Шымкент келбеті

Патронаттық тәрбиеге жауапкершілікпен қарап жүрсіз бе?

Қазақстанда 8 мыңға жуық жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған бала бар. Олардың әрқайсысы мейірімге мұқтаж, отбасы бақытын сезінгісі келеді. Шаңырақта баланың шаттық күлкісін естуді армандайтын да қаншама ата-ана бар. Жетімін жылатпаған ұлт емеспіз бе? Бүгінде елімізде жетімдер үйін жауып, періштелерді жәутеңдеп күй кешуге жол бермеудің түрлі жолын қарастырып жатыр.

Асырап алу, патронаттық тәрбиеге беру, қабылдаушы және «қонақ отбасына» бейімдеу, қорғаншылық пен қамқорлыққа беру арқылы жетімдердің санын азайтуға кірісті. Нәтижелі іс деуге болады. Өйткені, 2009 жылы елімізде жетімдердің саны – 50 мыңдай болса, қазіргі статистика әлдеқайда азайған.

Бала – бауыр етің, баянды болашағың

Патронаттық тәрбие – бұл баланы жаңа отбасыға бейімдеудің бір түрі. Отбасына бейімдеуге қорғаншылық немесе қамқоршылық кәмелетке толмаған жетім балалар, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған, оның ішінде білім беру, медициналық немесе басқа да ұйымдардағы кәмелетке толмаған балалар беріледі. Бір сөзбен айтқанда жетімдер үйіндегі баланы ата-ана отбасына тәрбиелеуге алады. Бұл тілек білдіруші (оларды патронаттық тәрбиеші деп атайды) мен білім бөлімі арасында келісімшарт негізінде жүреді. Патронаттық тәрбиешілерді іріктеуді қорғаншы және қамқоршы органдар жүзеге асырады. Бала 10 жасқа толған болса, отбасын өзі таңдайды. Егер ағайынды бүлдіршіндер болса, ажыратуға жол берілмейді. Оларды тәрбиеге алғанда сала мамандары отбасындағы жағдайларды тексеріп, бақылауда ұстайды. 

Айткүл ОСПАНОВА,
Шымкент қалалық білім бөлімінің сектор меңгерушісі:

– Жетім, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды мүмкіндігінше отбасына бейімдеуге әрекет етеміз. Баланы патронаттық тәрбиеге алғанда ата-аналар үлкен жауапкершілікті сезінсе дейміз. Кейде, балаларымның барлығы есейіп кетті, сол үшін патронатқа алсам деп келетіндер бар. Бала – зат емес. Ұнамай қалып, қайта балалар үйіне әкеп тастаса, бала үшін – үлкен трагедия. Жан дүниесі жараланады.

Баланы асырап-бағу үшін бір балаға 10 АЕК, ал патронат тәрбиешіге әрбір баланы күтіп-бағуға ҚР Үкіметі белгіленген тәртіппен білімі, еңбек өтілі есептеле отырып, ай сайын ақшалай қаражат төленеді. Патронаттық тәрбиешілер баланы асырап-бағуға, тәрбиелеуге және білім беруге міндетті.

– Балалар үйіндегі балаларға қанша жағдай жасаса да, ата-ананың мейірім шуағына жетпейді. Сондықтан жетім, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды патронатқа алып жатса, елімізде жетім балалар азаяр еді,-дейді Шымкент қалалық білім бөлімі басшысының орынбасары Кульзина Ерсейтқызы.

Өңірімізде Кентау қаласында 81 жастағы Ысқақ қария жары Гүлжахан апаның 5 баласы болса, жетімдер үйінен 13 бала асырап алғанын білеміз. Шымкент қаласында 5-6 бүлдіршінді патронаттық тәрбиеге алып отырған жандар аз емес. Дегенмен, олардың дені мұны қоғамға жария еткісі келмейді. Асырап алғандығын баладан жасырады, екіншілері баланың асыранды екендігін қоғамға айтып, жан-дүниесін жаралығысы келмейді. Солардың бірі – Қалдыкүл апай сыртқа жария еткісі келмегенімен, балаларымен ашық сөйлесетін жандардың бірі. Қазір бұл отбасыда екі бала тәрбиеленуде. 

«Баланы тәрбиеге алудың жауапкершілігі орасан»

Қазір жасым 54-те. Мектепте мұғалім болып жұмыс істедім. Тұрмысқа шықпадым. Қартайған әке-шешеме қарап, жұмысбасты болып жүріп уақыттың зымырап өте шыққанын байқамаппын. Өмірдің жарты жолымен жүріп өткенде артыңа қарайлайды екенсің. Мен қандай жақсы, игі іс қалдырдым деп. Тұрмыс құру, балалы болудың уақыты да өтіп кетті. Сосын бала асырап, соларға жақсы тәлім-тәрбие берсем деп алдыма мақсат қойдым.

Алдымен құжат дайындап, балалар үйін араладым. Сосын ағайынды балаларды байқадым. Екеуі де мені көргеннен жатырқамады «мамалап» жанымнан шықпады. Балалар үйіне жиі келіп, олармен жақынырақ араласып тұрдым. Өздері кішкентай болғанымен, әңгімесі ересек. Ашық-жарқын. Біздің отбасымыз деп анам мен әкемнің суретін алып келіп, көрсеттім. «Отбасы» деген ұғымның қадір-қасиеті мен мән-маңызын бала жүрек соншалықты түсінетіндігін сонда ғана ұқтым. Үйге алғаш алып келгенде кіргеннен әкемнің мойнынан «ата» деп құшақтағанда, елжіреп кеттім. 

Екі баланы тәрбиеге алуға оңай қол жеткізген жоқпын. Оның өзінің тәртібі, құжатбастылығынан бөлек, жүрегіңе жақын бөбектердің маған бұйыруы тез бола қойған жоқ. Себебі, мен баланы түбегейлі асырап алам деп ойлаған болатынмын. Ертеңгі күні артынан іздеп келіп, баланы алып кетіп, менің де олардың да жүрегіне жара салынғанын қаламадым. Мұндай қорқыныш әлі күнге дейін бар. Балалар үйіндегі бүлдіршіндердің барлығының қамқоршысы бар екендігін білген соң амалсыздан тәуекелге бардым.

Екеуі қазір маған қолқанат. Сабақтары да жаман емес. Мектепке жиі барып, сабақтарын бақылауда ұстаймын. Үйдің тірлігіне де қолғабыс жасайды. 

Отбсында ашық сөйлесеміз. Өздерінің аналары кішкентай кезінде тастап кетсе де, біраз жағдайлар естерінде. Аналары жайында жақсы пікір айтып отырамын. Мұндай тағдары үшін аналарына түсіністікпен қарау қажеттігін айтамын.

Баланы тәрбиеге алудың жауапкершілігі үлкен. Алдым, бақтым-қақтым деп айтуға оңай. Келісімшарт жасасқан соң мемлекеттің алдында, сосын тәлім-тәрбие беріп, дұрыс жолмен жүруге пайдам тисе екен деп Жаратушының алдында мойныңа міндет аласың. Осы міндетті абыроймен орындау ендігі арманым,-деді Қалдыгүл апай өз әңгімесінде. 

Бүгінгі таңда Шымкентте жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған 785 бала болса, оның ішінде патронаттық тәрбиедегісі – 30.

Шымкентте 30 бала патронаттық тәрбиеде

– Жетім, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған, көмекке мұқтаж балаларды дер кезінде анықтау – Шымкент қалалық білім бөлімінің қорғаншылық және қамқоршылық секторының міндетіне кіреді. Мұндай балаларды іздеп тауып қана қоймай, оларды орналастыру және олардың тұрмыс жағдайларын бақылау, қадағалау міндеттерін де жүзеге асырады.

Кульзина Ерсейтқызы баланы тәрбиелеп алуға тілек білдірген адам мен қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі қызметті жүзеге асыратын орган патронаттық тәрбиелеуге беру туралы шарт 1 жылға жасалатындығын айтты. Сондай-ақ арнайы бекітілген кесте бойынша комиссия мүшелері жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың үй-тұрмыстық жағдайлары 6 ай сайын зерделеніп отырады екен.

Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға мемлекет тарапынан жағдай жасалып-ақ жатыр. 1-маусым «Балаларды қорғау күніне» орай демеушілер тарапынан мектепке арналған оқу құралдары мен сөмкелер сыйлық ретінде 100 балаға тарту етілген. Жуырда ғана мектеп бітірушілерге облыс әкімі Ж.Түймебаевтың қамқорлығы арқасында арнаулы орта білім алу үшін колледждерге және жоғары оқу орындарына гранттар бөлінген. Атап айтқанда, 11 сыныпты бітірген - 21 бала жоғары оқу орнына, 23 бала колледжде білім алуға мүмкіндік алған.

Дегенмен, бұл балаларға отбасы бақыты жетпейді. Елімізде 2018 жылы жетімдер үйі болмайды дейді. Дәл қазірдің өзінде Шығыс Қазақстанда – 3, Қарағанды қаласында – 1 балалар үйі жабылды. Ал баланы патронаттық тәрбиеге алуға жағдайы келетін, мейірімге бөлеуге ықыласы бар жандар үлес қосса, Шымкентте де жетімдердің саны азаюы бек мүмкін.

Жаңа зейнетақы жүйесі туралы нені білу керек?

Соңғы уақыттары еліміздің зейнетақы жүйесінде көптеген өзгерістер орын алуда. Қазақстандықтардың ынтымақты зейнетақы төлемдері жыл басында 9%-ға арттырылғанын ескере отырып, шілде айында 11%-ға көбейді. Базалық зейнетақы жыл басында 7%- ға арттырылғанын ескере отырып, 13%-ға өсті. Мемлекет басшысы бұл тапсырманы 2017 жылғы қаңтар айында Қазақстан халқына Жолдауында берген болатын.

– 2016 жылмен салыстырғанда 2017 жылдың 1 шілдесінен бастап зейнетақы мөлшері 20%-ға дейін көтерілді. Мәселен, ең төменгі зейнетақы мөлшері (базалық зейнетақыны ескере отырып) 2017 жылдың 1 қаңтарынан бастап 40 950 теңге болса, 2017 жылдың 1 шілдесінен бастап 45 711 теңгеге дейін көтерілді. Салыстырмалы түрде 2016 жылы ең төменгі зейнетақы мөлшері 37789 теңгені құрады. Базалық зейнетақы төлемдері биылғы жылдың 1 шілдесінен бастап 14 466 теңгені құрайды, ал зейнетақының орташа мөлшері (базалық зейнетақыны ескере отырып) 66 676 теңгеге дейін артты, – дейді Үрида Қырықбайқызы.

Облыстық «Әлеуметтік төлемдерді ведомство аралық есептеу орталығы» басқармасы басшысының орынбасары Үрида Абдрасилова Жолдауға сәйкес 2017-2018 жылдары зейнетақы мөлшері кезең-кезеңмен өсетінін айтады. 

Оның айтуынша, ана мен баланы қолдау бойынша мемлекеттік саясат аясында 1 шілдеден бастап бала тууына байланысты біржолғы жәрдемақы мөлшері 20%-ға ұлғайған. Бірінші, екінші және үшінші балаға бір реттік жәрдемақы сомасы 38 АЕК немесе 86 222 теңгені, төртінші және одан кейінгі балаларға – 63 АЕК немесе 142 947 теңгені құрайды.

2014 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін одан әрі жаңғыртудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасында 2018 жылдың 1 шілдесінен бастап зейнетақы еңбек өтілі және зейнет-ақы жүйесіне қатысу өтілі 10 жылдан кем адамдар үшін ең төменгі күнкөріс шамасының 50%-ы мөлшерінде әлеуметтік зейнетақы белгілеу туралы нақты айтылған. 

Егер зейнетақы жүйесіне қатысу өтілі 10 жыл болса, базалық зейнетақыны ең төменгі күнкөріс деңгейінің 50%-ы мөлшерінде белгілеу ұсынылады, ал 10 жылдан асқаннан кейін әрбір жылға оның мөлшері 2%-ға ұлғайтылады және қатысу өтілі 35 жыл және одан көп болса, ол ең төменгі күнкөріс деңгейіне тең болады.

Мамандардың айтуынша, зейнетақы жүйесін жаңғыртудағы өзгерістер зейнетақы жүйесіне қатысушы барлық үш буынның мәселесін шешуге үлкен мүмкіндік бермек. Атап айтқанда, біріншісі – еңбек өтілі жоғары, алайда заңмен белгіленген шектеулерге байланысты зейнеткерлікке шығар сәтте табысы туралы мәлімет ұсынбаған, ең төмен зейнетақы алатын азаматтар. Бұл санаттағылар үшін зейнетақы жинақтаушы жүйелеріне қатысу өтілі ескеріле отырып, 2017 жылдың 1 шілдесінен бастап базалық зейнетақыны біржолғы қайта есептеу жүргізілді. Ал екінші буын – 2043 жылға дейін зейнеткерлік жасқа жететін және жинақтаушы зейнетақы жүйелеріне қатысу өтілі толық емес адамдар тобы. Мұндай жағдайда базалық зейнетақы аталған санаттағы адамдар жалпыға бірдей белгіленген зейнеткерлік жасқа жеткен кезде тағайындалады. Яғни, олардың 1998 жылғы 1 қаңтарға жинақтаған еңбек өтіліне және зейнетақы жарналарын жинақтаушы зейнетақы жүйесіне 1998 жылдан кейін төлеген кезеңге байланысты тағайындалатын болады. Ал зейнеткерлікке 2043 жылдан кейін шығатын адамдар базалық зейнетақыны жинақтарының көлеміне қарай алады. Бұл санаттағы адамдарға зейнетақы мөлшері белгіленген әлеуметтік қолжетімді деңгейден төмен болған жағдайда тағайындалатын болады.

Келесі – қолданыстағы жинақтаушы зейнетақы жүйесінен берілетін зейнетақы. Ол қызметкерлердің өздерінің 10 пайыздық міндетті зейнетақы жарналарының есебінен қалыптасады. Бұл ретте, алатын зейнетақы төлемдерінің көлемі азаматтардың жүйеге қатысуына және зейнетақы жинақтарының кіріс деңгейіне байланысты. Инфляция жағдайы ескеріле отырып жарналардың сақталуы бойынша мемлекеттік кепілдік жойылмайды.

«Жинақтаушы есебінен зейнетақы алуға кімдер құқылы?» деген сауалға келсек, оған зейнет жасына жеткендер, күш құрылымдарының қызметкерлері, 5 және одан да көп бала тапқан аналар (53 жастан), 1-ші және 2-ші топтағы мүгедектер, Қазақстан Республикасынан тысқары көшіп кеткендер және марқұм болғандардың мұрагерлері жатады. Бұл ретте зейнетақы төлемдері жинақтау қорындағы қаржы таусылғанға дейін төленетін болады. Төлемнің мерзімділігі алушының өз еркімен таңдауына байланысты жүзеге асырылады. Яғни ай сайын, тоқсан сайын немесе жылына бір рет 30 есені құрайтын ең төменгі зейнетақы мөлшерінде төленеді. Ескерте кету керек, қазіргі сәтте бұл 625 мың теңге көлеміндегі қаржы. 

Зейнетақы жүйесіндегі соңғы өзгерістерді шолып шықтық. Енді аталған өзгерістерді халық қалай қабылдады? 

Облыста 232 136 зейнеткер бар болса, соның 73 087-сі – Шымкент қаласының тұрғыны. Бәйдібек ауданы, О.Тайманов ауылынан Сәуле Маханова қалаға зейнетақысын алуға келіпті. 2008 жылы 58 жасында еңбек өтілі жетіп, 24 мың теңгемен зейнетке шыққан Сәуле Маханова қазірде 96 146 теңге зейнетақы алады екен. Ауыл мектебінде 40 жыл бастауыш сынып мұғалімі болып еңбек еткен ардагер ұстаз алатын зейнетақысына, бүгінгі берекелі тіршілігіне мың да бір шүкірлік етеді. Шілде айынан 20 пайызға көтерілген зейнетақы мөлшеріне дән риза. Елбасына, билік басында жүрген ел ағаларына алғысы шексіз.

– 40 жыл аянбай төккен маңдай терімнің қызығын көріп отырмын. «Жас кезінде бейнет бер, қартайғанда зейнет бер» деген осы екен, – дейді С.Маханова. 

Баян Сопиева Сайрам ауданы, Таскешу ауылының тұрғыны. Мектепте еден жуушы, совхозда жиын-терім бригадасында жұмыс істеген. 29 жылдық еңбек өтілімен зейнетке шығып, бүгінде 42 мың теңге зейнетақы алады. Баян апаның үйіндегі Құдайберген атамыз да жас кезінен қара жұмыста, Цемент зауытында істеген. 31 жылдық еңбек өтілімен 42 мың теңге зейнетақы алады екен. 

– Жылына 3 рет емделеміз. Ол үшін порталға қабылданып, УДЗ-ға тексерілеміз. Ал оның барлығы – ақша. Шынын айтқанда, 42 мың жол-пұл мен дәрі-дәрмектен аспайды, – дейді Баян апа.

ТОБЫҚТАЙ ТҮЙІН

Біз біраз зейнеткермен сөйлестік. Шілдеден бастап көтерілген зейнетақы мөлшеріне бірі разы болса, енді бірінің «жұмырымызға жұқ болмайды» деп көңілі толмайды. Жазда еккен егіннің дәнін күзде орғандай, жас кезінде еткен бейнетіне қарай зейнетін көруде. 

Зейнетақы мөлшеріне қосылған 20 пайыз – аз мөлшер емес. Егер шет елдердің зейнетақы жүйесіне назар аударатын болсақ, олардың көпшілігінің зейнетақы жүйесі елдің әлеуметтік-экономикалық ахуалына тікелей тәуелді екенін байқаймыз. Мәселен, Венгриядағы зейнетақы мөлшері айлық еңбекақының 40 пайызы шамасында болса, бұл көрсеткіш Ресейде небәрі 27 пайыз деңгейінде ғана. Шындығына келгенде, әлемнің барлық елдеріндегі Мемлекеттік зейнетақы жүйесі зейнет жасына жеткен азаматтардың қарапайым болса да, жап-жақсы өмір сүруіне мүмкіндік береді екен. Дамыған елдердегі мемлекеттік емес зейнетақы қорлары зейнетақы төлемдерінің орташа алғанда, 20 пайызын қамтамасыз ететін болса, Чехия, Польша, Венгрия, Словакия сияқты елдерде бұл көрсеткіш небәрі 5 пайыздың төңірегінде ғана.

Шымкенттегі жолаушылар тасымалы саласының проблемалары жолаушылар көлігі бөлімі мен жолаушы тасымалдаушы компаниялар басшыларының кездесуінде талқыланды.

Автобус жүргізушілері мен кондукторлардың дөрекілігі, жол жүру ережесін сақтамау, шағын автобустардың адамдарға лық толып жүруі, жүргізушілердің темекі шегуі – қала әкімдігінің инстаграмдағы аккаунтына келіп жатқан хаттарда осы және басқа да проблемалар көтерілген. Енді жолаушы тасымалдаушы компаниялардың жетекшілері осындай тәртіп бұзуға жол берген жүргізушілерді қатаң жазалауға уәде берді. Олар өз кезегінде өздерінің проблемаларын да ортаға салды. Мысалы, қазіргі таңда көк түтіндетіп жүретін автобустарға қарсы бірнеше рейд өткізілмек.

Жиында «Акбар» және «Әскери комиссариат» аялдамаларының ауыстырылуы да сөз болды. Қазір олар біріктіріліп, ортақ «Университет» аялдамасы болған. Бұл Төлеби және Анаров көшелерінің қиылысын көліктерден тазарту үшін жасалып отыр. «Әскери комиссариат» аялдамасының кесірінен мұнда көлік кептелісі жиі болады. Бұған дейін кейбір автобустар әлі де «Әскери комиссариат» аялдамасына тоқтап келген болса, енді бұған тыйым салынған. Ереже бұзған жүргізушілерге айыппұл кесілетін болады.

Бұған қоса жолаушыларға дөрекілік көрсеткендер де айыппұл төлемек. Тіпті, жұмысынан да қуылуы мүмкін. Автобустар кір немесе салонда темекі шеккен жүргізушілер де жазаға тартылмақ. Олардан кейін көлік компанияларының иелері де жазаланады.

Жол жүргендер біледі, жарты жолда қалып қоюдың машақатын. Ал көлік жүргізушілер үшін діттеген жерге жете алмай, жол үстінде әуре-сарсаңға түсуден асқан азап жоқ. Көліктің «кеселі» кез келген жерде «ұстап» қалуы мүмкін. Кептелісте, ен далада, үйде, жол бойында, батпақта, тауда, тұрақта... Өйткені, «техниканың аты техника». Мұндай кезде жүргізушілер жолаушы секілді такси ұстап кете де алмайды, жөндейін десе қажетті құрал-саймандары болмай қалады. Бар болса да жөндеудің тілін білмейді. Жаңбыр, аптап ыстық, дауыл немесе аяз болса, тіпті қиын. Олар үшін «Жол азабы – көр азабына» айналады.

Көлігім далада қалмасын десеңіз...

Жол мұраты – жету. Алайда, жетер жеріңе жеткізетін темір тұлпардың жолда бұзылып қалу оқиғалары күнделікті өмірімізде жолдың нашарлығынан, ауа райының қолайсыздығынан, түрлі қақтығыс пен апаттардың салдарынан, көліктің белгілі бір менханизмінің аяқ асты сыр беруінен кездесіп жатады. Ол заңдылық та. Ең қиыны жол үстінде бұзылған көліктер кептеліс тудырып, түрлі жол апаттарын тудырады. Осындай кезде «тұлпарың» «есекше» жүрмей, кімге жүгінеріңді білмей дал боласың.

Осы жайтты ескеріп біз де Шымкент қаласынан шақырған жеріңе келіп, көлігіңді жөндеп беретін арнайы мамандарды іздедік. Интернеттен қарап едік, көзімізге ең алдымен Ресейдің «Ангел» деген автоклубы түсті. 22 жылдық тәжірибесі бар көлікке қызмет көрсету кешені сізді кез келген жағдайда да жолда қалдырып кетпейді. Ол үшін қызметкерлердің арнайы көліктері мен құрылғылар бар. Бағасы жасалатын жұмысына, ауыстырылатын қосалқы бөлшегіне, жолдың алыс-жақындығына қарай белгіленеді. Ал өз ісінің тәжірибелі мамандары апта бойы 24 сағат қызмет көрсетеді.

Бізде қалай?

Жол үстінде бұзылған көлікті арнайы автосервис мамандары келіп жөндеп беретін қызмет түрі Шымкент қаласында да бар. Ғаламторды тағы бір шарлап шығып тек Мұрат Калибековті ғана таба алдық. Көлікке қызмет көрсететін өзге мамандарға қоңырау шалып едік, бірі тұтқасын көтермесе, енді бірі ондай қызмет көрсетпейтінін айтты. 

Мұраттың бұл кәсіппен айналысып жүргеніне 8 жыл болыпты. Сондықтан да, оны қалада біраз адам біледі. Көлігімен жол ортасында қалып кетсе, бірден оған хабарласады. Мұрат та мүмкіндігінше көп жүргізушілерге қызмет көрсетуге тырысады. Шақырған жерге өз көлігімен лезде жетіп барады. «Жолға шықсаң сайлан, Бес қаруыңды байлан» дегендей қайда жүрсе де құрал-саймандарын, аккумулятор қуаттайтын құрылғысын және тағы басқа қажетті заттарын тастамайды. Айтуынша, жүргізушілерді көбіне электроника жағы мазалайды екен. Оталмай қалу, аккумулятор отыру, құлыптанып қалған есікті ашу, сигнал дабылын өшіру деген секілді. Қазір Мұратты тек қала ішінде ғана емес аудан, облыс арасындағы ұзақ жолда қалып қойған жолаушылар да шақырады. Тіпті, жақында Тараз, Байқоңыр өңірлерінен де қоңырау шалып жәрдем сұрағандар бар екен. 

– Халық мұндай қызметке біртіндеп үйреніп жатыр. Бұрындары жол үстінде қалып қойса таныс-туыстарына немесе эвакуатороға қоңырау шалып гаражға апаратын. Өздері көлік жөнделгенше жаяу жүре беретін. Ал қазір ешкім бір күн қара жаяу қалғысы келмейді. Сондықтан, бізді шақырып, бірден жөндеп алғанды құп көреді. Кейде бір күнде 4-5 көлік жөндесек, кейде бір көлікті бір күн жөндейтін кездер болады. Есімде ерекше қалған «Пежо» маркалы көлік. Оны маған дейін де бірнеше автоэлектриктер жөндей алмаған екен. Мен де күні бойы темір тұлпардың сырқатын таба алмадым. Кейіннен барып қана белдегі (бабина) бұзылғанын көріп, ауыстырдық, – дейді автокөлік шебері Мұрат Калибеков. 

Дегенмен, елімізде жол үстінде бұзылған көлікке шетелдегідей үлкен команда болып, кешенді қызмет көрсетпейді Бізде жеке бір адамнан ғана тұратын қызмет бар. Соған сай тек бір ғана қызмет түрі көрсетіледі. Мәселен, көлігіңіз жүрмей автоэлектрикті шақырдыңыз делік. Ол бұзылған көлікті шұқылап көріп, ақауы электр жүйесінде емес, моторында десе, мотористі бөлек шақырасыз. Барлық маман қызметкерлері бір жерге топтастырылған көлікке кешенді қызмет көрсететін орындар өкінішке қарай бізде жоқ екен. Ал Орал қаласында «Шаңырақ» техникалық кешенді қызмет көрсету орталығы болғанымен, олар жолда қалып қойған жүргізушілерге барып қызмет көрсетпейді. Көлігің бұзылып, жолда тұрып қалған жағдайда, қоңырауыңды қабылдап, лезде жетіп келетін, автокөліктің ақауын тауып, техникалық көмек көрсететін арнайы орталық болса, жүргізушілер тығырықтан қысылмай шығар еді. Ол үшін орталық автошебер мамандармен – диагностик, моторист, электрик, механик, тағы басқа кәсіби щеберлермен жасақталып, жан-жақты техникалық қызмет көрсетуге кепілдік бере алатын болуы керек. Мұндай сервистік көмек шетелдерді айтпағанда, көрші Ресейдің қалаларында әлдеқашан қалыптасқан. Демек осындай өркениет қадамдары біздің елімізде де өз жүйесін тапса, жол азабының да мәселесі оңтайлы шешілер еді. Демек, жолда тұрып қалған көлікке «жедел жәрдем» қызметін атқаратын кешенді техникалық қызмет орталығын ашатын кез келді. Сіз бұған не дейсіз, жүргізуші қауым?

Мамандық таңдау. Әр адамның өмірінде ең маңызды шешімнің бірі. Дәл қазір түлектер мамандыққа байланысты бас қатыруда. «Кім болам?», «Қай ЖОО-на тапсырамын?» дегендей сауалдар әр талапкер үшін көкейтесті. Осы орайда елімізге қандай мамандар қажет? Өзіміздің өңір орталығында қай ЖОО сұранысқа ие һәм жоғарғы білімнің ақысы қандай? Қолжетімді ме? Біз бүгін осы сауалдарға жауап іздемекпіз.

Нарық заманында кім-кім де табысты мамандыққа қол жеткізгісі келеді. Қазақстанда табиғи газдан шикі мұнай өндіретін компания жетекшілерінің табысы жоғары екен. Олардың орташа айлық жалақысы 1 миллион 197 мың теңгені құраған. Бірақ, екінің бірі бастық бола алмайды. Психолог Герман Владимировтың айтуынша, қазақ халқында қатып қалған қағида бар. «Менің балам бастық болады» деген. Сөйтіп екінің бірі есепші мен заңгерлікке оқытып жатқаны. 

– Талапкерлердің көбісі 11-ші сыныпты бітіріп, ҰБТ тапсырғаннан кейін ғана болашақ мамандығы жайлы ойлана бастайды. Қабылдау комиссиясына құжат тапсыруға барғанда барып желкесін қаситындар бар. Әсілі олай болмау керек. Ең бірінші ата-ана баласымен кішкентай кезінен болашақ мамандығы туралы сөйлесіп, мақсаты анықталуы керек. Мұрынға тақалғанда шешім қабылдау ешкімге абырой әпермейді, – дейді психолог. 

Иә, осынау өмірлік маңызды шешімді ата-анамен ойласып қабылдаған жөн. Бірақ бітіруші өз жүрегінің қалауын да назардан тыс қалдырмауы қажет. Бұл тұрғыда да психолог мамандар ата-ана қалауынан жүрек қалауы маңызды екенін алға тартады. 

Қазір әлемде 4 мыңға жуық мамандық бар болса, біз соның 1000-ға жуығын ғана біледі екенбіз. Заман ағымына қарай мамандықтар да жаңарып отыр. Технология мен инновацияның қарыштап дамуымен елімізде жас буынға ЖОО-нан кейін табысы жақсы жұмысқа орналасуға мүмкіндік артуда.

Қазақстанға қандай мамандар қажет?

Еңбек нарығындағы жағдай жыл сайын өзгеруде, сондықтан өзгерістер мен жаңалықтарды қалт жібермеу керек. 2016 жылғы еңбек нарығын сараптай келе, Қазақстандағы сұранысқа ие 10 мамандық тобын ұсынамыз:

1. Инженерлер

Қазіргі таңда Қазақстанда кәсіби инженерлер мен техникалық мамандардың тапшылығы байқалады. Инженерия – бұл өнеркәсіп пен мұнай өңдеу өндірісі, сәулет және т.с.с қамтитын техникалық қызмет. Жоғары білікті мамандардың жетіспеушілігінен отандық компаниялар шетелден инженерлер алдыртуға мәжбүр.

2. IT-мамандар

Ақпараттық технологиялар – ақпаратты іздеу, жинау және сақтау, т.б. үдерістерінің жиынтығы. Ақпараттық технологиялармен байланысты негізгі және қажетті мамандықтың бірі – бағдарламашы. Оның негізгі міндеттерінің бірі – бағдарламалық қамсыздандыруды қамтамасыз ету мен жұмыс қабілеттілігін қолдау. Жыл өткен сайын ІТ саласында айтарлықтай елеулі, тың жаңалықтар орын алуда. Бұл әр түрлі салада ІТ-мамандарына сұранысты арттыруда. Бүгінде кез келген отандық компания web-дизайнер, SEO-маманы немесе бағдарламашы іспетті ІТ-мамамына зәру деп толық сенімділікпен айтуға болады.

3. Дәрігерлер

Иә, дәрігерлер қай заманда да, қайсыбір елде де сұранысқа ие. Дәрігер мамандығы қиын әрі жауапкершілігі орасан мамандықтың бірі, себебі науқастың ауруын дәл анықтау үшін білімділік, нақтылық пен зеректік қажет.

4. Мұғалімдер

Мұғалім де солай. Дәл қазіргі кезеңде Қазақстанда жоғары білікті, тәжірибелі мұғалімдер жетіспейді. Технологиялық төңкеріс ғасырында ақпарат өте жылдам таралады, сондықтан 21 ғасыр мұғалімдеріне өте жоғарғы талаптар қойылуда. Сондықтан да болар, қазір бұл қасиетті мамандыққа сұраныс өте жоғары болып тұр.

5. Маркетологтар

Шағын және орта бизнестің дамуы маркетолог мамандарға сұранысты арттырды. Дәл қазір сауда көрсеткішін көтеруге көмектесіп, кәсіпті жаңа деңгейге көтеретін маркетингтің түрі көп. Көптеген қазақстандық компаниялар ресейлік маркетингтік компаниялардың жоғары білікті мамандарының көмегіне жүгінеді.

6. Менеджерлер

Менеджер – өндірісті басқарумен айналысатын маман. Менеджерлердің негізгі жұмысы компанияда немесе өндіріс орнында жұмыс барысын ұйымдастыру. Қазақстанда «менеджер» ұғымы сәл бұрмаланғаны бар, көбісі бұл сөзді қатардағы қызметкер немесе жаңашылдыққа ұмтылмайтын, сіресіп қалған қызмет деп түсінеді. Алайда менеджер – тұтас компания немесе бөлімге, жобаға жауап беретін, қадағалайтын адам.

7. Қонақүй ісі мен туризм саласындағы мамандар

Тұрғындардың жалпы табысы жыл санап көбеюде. Біз 17 млн 994 мың адамнан тұратын жас мемлекетте өмір сүреміз. Біздің негізгі проблемаларымыздың бірі – сапалы қызмет көрсету. Еуропа мен АҚШ елдерінің тәжірибесіне сүйенсек, сапалы қызмет көрсетуге сұраныс жыл сайын көбейе бермек және оның басты себептерінің бірі Қазақстан тұрғындарының қажеттілік деңгейі өсуде. Сондықтан да қызмет көрсетуге байланысты мамандықтар елімізде және елімізден тыс жерлерде де ұдайы сұранысқа ие бола бермек. Туризм саласындағы жалғыз және ең маңызды өзгерістердің бірі, уақыт өте келе мамандар оффлайннан онлайн түрдегі жұмысқа өте бастайды.

8. Есепші-кассирлер

Бұл мамандық аса жауапты мамандықтың бірі. Сондықтан оны таңдарда міндеттері мен құқықтарын жақсы оқып, білу керек. Көптеген компаниялар бухгалтерия мен аудит жөнінде аутсорсингтік компаниялардың көмегіне жүгінетініне қарамастан, есепші мамандығы дамыған және дамушы елдерде сұранысқа ие мамандықтың бірі болып қала бермек.

9. Логистер

Ірі және шағын бизнестің дамуы елімізде және елімізден тыс жерлерде тауар тасымалдаумен тікелей байланысты. Осылайша материалдар мен ақпараттар тасқынын басқара алатын мамандар тапшылығы сезілуде.

10. Биотехнологтар

Биотехнология – биологиялық жүйе мен оның элементтерін пайдалану үдерісі. Қазақстандықтар биотехнологияны ауыл шаруашылығында, молекулярлық медицинада және биофармацевтикада қолданып жүр. Бұл салада да еліміз бойынша кадр тапшылығы қатты байқалуда.
Аталған мамандықтар қажеттілігінің негізгі себебі Қазақстан нарығындағы экономика өсуіндегі өзгеріс болып отыр.

Шымкентте оқу ақысы қандай?

Оңтүстік Қазақстан облысында 12 ЖОО, 93 колледж бар. Біз облыс орталығы Шымкент қаласындағы бірнеше университет пен колледжді аралап, ондағы оқу ақысын сұрастырып көрдік. Жоғарғы жаңа технологиялар колледжінде студенттерді 12 мамандық бойынша оқытады. Солардың ішінде ақпараттық жүйелер, ғимараттар мен құрылымдарды салу және пайдалану, гидротехникалық құрылыс мамандықтары аса сұранысқа ие көрінеді. 

Аталған колледждің Студенттер контингентін қалыптастыру бөлімінің басшысы Айсұлу Дәуренбаева өңір бойынша «жоғары» деген дәрежені бірінші болып алғанын айтады. 

– Жоғарғы жаңа технологиялар колледжінің бір ерекшелігі, тоғызыншы сыныпты бітірген оқушылар бірден бакалавр деңгейіндегі жоғарғы білім ала алады. Басқа колледжді бітіріп келгендер де 1 жыл 10 ай оқып, жоғарғы білім алуына болады. Олар кешенді тестілеуден өтпей-ақ әңгімелесу түрінде қабылданады. Соны ескерген жөн. Қазіргі таңда техникалық мамандықтарға сұраныс көп. Сонымен қатар құқықтану, есеп және аудит мамандықтары да олардан кем түспейді. Оларға арнайы грант берілмесе де, келісімшарт негізінде қабылданады. Оқу ақысы биыл 180 мың теңгеге көтерілді. Ал екінші жоғарғы білім алу үшін колледж бітіргендер сыртқы бөлімге – 156 мың теңге, күндізгі бөлімге – 228 мың теңге төлейді, – дейді Айсұлу Әліпқызы. 

Ал Шымкент экономикалық колледжінде үш-ақ мамандыққа, яғни, қаржы, есеп және аудит, бағдарламалаушы мамандығына оқытады.

– Оқу ақысы күндізгі бөлімге – 110 мың теңге, сыртқы бөлімге – 85 мың теңге, – дейді колледж директоры Асылбек Құтжанұлы. 

Таяуда ғана университет дәрежесін алған Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық университетінде 30-дан аса мамандық бар.

– «Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу», «бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі», «физика», «биология», «дизайн» және «аударма ісі» мамандықтарына сұраныс көп. Әсіресе биологияны таңдайтындар көп, – дейді ОҚМПУ қабылдау комиссиясының жауапты хатшысы Халима Сартаева. Оның айтуынша, оқу ақысы күндізгі бөлімге – 285 мың теңге, сыртқы бөлімге – 140 мың теңге. Барлық мамандықтарға оқу ақысы бірдей. 

Биыл М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті 85 мамандық бойынша құжат қабылдайды. Қабылдау комиссиясының жауапты хатшысы Құрманғали Сарықұлов (суретте) ауыл шаруашылығы, заңтану, биотехнология және ақпараттық технологиялар, сондай-ақ кітапхана ісі мамандықтарына сұраныс көп екеніне тоқталды. Басқасы басқа, кітапхана ісіне келуші жастардың көбейгені таңданыс туғызды. Сөйтсек, қазір кітапхана ісі жанданып, бұл салаға қажеттілік артқан. Бұл мамандық Қазақстан бойынша 4-ақ университетте оқытылады екен. Құрылыс мамандығын алуға ниет білдірушілер де көбейген. 

– ОҚМУ-да оқу ақысы педагогикалық мамандықтарға – 280 мың теңге, гуманитарлық ғылымдар және әлеуметтік ғылымдар және бизнес мамандықтарына, сондай-ақ жаратылыстану ғылымдарына, қызмет көрсету мамандықтарына – 342,900 теңге, өнер мамандықтары – 371 мың теңге, техникалық ғылымдар және технологиялар – 346 600 теңге, ветеринария – 349 400 теңге. 

Сонымен қатар биыл ҰБТ-ның жаңа форматта өтуіне байланысты өтетін уақыты да өзгерді. Жалпы бітірушілерді көптеген жаңа өзгерістер тосып тұр. Кешенді тестілеуден құлап қалғандардың құжаты былтыр 20-маусымнан бастап қабылданған. Ал биыл 1-20 маусым аралығында қабылдануда. Құрманғали Рахымберді-ұлы «талапкерлер құжат тапсыру уақытынан кешігіп қалмаса екен» дейді.

немесе

қоғамдық көлік мәдениеті қашан түзеледі?

...Сағат кешкі 19:30 шамасы. «Дархан» автовокзалы аялдамасынан №84 бағыттағы қоғамдық көлікке мініп едік. Үйге жеткенше «тар жол, тайғақ кешуді» бастан өткердік. Автобус жүргізушісі үш аялдамадан кейін жолаушыларды артында келе жатқан көлікке ауыстырды. Мұның себебін техникалық ақау деп түсіндірді өзі. Әрі қарай да осы жағдайға куә болдық. Жүргізуші «Мега» сауда үйі аялдамасында тағы он минут күттіріп қойды. Сөйтсек, оның да автобусы бұзылғанға ұқсайды. Амал жоқ, үшінші автобусқа ауысып, ақыры үйге де жеттік-ау.

Тәртіпсіз жүргізушілер жұмыстан қуылды

БАҚ беттерінде, әр түрлі жиын-жиналыстарда қоғамдық көлік мәдениетін көтеру жиі айтылып жүр. Түзелсе деген шырыл ғой. Жүргізушілердің де, кондукторлардың қоғамдық ортада тәртіп сақтауы – өзекті мәселеге айналғаны қашан?!. 

«Шымкент қаласының 2020 жылға дейінгі әлеуметтік-экономикалық даму Тұжырымдамасына» сәйкес, қоғамдық көлік қызметі жаңа сатыға көтерілуі тиіс. Мегаполис шаһарда қоғамдық тәртіп, адамдардың қарым-қатынасы жоғары мәдениеттілікке жетпек ләзім. 

Қуантарлық жағдайлар да бар. Жолдар жөнделіп, автобустар жаңарды. Көлік компанияларының бәрі де бірыңғай формамен қамтылған. Қала әкімінің тапсырмасына сәйкес, биыл қалаға 230 жаңа автобус әкелінеді. Шалғайдағы, жолаушылар ағыны төмен шағынаудандарына қатынайтын 10 әлеуметтік маңызы бар бағытта 100 автобус жүрмек. Бұған мемлекеттік бюджеттен көмек беріледі. Автобустардың алғашқы легі маусым айында келмек. 

Жалпы, қалада күнделікті 430-450 мың жолаушы қоғамдық көлік қызметін пайдаланады. 29 көлік компаниясы тұрғындарды 75 бағыт, 1200 кесте бойынша тасымалдайды. Бұл – ауқымды қызмет. Мәселеге байыппен қарасақ, негізінен, тәртіпсіздіктің басты себебінің бірі – жұмысқа салғырт қарауынан болып тұр. 

Қоғамдық көлік те – көпшілік орын. Оның да өз мәдениеті, өз тәртібі бар. Барлық іс-қимылымыз көпшіліктің көз алдында. 

Таяуда ғана № 84, 92 бағыттағы қоғамдық көліктің жүргізушілері жаға ұстасып қалып, екеуі де жұмыстан қуылған еді. 

Қала әкімінің тапсырмасына сәйкес, 1 наурыздан бастап аялдама атауларын дұрыс, мәдениетті түрде айту, көше аялдамаларында айқайламауға тапсырма берілген. Тапсырмалардың орындалуы қалай? Қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімінің сектор меңгерушісі Наурыз Сүгірәлиев бізді біршама жағдайлардан хабардар етті. Ұсыныстарын да тыңдадық. 

– Тапсырмаға сәйкес, рейдтік іс-шаралар өтіп жатыр. Қоғамдық тәртіпті бұзған 15-ке жуық кондуктор жұмыстан шығарылды. Орта жолдан тастап кететіндер де анықталып отыр. Бұл жағдай бұрынғымен салыстырғанда біршама реттелді. Компания басшыларымен де мәселені талқыладық. Жалпы, қоғамдық көліктер сағат таңғы 7.00 мен кешкі 21.00 арасында жүруі керек. Заңға сәйкес, жалпы жоспарланған бағыттың 70 пайызын орындаса, ол дұрыс болып есептеледі. Тиісінше, 20.00 мен 21.00 аралықта да 70 пайыз жүргізу мәселесі талқыға түсіп жатыр. ҚР Инвестициялар және даму министрлігі Көлік комитетінің басшыларына өз ұсынысымызды айттық, – дейді сектор меңгерушісі. 

Тағы бір айта кетерлігі, қала әкімдігі қоғамдық көліктердің уақытылы бағытқа шықпауы, кестеден кешігу себебіне байланысты 13 компания арасында келісім-шартты бұзған. Бұл компанияларға тиесілі 8 бағыттың ісі дәл қазір сотта қаралып жатыр. Алты бағыт бойынша келісім-шарт қайта түзіліпті. Он жылға созылған келісім бойынша енді компаниялар 120 күн ішінде бағыттарды түгел дерлік жаңартуы тиіс. Талап осындай. Орындамаса, келісім-шарт қайта бұзылады. 

Неге Нәзір Төреқұлов көшесі демейміз?

Қалада көлік компанияларының бәрі жекеменшік. Жұмысқа кімді алатындары өздерінің еркінде. Кондукторларға деген талапты да күшейтіп жатыр-ау. Бірақ...

Аялдамаларды хабарлаудағы тіл тазалығына деген құрмет кемшіндеу түсіп жатыр. Баяғы жартас, сол жартас әлі де... Қазір де «Карл Маркс», «Баумана», «Некрасова», «Полторацкий» деп айтудан арылмай-ақ тұр. Рысқұлов көшесін Рысқұлова дейтін сабаздарды қайтерсің?...Карл Маркс көшесі – М. Х. Дулати, Некрасов көшесі – Нәзір Төреқұлов, Попов көшесі – Ақназар хан, Полторацкий көшесі – Илияев көшесі аталғанына жиырма жылға жуықтады. Бірақ біз әлі күнге дейін ескі сарыннан айырылмай келеміз. 

Ойланатын жағдай. Тыл ардагері Өркен Әбдіреев көптен бері осы мәселені көтеріп жүр. Қоғамдық көліктердің басшыларымен де жиі кездеседі. Кондукторларға да ескертеді. Бірақ, нәтиже жоқ. 

– Аялдамалар қазіргі қазаққа еңбегі сіңген азаматтардың атымен аталады. Бұл – өте қуантарлық. Бірақ оны дұрыс атамайтынымыз ұятты жағдай. Аялдамалардың атауын толық, қатесіз айтуға не кедергі? Оған мысал жеткілікті. Мәселен, «Мардан Сапарбаевтан түсетін кім бар?» дейді. Ұят емес пе?! Арыстай азаматты қорлау ғой бұл. «М. Сапарбаев аялдамасынан түсетін кім бар?» деп неге толық хабарламайды? Қаламыз тек көркейіп қана қоймай, елімізге қазақылық жағынан да үлгілі болса екен», – дейді ардагер. 

Жалпы, Ономастика комиссиясы бекіткен көше атауларын толық айту талабы қойылған. Мәдениет және тілдерді дамыту бөлімі кездесулер, семинарлар ұйымдастырып жатыр. Енді бұдан қорытынды шығару керек.

Электронды билет жүйесіне көшетін кез келді

Келешекте электрондық билет жүйесі енгізіледі. Технологияның дамыған заманында бәрібір осыған көшуге мәжбүрміз. Ондай жағдайда қоғамдық көлік қызметіндегі мәдениетіміз де артуы тиіс. Заман талабы осы. 

Бүгінде Астанада мәдениеттілікті көтеруге арналған мемлекеттік мекеме құрылыпты. Сол жерде кондукторлар, жүргізушілер оқытылып жатыр. Қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі мамандарының айтуынша, бізде де осындай оқу орындарын ашу көтерілген. Өкінішке қарай, бұл мәселе шешімін таппаған. Ол – әзірге болашақтың ісі.

Электрондық жүйе туралы айқанда, бізде әзірге кей автобустарда дыбыс зорайтқыштар ғана бар. Оның өзі тіптен аз. Жалпы, электронды билет жүйесі енгізілген жағдайда кондукторлардың қызметіне сұраныс болмайтыны тағы айқын. Бірақ мамандардың пікірінше, бұл жүйеге көшуде кондукторлардың қызметінен түбегейлі бас тарта алмаймыз. Олай істесек, бір жарым мың кондуктор жұмыссыз қалмақ. Әрі екі тарапқа да кедергісі тиетін сыңайлы. Бұл мәселеде кейбір тұрғындардың жолақысын төлемей кететіні кездесіпті. Ал кондукторлар ақы төлеуге міндеттейді.

Қоғам болып атсалысатын мәселе

Тіл жанашыры Қабыл Дүйсенби «Шымкент келбеті» газетінде тіл тазалығына қатысты дүркін-дүркін мәселелер көтергенін көпшілік ұмыта қойған жоқ. Коммунистермен, кертартпалармен күресе жүріп, көше аттарын өзгертуге қажыр-қайратын жұмсаған. Қабыл Тұрарұлы 90 жылдардан бастап Шымкент қаласындағы мемлекеттік тілдің ахуалын жақсартуға сүбелі үлес қосты. Ол кісінің табандылығының арқасында (1993-2001 жылдары қалалық ономастика комиссиясының хатшысы болған) қаладағы 600-ден астам көшенің атаулары қайта аталыпты. 

Бізге де осындай өз қаламызға деген жанашырлық керек. Қоғамдық көлік саласындағы мәселелерді шешуге әрбіріміз үлес қосуға әрекеттенсек. Тәртіпсіздікке куә болсаңыз немесе дұрыс хабарланбаса, сіз де де өз қайратыңызды танытыңыз. Орынды ескерту жасап, жөн сілтеңіз! Мұндай мәселеде әрбір азаматтың бойынан мемлекетшілдік, ұлтжандылық байқалып тұруы керек. 

Қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөліміндегі бұл мәселеге жауапты төрт адам, диспетчерлік қызметінде он екі адам қайсыбір келеңсіздікті реттеп үлгереді? Мінекей, қоғам болып атсалысатын кез келді.

P.S. Кеше таңертең №84 бағытқа міндік. Аялдамаларды айқайлап хабарлау тиылыпты. Жұмысқа келгенше даңғаза музыка да қойылған жоқ. Жолаушылардан да ешқандай өкпе-реніш, шағымын естімедік. Кондуктор жігіт Азамат Әшенов аялдамалардың бәрінің қазақша атауын жатқа біледі. Жұмысты бастағанына екі ай болыпты. № 2 колледжде құрылыс мамандығы бойынша білім алған. Көптен бері айтылып жүрген сын-ескертпелерден қорытынды шығаруға ниетті. 
Шынтуайтында, жолаушыларды тасымалдау қиын да жауапты сала. Таң қылаңдап атқаннан, қас-қарайғанға дейін қала тұрғындарына қалтқысыз қызмет ету ауыр еңбек. Дегенмен, қоғамдық ортада жауапкершілікке көңіл бөлуді де ұмытпаған жөн.

Таң рауандап атып келеді. Түні бойы Мәнсия апай көз ілген жоқ. Төсегінен тұрып, үй қабырғаларына үреймен көз тастады. Бір ғасыр бұрын салынған баспананың қабырғалары ашылып, төбесі ажырап тұр. Уақытша қойылған тіреуіштерге кепілдік жоқ. Кез келген сәтте құлауы ықтимал. Зейнеткер Мәнсия Алданованың бұл үйде тұрғанына 40 жылға жуықтапты.

Тозығы жеткен үйдің мәселесі жетерлік. Жылу құбыры шіріп, екі рет жарылған. Терезелері мүлдем жабылмайды. Жел болса ысқырып, азынап кететін ескі үйде тұратын зейнеткер жайбарақат отыра алмайды. Жел сілкінісі, жауын-шашын кезінде уайымы күшейіп, жанын шүберекке түйеді. Күн сайын үй басып қала ма деген қорқынышпен өмір сүреді.

28 адам тұрғын үй кезегіне тіркелген

Түркістан көшесіндегі №14 екіқабатты үй 1936 жылы салынған. Мұнда 13 пәтер бар. Қазір қауіпті баспанада 6 отбасы тұрады. Жеті пәтерде коммерциялық нысандар орналасқан. Пәтерде тұрып жатқандардың көбісі зейнет жасындағы қариялар мен балалы отбасылар. Тозығы жеткен үй жөндеуге жарамсыз. 

– Отбасымда 11 жан бар. 3 пәтерлі бөлмеде тұрамыз. 2015 жылы үй кезегіне тіркелдік. Бірақ қашан алатынымыз белгісіз. Апатты үй құлап, астында қаламыз ба деп қорқамын. Балаларым мен немерелерімді ойлап уайымдаймын. Уақытша тұрып, паналайтын жеріміз де жоқ. Мұнша адаммен қайда баратынымды білмеймін, – деп шағынады Мәнсия Алданова. Мұндағы тұрғындар жерге кіріп, шөгіп жатқан үйге алаңдаулы. Бірақ олардың бұдан өзге баспанасы да, көшіп баратын жері де жоқ.

Тұрғын үй инспекциясының мәліметіне сүйенсек, бүгінде қалада апатты деп танылған 2 үй бар. Олар Түркістан көшесіндегі №14 және Абай даңғылындағы №9 үй. Мұндағы жарамсыз деп танылған үйде екі тұрғын ғана тұрады. Дегенмен қауіпті үй иелері баспана кезегіне тұрған. Аудан әкімдігі мен тұрғын үй инспекциясы бөлімі тұрғынжайды босату туралы ескерту де жасаған. Қалалық тұрғын үй қатынастары бөлімі коммуналдық тұрғын үй секторының меңгерушісі Жұлдызай Ордабекованың айтуынша, 3 тұрғын үй кезегіне тіркелген. Ал жалпы апатты үйлер бойынша бүгінде 28 адам үй кезегінде тұр.

Көңіл түсірген қауіпті үйлер...

Ескі үйдің иелеріне жаңа пәтер беріле ме? Бұл тұрғындардың көкейінде жүрген маңызды, өзекті сауалдар. 

Қала жылдан жылға үлкейіп, әдемі ғимараттар, көпқабатты үйлер салынып, көшелер жөнделіп жатыр. Экологиялық тазалық, технологиялық жетістік кез келген нысаннан сезіледі. Абаттандырылған аулалар, қала мен табиғаттың үйлесіміне сай тұрғын үйлер қандай?! Қараған адамның көзі тояды. Халық серуендейтін демалыс орындары мен саябақтар да көп. Бірақ әлі де Шымкент көшелерінде қауіпті үйлердің бары қынжылтады. Қауіпті баспаналардың көбісі Абай ауданы аумағында орналасқан. Мәселен екі қабатты ескі үйлер Абай, Театральная, 1 мамыр, Ш. Қалдаяқов, Кремлевская көшелерінде жиі кездеседі. Сондай-ақ Майлин, Қазыбек, Түркістан, Володарский, Тоқаев, Нұрпейісов, Жылқышиев көшелерінде ескірген үйлер бар. 

Бүгінде 1934, 1938, 1940 жылдары салынған 36 үй жөндеуге келе ме? «Хрущевка» және «ленинградтық» деп аталатын бес қабатты үйлердiң пайдалану мерзiмi өтіп кеткен. Яғни осы кезеңдерде салынған үйлердің тозығы жетіп тұр. 

– Бізге тұрғындардан өтініш көп түседі. Алайда апатты үйлердің анықталғаны жайында мәліметтер жоқ. Әзірге екі үй апатты деп танылған, – дейді қалалық тұрғын үй инспекциясының бас маманы Бақытжан Сарбасов. 

Алайда Шымкентте сейсмикалық нығайтуды қажет ететін үйлер жетерлік. Биыл қалада 6 үйге қайта нығайту жұмыстары жүргізіледі. Олар А. Асқаров көшесі №29, Б. Момышұлы көшесі №23 а , Бауыржан Момышұлы көшесі №8\8, Володарский көшесі №5, Әлімқұлов көшесі №26 және Қаратөбе тасжолындағы №34 үйлер. Ал 2016 жылы 4 үйге сейсмонығайту жұмыстары жүргізілген болатын.

«Ескі үйлерді сүру» жобасы қажет

Шымкентте ескі үйде қанша халық өмір сүріп жатыр? Ол үй тұруға жарамды ма? Әлі күнге қалалық тұрғын үй инспекциясында ондай статистика жоқ. Қала әкiмдiгінің назарындағы басты жұмыстардың бiрi – ескi үйлерді жаңалау. Ол үшiн қала әкімі Ғ. Әбдірахымов «Шаңырақ» бағдарламасы жобасын әзірлеуді сала мамандарына тапсырған болатын. Бағдарлама аясында ескі, сапасыз соғылған апатты үйлер анықталуы тиіс. Егер бұл шаралар өз кезеңiмен жүзеге асса, қауіптің сейілетіні сөзсіз.

Той – халықтың қазынасы. Той – дәстүр, той – сыйластық. Қазақ халқының мәдени өмірінде той ықылым заманнан бері маңызды орын алады. Әрбір қуаныш сәтін көпшілікпен бірге атап өту игі дәстүрге айналған. Ал Исламның ізгі амалдарын негізге алар болсақ, қазақтың байырғы «қарыздансаң да, той жаса» тәмсілі шариғат заңдылықтарына толық сай келе бермейді. Облыстық Орталық мешіттің найб-имамы Бекайдар Әміремен сұхбатымыз осы тақырып аясында өрбіді.

– Бекайдар Төлжанұлы, қазақтың байырғы дәстүрінде той – тағылым түйетін, тектілікке баулитын тәлім-тәрбие мектебі ретінде қалыптасқан. Асыл дініміздегі амал-шарттар осы дәстүрмен қаншалықты сәйкес келеді?

– Атамыз қазақтың «той десе, қу бас домалайды» дейтін тәмсілінің өзі біздің ұлтымыздың ежелден келе жатқан дархандығын, бар жиған-тергенін тек қуанышқа шашатындығын танытады. Осы орайда, халқымыз негізінен шілдехана, сүндетке отырғызу, мүшел тойы, келін түсіру, қыз ұзату секілді тойларға ерекше көңіл бөлген. Мұның бәрі де ішімдіксіз, дау-дамайсыз өткен. Ұлттық өнерге, күрес, бәйге, көкпарға ерекше назар аударылатын. Осы қуаныштардан үлкенді-кішілі қауым тағылым-тәлім алатын. Жеңімпаздарға сый-сияпат жасалатын.
Ал қазір ше? Тойдың да, қуаныштың да мән-маңызы басқаша. Баланың шырылдап дүниеге келгенінен бастап, үлкен азамат болып қалыптасқанға дейінгі кезеңін алып көрейікші. Нәресте перзентханадан шығарылғаннан бастап, оны «жуу» басталады. Жылда оның туған күні атап өтіледі. Шілдеханасы, тілашары, мектепке баруы, аттестат алуы, оқуға түсуі тағы бар. «Елу жылда ел жаңа, жүз жылда қазан» дегендей, халқымыздың тұрмыс-тіршілігінің түбегейлі өзгеруіне сәйкес, той өткізуде де жаңа сипат орын алды. Оның жағымды тұстары да баршылық. Дей тұрғанмен, тойды ұйымдастыру мәселесінде ойластырарлық мәселелер аз емес.
Қазір біздер тойхана салып, той жасаудан жалықпайтын халық екенімізді күллі әлемге паш етіп келеміз. Халқымызда «қойып ішсе қой қалады, тыйып ішсе тай қалады, қоймай ішсе не қалады» дейтін нақылы бекер айтылған сөз емес. Бұл өз кезегінде, дарақы мырзалығымызға қатысты негізгі сын болмақ.

Қазіргі тойларда астамшылдық шаш етектен. Шақырылатын қонақтардың саны шарықтап, 500-600-ден асып жығылатынға жеттік, ішімдіктерге «құрметті орын» беріліп жатады. Өзге өңірлерден, көршілес елдерден әнші шақырту да таңсық болмай қалды. Ал шариғатта: «Ақиқатында, аса қасиетті неке – ең аз шығындармен жасалған неке», – деп айтылған.
Бұл жерде, Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) бізге қасиетті неке құрудың шарттарын табыстап кетті, ал біз болсақ оны елемей, ұлымыз немесе қызымыз үшін ерекше мәні бар күн деп қымбат той жасауда бір-бірімізге дес бермей келеміз. Өсімқорлық ауыртпалығын артқан, Алла мен Оның Елшісі (с.ғ.с.) лағынет еткен той мұсылман адам үшін қалайша ерекше бола алады?
Ысырап дегеніміз мал-мүлікті жою, зая кетіру, пайдасыз халге түсіру, дінге және дүниеге пайдалы болмайтын түрде жұмсау деген сөз. Ысырапшылдыққа жол бермеу жайлы Құран Кәрімде былай баяндалады: «...Жеңдер, ішіңдер әрі ысырап етпеңдер. Ақиқатында, Алла ысырап етушілерді жақсы көрмейді» және де «Негізінде, ысырапшылар – шайтанның ағайындары. Ал шайтан Раббысының игіліктерін мүлдем мойындамайды».
Той-томалақтағы түрлі дарақылық пен даңғазалыққа жол беру секілді жөнсіздік бүгінде өз шешімін таба қойған жоқ. Тойдың сәні дастархан деп ұғатын халықпыз. Барымызды аямай ортаға саламыз. Той дастарханын жасаудың үлгісі мөлшерсіз, өлшемсіз болып, «шашылудың» түріне айналып, қалтамыз көтере бермейтін жайсыздыққа ұшырауда. Қаншама адамдар киер киім мен ішер асқа зәру болып отырған мына қоғамда өрескел әрекет жасағанымыз жөн емес.
«Дарақы мырзалықтан сарабдал сараңдықтың өзі артық» демеді ме дана бабаларымыз. Қазақтың той-томалағындағы артылған аспен тағы да бір той атқаруға болатын жағдай жиі кездеседі. Бұл – барып тұрған жөнсіз ысырапшылық. Асқа деген мұндай кесірлікті ашаршылық шақыратын жаман ырымға жатқызып, «рәсуаға ұшыраған астың обалы бар» деуші еді көпті көрген бұрынғы ақсақалдарымыз.

– Дүркіретіп той жасаудың дүбіріне ілескен жастар арасында «алдымен жағдайымды жасап алайын, сосын асықпай отау құрамын ғой» дейтіндер кездесіп жатады. Бұл ұстаным қаншалықты дұрыс?

– Алла Тағала әлемдегі барша жандыны жұп етіп жаратқан. Әрбір тіршілік иесі тек қана өзінің жұбымен ғана жарасымды. Қазақ «жалғыздық тек Жаратқанға жарасқан» деген. Сондықтан, адам баласы да өз теңін іздейді. Өз отауын тігіп, өзінің шаңырағын көтеруді көксейді. Алла елшісі (с.ғ.с.): «Адам баласын бақытты ететін де үш дүние, сондай-ақ, адам баласын бақытсыз ететін де сол үш нәрсе. Адамды бақытты ететін бұл: Ізгі әйел, жайлы үй және жақсы көлік», – дейді. Атам қазақ та «бірінші байлық – денсаулық, екінші байлық – ақ жаулық» деп тектен-тек айтпаса керек.
Бұл жайлы сұрағандарға хазіреті Әбу Бәкір (р.а.): «Алланың сендерге неке жайында айтқан әміріне бой ұсыныңдар. Сонда Алла сендерге уәде еткен кеңшілігін, молшылығын береді» деген,
«...Егер олар кедей болса, Алла оларды кеңшілігімен байытады. Алла – мейірімі кең, толық білуші» аятын оқыған екен. Расымен де, «Бас екеу болмай, мал екеу болмайды». Отау тігіп, шаңырақ көтеру – ризық-несібенің молаюына және жақсылық есіктерінің ашылуына бірден-бір себеп болады. Ұзақ жылдар қаржы жинаумен уақыт өткізген дұрыс емес. Сонымен бірге, отбасын асырай алатындай ер азаматқа тән бір мамандық немесе кәсіп иесі болуы тиіс.
Қазақтың салт-дәстүріне сәйкес, жора-жоралғыларын алып қарайтын болсақ, үй тоғыз, құда тоғыз, қалыңмал, сүт ақысы, тағы басқалары бүгінгі жастардың басын сеңдей соқтыратыны бар. Ал шариғатқа келсек, ер азамат өзінің қалауы түскен бойжеткенге мәһр тарту етіп, шағын дастархан жайғаны, үлкендердің бата-тілектерін алғаны жеткілікті. Ал әлеуметтік жағдайын себеп етіп, үй болуға асықпаудың өзі – үлкен сорақылыққа жатады. Бұл жөнінде, Мұхаммед пайғамбар (с.ғ.с.): «Үйленуге мүмкіндігі бола тұрып, үйленбегендер – менің үмбетімнен емес», – дейді.

– Осы орайда, мешітте неке қидырған кезде қалыңдықтан «неке сыйлығына не қалайсыз?» деп сұралатын мәһр ұғымын кеңінен түсіндіре кетсеңіз...

– Неке сыйлығы – мәһр делінеді. Құран Кәрімде: «Әйелдердің мәһрін (қалыңмалын) ықыласпен беріңдер...» делінген.

Некелесу кезінде қалыңдыққа берілетін бағалы бұйым өз кезегінде, қызға қымбат естелік болып қалатыны сөзсіз. Шариғатта мәһр мөлшерін айнымайтындай етіп бекітпеген. Мұның сыры адамдардың барлығы материалдық тұрғыда тең бола бермейді. Сонымен қатар, күн көру деңгейінің өзі әр өңірде әр түрлі. Бұл жайында хадисте «Жақсы әйелдің мәһрі жеңіл, некесі оңай және мінезі көркем болады. Жаман әйелдің мәһрі қымбат, некесі қиын және мінезі жаман болады» – делінеді.

– Тойды ұйымдастыру барысында нені назарға алған жөн?

– Бүгінгі той өткізу дәстүрін алып қарайтын болсақ, барлығы да бір сарында, бірсыдырғы өтіп жатқанын аңғарар едік. Тойшы қауым той иесіне «қуаныш ұзағынан сүйіндірсін, той – тойға ұлассын!», – дегенге саятын өздерінің игі тілегін білдіріп жатады. Ондағы ең негізгі кемшілігіміз – дастарханға спирттік ішімдіктерді қоюымыз. Бұған дейінгі ата-бабаларымыздың тойында спирттік ішімдік болмаған. Еліміз Тәуелсіздік алғаннан кейінгі тұстағы тойда біртіндеп ішімдік мәселесін шектеп, тоқтатып, мұсылмандық жөнге келуіміз – құптарлық, қуантарлық жайт.
Дегенмен, кейбір арақ қойылмаған жиын-тойларға келген көпшілік қауым: «Бұл той ма, құдайы ма өзі?!», – деп күңкілдеп жатады. Той дегеніміздің өзі шариғатта Аллаға шүкірлік ету, үлкендердің ақ батасын алу деген ұғымға сай келеді. Ішімдік қойылған жерге жиналып, біздер қалайша бір Алладан тілек тілей алмақпыз?!. Айтылған бата-дұғаларымыз қалайша қабыл болмақ?!. Қайта, Алладан сұрағанымыз кері кесір болып тимесіне кім кепіл? Өмірлік отау құрған жас жұбайларға қандай өнеге айтпақпыз? Әлгіндей күңкіл сөздер той иелерін еш алаңдатпауы тиіс. Себебі, ертеңгі күні ненің адал, ненің бұрыс екенін бізге адам таразысы емес, Ислам таразы анықтап беретінін естен шығармағанымыз абзал. Алла Тағаланың берген перзенті ер жетіп, бір басы екеу болып жатқанда той иесі соған шүкірлік айтуы керек.
Тағы бір ескере кететін нәрсе, бүгінде жұбайлық өмірге жаңа аттап отырған көпшілік жастар той қарсаңында серуенге шығып, асыл уақытын текке сарп етіп жатады. Осы орайда, некесін қидырған жастар мұқтаж адамдарға жаңа киімдер таратып беріп, оларды тойындырып, алдағы жаңа өмірлерін ізгі амалдардан бастаса, сол құба-құп болар еді.
Тойдағы тағы бір кемшілік – ертеректе той-томалақта, басқа да алқалы жиындағыдай, кім болса сол көп алдына шығып сөйлей бермейтін. Әулеттің беткеұстар ардақтыларының ғана осындай думанды да мәртебелі той-тамашада ізгі тілектерін жеткізуші еді. Бүгін де біздер той иесін асыра сілтеп, мақтай жөнелмей, көпті көрген көнекөздердің, ел ардақтыларының қазақы тәлім-тәрбиеге бастайтын ойлы да мәнді, көкейге қонымды ұлағатты өсиеттерін естуді дәстүрге айналдырсақ, зор ғанибет сол болар еді.

– Әңгімеңізге рахмет!

Оқу жылының басында облысымыздағы білім ордаларының басшылары ашық әкімдік жобасы аясында тағайындала бастады. Сол кезде жұрттың көкейінде «бұл жоба жең ұшынан жалғасқан жемқорлықты түбірімен жоюға жол аша ма?!» деген сауал қалып қойып еді. Осы уақытқа дейін конкурстық комиссия жұмысының негізінде 12 мектеп пен 8 балабақша басшылары тағайындалып үлгерді.

КӨП АСҚАНҒА – БІР ТОСҚАН

Алайда, оқу орындарының басшыларын конкурспен тағайындау, сондай-ақ педагогикалық кадрлардың біліктілігін арттыру процедураларын жүргізу кезінде, балабақшаларда орындарды үйлестіру кезінде жемқорлық деген жегіқұрт араласуда. ҚР Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл Агенттігінің ОҚО бойынша департаменті басшысының орынбасары Айбек Шілманов 2016 жылы агенттікке 317 арыз келіп түскенін, оның 63-і, яғни, 25 %-ы білім саласы бойынша жазылғанын айтады. Күніне жоқ дегенде, 2-3 білім саласына қатысты арыз-шағым түседі екен. Арызданушылардың басым көпшілігі мемлекеттік сатып алу, Еңбек Кодексін бұзу, т.б. теріс қылықтары бойынша шағымданған. 11 адам (4 мектеп, 4 колледж директорлары мен 3 аудандық білім бөлімінің басшылары) – қылмыстық, 5 адам – тәртіптік жауапкершілікке тартылған. Атап айтар болсақ, Мақтарал ауданындағы Пушкин атындағы орта мектептің, Ордабасы ауданындағы Тәуке хан атындағы орта мектептің, Түркістандағы Мұса атындағы орта мектептің, Леңгір қаласындағы жалпыға арналған орта мектеп директорларының сыбайлас жемқорлыққа жол бергені анықталып, ісі соттан өтіп, бас бостандығынан айырылған. 

Ә.Қастеев атындағы өнер және дизайн колледжі мен Шымкент политехникалық колледжінің директорлары да жемқорлыққа жол беру фактісімен ұсталған болатын. Бұл туралы облыстық білім басқармасы басшысының міндетін атқарушы Ержан Бұрханов айтып берді. Екі директордың да ісі бойынша сот шешімі шығып, жұмысынан босатылған. Шымкент политехникалық колледжінің директорына 90 млн, Ә.Қастеев атындағы өнер және дизайн колледжінің директорына 12 млн теңге айыппұл салынып, «өмір бойы білім саласында қызмет атқаруға болмайды» деген ұйғарым жасалған. 

Айбек Ақбергенұлы сыбайлас жемқорлыққа қатысты соңғы кезде орын алған жағдайларды кеңінен әңгімеледі. 

ОҚО бойынша 11 адам (4 мектеп, 4 колледж директорлары мен 3 аудандық білім бөлімінің басшылары) – қылмыстық, 5 адам – тәртіптік жауапкершілікке тартылған.

– Әр азаматтың теріс қылығы қоғамға кері әсер ететінін түсінетін уақыт жетті. «Сыбайлас жемқорлыққа байланысты 100 жиналыс өткіздік, 1000 мәлімдеме жасадық» деген жарнамалар түк те нәтиже беріп жатқан жоқ. Өйткені, біздің сана-сезіміміз солай қалыптасып кеткен. Әйтпесе, Президенттің пәрменімен қаншама мемлекеттік бағдарлама қабылданып жатыр. Сеніп тапсырған адамның өзі ақша жымқырады немесе тамыр-таныстыққа жол береді. Мемлекеттік орган қызметкерлері мұндай жағымсыз әдеттен аулақ болуы керек, - деді Айбек Ақбергенұлы. 

Оның айтуынша, Білім басқармасында оқу ордаларының басшыларын іріктейтін бір емес, үш конкурстық комиссия құрылған. Оның қайсысы заңды, қайсысы заңсыз?! Біліктілік талаптарына сай келмейтін адамдардың директор болып тағайындалуы бұл жүйеге зерделеу, талдау керектігін қажет етеді. Бұл – бүгінде Білім басқармасындағы ең үлкен проблемалардың бірі. Одан кейін оқу ордаларында әр түрлі жағдайларда ақша жинау, оқытушыларға сыйлық жасау фактілері де күн тәртібіндегі көкейтесті мәселе.

АДАМИ ФАКТОР АРАЛАСПАСА...

ОҚО білім басқармасы басшысының міндетін атқарушы Ержан Бұрханов агенттік басшысының сөзін құптай отырып, дәйекті пікірін ортаға салды. 

– Негізі, мұғалімдердің өздері сыйлық жинамайды. Біз айта-айта олардың үрейлері ұшқан. Сыйлықты ата-аналардың өздері ұйымдастырады. Білім министрі Е.Сағадиевтің көзқарасы «ата-аналар мектепке көмектесуі керек» дегенге саяды. Мектеп директоры ата-аналардан түскен қаржының жаратылуы туралы арнайы кеңестің алдында жылына 2 рет есеп береді. Ағымдағы жөндеуден бастап ұсақ-түйек жұмыстарына дейін көмектескісі келген ата-аналардың қаржысы мақсатты түрде жұмсалмақ. Бұл туралы арнайы бұйрық та қабылданды, - деді Ержан Мырзаханұлы. 

Ал қалалық білім бөлімінің басшысы Жанат Тәжиева агенттік басшысының өткір сынын оң қабылдап, бұл бағытта кешенді шаралардың жүргізіліп жатқанын хабардар етті. «Білім саласының қызметкері ретінде мұғалімдерге сағат бөліп беру, балабақшаға орналастыру кезінде адами факторлардың орын алатынын мойындаймын» деген қаланың Бас мұғалімі мәселені шешу үшін 4 бағыт бойынша жұмыс атқарылып жатқанына тоқталды. 

– Шымкент қаласы әкімдігі мен білім бөлімі бірігіп ашық әкімдік құрды. Ол комиссияның құрамында 14 адам бар. Осы 14 адамның жеке әңгімелесуінен кейін 12 мектеп пен 8 балабақша басшысы тағайындалды. 

Енді ата-ана үйде отырып-ақ, ашық әкімдік арқылы баласын балабақшаға орналастыра алады. «Электронды балабақша» жүйесі маусым айынан бастап іске қосылмақ. Бұрын балабақша кезегін 3 жыл күтсе, ендігі 3-ақ аптаның ішінде бөбекжайға орналастыра алады, - дейді Жанат Арысбекқызы. 

Оның айтуынша, білім бөліміне пара беру фактілері бойынша арыздар түскен. Енді ата-аналар балабақшаға balabaqsha.shymkent.edu.kz арқылы, ал мектепке mektep. shymkent.edu.kz электронды жүйесі арқылы ешқандай адами факторсыз тіркей алады. Бұл жүйелердің мақсаты – білім мекемелерін (білім сапасын, материалдық базасы және т.б. мәліметтерді сайттан көру) таңдау мүмкіндігі; ашықтық, әділдік қағидаларын сақтау; халыққа қолжетімділік мүмкіндігін ұсыну, көптеген қажетсіз комиссиялар мен қағазбастылықтың алдын алу.

СЫЙЛЫҚ СЕРГЕЛДЕҢГЕ ТҮСІРМЕСІН

Енді мұғалімдер t-hunter.kz сайты арқылы ашық іріктелмек. Жұмыс іздеп жүрген мұғалімдерге білім бөлімі тарапынан бос орындар shymkent.gov.kz ресми сайтына жарияланады. Әрбір үміткер осы сайт арқылы тиісті кестені толтырып, онлайн тест тапсырады. Тесттен өткен үміткер мекеме басшысы, білім бөлімінің өкілі, мектеп жанынан құрылған қамқоршылық, ата-аналар кеңесі, қоғамдық ұйымның өкілі және БАҚ өкілдерінен құрылған комиссия отырысының әңгімелесу кезеңінен қала әкімдігі жанынан құрылған «Халықтық кеңседе» әр мүшесі электронды түрде дауыс беру арқылы өтеді. 

Комиссия мүшелерінің электронды түрде берген әрбір дауысы веб сайтта көрінеді. Директор ең көп дауыс жинаған үміткерді қорытынды ұсыныстар негізінде жұмысқа қабылдауы тиіс. 

Бүгінгі күнге дейін электронды жүйе бойынша 96 конкурс өткізіліп, 81 қызметкер жұмысқа орналасқан. 

Мұғалімдердің біліктілік категориясын көтеру, мемлекеттік аттестация, есеп тапсыру да электрондық жүйеге өтуде. Осылайша сыбайлас жемқорлыққа жол бермеу әрекеттері жасалынып жатыр. 

– 2017 жылы Білім бөліміне 56 млрд теңге бөлінген. Балаларға білім беру мен құжат мәселелерінен өзге, біздің бөлімге мектеп асханасының жұмысын үйлестіру де кіріктірілген. Алайда, біздің мамандығымыз аспаз болмағандықтан, қателесуіміз әбден мүмкін. Сөйтіп, сыбайлас жемқорлық фактілері орын алып жатады. Осы мәселені Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі шешіп берсе, - дейді Жанат Тәжиева.

P.S. Бұдан былай мемлекеттік қызметте істейтін қай-қайсымызға да жұмыс барысында сыйлық беруге не алуға болмайды. Себебі, Заңға қайшы. Заң талаптарына сәйкес, егер сыйлық алғанымыз анықталса, онда ол сыйлық Мемлекеттік кірістер басқармасына өткізіледі де, қайта өзімізге сатылады. Сатып алғымыз келмесе, аукционға қойылады. Бұрын пара берген адам ғана сотталса, қазір берген де, алған да, арада жүрген де сотталады. Сондықтан бір-бірімізге қиянат жасамайық!

Сезімнің бәрі өлді... Ештеңе қалған жоқ!

Дүниенің төрт бұрышына әмірі мен өз мақсат-мүддесін жүргізіп жатқан төрт мақұлық бар. Олар: «Вк», «Фб», «Инста» және «Уатсап» деп аталады. Қазақ фольклорындағы «Желаяқ», «Таусоғар» секілді кейіпкерлер бұлар. Бірақ, күшпен емес, мимен жұмыс жасайды. Ақылды жұтып, сананы сығып тастауға дайын. Мақсаты да осы. 

Біз сезінуден қалдық. Ата-анамыздың дауысын естуден, олармен бетпе-бет отырып сөйлесуден де қалдық. Себебі, қазір дамыған технология осы процеске жеткізді. Бұл аяқ астынан немесе қалыпты бір мода ретіндегі болып жатқан дүние деп қарамаңыз. Бәрі сценарий бойынша кетіп жатыр...

Соңғы рет сүйіктіңізге қолыңызбен хат жазып немесе бетпе-бет кездескеніңіз есіңізде ме?! Әрине жоқ. Себебі, хат жазу заманынан қалып қойған адамның ісі. Солай қабылдатты, солай қабылдадық. Оның орнына чат арқылы сезім білдіреміз. Бірақ, шынайылық жоқ.

«Инстаграм» арқылы досыңыздың, сүйіктіңіздің, жақыныңыздың қайда жүргенін білсеңіз жеткілікті. Оған «лайк» басып «бар екенсің ғой» деген ым-ишара білдіру сізді де, оны да қанағаттандырады. Бірақ, сонша көріспеген доспен кездесу жасау, оның хәлін білу, шүйіркелесіп отырып әңгіме айту жоғалып барады. Сіз сағынасыз ба, кімді, не үшін?

Бара-бара бетпе-бет кездесу адамзат үшін жат көрінуі де мүмкін. Таңғалатын ештеңесі жоқ. Әлеуметтік желі арқылы сөйлесіп үйреніп қалған адам, бетпе-бет жүздесуге жасқануы, тіпті кездесуге қымсынуы мүмкін. Ал саусақпен сөйлесу ол үшін ең оңай жол болып қала бермек. Көздің, жүректің, тілдің жұмысын саусақ тартып алған заман. Саусаққа бағынамыз, ол не жазады соны жүректен шықты деп қабылдаймыз.

Романтика... сезім... махаббат... Бұлар болған. Әлі де бар. Бірақ, о бастағыдай емес. Қос ғашық бір-бірін көруге асығып, аңсап, ынтығып тұратын, жүздерін бір күн көрмесе тұра алмайтын сәт бұл нағыз – махаббат. Ал сіз бүгін сүйіктіңізді аңсап немесе жүзін бір күн көрмей қалатындай күйде болып көрдіңіз бе? Иә, бар да шығар. Бірақ, бәрінде емес. Себебі, оны сіз 24 сағат бойы көресіз. Қасындасыз. Ол емес, қасыңызда оның суреті, не істеп жүргені, саусақ сөздері қасыңызда. Сағат сайын көріп, жасанды бейнесіне қарай беріп, сіз сезімді де жоғалтасыз. Себебі, бұл шынайы емес.

Біз сағынудың қандай болатынын ұмытып қалдық... Сағынуға себеп жоқ. Тіпті жақындарымыз туралы ұмытып қалдық. Олардың бар екенін тек виртуалды өмір арқылы біліп отырамыз.

Бір қызық айтайын, сіздер экранға үңіліп келе жатып, қасыңыздан өткен бақытыңызды байқамай қалдыңыз. Өкініштісі, ол да үңіліп кетіп бара жатыр. 

Іздеңіз... сүйіңіз... кездесіңіз... хабарласыңыз... ескертіңіз... жанынан табылыңыз... САҒЫНЫҢЫЗ!

Марғұлан АҚАН