген жалғыз оқиғасы.

Тақырыпқа тұздық

Ардақ Мырзабекова,
Оңтүстік Қазақстан облысы тұтынушылардың құқықтарын қорғау
департаменті инфекциялық және паразитарлы ауруларды
эпидемиологиялық қадағалау бөлімінің маманы:

– Тұмауға қарсы маусымдық екпе халықтың  осал топтарына (медицина қызметкерлеріне, 6-12 ай аралығындағы балаларға, жиі ауыратын әлсіз 14 жасқа дейінгі балаларға, тыныс жолдарының, жүрек-қан тамырлары және басқа да ішкі органдардың созылмалы ауруларымен, иммундық жетіспеушілік, қатерлі ісіктермен есепте тұрған  балалар мен ересектер, жабық мекемелердегі балалар, ересектер, қарттар және т.б.) 3 қазаннан басталып 15 қарашаға дейін жүргізіледі. Биылғы 3 қазан-9 қараша аралығында апталық мониторингтің  қорытындысымен 474467 адамға тұмауға қарсы вакцина (жоспарланған 500000 – 94,8%) егілді.

 Соңғы уақытта полиомиелит көрсеткіші төмендеді. Қазір онымен ауыратын 4-ақ ел бар: Үндістан, Пәкістан, Ауғанстан, Нигерия. Дамыған елдердің үштен бірі жаңа туған нәрестелердің «сіреспе» ауруын ауыздықтады. 1970 жылы ДДҰ-ның ЕРІ бағдарламасы енгізілгеннен кейін қызылшадан қайтыс болғандар көрсеткіші төмендеді. ДДҰ-ның Еуропалық қосыны бұл жұқпаның түрін 2015 жылға дейін жоюға әрекет жасады. Көкжөтел жағдайына тоқталсақ, ауру деңгейі жылына 3 млн-нан 250 000-ға төмендеді. Дифтерия (балалардың жұқпалы тамақ ауруы) көрсеткіші 1975 жылы 80 000-нан 10 000-ға дейін төмендеген. Еуропада Hib-екпесімен иммундау Hib-менингитінің 10 жылда 90%-ға төмендеуіне жол ашты.
Екпеден бас тартқандардың қайтыс болу көрсеткіші көбеймесе, азаяр түрі байқалмайды. 5 млн сәби – қызылшадан, 1,2 млн жаңа туған нәресте сіреспеден, 0,8 млн бала – көкжөтелден көз жұмған.
Қазақстанда иммундау мәселесі денсаулық сақтау саласында басым бағыттардың бірі болып есептеледі. Тұрғындарға екпе жүргізудің арқасында қауіпті аурулардың алдын алып жатырмыз.
Біздің еліміз Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының Еуропалық аумағымен бірлесіп, қызылша мен қызамықты жоюдың сәл алдында тұр. Қазақстанда екпе салу мемлекеттік бюджет есебінен тегін жүргізіледі, – дейді иммунолог-дәрігер Сара Қобыландықызы.
Медицина қызметкерлері әрбір ата-анаға баласының жұқпалы ауруларға қарсы екпе жүргізілгенінің анық-қанығын білуіне кеңес береді. Екпе алмастан бұрын тұмаумен ауырған, ауырмағанын тексеру керек. Себебі, тұмаудың салдары екпенің адам ағзасына кері әсер етуіне әкеледі.

P.S. Екпеден кейін жаппай жығылған балалар мен
жасөспірім, студенттердің денсаулығы қалпына келсе екен деп тілейміз. Денсаулық сақтау министрлігі өкілдері жоғарыдағы оқиғалардың екпеге ешқандай қатысы жоқ екенін бірнеше рет айтты. Сонда бұл сәйкестік пе?! Дәрігерлердің сөзіне сенсек, ең абзалы, балаңыз тұмаумен ауырса немесе суықтап қалса, екпе егу жұмыстарын кейінге қалдырған жөн. Ал денсаулығында ешқандай ақау болмаса, екпені уақытылы алған дұрыс.

Тәжен Тілеуқабылұлын көпшілік сергек қария ретінде таниды. Өзі әрдайым жақсы істің тілекшісі болып жүргені. Ұрпақтың қамын ойлаған елгезектігіне сүйсінесіз. Сексенге келсе де, бойы да, ойы да сергек. Қолынан қаламын тастамайды. Таяуда редакциямызға ұрпаққа деген өсиетін айта келіпті. Рас, жақсы адамдар жанымызда жүр.

Көңілі дария ақсақал қазір зейнетте. Жасы 80-ге келсе де спортпен айналысады: зілтемір көтереді, стадионды айнала жүгіреді. Осы күні немерелерін де, жақсы іске бұйырып, спортқа баулып жүр. Спорт бала күннен бергі серігі.

Спорттан бөлек, бұл күндері имандылық тақырыбында, қоғамдағы адамгершілік тұрғыда кітап жазуды қолға алған. Өлеңге құмарлығы да бала күнінен оянған. Қоғамдағы кеселдерді, адамгершілік қарым-қатынастарды арқау еткен «Әділет биік арыңнан» деген кітабы жарыққа шықты.

Тәжен ақсақал бар ғұмырын ұрпақ тәрбиесіне арнаған. Өзі туып-өскен Созақ ауданының Жартытөбе кеңшарында тарихтан, денешынықтыру пәнінен жас ұрпақты білімге баулыды. Мектеп директоры болып та еселі еңбек етті.

Отан алдындағы борышын Беларуссияда өткерген. Спортқа деген қызығушылығы бәрібір алға қарай жетелесе керек. Әскерде жүрген кезінде-ақ, балуандық өнердің қыр-сырын меңгерген. «Әскерде жүргенімде еркін күрестен дивизияның, ротаның намысын қорғадым. Офицерлер үйі деген бар. Жаттығудан шыққаннан кейін сардарлармен күш сынасатынбыз. Сол жерде бильярдтан да мықтылығымды байқаттым», – дейді өзі.
Көңілі дария ақсақал еркін және грек-рим күресінен спорт шеберлігіне үміткер. Бірнеше халықаралық турнирлердің жүлдегері. Бильярдтан ардагерлер арасында тәп-тәуір жетістіктері баршылық. Бүгінге дейін Қазақстан чемпионатының бірнеше дүркін жүлдегері атанды. Облыстың екі дүркін жеңімпазы. 

Ұл-қыздарын да өмірден өз жолдарын табуға үйретті. Бүгінде 2 ұл, 3 қызынан 12 немере сүйіп отыр.

«Батаменен ел көгерер» дейді. Өмірден көрген-түйгені мол адамды дуалы ауыз деп бекер айтпаса керек. Ол кісіден бата сұрап, оны жазып алуға асығатындар көп. Өзі қайда барса да, бата беріп жүретіні де сол себептен. Қазынасы мол қария 100-ге жуық бата түрін біледі екен.

Кетерде редакцияның қыз-жігіттеріне «Иманға бетбұрыс» деген өлеңін оқып, мынадай батасын берді:

– Е, Құдайым оңдасын,
Береке беріп үйіңе,
Еш жамандық болмасын.

Амандық беріп басыңа,
Жас қосылсын жасыңа.
Ағайынмен сыйласып,
Қиянат қылма досыңа.
Әдепті, жақсы сөз сөйле,
Жұрт жиналсын қасыңа.
Тойсаң тоба қыл деген,
Асылық айтпа, тасыма.

Қиындық көрсең кей кезде,
Пенделік қылып жасыма.
Ұл-қыздарың ер жетіп,
Қазыналы қарт болсын,
Жамбылдың келіп жасына!

Шымкенттік белгілі хирург Мәди Бегалиев медицинаны дамытуға қосқан үлесі үшін Сызғанов атындағы Хирургия ұлттық ғылыми орталығының алтын медалімен марапатталды. Құрмет наградасын ОҚО денсаулық сақтау басқармасының басшысы Сейтжамал Пакеев тапсырды.

Әзірге елімізде бұл марапаттың екі иегері ғана бар. Соның бірі – шымкенттік хирург Мәди Бегалиев. Оның ота жасап келе жатқанына 33 жыл. Соңғы 6 жылдан бері Шымкенттегі жедел жәрдем ауруханасын басқарып келеді. 

Тәжірибелі маман осы уақытқа дейін 8 мыңға жуық күрделі ота жасады. Ол өңірде бірінші болып бүйректі трансплантациялау отасын жасаған.
Еске сала кетсек, Хирургия ұлттық ғылыми орталығы алтын медалімен дәрігерлерді 2013 жылдан бері марапаттап келеді. Ол дәрігерлердің жаңа жетістіктерге ұмтылуы үшін ынталандыру ретінде беріледі.

Мемлекетіміздің қолдауымен денсаулық сақтау саласын заманауи озық технологиялармен қаруланған, жоғары өркениет талаптарына сай сапалы қызмет көрсететін деңгейге көтеру үшін барлық мүмкіндік жасалуда. Халықтың денсаулығын жақсарту жолында еңбек етіп келе жатқан Шымкенттегі №4 қалалық емхананың жұмысымен танысу мақсатында бас дәрігер Рахмат Мүсірәлиевпен сұхбаттасқан едік.

– Рахмат Арынұлы, емханаға медициналық жәрдем сұрап келетіндерде есеп жоқ. Мекеменің бүгінгі тыныс-тіршілігі жайында айтып берсеңіз...

– Біздің жұмысымыздың негізгі бағыты – медициналық қызметтің деңгейі мен сапасын арттыру. Емханамызда 1 – медицина ғылымдарының кандидаты, 17 – жоғары санатты, 21 – 1 санатты дәрігеріміз, 80-ге жуық мейірбике қызмет етеді. 45 мыңға жуық тұрғынға қызмет көрсетеміз. Емхананың емдеу-диагностикалық базасы, қазіргі заманғы құрал-жабдықтар әртүрлі ауруларды жоғары деңгейде жедел анықтауға, науқастарды сапалы емдеуге мүмкіндік береді. Дәрігерлеріміз жалпы жұмыс сапасының артуына ықпал етіп келеді. Қазіргі күні халық арасында жүрек аурулары, қант диабетіне шалдыққандар аз емес. Сондай-ақ, онкологиялық аурулардың алдын алып, ана мен бала денсаулығын тұрақты түрде қадағалап отырамыз.

– Соңғы жылдары емханада жаңадан шыққан аппараттар орнатылып жатыр. Заманауи жабдықтарды мамандардың игеруі қалай?

– Емханамыз алғашқы көмек көрсететін жабдықтардың бәрімен қамтылған. 2 - УЗИ аппаратымыз, рентген, флюра, мамографиямыз бар. Жабдықтардың жаңаруымен қатар, емхана қызметкерлерінің біліктіліктері артып келеді. Медициналық қызмет жақсарып, мамандарда жаңа ізденістерге талпынып, емдеу-сауықтыру жұмыстарына жаңа әдістер енгізуді өз мақсаттары деп біледі. Себебі бұл халық денсаулығы, халықтың әлеуметтік мәселесі. Бір сөзбен айтқанда, жаңа құрал-жабдықтар бос тұрған жоқ. Оларды пайдаланып, науқастардың ем-домына қолданып келеміз.

– Тұрғындардың денсаулық, салауаттылық деңгейі қандай? Қандай аурулар ел арасында көп таралған?

– Емханаға тұрғындар басы ауырып, балтыры сыздағанда келеді. Ал аурудың алдын алуға көбісінің құлқы жоқ. Соңғы 5 жылда сары ауру, іш сүзегі сырқаттары азайды. Есесіне адамдар арасында қан қысымы және онкологиялық аурулар көбейді. Өкінішке қарай, әйелдер арасында жатыр, көкірек безі аурулары жасарып барады. Соңғы кездері скрининг тексеру арқылы аурулардың алдын алуға күш салып жатырмыз. Мұның пайдасы зор. Өйткені, өзін аурулардан саумын деп есептейтін кейбір адамдардың бойынан науқас белгілері байқалып отыр.

– Халықтың денсаулығының төмендеуіне не себеп? Экология ма, әлде денсаулыққа салғырттықтан ба?

– Біріншіден, экологияның нашарлауы адам денсаулығына орасан зиянын тигізеді. Мұны халық дұрыс түсінуі тиіс. Шымкентте өндіріс орындары да, көліктер де көп. Одан бөлінетін зиянды қалдықтар қоршаған ортамызды ластап жатыр. Егер экологиялық мәселе шешімін тапса, денсаулыққа төнетін қауіптің беті қайтар еді. Екіншіден, тұрғындар денсаулыққа жауапты тек дәрігерлер деп ойлайды. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәлімдеуінше, дәрігердің жауаптылығы 12 пайыз ғана. 60-70 пайызы адамның өзіне, генетикасына байланысты. Мәселен, қант диабетімен ауыратын адамның сырқаты балаға берілуі мүмкін. Үшінші мәселе, білім деңгейінің төмендігі. Тұрғындардың медицина саласынан хабары аздығы. Себебі, жаңа туған нәрестелерге үш күннен соң туберкулезге қарсы вакцина салынады. Ал екпені салдырмай, баланың жауапкершілігін мойнына алып жатқан ата-аналар бар. Вакцина салынбаған бала туберкулезбен ауырса оның жазылуы қиын. Біз тұрғындармен екпе бойынша жұмыстар жүргіземіз. Қазіргі вакциналар бұрынғыдай емес, жеңіл. Бала денсаулығы оны жақсы көтереді.

– Бүгінде медициналық оқу орындарында білімнің сапасыздығынан біліксіз дәрігерлер дайындалып жатыр дегенді жиі естиміз...

– 5-6 жыл оқып, тәжірибе жинамай жақсы дәрігер болу қиын. Қызметке жаңа оқу бітірген жастар келсе, оларды қамқорлығымызға алып, үйретеміз. Біліктілігін арттырып, қатарға қосамыз.

– Денсаулық сақтау саласында бүгінге дейін түрлі реформа қолға алынды. Бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесі «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы мен онкологиялық аурудың алдын алуға байланысты кешенді бағдарлама жүзеге асуда. Жалпы, медицинадағы өзгерістерге көңіліңіз тола ма?

– Медицинадағы өзгерістер, қабылданған жаңа реформалар өз жемісін берді деп ойлаймын. «Саламатты Қазақстан» бағдарламасы бойынша қалада, облыста медициналық жаңа нысандар көбейді. Барлық емханалар заманауи құрал-жабдықтармен қамтылды. Дәрігер мамандардың біліктілігі арттырылды. Науқастарды тексеруден өткізіп, жоспарлы түрде ем жүргізу жолға қойылды. 2017 жылдан бастап, медициналық сақтандыру жүйесі енгізіліп жатыр.

– Сақтандыру қорына жарнаны кім төлейді, одан халыққа, дәрігерлерге қандай пайда келеді?

– Халқымыз «Отбасына ауру кірді дегенше, әлек кірді десеңші» деген ғой. Бұл даналықты кеңірек түсінсек, халықтың денсаулығы мықты болса, мемлекет те экономикалық-әлеуметтік жағынан күшейеді. Түрлі аурулар көбейіп, халық денсаулығы нашарласа, мемлекет тарапынан оған бөлінетін шығындар да шаш етектен болмақ. Елбасы тапсырмасымен жаңа жүйе 2017 жылдан бастап жүзеге асырылады. Жалпы, міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесі жұмыс берушілердің төлемдері, мемлекет пен жұмыскерлердің қорға төлейтін жарналары есебінен құралады. Осы орайда, аударымдар мен жарналардың көлеміне тоқтала кеткен орынды болар. Мәселен, жұмыс берушілердің аударымдары есептеу объектісінің 2 пайызынан басталып, мәселен 2020 жылға таман 5 пайызға дейін, жұмыскерлердің жарналары есептеу объектісінің 1 пайызынан 2020 жылға дейін 7 пайызға, мемлекет жарнасын есептеу объектісінің 4 пайызынан 2024 жылға дейін 7 пайызға жеткізу көзделіп отыр.
Балалар, көпбалалы аналар, Ұлы Отан соғысының қатысушылары, мүгедектер, жұмыссыз адамдар, интернат тәрбиеленушілері, күндізгі оқу нысанында білім алушылар, жұмыс істемейтін жүкті әйелдер мен бала тууға, оның күтіміне байланысты демалыстағылар, зейнеткерлер, әскерилер, арнаулы және құқық қорғау органдарының қызметкерлері, сот үкімі бойынша жазасын өтеушілер мен уақытша изоляторлардағы адамдар міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінде жарна төлеуден босатылады. Халықтың міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінде жарна төлеуден босатылған бөлігі үшін мемлекет тарапынан арнаулы жарналар бөлінеді. Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесі арқылы адамдардың амбулаторлық ем қабылдауға, алғашқы медициналық-санитарлық көмек алуға қолжетімділігі артады. Бұл халық денсаулығының жақсаруына ықпал етеді. Қазір жаңа жүйе бойынша тұрғындарға түсіндірме жұмыстары жүргізілуде.

– Көпшіліктің ішінде сақтандырылмаған азаматтар болатынын жоққа шығаруға болмайды. Өмір болған соң олардың да бастары ауырып, балтыры сыздайтыны анық. Сонда не істемек?

– Жұмыссыз адамдар тегін медициналық көмекті 2020 жылға дейін пайдалана алады. Өйткені оның тұрақты жұмысы, қолында сақтандыру полисі жоқ. Ал уақыты келгенде ол сақтандыру полисін сатып алуы керек. Сондай-ақ, жаңа жүйе арқылы әр адамның денсаулығына жауаптылығы артады.

– Әңгімеңізге рахмет!

2018 жылдан бастап елімізде міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесі енгізіледі. Яғни енді азаматтар медициналық көмекті арнайы қорға жиналған қаражат есебінен ғана ала алады. Ал сақтандыру жарналарын азаматтардың жұмыс беруші мекемелері төлейтін болады.

Еңбекке жарамсыз болып, жұмыссыз қалғандарға жарна мемлекеттен бөлінеді. Тиісінше, кезең-кезеңімен жүзеге асатын жаңа жүйенің тиімділігі мен негізгі бағыт-бағдарын түсіндіріп өткен А. Сызғанов атындағы Қазақ ұлттық хирургия институтының бас директоры Болат Баймаханов қала тұрғындарымен кездесу ұйымдастырды.

Алдымен әрбір ел азаматы үшін арнайы әлеуметтік медициналық сақтандыру қорынан жеке шот арқылы электрондық паспорт ашылады. Онда жинақталған қаражат кез келген мерзімде емханаларға жүйелі түрде емделуге жұмсалады. Ал жұмыссыз немесе аз қамтамасыз етілген тұрғындарға мемлекет көмектеседі.

– Статистикалық деректер көрсеткендей, бүгінде ел халқының 37,4 пайызы медициналық қызмет түрлерін өз қаржысы есебінен алғанды жөн көреді. Бұл қатарда, стационарлық көмек барлық медициналық қызметтің 51 пайызын құрауда. Аталған жүйе негізінде 2030 жылға дейінгі мерзімде мемлекет қазынасынан 857 миллиард теңге қаржы бөлініп отыр, – дейді Болат
Бимендеұлы.

Қазір облыста 115 мың 183 мүгедек бар. Ал өткен жылы олардың қатары 112 мың еді. Мамандардың айтуынша, мүмкіндігі шектеулі жандардың қатары жылдан-жылға артып отыр. Халық тығыз қоныстанған оңтүстікте шамамен 3 миллионға жуық адам бар болса, соның 3 пайызы мүгедектер. Облысымызда мүмкіндігі шектеулі азаматтардың хал-жағдайы қандай? Осы ретте Еңбек, әлеуметтік қорғау және көші-қон комитетінің ОҚО бойынша департаменті №3 медициналық және әлеуметтік бақылау бөлімінің басшысы Сырым Шонановпен сұхбаттасқан едік.

– Сырым Жамалбекұлы, мүмкіндігі шектеулі азаматтар қатарының артуына не себеп?

– Мүгедектікке әкеп соқтыратын себептер көп. Солардың ең бастысы – жұмыссыздық, табысы аз жанұялардың емделуге қаржысының болмауы, әлеуметтік маңызы бар ауруларды алдын алу жұмыстарының аздығы, азаматтардың өз денсаулығына немқұрайлы қарауы және туа біткен кемістіктер. Мәселен, облысымызда 2009 жылы 92 мың 341 мүгедек болса, 2013 жылы 106 мыңға жуықтаған. Ал биыл бұл көрсеткіш 115 мың 183-ке жетіп отыр. Енді жылдар арасындағы айырмашылықтан-ақ, қаншалықты көбейіп отырғанын бағамдай беріңіз. Жыл сайын 300-400 адам мүгедектік алады. Олардың арасында еңбекке жарамды жастағылары да бар. Енді мүгедектікке алып келетін ауру түрлерін айтар болсам, ең алғашқы орында қан айналымы жүйесінің аурулары тұр. Екінші орында – жалпы жарақаттар. Үшінші орында – қатерлі ісік аурулары, ал төртінші және бесінші орындар туберкулез, көз аурулары, эндокринді аурулардың үлесінде. Оңтүстікте басқа облыстарға қарағанда туу көрсеткіші жоғары. Сондықтан халық санына шаққанда, өзге аймақтармен салыстырғанда мүгедектер санының көп шығуы да осыдан. Психикалық ауруға ұшырағандарға да мүгедектік беріледі. Психиатриялық МӘС бөлімінде 15 мың 56 мүгедек бар. Шымкент қаласында 48 мыңнан асады. Салыстырмалы түрде алғанда, Мақтарал, Сарыағаш аудандары мен Түркістан қаласында мүгедектер қатары көп.

– Олардың арасында балалардың саны қанша?

– Өкінішке қарай, мүгедек балалардың да саны көбейіп барады. Атап айтар болсам, туғаннан бастап, 16 жасқа дейінгі балалар – 16 мың 375 болса, 16-дан 18 жасқа дейінгілердің саны – 1 мың 642.

– Оңтүстікте туыстық некеден туылған балалардың денсаулығында кемшілік көп. Осы ретте не айтар едіңіз?

– Осы мәселе біздің облысымыз үшін көкейтесті болып отыр. Туыстық некеден туылатын балалардың денсаулығында ақау көп. Олардың көпшілігі жарық дүние есігін жарымжан болып аттайды. Сондықтан, некелесіп, отау құрған кезде жастар жағы және олардың ата-анасы осы мәселеге көбірек назар аударса екен деймін.

– Мүмкіндігі шектеулі жандарға берілетін жәрдемақы олардың күн көрісіне жетпесі анық. Дегенмен де, мүгедектік топ бойынша тағайындалған әлеуметтік жәрдемақыны күнкөріс үшін масылдық пиғылмен алғысы келетіндер бар ма?

– Ара-тұра осындай адамдармен жұмыс істеуге тура келеді. Ондай кезде біз, яғни, сарапшы дәрігерлер олардың денсаулығын жіті тексеріп, мұндай әрекеттердің жүзеге асуына жол бермейміз. Бізге тек науқастар ғана келеді. Кейбір адамдардың диагнозы мүгедектікке шығаруға келмейді. Ондай азаматтарға мәселенің мәнісі түсіндіріліп, мүгедектікке шығарудан бас тартылады. Сондықтан, қала емханаларындағы комиссия мүшелері бізге науқасты барлық мән-жайға қанық болған соң ғана жібереді. Медициналық әлеуметтік сараптаманың жұмысы мүгедектік топ белгілеумен ғана шектелмейді. Біздің міндеттеріміздің бірі – мүгедектердің әлеуметтік тұрғыда қорғалуы мен оңалту шараларын ойдағыдай жүзеге асуын қадағалау. Бүгінде әрбір мүмкіндігі шектеулі азаматқа оңалтудың жеке бағдарламасы түзіледі. Оны жүзеге асыру жергілікті халықты әлеуметтік қамсыздандыру бөлімдеріне жүктелген. Ал мүгедектік деген ұғым мен ауру адам арасында үлкен айырмашылық бар. Мүгедектік – бұл ауру немесе жарақат салдарынан болатын ағза қызметінің, ем көрсетілсе де, тұрақты бұзылып, тыныс-тіршілік ету әрекеттері шектелген, әлеуметтік көмекке мұқтаж адам. ҚР қолданыстағы заңнамаларға сәйкес мүгедектік науқас адамның денсаулығына тұрақты түрде функционалдық ауытқулар мен кемшіліктер байқалған жағдайда ғана белгіленеді. Яғни науқас мүгедектік топ алу үшін жергілікті жерде кем дегенде 4 айдан кем емес уақытта емдеу-оңалту шараларын алуы тиіс. Содан кейін ғана емдеу мекемесінің жолдамасымен медициналық әлеуметтік сараптамаға келуі керек. Кейде науқастар осы талаптарды орындамай, өзіне мүгедектік топ белгіленуін талап етеді.

– Науқас азаматтар мүгедектікке шығудың қиын екенін айтады. Жалпы, сарапшы-дәрігерлердің негізгі жұмысына қысқаша тоқталсаңыз.

– Біз негізгі 7 өлшем бойынша жұмыс істейміз. Олар – адамның еңбек ету қабілеті, өзіне-өзі қызмет көрсету, жүріп тұру, оқуға қабілеті, бағдарлай білу қабілеті, қарым-қатынас жасай алу және мінез-құлқын бақылай алу қабілеттері. Науқас мүгедектікке шығу үшін жергілікті емханада 4 ай бойы оңалтудан өту керек. Егер денсаулығы жақсармаса, оларды бізге жолдайды. Оның ішінде жекеменшік емханалардың жолдамалары да жарайды. Тек емдеу мекемесінің арнайы лицензиясы болуы керек. Мәселен, бір азамат сәуірдің 6-на инсульт алды. Ол жедел аурулар қатарына жататындықтан, аурудың бұл түрі жедел медициналық көмек көрсету ауруханасында емделеді. Сосын, араға 4 ай салып, емханадағы мультидисциплинарлық команда шешім шығарып, МӘС-ке, (медициналық және әлеуметтік сараптама) яғни бізге жолдайды. МӘС дәрігерлері науқасты мүгедектікке шығару қажет деп тапса, тиісті құжаттарды жинайды. Кейбіреулер оны 1-2 аптада, ал енді бірі ұзаққа созып алуы мүмкін.
Сонымен қатар, көру қабілеті нашарлағандарға тифлотехникалық құралдар, есту қабілеті нашарлағандарға сурдотехникалық құралдар мен міндетті гигиеналық құралдарды және қоларбаларды айқындап береміз.

– Биылдан бастап композиттік қызмет аясында жұмыс істеп жатырсыздар. Ол қандай қызмет?

– Бұрын науқастарға МӘС – мүгедектік тағайындап, ал зейнетақыны алу үшін төлем орталығына баратын еді. Демек, екі жаққа да өтініш беретін еді. Ал қазір мүгедектік алған адам бізде өтінішін жазып, басқа жаққа бармайды. Шаруасын бір жерден тындырады. Мұнан соң, оның есеп-шотына ай сайын зейнетақысы түседі.

– Бұл салада кадр тапшылығы бар ма?

– Қазір бөлімде 52 сарапшы дәрігер жұмыс істейді. Екі орын бос тұр. Біз – мемлекеттік қызметкер болғандықтан, жұмыс істеуге қызығушылар көп. Өкінішке қарай, олардың көпшілігі мемлекеттік тесттен өтпей қалады. Ал тесттен өткендерің 1-2 айдан соң, жұмыстың ауырлығынан кетіп қалатындары да жоқ емес. 

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Эльмира МЫҚТЫБАЕВА

Бұқаралық спорт – қала тұрғындарының сенімді серігі. Шымкентте салауаттылықты насихаттау, ұзаққа қашықтыққа жүгіру іс-шаралары дәстүрге айналған. Тәуелсіздіктің 25 жылдығына орай облыс әкімдігі ұйымдастырған марафонға екі мыңнан астам қала тұрғыны қатысты.

«Дені сау ұлт – Тәуелсіздік тұғыры». Осылай ұрандатқан қатысушылар Д. Қонаев даңғылынан «Наурыз алаңына дейін 5 шақырымды лезде жүгіріп өтті.
ҚР Премьер-Министрі, ҚР Президент Əкімшілігінің Басшысы жəне бірқатар Үкімет мүшелері бастаған қайырымдылық мақсаттағы халықаралық марафон эстафетасына Оңтүстіктің жастары да үн қосты. Қала тұрғындары, билік өкілдері мен мыңдаған жастар осындай игілікті істе белсенділік танытты.

Спорттық шара барысында мәре сызығын бірінші қиған жеңімпаздар мен жүлдегерлерді облыс әкімінің бірінші орынбасары Дархан Сатыбалды арнайы сыйлықтармен марапаттады. Ерлер арасында Оңтүстік Қазақстан гуманитарлық институтының студенті Абдулазиз Абдукаюмов мәреге бірінші жетті. Ал қыздар арасында «Болашақ» колледжінің шәкірті Анастасия Автушко жеңімпаз атанды.

Шымкент – салауаттылыққа бет түзеген қала. Бүгінде қалада 200 мыңға жуық адам бұқаралық спортпен шұғылданады. Жалпы шаһарда 871 спорт нысаны тіркелген: 314 спорт алаңы, саябақта 15 спорттық тренажер, 11 спорт кешені, 8 бассейн, 124 мектептің спорт залдары жұмыс істейді.

Соңғы кезде облысымызда жарақаттанғандар қатары артып барады. Әсіресе, өндіріс орындары мен жол-көлік апаттарынан зардап шеккендер көп. Облыстық клиникалық ауруханасының ортопедия бөлімінде қазіргі таңда 40-тан астам науқас ем алып жатыр. Дәрігерлердің айтуынша, бұрынғыдай аяқ-қолы сынып, жеңіл-желпі жарақаттанғандар аз. Көп ретте күрделі асқынулармен көмек сұрап келетіндер басым. Осы орайда, облыстық клиникалық ауруханасының ортопедия бөлімінің дәрігері Зафар Мырзаметовпен сұхбаттасқан едік.

– Зафар Сайдахметұлы, түрлі жарақаттармен емделуге келген науқастарға көмек көрсетуде қандай технологиялар қолданылады?

– Науқастарға бізде заманауи технологияларды қолдана отырып, жаңа әдістер бойынша көмек көрсетіледі. Сынықтарды емдеу мен сынған сүйектердің асқынған түрлері қалпына келтіріліп, буынға ота жасалады. Бұрын жоғары мамандандырылған көмек тек үлкен қалаларда – Астана мен Алматыда көрсетілсе, 2010 жылдан бастап аурухананың бас дәрігері Мұқан Егізбаевтың қолдауымен біздің бөлімде жасалуда. Сол уақыттан бері 360 науқасқа ота жасалды. Оның 200-ден астамына жасанды буын қойылды. Облыстық клиникалық аурухананың ортопедия бөлімі 45 орынға арналған. Көп ретте портал арқылы және шұғыл түрде келіп түскен науқастар емделеді. Кейде науқастардың саны көп болғандықтан, олардың қатары бұдан да көп болады. Өйткені, біздің бөлім облыс бойынша жалғыз ғана ортопедия бөлімі болып есептеледі.

– Жасанды буынның табиғи буыннан айырмашылығы неде?

– Жасанды буын да табиғи буынның қызметін атқарады. Қимыл-қозғалысы нашарлаған адамдардың күнделікті жүріп-тұруына зор көмегін тигізеді. Америкалық фирманың шығарған жасанды буынын қойып жатырмыз. Оның құрамында титан қорытпасы болады. Ол желінбейді, адам ағзасына аллергия бермейді және тот баспайды. Жасанды буын қойылған соң, науқастардың дені мүгедектіктің ауыр түрінен жеңіл түріне дейін жеткізіледі. Біздің бірінші міндетіміз – науқасты орнынан тұрғызып, өзіне-өзі қызмет көрсете алатын дәрежеге жеткізу.

– Көп ретте жарақаттың қандай түрлері жиі орын алады?

– Соңғы кезде жарақаттанғандардың қатары артқан. Сонымен қатар, жарақат түрлері де күрделеніп кетті. Мәселен, бұрын бір, екі немесе үш сегмент болса, қазір сүйектің бір емес, бірнеше жері сынады. Яғни, бұрын қолы немесе аяғы сынып келсе, бүгінде бас, кеуде, ішкі құрылыс жарақаттарымен келеді. Заманауи технологиялардың дамуы, зәулім үйлердің көптеп соғылуы және құрылыс нысандарында орын алған өндірістік жарақаттар, көліктердің көбеюінен жол-көлік апаттары салдарынан болатын жарақаттардың артуына себеп болуда. Статистика бойынша, осы жарақаттардың 35 пайызы өлімге әкеп соғады.

– Өзіңіз айтқандай, құлап жарақаттанатындар көп. Солардың арасында құлау салдарынан жамбас сүйегіне зақым келетін жағдайлар да аз емес. Мұндай кезде міндетті түрде ота жасалуы тиіс пе?

– Жамбас сүйегі сынғанда немесе шыққанда өзіне тән анатомиясы бұзылады. Ондайда міндетті түрде ота жасалады. Ұршықтың басы мүжілуі, сынуы немесе езілуі мүмкін. Қазір буын сынықтары көп кездеседі. Жамбас сүйегі сынығы өте күрделі болады. Өйткені, жамбастың алдыңғы және артқы бөліктерінде нерв талшықтары мен қан тамырлары қысылуы мүмкін. Бізде жеңіл түрі жасалады. Ал ауыр түрлері Астана қаласына жіберіледі. Әрбір сүйектің анатомиясы өте күрделі. Сүйектің буын қабы болады, оны сіңір, ал сіңірді бұлшықет қаптап тұрады. Жамбас сүйектері таятын болса, буын қабын және сіңірлерді және бұлшықетті жыртуы мүмкін. Сіңір мен буынқабының жыртылуы күрделі асқынуларға алып келеді.

– Аяқ-қол сынса немесе шықса көптеген адамдар ең алдымен дәрігердің емес, сынықшының көмегіне жүгінеді. Бұл ретте не айтар едіңіз?

– Ең алдымен дәрігерге көріну керек. Сынған немесе шыққан кезде буынқабы жыртылып, қан жиналуы мүмкін. Ал сынықшы науқастың бұлшықетін одан сайын езіп, таңып қояды. Одан соң, қанға қан қосылып, бұлшықет істемей қалады. Бізге сынықшылардың емінен соң ауруын асқындырып келгендер көп. Сынған және шыққан сүйекті рентгенге түсірмей жатып, қалай сынықшыға баруға болады? Бірақ олардың барлығына топырақ шашпаймын. Иә, кейбірі отадан соң уқалау арқылы емдеуі мүмкін. Науқастар сынықшыға барып, 3-4 айын жоғалтып алады. Сүйек қисық біткен соң, оны емдеу қиынға соғады. Бұрынғы қалпына келтіру үшін сүйекті сындыруға, кесуге мәжбүр боламыз. Күрделі жарақаттанған науқастар ең алдымен дәрігерге келіп, қаралса деймін.

– Ересектерге қарағанда, жас балаларда кездесетін жарақаттардың тез бітетіні белгілі. Осы жайлы қысқаша айтсаңыз...

– Жас балалардың сүйек құрамы 14 жасқа дейін сынса да, өз орнынан жылжымайды. Себебі, оның сүйегі жұмсақ және үстіндегі пердесі қалың болады. Оны медицинада «көк шыбық сынығы» деп атайды. Шыбықты сындырсаңыз, іші бөлінгенімен, сыртқы қабаты оны ұстап тұрады. Жас балалардың да сүйектері сынған кезде осындай күйде болады. Оны емдеу де жеңіл. Екі-үш аптада сүйек бітіп кетеді.
Мысалы, гинекологтар жүкті әйелдерге кальций мен магний B6 препараттарын береді. Мен оған қарсымын. Ағзаға тұрақты түрде қажетті тағам жетсе, ағза өзіне керектісін алады. Ал гинеколог дәрі бергісі келсе, онда қандағы қалций құрамын анықтауы қажет. Оны анықтамай жатып, кальций ішкізеді. Одан туындайтын мәселе көп. Мәселен, жүкті әйел үшін бұл туғанға дейінгі және туғаннан кейінгі асқынуларға әкеліп соғады. Ағза босануға дайындалатын кезде әйел мен нәрестенің сүйегі қатып қалады. Бір сөзбен айтқанда, әйелдің босануы қиындайды. Мұнан соң, дүниеге келген баланың еңбегі жақсы бітпейді деп кальций ішкізеді. Ол дәрімен емес, табиғи жолмен қатаюы тиіс. Соның салдарынан гормон балансы бұзылады. Сүйек мықты болу үшін бауыр, ірімшік, балық, сүт жеу керек. Ал құртта кальций аз. Өйткені, ағзаға пайдалы сұйықтық бөлініп кетеді. Баланың сүйегі қатты болсын десеңіз, тұзды суға көптеп шомылдырыңыз және жаттығу, массаж жасаңыз.

– Көп адамдарда ары-бері қозғалғанда аяқ сүйектерінің сықырлаған дыбысын естуге болады. Бұл қаншалықты қауіпті?

– Сүйек сықырлауды артропатия деп атаймыз. Егер ол туғаннан байқалса, онда одан келер қауіп жоқ. Ал егер жүре пайда болған, яғни, 30-40 жастан соң байқалса, қауіпті. Сондықтан дер кезінде ем алған жөн. Ол үшін сүйек пен буынның құрамын анықтайтын талдау жасалынады. Мұндайда суықтан, желден сақтану керек. Кейбіреулер таңертең шомылып, жұмысқа келеді. Осындай әрекеттердің салдарынан ауру одан сайын асқынып кетуі мүмкін. Арторопатияны медицинада «баяу әсер ететін бомба» деп те атайды.

– Дәрігерлер жылына неше рет тәжірибе алмасады?

– Бізге жылына 3-4 рет шетелдік мамандар келіп, арнайы шеберлік сабақтарын өткізеді. Олар жасанды буын қою және басқа да оталардан соң асқынуларды қалай емдеу қажеттігін үйретті. Мысалы, 100 адамға ота жасалса, соның 10-да асқыну болады. Адам ағзасында жасырын инфекция болса, іріңдеуі мүмкін. Екіншіден, жасанды буын қойылған соң, ортопедиялық режим сақталмаса, салқын суға шомылса, сүйектің құрамы өзгереді де іріңдейді немесе басқа да асқынулар болады. Бізге маусым айында Германия мен Ресейден келген профессорлар жасанды буын қойылған науқастардағы асқынуларды емдеу жолдарын көрсетті. Тәжірибе алмастық. Шетелдік мамандар ауруханада ауруы асқынған науқастың жасанды буынын алып тастап, арнайы спейсер қойып берді. Оның құрамында антибиотик болады, алты ай ішінде ол ағазадағы инфекцияны жояды да жарты жылдан соң, қайтадан жасанды буын қойып береді. Оған дейін науқас үшін қимыл-қозғалыс шектелмейді. Тіпті, сүйектері қисық бітсе де, қимылдауға әрекет жасау керек, балдақпен жүрсе де қимылды тоқтатпау қажет. Ал өзім Санкт-Петербург, Мәскеу, Новосібір қалаларында болғанмын, жуырда кезекті рет Мәскеуге аттанғалы отырмын.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Эльмира МЫҚТЫБАЕВА

Бүгінде ауру да, сырқат адам да көбеюде. Тіпті кейбір кесел жас талғамай тұр. Тері аурулары неден туындайды? Пайда болу себептері қандай? Облыстық тері-венерологиялық аурулар диспансерінің бас дәрігері Гүлмира Нұрмағамбетовамен тері ауруларының пайда болу себептері мен сауықтыру шаралары жөнінде әңгімелескен едік.

– Гүлмира Бақытқызы, жаз маусымында ағзамызда түрлі құбылыстар жүріп жатады. Аллергияның мазалайтыны осы кез. Жалпы тері ауруларының көбею себебі неде?

– Пайда болу себептері әртүрлі. Дұрыс тамақтанбау, гигиенаның сақталмауы, генетикалық қандай да бір ауруға бейімділік, қоршаған ортаның зиянды факторлары, сондай-ақ денсаулыққа салғырт қараудың салдарынан тері ауруларының түрлері көбейіп келеді. Қазіргі кезде қабыршақты теміреткі, қызыл жазық теміреткі, күлдіреуік (пузырчатка), экзема секілді тері аурулары алдыңғы қатарға шықты. Мұндай сырқаттармен өңірдегі аудан-қалалардан емделіп жатқан адамдардың саны басым. Айта кету керек, шаш аурулары, атопиялық дерматит, саңырауқұлақ (грибок), қотыр және жыныстық жолмен жұғатын – мерез (сифилис), соз (гонорея), хламидиоз, трихомониаз секілді аурулар жастар арасында жиі кездеседі. Бұл кеселдер жастардың дүниеге дені сау бала әкелуіне қатер туғызып жатыр. Негізінде әрбір аурудың бастапқы сатысында уақытылы маманға тексерілсе, себебін дер кезінде анықтауға болады.

– Жалпы, облыстық тері-венерологиялық диспансерінде қанша бөлімше бар?

– Біздің диспансерде 3 стационарлық және 3 поликлиникалық бөлімше қызмет көрсетеді. Стационар 140 орынға арналған. Жыл басынан бері, яғни 6 айда 1695 астам адам емделіп шықты.

– Тері ауруларын дер кезінде анықтамаса, адам өміріне қауіпті ме?

– Аурудың кейбір түрлері өте ауыр түрде жүруі мүмкін. Мысалы күлдіреуік науқастың әрдайым дәрігердің бақылауында болуын талап етеді. Яғни күнделікті тағайындалған емді алып отыру қажет. Дұрыс қабылданбаған немесе себепсіз үзілген ем ауыр жағдайға алып келуі мүмкін. Ал псориаз ауруы асқынған жағдайда адамның тірек қимыл қозғалысын зақымдап, еңбекке жарамсыз жағдайға алып келеді. Жалпы барлық тері аурулары (қышу, сулану, қызару, іріңдеу және т.б.) науқасқа қалыпты өмір сүруіне едәуір зиянын тигізеді.

– Қазір елімізде ақтаңдақ дерті асқынып барады. Алайда оны емдеу қиын дейді. Ол қалай пайда болады және одан айығудың жолы бар ма?

– Сауалыңыз орынды. Ақтаңдақтың көбейіп келе жатқаны рас. Оған түрлі фактор әсер етуде. Витилигоны емдейтін қондырғы Астанадан кейін біздің диспансерде бар. 2006 жылы Германиядан әкелінген UV 7001K деп аталатын ультракүлгін кабина науқастар үшін оң нәтижесін беруде. Біздің дәрігеріміз осы қондырғымен жұмыс жасап, кандидаттық диссертация қорғады. Білікті дәрігерлер бірегей құрылғының арқасында витилигоны емдеуді жолға қойды. Мамандар сырқаттанған адамға алдын ала зерттеу жұмыстарын жүргізеді. Міндетті түрде ішкі ағзалар – асқазан, ішек, ұлтабар, өт, бауырды тексеруге терапевтке жібереміз.Себебі, науқастың толық ауруларын анықтамай, дақты кетіру мүмкін емес. Ішкі құрылысы дұрыс жұмыс істемеген адамға ақтаңдақ қайтып шығады. Кейде науқастар тез сауығуды ойлап, «ішкі құрылысым ауырмайды, терідегі ауруды жазып бер» дейді. Сондықтан ақтаңдақты емдеу тек техникалық құрылғығымен бітпейді. Ауырған адамға алдымен кешенді ем жүргізілуі тиіс. Ал сырқатта «мен жазыламын» деген сенім болса, ол міндетті түрде жазылады. Өкінішке қарай, кей науқастар емнің ұзақтығына байланысты төзімділік танытпайды. Аяғына жеткізбей, тастап кетеді.

– Витилигомен қанша адам ауырады?

– Диспансерде витилигомен ауыратын 400 адам тіркеуде тұр.

– «Жаз мезгілінде суға көп түсіп, жағажайда құмға көмілгеннен адамға саңырауқұлақ (грибок) жұғады» деген әңгімелер бар. Одан сақтану үшін не істеу керек?

– Саңырауқұлақ аурулары негізінен бассейндер мен сауна, моншалардан жұғады. Сол себепті шомылуға барған адам тазалықты сақтағаны жөн. Міндетті түрде жеңіл аяқ киімді өзімен бірге алып жүруі керек. Суға шомылып болған соң, аяқты, башпайлар арасы мен өкшені құрғатып сүрткен дұрыс. Негізінен тері аурулары ішкі және сыртқы факторларға байланысты жұғады. Зат алмасудың төмендігі, дұрыс тамақтанбау, ағзада дәрумендер мен микроэлементтердің жетіспеушілігі терінің қорғаныш қызметін төмендетіп, сырттан кездесетін әр түрлі паразиттерге төзімсіз жағдайға әкеледі. Соның салдарынан қышыма, теміреткі аурулары пайда болады. Соңғы кезде тұрғындар арасында саңырауқұлақ сияқты жұқпалы тері аурулары азаймай тұр. Ауырған адам мән бермей, уақытты өткізіп алады. Дәрігердің емін дұрыс қабылдамайды. Әйтпесе, бұл ауру жазылады. Тек емдеудің толық курсынан өтуі тиіс.

– Кейде венерологиялық ауру жұқтырғандар өз бетінше емделіп жатады. Бұл келешекте қаншалықты қауіпті болуы мүмкін?

– Қазір медицина саласы қарқынды дамып жатса да, өз бетінше ем-дом жасайтындар бар. Тіпті жұқпалы аурудың өзін «көз жара ғой» деп мән бермейді. Ал дәрігердің ақыл-кеңесінсіз дәрі-дәрмектерді пайдалану өте зиян. Мысалы, антибиотиктерді дұрыс пайдаланбау микробты мутацияға ұшыратып, дәріге төзімді болып алады. Яғни, дәрі-дәрмектердің әсерінен тірі қалған бактерияларға дәрі мүлдем әсер етпейді. Бұдан сырқат ұзаққа созылып, асқына түседі, өйткені дәрі әсер етпейтін бактериялар одан әрі дамуын жалғастырады. Сонымен қатар жастардың арасында белсіздікке, нәрестенің мезгілінен ерте туылуына немесе нәрестенің өміріне қауіп төнуіне алып келеді. Кей асқынған жағдайда науқастарға ота жасауға тура келеді. Егер сырқатын байқаған адам дер кезінде дәрігер маманға келсе, өзінен бөлек, бөгде адамдарға жұғудың да алдын алады. Бізде емхана жолдамасымен келгендерге емделу тегін. Пациент туралы мәлімет таратылмайды, құпиялылық сақталады.

– Медицина саласына айтылатын сын аз емес. Сала жұмысында кездесетін мәселелерді өзіңізден естісек…

– Елбасымыз медицина қызметкерлерінің алдына халқымыздың дені сау, өмір сүру жасы ұзақ болуы үшін үлкен міндеттерді қойды. Соның негізінде «Саламатты Қазақстан» бағдарламасы жүзеге асты. Дегенмен, облыстағы тері-венерология диспансерлерін жауып, әрбір аудандық емхананың ішінен бөлімдер ашу керек деген мәселелер жиі көтеріліп жүр. Шетелдік тәжірибеге сүйенсек, өркениетті елдерде тері ауруларының институты жоқ. Бірақ әрбір науқас емхана, ауруханалардағы ашылған бөлімшелерде емделеді. Әрине, дамыған елдердің тәжірибесіне сүйенгеніміз, бой түзегеніміз жақсы-ақ. Бірақ облыстағы диспансерді жабуды жөн көрмеймін.

– Неге?

– Біз қаншама жұмыстарды атқарып, талап үдесінен шығып жатырмыз. Бірақ аурудың алдын алу жолдары әлі де жолға қойылмаған. Бірінші кезекте жастар арасында түсіндірме жұмыстарын жүргізу керек. Оқу орындарына барып, асқынып бара жатқан ауру түрлерін, сақтану жолдары жайында түрлі тренингтер өткізсек деймін. Өйткені жасөспірімдер абайсызда тері және жыныстық ауруларды жұқтырып алып жатыр. Жастар мұндай ауру түрлерін білмейді және айтуға ұялады. Менің тәжірибемде мұндай жағдайлар өте көп. Бұл – өте өзекті мәселе. Ал интернетте ауру түрлері, айығу жолдары толық берілмейді. Сондықтан диспансер жабылмауы керек.

– Өңірде тері ауруларын емдейтін шипажайлар бар ма?

– Арнайы шипажай болмағанымен, Бәйдібектегі «Ақтас» емдеу орталығының болашағы зор. Суы шипалы, дертке қуат деп естиміз. Бірақ жер астынан шығып жатқан бұлақ әлі де зерттеуді қажет етеді. Егер «Ақтасты» кешенді ем орталығына айналдырсақ тұрғындар нәтижелі емге қол жеткізер еді.

– Қазір диспансерде мамандар шетелдік дәрігерлермен онлайн-конференция арқылы тәжірибе алмасады екен. Жетістіктеріңіз жайында не айтасыз?

– Бұл – біздің дәрігерлерімізге берілген үлкен мүмкіндік деп ойлаймын. Мамандар науқасқа құлан-таза айығуына бар жағдайды жасап отыр. Заманауи технология, медициналық құрал-жабдықтар арқылы ауруды дер кезінде анықтап, алдын алатын жағдайға жеттік. Шетелдік мамандармен тұрақты тәжірибе алмасып тұрамыз. Соның нәтижесінде бір сырқатымыздың белгісіз ауруын тауып, емін анықтадық. Жуырда үш дәрігер Үндістан, Израиль, Түркия елдеріне барып, біліктіліктерін жетілдіріп қайтты. Енді диспансерімізде шаш егуді қолданысқа енгіземіз.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Құттыбике НҰРҒАБЫЛ

Уақытты үнемдеу үшін ғалымдар тұрмыстық техниканың түр-түрін ойлап тапты. Дамыған заман мүмкіндіктері адамның көптеген қызметін жеңілдетті. Қазір айшылық алыс жерлерден хабар алуға бар болғаны бірнеше минут жеткілікті. Кез келген ақпаратты ғаламтор арқылы кез келген компьютер немесе смартфон арқылы біліп отыра бересіз. Үйде отырсақ, нағыз демалыс. Балалардың бәрінде бір-бір айпад немесе заманауи, үлкен әрі тартымды теледидар бар. Жұмыс орнында да солай. Адамның орнын техника алмастырған, тек тетікті басқару үшін жұмыс істейміз немесе күн ұзақ компьютерде отырамыз. Мұның нәтижесі адамзатқа қалай әсер етуде? Бұл туралы сұхбат берген Облыстық консультативтік диагностикалық медицина орталығының невропатолог-дәрігері Жанат Иманалиева газет оқырмандарына пайдалы кеңестерін ұсынды.

– Жанат Иманәліқызы, қазіргі тексерілуге келушілердің шағымы қандай?

– Бел ауруына шағымданып келетіндердің дені нағыз жұмысқа жарамды деп танылатын 20-50 жас аралығындағы ересектер. Жүйке жүйесі ауруларының салдарынан мүгедек деп танылғандардың арасында остеохондроз 2-3-ші орынға жайғасқан. Жалпы, неврологияда жүйкенің тозуы үшінші орынды алып тұр. Осыдан 25 жыл бұрын айына 1-2 адамға «невроз» деп диагноз қоятын едік. Ал қазір күніне 5-6 адам осы неврозбен емделуге мәжбүр. Жүйкесі тозған адамның бір ғана емес, бірнеше жері ауыра бастайды. Бас, бел, асқазан, ұйқысыздық, ашуланшақтық, арқаның құрысуы, аяқты баса алмау.

– Аурудың көбею себебі неде деп ойлайсыз?

– Мүмкін экология немесе техника. Қазіргі таңда көзге көрінбейтін толқындардың, радиацияның таралу ауқымы кеңейген. Сондай-ақ, қимыл қозғалыстың азаюы.
Біз ең жақсы заманда өмір сүріп жатырмыз. Бұрын бір ғана тірлікке қаншама энергия жұмсап, қозғалысқа түсетінбіз. Әрбір физикалық қозғалыс біздің тәнімізге қажет жаттығу. Әже-аталарымыз ән айтып, әңгімелесіп жүріп тірлік істейтін. Көбірек қуанатын. Жақсы көңіл күймен жүретін. Ал қазір ше?.. Өлең айтпаймыз. Асығып барып, асығып келеміз. Ми кезекке қойған шаруалар тізімін ойлаумен-ақ демалмайды.
Оқушылар 5-6 сағат сабақта отырады. Сыныпта ауа тарылып, кислород азаяды. Үйіне келген соң ата-анасы тағы да сабаққа дайындалуын талап етеді. Қосымша сабақтары бар. 5-6 сағат оқу-ізденіс барысында компьютердің, теледидардың алдында отырады. Смартфонын ермек етеді. Міне осының бәрі айналып келгенде «вегето-қан тамырлары дистониясына» («черепной») айналады. Бұл диагноз дер кезінде анықталып емделмесе, адам өз денсаулығына дұрыс күтім жасамаса уақыт өте келе одан қауіпті ауруларды тауып алады.

– Ересектер арасында қандай омыртқа аурулары көптеп кездеседі?

– Остеохондроз бұрынырақта қариялардың ауруы болатын. Қазір 10-15 жастағылардың омыртқасына тұз жиналуда. Қимыл-қозғалыссыз бір орында ұзақ отырғаннан адамның 4, 5-ші омыртқаларына салмақ түседі. Сосын сол жердің қан айналымы нашарлайды. Омыртқааралық дискілер қисаяды. Қисайған соң сыртқа қарай өсе бастайды. Бұны медицина тілінде протрузия дейміз. Осы сыртқа өсіп кеткен омыртқааралық дискілер қимыл қозғалыстың жоқтығынан, дұрыс тамақтанбаудың салдарынан құрғап қата бастайды. Яғни, омыртқада дегенерация басталады. Күнделікті өмірде жұмыс істеп, ауыр көтермегенімен адам бір уақытта ауыр затты көтереді немесе оқыс қимыл жасайды. Сол кезде әлгі құрғап кеткен омыртқааралық дискілер сыр беріп жарылады. Бұдан әрі ауру «омыртқа аралық дискінің жарығы» (грыжа) деп аталады. Бұл көбіне бел омыртқада және мойын омыртқада кездеседі. Егер «омыртқа аралық дискінің жарығы» кішкентай болса, емдеу де оңай болады. Сондықтан жүре алмай қалғанша уақыт созып алмай, тез арада емделу қажет.

– Омыртқа ауруларынан толықтай жазылып кету мүмкін бе? Емдеу қалай жүреді?

– Толықтай жазылып кетпейді. Бірақ, тоқтатады және аурудың алдын алады. Дегенарация – күйзеліс, суықтау, ауыртпалық түскен кездерде сыр береді. Мұндайда науқасқа күйзелісті жеңетін, суықты қайтаратын дәрі-дәрмектерді, сол жердің қан айналымын жақсартатын дәрумендерді тағайындаймыз.
Егер, омыртқааралық дискінің жарығы 7-8 мм, тіпті, 1 см-ге дейін өскен жағдайда науқасты нейрохирург-дәрігерге жібереміз. Өйткені, бұл кезде дәрі-дәрмек көмектеспейді, күрделі емдеу тағайындалып, ол әртүрлі бағытта бірнеше айға созылады. Ол – омыртқаны созу, тарту, арнайы жаттығулар жасау түрінде жүзеге асады. Бұл емдеу нәтижесінде дәрігердің арнайы бақылауымен толық емдеу курсын тәмәмдаған науқастың омыртқа сүйектерін ұстап тұрған ет пен сіңір созылып, омыртқааралық диск жарығы 1-2 мм-ге дейін кішірейіп, жұлынды босатады. Аурудың бұл түрі көбіне көлік жүргізуші, компьютерде жиі қызмет көрсететін адамдарда кездеседі.

– Елімізде бүгінгі неврология саласы науқастарға көмектесуге қаншалықты дәрменді?

– Омыртқа арасындағы ет өсіндісінің асқынған түріне облыстық клиникада ота жасайды. Сондай-ақ, бастың ісігі анықталса, науқасқа Астанада ота жасау жүйелі түрде жолға қойылған.
Заманнан қалыс қалмау үшін күн сайын ғаламтордан медицина жаңалықтарын қадағалап отыруға тырысамыз. Көбіне Ресей медицинасы бізге тәжірибе алмасуға зор мүмкіндік береді. Олар қазіргі таңда миға пышақсыз ота жасауды қолға алды. Бұрын пышақпен мидағы түйінді алу үшін сол дертке жеткенше миды зақымдап алу қаупі болатын. Қазір, ондай отаны лазермен жасайды. Кейде тамырлардың шатасып қалу жағдайлары кездеседі. Бұл эпилепсия, күйзеліске немесе қатты күш салғанда тамырдың жарылып кетуіне соқтыруы мүмкін. МРТ-ға түссе лазер арқылы сол тамырларды ретке келтіруді ғылым оңайлатты. Науқастар бұрын отадан кейін тұра алмай жатса, қазір 2-3 сағаттан соң-ақ қимылдап, аяғын баса алады.

– Ешқандай себепсіз, өздігінен невропатолог-дәрігерге келіп қаралушылар бар ма?

– Жоқ. Көбіне «басым ауырды» деп келіп, омыртқасының қисайғанын анықтап жатамыз. Әсіресе, жастардың денсаулығына мұқият болу қажет. Жастардағы құлақ шуылы сколиазды білдіреді. Белі қатпаған баланы 4-5 айдан бастап жастықпен қоршап отырғызу, мектепке баратын 7-8 жастағы баланың сөмкесінің ауырлығы, ұялы телефонға қадалып отыру әдеті, құлап, жарақаттанған сәттер балалар арасындағы омыртқа ауруларына себеп болады. Құлаған сәтте ет қызуымен қайта тұрып жүре бергенімен уақыт өте келе жарақаттың орны ауыра бастайды. Ал дәрігер қабылдауына жеткенше ол жер тайған күйінде қатып кеткен болуы да мүмкін.
Скалиоздың 1-інші, 2-інші стадиясы етті босататын дәрілер, жүзу, емдік жаттығу, уқалау арқылы жүйелі түрде қатысқанда ғана 18 жасқа дейінгі аралықта емделеді. Омыртқа аурулары кальций жетіспеушілігінен де орын алады.

– Бел ауруына көбіне жүкті әйелдер шағымданады. Жүктілік кезінде белдің тайып кету жағдайы сіздердің тәжірибелеріңізде кездескен бе?

– Иә, мұндай шағыммен келген келіншектердің 2-3%-ында ғана бел таю жағдайы кездеседі. Ал қалғаны көбіне қозғалыстың жоқтығынан немесе тым көп күш жұмсау, белге артық салмақ салу салдарынан бел омыртқа мен еттердің құрысып қалуы нәтижесінде орын алатын жайсыздықтар. Бұл кезде әйелдерге тек жүктілікке арналған жаттығу ғана көмектесе алады.

– Маман ретінде оқырманға қандай кеңес бересіз?

– Бір орында 2 сағаттан артық отырмауға, үнемі қимыл-қозғалыста болуға кеңес беремін. Газдалған сусындар мен жартылай дайын өнімдерден аулақ болған дұрыс. Бұлар ағзадағы калий, магний зат алмасу қызметін тежеп, түрлі аурулардың басталуына алып келеді. Сосын, ән айтсын, би билесін. Бұл көңіл көтеріп, шаршауды басады. Жаттығу жасау, спорттың жүзу түрімен айналысу омыртқаға пайдасы зор. Ата-аналар балаларының ой еңбегін ғана қадағаламай, дене еңбегін де ұмытпай, қимыл-қозғалысқа көбірек уақыт бөлуін ескергені жөн.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Ақмарал ӘШІРОВА