Хилолла НАЗАРМЕТОВА: «Кәсiбiн бастағандарға қолдау бар»
Елбасының кәсіпкерлікті қолдау және дамыту міндеттемесін орындау мақсатында құрылған «ЫРЫС микроқаржы ұйымы» ЖШС-і 2009 жылдан бері несие үлестіріп келеді. Осы жылдар ішінде біздің өңірімізде 12 мыңнан астам жоба қаржыландырылған. Нәтижесінде 11 мыңнан астам адам жұмыспен қамтылды. Қаржы ұйымы қандай жобаларға қолдау көрсететінін сұрап, директоры Хилолла Назарметоваға жолыққан едік.
– Хилолла Бақтиярқызы, «Ырыс» микронесиесіне қалай қол жеткізуге болады, қандай талаптары бар?
– «Ырыс» микроқаржы ұйымы 2009 жылдан бастап жұмыс атқарып келеді. Басты мақсат – пайызы қолжетімді несие беру арқылы кәсіпкерлердің өз істерін ары қарай дөңгелетіп кетуіне жағдай жасау. Оның талаптарына келер болсақ, бірінші кезекте алынатын несиенің қайтарымын қамтамасыз ететін кепіл заты болу керек. Сосын нақты жобасы болу қажет. Алынған несие мақсатты түрде пайдаланылуы тиіс. Бұдан бөлек, несие тарихы, құжаттар толық заңды болу керек. Осы талаптарға сай келетін кез келген жоба иесі несие алуға өтініш білдіріп, 12 миллион теңгеге дейін қаржы ала алады. Негізінен «Ырыс» мекемесінің несиелері әлеуметтік аз қамтылған азаматтардың өз кәсібін жүргізуіне бағытталған, сондықтан тұрақты жалақысы немесе тұрақты табысы болуы керек деген талаптар жоқ.
– Қандай бағыт бойынша көмектесе аласыздар?
– Несие алғандардың 80 пайызы ауыл-аймақ тұрғындары. Мал, егін шаруашылықтарын ары қарай өрістету үшін несие алып, өз істерін жолға қойған кәсіпкерлер көп. Басым бөлігі мал шаруашылығы, оның ішінде мал басын көбейту, мал бордақылайтын алаңдар мен тауарлы сүт фермаларын ашу, егін шаруашылығы, оның ішінде көктемгі егін егу және жинау жұмыстарын ұйымдастыру, бау егу, әлеуметтік жобалар (балабақша, асхана, спорт кешендері), жылыжай шаруашылығын дамыту, ауылшаруашылық дақылдарын қайта өңдеу, тұтынушылық тауарлардың өндірісі және қызмет көрсету салалары бойынша жұмыстарын жандандырып отыр. Осындай салаларды дамытқысы келетін кез келген ауыл тұрғыны бізге келіп, өтініш беріп, арзан пайыздық несиеге қол жеткізе алады.
– Несиенің пайызы қанша және қанша мерзімге беріледі?
– Берілетін несиенің жылдық сыйақы пайызы, мерзімі жобаның ерекшілігіне және қандай бағдарлама аясында қаржылатындығына байланысты. «Ырыс» мекемесі жергілікті бюджет есебінен бөлінген қаражаттан бөлек басқа да қаржы институттар арқылы қаражат тартып, облыс кәсіпкерлеріне несие ретінде таратып отыр. Сонымен қатар «Жұмыспен қамту 2020 жол картасы», «Моноқалаларды дамыту 2012-2020» секілді елімізде іске асырылып жатқан бағдарламар аясында бөлініп жатқан қаражаттарды да несие ретінде беруде. Ал жылдық пайызына келер болсақ, «Ырыс» МҚҰ»-ның өз қаражаты есебінен (жергілікті бюджет есебінен) берілетін несиелер жылдық сыйақы 7 пайызбен, ал сырттан тартылған яғни, басқа қаржы институттар арқылы берілген несиенің жылдық сыйақы пайызы 14-ке дейін, қаржы лизингі - жылдық сыйақысы 9 пайызбен, республикалық бағдарламалар бойынша қаржыландыру – жылдық сыйақы пайызы 7-ге дейін, қаржыландыру мерзімі 5 жылға дейін беріледі.
– Біздің қаламыздың кәсіпкерлері қаншалықты осы ұйымнан қаржыландырылып, қолдау табуда?
– «Ырыс» қаржы ұйымы арзандатылған несиемен ауылдық жерлермен қатар қалада да жобаларды көптеп қаржыландыруда. Мысалы, 2009-2015 жыл аралығында 795 млн теңгеге 205 жоба қаржыландырылған болса, 2016 жылдың алты айында 182 млн теңгеге 38 жоба қаржыландырылды. Қазір қала аумағының ұлғаюына байланысты, несие алуға өтініш бергендердің де қатары артуда.
– «Ырыс» арқылы өз ісін жандандырып жатқан шаруа қожалықтарын атап өтсеңіз.
– Шымкент қаласы бойынша несиені бір емес бірнеше рет алып, өз ісін жолға қойған шаруашылықтар да бар. Несиенің арзан пайызы, төлем кестесінің ыңғайлылығы, оңайлатылған несие шарттары оларға тиімді болып отыр. Атап айтар болсақ жеке кәсіпкер Шухрат Пірімқұлов
2009 жылы несие алып, 30 соттық жерге жылыжай салған болатын. 2013 жылы қайта несие алып, жылыжайын 1,2 га жерге дейін ұлғайтты. Бұдан бөлек, мал бордақылаумен, қымыз өндірісімен айналысып жатқан кәсіпкерлер бар.
– Басым бөлігі қай салада жұмыс жасап жатыр?
– «Ырыс» микроқаржы ұйымы облыс бойынша 2009-2016 жылдар аралығында жалпы құны 19,9 млрд теңгені құрайтын 12 645 жобаны қаржыландырды. Оның ішінде мал шаруашылығын дамыту бағытында құны 14 097 млн теңгені құрайтын 8 100 жоба; жылыжай шаруашылығы бойынша 911 млн теңгеге 262 жоба; егін шаруашылығына 3 660 млн теңгеге 4 мыңға жуық жоба; ауылшаруашылық өнімдерін қайта өңдеу саласына 157 млн теңге жұмсалып, 24 жоба жүзеге асты. Әлеуметтік қызмет орындарын ашу, қызмет көрсету саласы бойынша 649 млн теңгеге 212 жоба қаржыландырылды. Сондай-ақ, басқа жобаларға 459 млн теңге бөлініп, 115 жоба жүзеге асып отыр.Жыл басынан бері бұл көрсеткіш 7,8 млрд теңгеден асты. Оның ішінде 80%-ы мал шаруашылығы, 15%-ы егін шаруашылығы, ал басқа да қызмет түрлері 5 %-ды құрайды.
– Балабақша ашу ісіне де «Ырыс» арқылы несие алуға болады дейді?
– Әрине, облысымызда балабақшалардың жетіспеушілігіне байланысты 890 орынға лайықталған 15 балабақша «Ырыс» арқылы берілген несиеге іске асырылды. Осылайша әлеуметтік маңызы бар мәселелелердің шешілуіне аз болса да ықпалымызды тигізіп отырмыз. Сонымен қатар, спорт кешені, наубайхана, асхана, секілді басқа да жобаларды қаржыландырамыз.
– Алдағы уақытта өздеріңізге қандай меже қойып отырсыздар?
– Жергілікті және халықаралық қаржы институттары арқылы қаржы тарту көзделіп отыр. Осылайша шағын кәсіп иелерінің санын арттырып, ел экономикасына үлес қосу. Сондай-ақ, қаржылық нәтижелердің шығынсыз деңгейін қамтамасыз ету, несиелік портфелді ұлғайту, сондай-ақ, кадр саясатын жетілдіру және қызмет сапасын жақсарту – біздің басты мақсатымыз.
– Әңгімеңізге рахмет!
Сұхбаттасқан
Ә. БЕГІМБЕТ
Басенцян Шымкенттен мейрамхана ашуға ниеттi
Үздік дәмханалар саласының майталманы, Елордадағы бірнеше атақты ресторандар жүйесінің иесі, «Good projekt» компаниясының жаңашылдықтарының ұйытқысы болған Гурген Басенцян Шымқалаға келді.
Қала әкімі Ғабидолла Әбдірахымовпен кездескен ол Шымкентте соңғы үлгідегі ресторан ашу туралы әңгіме қозғады. Басенцян мырза шымкенттіктердің өзінің гастрономиялық өнерін бағалай білетіндігіне сенімді. Атап айтар болсақ, Гурген Басенцян Қазақстандағы үздік 50 табысты азаматтардың қатарына кіреді. Грузиядан шыққан аспаз – ерекше мәзір мен жаңа философиялық қызмет көрсететін әйгілі «Мясо» және «МЁD» атты ресторандардың негізін қалаушылардың бірі.
Ұлттық сусындар – ұлттың игiлiгi
Шымкентте қымыз-қымыран сататын орындар көбеймек
Қымыздың қасиетін қазақтан артық білер ешкім жоқ. Рас, бойды да, ойды да сергітетін ұлттық сусындарға деген құрметіміз қашанда ерекше. Қазір қымыз-қымыран сату маусымының қызған шағы. Той-жиынға тапсырыс берушілер, емге алушылар тарапынан сұраныс көбейіп тұр. Аптап ыстықтан шөліркеген ағайын жол бойындағы қымызханалар мен киіз үйлерге бас сұғады. Қайбір жылы қала көшелерінің бойында киіз үйлерді алдырып тастауға пәрмен берілген-ді. Кәсіпкерлердің қуанышына орай, тиісті сала мамандары қала әкіміне киіз үйлерді қайта орнатуға рұқсат беру жөнінде ұсыныс берген. Яғни, кәсіпкерлер қымыз өндірісін одан әрі дамытып, ұлттық нақыштағы киіз үйлерді қайта орнатуға мүмкіндік алмақ.
Келiңiз, қымыз iшiңiз!..
 |
 |
Ұлттық сусындарға деген құрмет осыдан-ақ көрінеді-ау. Қандай кедергілер кезіксе де, ұлттық құндылықтарымызды үзбей насихаттап, қала тұрғындарының алғысын арқалап жүрген кәсіпкер қауымына айтар алғыс мол. Қандай қиындық болса да, амалын тауып, ұлттық сусындарды дәріптеген еңбектері атап өтуге лайық.
Қазақы қалыптан арыла қоймадық. Шымкентке Қазығұрт тауының беткейлерінен саба-саба қымыздар келіп жатыр. Киіз үйлер де көбеймесе азайған жоқ. Сусын іздеп сабылған жұрт үшін қымызханалар мен киіз үйлердің есігі әрдайым ашық.
Осы күні Арғынбеков пен Бәйдібек би даңғылы қиылысынан өткендердің «Сыбаға» дәмханасына көзі түсер. Кәдімгі қазақы нақышта безендірілген, ұлттық үлгіде тігілген киіз үй ұлттық сусын іздеген тұрғындардың қуанышына айналып үлгеріпті. Ашылғанына 4 ай болса да, дәмхананың тұрақты тұтынушылары барын байқадық. Бәрі де ниетке байланысты ғой. Қырық жыл ұстаздық еткен Айғаным Тұрбекова ұлттық дәстүрді дәріптеу мақсатында осынау кәсіпті қолға алған. Аумағы шағын ғана болғанымен, қазақылықтың иісі аңқып тұр. Киіз үй қазіргі заманға сай темірден істелген. Тұрғындарға қысы-жазы қызмет көрсету мақсатында едені де жылытылады. Бәрі үйлесім тапқан.
Негізінен, мұнда көпшілік отбасымен келеді. Кәсіпкер апайдың өзі жанұяларымен келуді талап ететін көрінеді. Күніне 100-ден аса адам қымыз-қымыран ішіп кетеді. Таңертең ерте келіп саумал ішетін он адам бар. Бұдан бөлек, ұлттық тағамдарға деген сұраныс та артқан.
– Жанұямызбен ақылдаса келе, атауын «Сыбаға» деп қойдық. Бізден қала тұрғындары мен қонақтарына сыбаға болсын деген ниет. Біздің дәстүрімізді кейінгі ұрпақ ұмытып кетпеуі тиіс. Ұлттық тағамдарымыз әрі сусын, әрі тағам екенін білсін дедік. Бұның емдік қасиеті барын әлі көпшілік біле алмай жүр. Қалада әлі де болса мұндай орындар көп керек. Ұлттық салт-дәстүрлеріміз арқылы қандай ұлт екенімізді өзгелерге танытар едік. «Киіз үйді алып тастаңдар. Көшенің көркін бұзып тұр» деп көп ескертті де. Мен сыртынан жуғызамын, тазартамын. Бәрі таза ұстағаныңа байланысты ғой, – дейді Айғаным апай уәжін жеткізіп.
Ең ғажабы, мұнда жастарға арналған орын ашылыпты. Бүгінде өтіп жатқан футболдан Еуропа чемпионатын тамашалау үшін жастарға барлық жағдай жасалған. Олар қымыз іше отырып, сағат түнгі бірге дейін футболдың қызығына елітеді.
Болашаққа жоспар да көп. Кәсіпкерлер Үкімет арнайы орын беріп жатса, басқа жерден де киіз үй тігуге дайын. Қазір бәсекелестік өте қажет. Бәсеке болса, өз өнімдерімізді нарықта бренд ретінде қалыптастырар едік. Қазаққа керек кәсіпті дөңгелетіп отырған
Айғаным Тұрбекова (суретте) осылай дейді.
«Нұрсәт» шағынауданында Сұлтанбек Кенжеқұловтың иелігіндегі киіз үйдің жұмыс істей бастағанына алты жылдан асыпты. Мұнда да қымыз-қымыран, көже, құрт жаз маусымында үзілмейді. Сәуір айында тұрғындардың қуанышына тігілетін киіз үй күн суытқанға дейін есігін айқара ашады. Өздерінің тұрақты клиентттері де бар. Мұнда да негізінен келушілер – жас отбасылар.
«Жұмысты шабыттанып iстейсiң»
Елге белгілі жазушы-журналист, халықаралық Алаш сыйлығының иегері Мархабат Байғұт та қымыздың құндылығы жайында аз жазған жоқ. «Егемен Қазақстан» газетінде «Қазығұрттың қымызы» деген мақаласында біраз-біраз жайды қаузаған.
«Шындығына келсек, қашаннан-ақ қазекемді ыстықтан құтқаратын да, аман алып қалатын да – қымыз. Әрине, қашанғыдай қазақы қалыппен, қазақы салт-дәстүрмен, қазақы әдіс-тәсілмен, қазақы тектілікпен, қазақы тазалықпен, қазақы бекзат болмыспен бапталған қымыз. Саумал иісі аңқыған, ақ май жүзген ақ қымыздың, Қазығұрт қымызының жөн-жосығы бөлек. Шілденің шіліңгірінде шөліңді қандырар, ыстығыңды басар, рухыңды шалқытып, самалмен сипар. Тастай су да, сары бөшкелердің мұздай квасы да, көбірек көпіртіп мақтайтын салқын сыраңыз да қымызға жетпейді.
Біліп алыңыз, Қазығұрт – тек Қазығұрт ауданы ғана емес. Шымкентіңіз сол таудың баурайында. Сондықтан таяу маңайдағы Төле би, шығыс жақтағы Сайрам, сәл терістік тұсқа таманғы Ордабасы аудандары атыраптарынан әкелінер қымыздың бәрін бір сөзбен Қазығұрттың қымызы деуге әбден болады. Сайып келгенде, бар-баршасы – Қазығұрттың қымызы», – дейді қаламгер мақаласында.
Жазушының жазып қана қоймай, әліге дейін өзі де жиі-жиі қымызханаларға бас сұғып тұратынын білеміз. Қазір де жұмыстан шыға салысымен қымызханаларға қарай аяңдайды.
– Бірінші кезекте қымыз таза болу керек. Сатушылар ағарғанға обал жасамау керектігін ұғынса. Қымыздың қасиетін өзім де насихаттап, жазып жүрмін ғой. 90 жылдары «Қырғы» базар жақта жалғыз қымызхана бар еді. Сол жердің қымызы таза-тұғын. Қазіргілер ренжімесін, ондай қымыз қазір еш жерде жоқ. Сол кезде таза қымыз ішіп алып, жұмысымды да шабытпен істейтінмін. Шығармашылық адамының қымыз ішкені өте дұрыс. Қазір өзім жиі баратын екі орын бар: «Көл» базары маңы мен Қажымұқан атындағы Орталық стадионның батыс-түстік тұсында, Мәделіқожа мен Қарауылбек Қазиев атындағы көшелердің қиылысындағы қымызхана. Қала әкімдігінің киіз үйлерді қайта орнына қою жөніндегі бастамасын құптаймын. Дәстүріміз бен жаңашылдық жарасымды тапса керемет болар еді. Қымыз ішу рухыңды көтереді. Көңіліңді шалқытады, – дейді жазушы.
Киiз үйлерге арнайы орын бөлiнедi
Бұған дейін қымыз сатудың да ережесі бар-тұғын. Көше бойына, көгалдандыру аймақтарына қойылған киіз үйлердің жұмысын тоқтату туралы Қаулы шыққанынан кәсіпкерлер хабардар. Шымкент қалалық кәсіпкерлік бөлімі сауда секторының меңгерушісі Қайрат
Базарбековтың айтуынша, қазіргі уақытта киіз үйлер сататын орындарды көбейтуге қала әкіміне ұсыныс берілген. Бұл мақсатта төрт аудан бойынша ұлттық сусындар сататын жиырмаға жуық орын бөлінбек екен.
Бастысы, киіз үйлер мен қымызханалардың талапқа сай болуында. Қ. Базарбеков қазіргі тұрған киіз үйлердің бәрі заңсыз екені, көбісі айыппұл төлеумен, дау-дамаймен құтылып кетіп жүргенін айтады. Таяуда қала әкімінің Қаулысы шықса, кәсіпкерлердің тынысы кеңейіп, одан әрі ұлттық сусынды дәріптеуге мүмкіндік алар еді.
Қымыз – қырық түрлi ауруға ем
Әсіресе, қымыздың қадірін білетін – спортшылар қауымы. Оған талай көз жеткізгенбіз. Бокстан әлем чемпионы Біржан Жақыпов та жаттығудан шыға сала қымызханаларды жағалап кететінін талай көрдік. Қымыз шаршағанды басады, жан сарайыңды ашады.
Әсілі, ұлттық сусындарды кеңінен насихаттап, барды баянды ету өзіміз үшін керек. Ішімдік ішетіндерге қарағанда ұлттық сусын сататындар көбейсе құба-құп қой. Қымыз – қырық түрлі ауруға ем. Кезінде елімізде өкпе ауруларын тек қымызбен емдейтін 15 шипажай болса, бүгінде олардың жұмысы тоқтап қалған. Керісінше, Ресей 80-нен астам қымыз өндіретін агрофирма ашып, қымыз бен шұбат арқылы емдейтін 48 шипажайдың жұмысын жолға қойған. Қымыз бен шұбаттың емдік қасиеттеріне Жапония мен Батыс Еуропа елдері де ерекше қызығушылық таныта бастаған.
Қазақ баспасөзінде бұл мәселе көптен бері айтылып жүргені де мәлім. Одан әрі де жазыла бермек. Түптеп келгенде мұның бәрі ұлт денсаулығы үшін, жастар тәрбиесі үшін қажетті дүние емес пе?!
Жастарымыз арақ-шарапқа құмар болмай, ұлттық сусынымызға бет бұрғаны қажет. Сонда ғана, түрлі аурулардың алдын алып, салауатты ұрпақ тәрбиелейтін едік.
Агроқұрылым әлеуетi: жаңашыл әдiстер мен кешендi мiндеттер
Дәрігерлер денінің саулығын ойлаған әрбір адам күніне орта есеппен 400 грамм жеміс-жидек жеуі керектігін айтады. Ағзасындағы қажеттілікті өтеу үшін нақ қазіргі уақыт – дер мүмкіндіктің сәті. Яғни, жеміс-жидек пен көкөністің нағыз піскен шағы. Әлбетте, ел аумағында жылыжай алқабын кеңейтуде көшбасшы болып табылатын Шымкентте қай кезде де жаңа піскен жергілікті өнімдерді іздеп табу аса қиындықты туындатпасы анық. Дегенмен, мамандар агро азық-түлік белдеуінде орналасқан қаланың мүмкіндігі бүгінгіден әлдеқайда жоғары екенін жасырмайды.
Бүгінде Шымкент қаласының ауылшаруашылығы мақсатындағы жері 63196 гектарды құрайды. Яғни, бұл көрсеткіш қаланың жалпы жер аумағының 55 пайызына жуықтайды. Бұл қатарда егістік жер 431 мың, жайылым 20016, шабындық 243, бау және көпжылдық екпелер 937 гектарға жетіп отыр. Әкімшілік аумақтық шекараның өзгеруіне байланысты 3,5 мыңнан аса агроқұрылым қосылып, бүгінгі таңда қала бойынша барлығы 4152 ауылшаруашылығы тауар өндірушілері еселі еңбек етіп келеді.
Жыл он екі ай бойына еңбек етіп, несібесін жерден терген шаруалар үшін қазіргі таңда мемлекет тарапынан үлкен қолдау көрсетілуде. Атап айтсақ, көктемгі және күзгі егісті егіп, жинауға жеңілдетілген бағамен жанар-жағармай, минералды тыңайтқыш, гербицидтер берілуде. Сондай-ақ, шаруалардың ашық топырақта егілген егіс, көкөніс, дәнді және майлы дақылдарға (арпа, мақсары, жоңышқа, дәндік жүгері) бау, жүзім, жылыжай, (фермерлік, өнеркәсіптік) кешендеріне және асыл тұқымды мал шаруашылығына субсидия алу мүмкіндігі бар. Бұл өз кезегінде, қаладағы агроқұрылымды дамытуда лайықты нәтижесін де беріп келеді.
– Шаруа қауым еңбек етсе ғана оның нәтижесі болатындығын бүгінде жақсы түсінеді. Сол себепті, мемлекет тарапынан берілетін қаржылай қолдауды тиімді пайдалануда. Қазір жердің құнары төмен болғандықтан, оған тыңайтқыш сеппей, өнім алу мүмкін емес. Бұл бағытта шаруаларға тыңайтқыштар, тіпті, дербес арамшөптерге қарсы химикаттарды алуға да мемлекет жәрдем береді, – дейді қалалық ауылшаруашылығы және ветеринария бөлімінің басшысы Ғани Құрманбай.
Сала маманының айтуынша, жерді игеруде ауыспалы егіс технологиясын ендіру – жердің құнарын сақтауға айтарлықтай сеп болмақ. Осы мақсатта қала әкімдігі тарапынан арнайы бағдарлама дайындалуда. Бағдарлама аясында әсіресе, селекция, сапалы тұқым өндіру, терең қопсыту технологиясы, қарқынды бау әдісін қолдану аясын кеңейту қарастырылмақ. Мәселен, бүгінде тәжірибеге енгізілген тамшылатып суғару әдісі 840 гектар аумаққа ұлғайтылыпты. Дегенмен, оның көлемін әлі де болса 5 есеге дейін ұлғайту мәселесі алдағы күндердің еншісіне бұйырмақ.
Сала мамандары сонымен қатар, өнім көлемін ұлғайтуда материалдық-техникалық базаның ахуалы да сын көтермей тұрғанын айтады. Яғни, қаладағы агроқұрылымды техникамен қамту көрсеткіші 50 пайыздан аспайды. Осындай қиындықтардың салдарынан қала халқын ауылшаруашылық өнімдерімен қамту деңгейі әлі де төмен екені байқалады. Атап айтқанда, қала тұрғындарын көкөніспен қамту деңгейі 67 пайызға тең.
Дегенмен, тек ағымдағы жылы жылыжай көлемі 5,09 гектарға артып, жалпы аумағы 124 гектарға жуықтаған. Алғашқы жартыжылдықта ондағы өндірілген өнім көлемі 8 мың тоннаға жетіпті.
Испандық технологиямен жабдықталған «ҚазАгроном» ЖШС-і бүгінде 3,04 гектар аумақта дайындалған жылыжай өнімдерін нарыққа шығарып келеді. Шаруашылық басшысы Мұрат Гелашвилидің айтуынша, испандық технология бойынша өнеркәсіптік жылыжайдың құрылысын жүргізуге орта есеппен 250-320 миллион теңге қаржы жұмсалатын көрінеді. Аталмыш өнеркәсіптік жылыжайдың өзіндік ерекшелігі сол, толығымен автоматтандырылған, жұмыс күшін көп қажет ете бермейді. Ең бастысы, жоғары өнім бере алады.
Айта кетейік, бүгінде қала аумағындағы жылыжайлардың басым бөлігінде, атап айтқанда, 70 гектары қияр, 30 гектарында қызанақ өнімдері дайындалуда. Өз кезегінде, бірқатар жергілікті шаруашылық иелері өз өнімдерін еліміздің өзге өңірлері мен көршілес Ресейге де экспортқа шығарып отыр.
Кәсiби болыңыз, әрiптес!
Кеңес ИСМАИЛОВ,
«Южный Казахстан» газеті бас редакторының орынбасары:
Оқырманды құрметтеп, кешiрiм сұрайтынбыз
– Бір басылым әйгілі сазгер Шәмші Қалдаяқовтың қайтыс болғаны мен туған күнін шатастырып мақала жариялапты. Мақаланы оқып «бүгін Шәмшінің туған күні екен ғой» деп, мен де «туған күн» иесіне арнап өз бетімше материал жаздым. Ол жарияланып кетті. Сазгердің өмірден өткен күнінде, біздің «туған күнді атап өткеніміз» өте орынсыз болды. Қателігім үшін басшылықтан сөз естідім. Газеттің келесі нөмірінде оқырман қауымнан кешірім сұрап, соңғы ақпараттар мен мәліметтерге сүйене отырып Шәмші туралы тағы бір материалды жарияладым. Содан кейін әр ақпараттың шынайылығына көз жеткізіп, жазатын тақырыбым туралы мейлінше көбірек біліп алуға әдеттендім.
Айтпағым сол, бізді тәрбиелеген журналистикада елге қате ақпар бергізбейтін. Қатаң қадағаланатын. Тіпті, жария түрде журналист кешірім сұрайтын халықтан. Ал қазір қалай?
Әлеуметтік желіде белсенді болса жеткілікті. Аузымен орақ орып, тілімен баулап тастайтындардың айтқанының бәрі шын сияқты. Заман талабына сай, техника меңгере білу қазіргі журналистердің сапасын арттырғанымен, ақпаратқа деген жауапкершілігін төмендетіп жіберді. Өз бетінше ізденбей бір-біріне сілтеме жасап, кейде жалған ақпаратты да жарияға жар салып таратады.
Журналистиканың беделін осы салаға кәсіби тұрғыда, асқан білімділікпен, объективті түрде қарай алатындар ғана өсіре алады. Ал эмоциясын басқара алмайтындар тек ұят келтіреді. Мақала жазарда журналист өз эмоциясын шетке ысырып қоюы керек.
Ерсұлтан ӘМІРБЕК,
«Қазақ» радиосының Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша меншікті тілшісі:
Ауызбiршiлiк болса, журналистер талай iстi тындырады
– Мен білетін журналистика әу бастан ұйымшылдықты, үйлесімділікті, бірігіп жұмыс істеуді көксейді. Мұндай тағылым отбасымда бастау алды десем де болады.
Жұлқын анамыздан Көпен, Төпен, Базарбек (Түкібай), менімен төрт ұл туып, бәріміз де осы журналистика саласында бағымыз жанды.
Қызметте де журналист аға-інілермен жұмыла көтерген жүктің жеңіл болатынына куә болып келемін. 1990 жылдардың соңына қарай «Қазақстан – Шымкент» арнасынан қарттар үйінен репортаж дайындауға бардым. Бәрі тамаша, қариялар өкіметтің қамқорлығына риза. Бірақ, сол жерде бір ақсақалмен оңаша әңгімелескенімде көмусіз қалудан қорқатынын айтты. Ол жерде өмірден өткен адамды «жерлеу» бюросына тапсырады екен. Ал ондай қызмет көрсететін бюролар мұсылманша жерлемейді екен. Жаназасын шығарып жерленгенін қалайтын қарттың ойы орынды еді. Сол күнгі қариялардың жай-күйін баяндайтын есеп репортаждың бағыты өзгеріп кетті. Бұл мәселені телеарнаның кешкі жаңалықтарынан көрген сол кездегі облыс әкімі, облыстық мешіттің имамы ертеңіне бірден хабарласты. Мән-жаймен арнайы барып танысып, лезде мәселені шешіп берді.
Жаңалыққа бейімделу кезеңінде ескімен жылап қоштасатын сәттер болады. 90 жылдары Шымкентте жанар-жағар майды алып сатушылар көп еді. Оған қанша тыйым салынғанымен «крыша» деген дес бермейтін. Бір күні «Шымкент келбетінде» әлгі бәтшағарды сынаған мақала жарық көрді. Жұмамұрат Тұяқбаев басқаратын ұжымды сол мақала үшін сотқа бергенде Байдулла ағамыз бастаған журналистер қауымы ауызбіршілік танытып соттан да, оттан да аман алып қалды.
Міне, менің тілегім де осыған саяды. Журналистер өз алдына жеке-жеке жұмыс істегенімен көтерген мәселеге бірдей атсалысып, өзара ымырашылдығын таныта берсін. Әріптестерімнің қашанда қаламы қарымды болғай!
Оралхан ДӘУІТ,
республикалық «Егемен Қазақстан» газетінің
Жамбыл облысындағы меншікті тілшісі:
Шындықты бәрi мойындайды
– Бір кездері «Осы Мұхтар Шахановтар өз өлеңдерін қалай жатқа біледі?» деп таң қалушы едім. Сөйтсем, шын ықыласыңмен жазған дүниең көңіліңнен еш өшпейді екен ғой. Осыдан 10 жыл бұрын жазған әр мақаламның қалай жазылғаны, одан қандай нәтиже болғаны, бәрі-бәрі есімде…
Үш-төрт жыл бұрын бір үлкен кісілермен дастархандас болдым. Арасындағы біреуі бір кездері осы облыста басқарма бастығы болған екен. Танысып, қол алысқан кезде әлгі кісі күліп жіберді. Сөйтсем, әлеуметтік салаға басшылық жасаған әлгі ағамыз қызметінен түсіп қалып, соттасып, әрең дегенде қызметіне қайта орналасқанда менің сын мақалам шығып, бір күнде қайтадан жұмысынан босап кеткен екен. Азамат осы жайтты ешқандай өкпесіз, ренішсіз айтып берді. Әрине, «Қап, сізді танығанда жазбас па едім, білмегеннің кесірі ғой…» деп, бірдеңені айтқандай болдым. Бірақ ол кісі шынында жұмысында кемшіліктің кеткенін мойындап отыр. Яғни, бәрінен шындық қымбат…
Сын мақаланы әркім әрқалай қабылдайды. «Енді жер басып, тірі жүрмейсің… Айтқаным айтқан… Иманыңды үйіре бер!» деп, доқ көрсеткендер де болды. Тараз қаласының бұрынғы орталық базарына жақын орналасқан тойханадағы жағдайды жазамыз деп, бұрын-соңды араласпаған, білмеген, өңкей жалтырбасты қорқынышты ортадан бір-ақ шыққан кезім де болды. Бірақ, қандай қорқынышты, қандай қылмыстық әлем болса да, бәрі шындықты мойындайтынына сол жолы көзім жеткен. Шындықты жария еткен журналист мақаласын жариялаудан қорықпайды.
Әбдез РАХМАНҰЛЫ,
«Хабар» арнасының меншікті тілшісі:
Ақпараттың ақиқатын сүзiп алу оңай емес
– 1999 жылы 16-ақпанда Өзбекстанда бір күнде төрт (!) теракт орын алды... Төртіншісі жарылғыш заттарды жасаған жерде жарылды. Мен сол жерден 250 метр қашықтықта жүрген едім. Бұл оқиғадан кейін бүкіл ел дүрлікті. Көрші елдегі жағдайды тынымсыз «Хабар» арнасынан хабарлап тұрдым. Сол күні эфирге әр сағат сайын бір-біріне ұқсамайтын 24 ақпарат дайындаппын. 8 рет тікелей эфирден телефонмен байланысқа шықтым. Оның 4-і қазақша, 4-і орысша болды.
Мұндай қарбаласта сағат сайын ақпарат дайындау оңай емес, жан-жақтан түрлі мәліметтер құйылып келіп жатыр. Бірі ресми, екіншісі бейресми. Соның арасынан шындықты сүзіп алу маған оңайға түскен жоқ. Қате ақпарат таратсам, елдегі журналистігімді былай қойғанда Өзбекстан Республикасы мені жазалауға құқылы. Жедел ақпарат берудің қаншалықты қиындығын сол жолы көрдім. Берекесіз күн туса салмақтың бәрі сол туралы ақпар тарататын журналистке түседі екен. Өйткені, оны бүкіл оқиғаның қарқынын жаңалықтардан біліп отырады. Журналистің сөзіне сенеді. Сондықтан біздің әр сөзіміз ақыл мен ардың таразысына салынған, сайдың тасындай салмақты, нақты, мығым болуы тиіс. Кей жағдайда журналист елді ымыраға шақыра алады, кейде байсалды үнімен ой тастайды. Тіпті, жылағанды жұбатып, шалқығанды тәубесіне келтіретін де осы «төртінші билік» өкілдері. Бірақ, қолындағы ақпараттың рас-өтірігін ажырата алмайтын адам бұл салада жетістікке жете алмайды.
