Шымкент келбеті

Шымкентте сауда базары өртенді. Оқыс оқиға қаладағы 11 шағынауданда орналасқан «Исатай» базарында орын алды. Төтенше жағдайлар жөніндегі департаментінің мәліметінше, өрт 2000 шаршы метр жерді шарпыған. Оның 437 метрі базар аумағына тиесілі. Түнгі сағат 01-55-те тұтанған өрт дер кезінде сөндірілді. Жалынды ауыздықтауға 23 өрт сөндіру техникасы мен 87 әскери құрам жұмылдырылған.

Қала әкімі Ғ. Әбдірахымов пен облыс әкімінің орынбасары Жақып Бөкенбаев оқиға орнына жедел жеткен болатын. Олар базардың кәсіпкерлері және сатушыларымен кездесіп, жұртшылықты сабырға шақырды.
Оқыс оқиға өңір басшысы Бейбіт Атамқұловты да бей-жай қалдырмады. Облыс әкімі өртке оранған нысандарды қайта қалпына келтірілетінін айтты.
Айта кетерлігі, тілсіз жаудан зардап шеккендер жоқ. Қазір өрттың шығу себептері анықталып, келтірілген шығындар есептелуде.

Қалада жаяу жүргіншілер мәселесін шешуде бірқатар жұмыстар қолға алынып жатыр. Әсіресе, тұрғындардың жолдан алаңсыз өтулері үшін жерасты және жерүсті өткелдері салынды. Ендігі кезекте тұрғындар да өткелдердің тазалығына салғырт қарамаса дейміз. Бүгінде мұндай нысандардың тазалығы қандай? Қаланың қай жеріне өткелдердің қажеттілігі туындап тұр? Осы мәселелерді анықтап көрдік.

Жалпы, Шымкентте 9 жерасты өткелі бар. Оның ішінде «Колос» аялдамасы мен «Дендросаябақ» маңындағы жерасты өткелдері былтыр пайдалануға берілген.

Тұрғындардың тазалыққа немқұрайлы қарайтындары аз айтылып жүрген жоқ. Бұл мәселе қала әкімі Ғабидолла Әбдірахымовтың тікелей бақылауында екені белгілі. Маңызды нысандарды күтіп ұстау, тазалық жұмыстарын жүргізу өзекті мәселе. Жалпы, жерасты өткелдерінің бәрі базар маңында орналасқан. Әзірге, жерүсті өткелі – екеу. 18 шағынаудандағы соңғы пайдалануға берілген өткелді қала әкімінің өзі ашып берген.

Қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі басшысының орынбасары Асылбек Баймырзаевтың айтуынша, негізгі базарлардың бәрінің тұсында өткелдер салынған. «Автонұр» базарын айтар болсақ, ондағы жағдайды бағдаршам реттеп тұр. 

Былтыр Мангельдин көшесі мен Темірлан даңғылы қиылысында жерүсті өткелінің құрылысы басталған. Бүгінде нысанның іргетасы ғана құйылып, құрылысының тоқтап тұруының өзіндік себебі бар. А. Баймырзаев қазіргі уақытта әкімдік тарапынан қайта жобалау жұмыстары жүргізіліп жатқанын айтады. Мердігер компания – «Алаш Оңтүстік» ЖШС-і 20-шы мамырдан бастап, қайта жұмысты жалғастырмақ. Басты мақсат – құрылысты биыл аяқтау.

Келешекте «Самал» базары маңынан да жерүсті өткелін салу жоспарланып отыр. 
Жерасты өткелдерінің қазіргі жай-күйімен танысу үшін «Колос», «Қырғы базар» маңындағы жер асты өткелін бақылап қайтқан едік.

Мұнда негізінен сауда қатарлары орналасқандықтан, тазалық жұмыстары ұдайы жүргізіледі. 
– Қызметкерлер осы жерден нәпақасын тауып отырғандықтан таза ұстайды. Өтіп бара жатқандардың кейбірі қоқыс қалдырып кетеді. Бейнебақылау қойып еді. Тәртіп біршама түзелді. Өткелдің үстінде бейнебақылау бар. Ал ішінде жоқ, – дейді сатушы Мархабат Сүттібаева. Қала тұрғыны бізге тұрғындардың тазалық мәдениетіне назар аударып, тазалыққа қатысты үгіт-насихат жұмыстарын күшейту керектігін айтты. 

Расында, қазір бұрынғыдай емес, тәртіп біраз түзелген. Темекі тұқылын тастайтындар да азайыпты. Алайда «Қырғы базар» аялдамасындағы жер асты өткелінің маңындағы заңсыз сауда қатарлары әлі тыйылмай тұрғанын байқадық. Полицейлер кеткеннен кейін қайта бұрынғы әрекетіне кірісетін пысықайлар әлі де баршылық.

Осыдан бір апта бұрын «Колос» аялдамасындағы жер асты өткелінде сауда нүктелері бой түзепті. Азық-түлік өнімдерін сатып жатыр. Күзетшісі бар. «Іші лас болып жататын. Қазір біршама реттелген. Дегенмен, әлі де жөнге келтіретін жұмыстар баршылық. Сынған қабырғаларды, сызылғандардың орнын бүтіндеп берсе», – дейді дүкенді жалға алушы Бақыт Нысанов.
18 шағынаудандағы жаңадан пайдалануға берілген жерүсті өткелі кәдеге жарап тұр. Түнде өтсеңіз шамдары жарқырайды. Тұрғындар жолды өткелден өтуге дағдыланыпты. Алайда тұрғындардың айтар уәжі бар: шағынаудан тұрғындарының бәрі биік нысанға қауіпсіз қоршау істеп берсе дейді. 
Шымкент қалалық тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық бөлімінің бас маманы Ерубай Құралбаевтың айтуынша, 9 жерасты өткелінің 5-і жеке меншікке пайдалануға берілген. Олар – «Қырғы базар», «Көктем», «Колос» аялдамасы, «Бекжан» базары және 16 шағынаудандағы жерасты өткелі. Жеке кәсіпкерлер санитарлық тазалық жұмыстарын өз тарапынан атқарады. Ағымдағы жөндеу жұмыстарын жүргізуі тиіс. 
– Жерасты өткелдерінің тазалық жұмыстары қолға алынып жатыр. Ішкі қасбеттеріне ағымдағы жөндеу жұмыстары жүргізу жоспарланып отыр. Бүгінде Төлеметов көшесіндегі жерасты өткеліне жарық шам орнату жұмыстары жүргізілді. Төлеби көшесіндегі «Қызғалдақ» сауда орны маңындағы жерасты өткеліне ағымдағы жөндеу жұмыстарына жобалық-сметалық құжаттары әзірленуде, – дейді бөлімнің бас маманы. 
Қаланы таза ұстау тұрғындардың өздеріне байланысты. Жерасты өткелдері де, жерүсті өткелдері де қала тұрғындарының қауіпсіздігін сақтау мақсатында жүзеге асып жатыр. Соған сәйкес, қала тұрғындары енді мемлекеттік нысандардың тазалығына дұрыс көзқарас танытса құба-құп.

Мемлекет басшысы жер мәселесіне қатысты комиссия құруды тапсырды. Бұл туралы Ақорданың баспасөз қызметі хабарлады.

Ақордада Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың төрағалығымен кеңес отырыс өтті. Онда күн тәртібіндегі өзекті мәселелер талқыланды.
– Халыққа ұнамайтын заңның керегі жоқ, бірақ түсіндіру керек, оны алып тастағаннан кейін ауыл шаруашылығына қандай мүшкілдік болатынын. Оны диқандар ғана біледі далада отырған, егін егіп, мал жайып отырғандар. Асфальтта жүріп айғайлағандар емес. Алдымен Үкімет жанынан бірінші вице-премьер Бақытжан Сағынтаев жетекшілік ететін комиссия құруды тапсырамын, – деді Президент.

Елбасының мәлімдеуінше, ол комиссия мемлекеттік органдар, қоғамдық органдарменен осы шаруаны талқылап, нақты түсіндіріп, Жер кодексіндегі даулы мәселелерді айқындап, Парламентке ұсыныстарды беріп, Парламентпен бірге қайтадан қарайтын болады. «Түсінбей жүрген адамдарды шақыру керек. Бұл жұмысты «Нұр Отан» партиясымен бірге, оның жанындағы демократиялық күштердің біріккен коалициясы бар, ауқымды түсіндіру жұмысын жүргізу керек. Оған барлық партия, қоғамдық ұйым, БАҚ тартылуы керек. Оны жасыратын ештеңесі жоқ. Бұл барлық ел істеп отырған экономика», – деп түсіндіріп өтті Нұрсұлтан Назарбаев.

Қуаныш АЙТАХАНОВ,
Парламент Сенатының депутаты:

– Халықтың жер мәселесіне сергек қарауын, бұл тұрғыдағы жағдаяттарға қатысты өзіндік ой-пікірлерін ашық білдіруін орынсыз деп айта алмаймыз. Өйткені, жер халықтың мұрасы, басты байлығы болғандықтан, оған алаңдауы – заңдылық. Дегенмен, жерімізді ел игілігіне, мемлекет мүддесіне тиімді пайдалану бағытында жасалған тиісті шараларға халық түсіністікпен қарауы қажет. Шетелдіктерге жер ешуақытта сатылмайды. Ол Жер кодексінде анық жазылған. Айта кетерлігі, шетелдіктерге жерді жалға беру ісі аудан, қала әкімдіктерінің құзыретіне жатпайды, бұл мәселені тек облыстық атқарушы билік жер саласы бойынша орталық уәкілетті органның келісімі негізінде ғана жүзеге асырады. Яғни, бұл шетелдіктерге белгілі көлемдегі жерді жалға беру барысында да, одан кейін де қатаң қадағалау болады деген сөз. Тағы бір айта кететін жайт, кодекске байланысты шетелдік азаматтарға ауыл шаруашылық жерін жалға берудің өзі шекара маңынан мүлде рұқсат етілмейді. Жалға берілген жерлердің одан әрі күтіп-ұсталуына келсек, бұған дейін жалға берілген жерлердің біршама бөлігі игерілмей, қараусыз, күтімсіз жатқанын көпшілік біледі. Әрине, бұл халықты түрлі ойларға жетелемей қоймайды. Сондықтан, мемлекет ауыл шаруашылығы саласындағы жерлерге жанашырлықпен қарай отырып, жерді күтіп, баптап, құнарлылығын арттырып, оны тиімді пайдалана алатын азаматтардың иеленгенін қалайды. Осыдан келіп, ауыл шаруашылық жерлерін сату және жалға беру ісі жолға қойылып отыр. Егер бір адам жер сатып алса, оған көзінің қарашығындай қарап, тиісті баптау жұмыстарын жүргізетіні анық. Өйткені, ол – өзінің жекеменшігі. Оны еріккеннен сатып алған жоқ. Жерді жалға алушыларға жүктелер жауапкершілік, талап етілер міндеттер бар. Олар мемлекеттік органдар тарапынан қадағаланып отырады. Жалпы, жерді жалға алған адам мол өнім алу үшін, оның құнарлығын арттырып, тиімді пайдаланып отыруы шарт. Олай болмаса, мемлекет ол жерді сот арқылы мәжбүрлеп қайтарып алады. Сондай-ақ ауыл шаруашылық жерін сатып алған адам өз меншігі болғанымен оны шетел азаматтарына пұлдай алмайды. Бұған заң жүзінде мүлде рұқсат етілмейді. Жалпы, жерді жалға алған азаматтарға қойылар талап біреу-ақ. Ол Жер-ананың құнарлылығын арттырып, өнімділігін көтеріп, ауыл шаруашылық өнімдерінің молшылығын жасау. Осы арада сатылатын және жалға берілетін жерлердің көлемі шектеулі екенін айтып өтейін. Ол Үкіметтің 2003 жылғы 23 қазандағы №1071 қаулысымен әрбір облыс, аудан бойынша және жердің категориялары бойынша (тәлімі, суармалы жерлер, шабындық, жайылым) нақты белгіленген. Мұның бұған дейін ұзақ мерзімге жалға берілген жерлерге қатысы жоқ. Ауыл шаруашылық өндірісіндегі субъектілерінің басым бөлігінің уақытша жалдау құқығы 2050 жылы аяқталады. Сондықтан, қазіргі уақытша пайдаланушылар жерлерінен айырылып қалады деген уайым, қауіп-пайымдаулар негізсіз. Осы жалға берген мерзім ішінде шаруалар өз жерлерін сатып аламын десе, ол жердің кадастрлық бағасын 50 пайызға арзандатып, 10 жыл көлемінде қаржысын бөліп-бөліп төлеп сатып ала алады. Жер кодексіне енгізілген нормалардың басты мақсаты – меншік құқығы арқылы жер пайдаланушылардың жердің құнарлылығын арттырудағы жауапкершілігін көтеру, жерді тиімді пайдалану және өркениетті жер нарығын қалыптастыру. Мұны халық түсінеді деп ойлаймын… Жалпы, заңның орындалуы барысында, дәлірегі, жерді сату және жалға беру үдерісінде сауатсыздыққа, сыбайластық, жемқорлық әрекеттерге жол берілмеуі қажет. Заңның бірінші кезекте қарапайым халықтың мүддесіне жұмыс істеуі қамтамасыз етілуі тиіс. Сондай-ақ, бұл тұрғыдағы ақпараттар халыққа қолжетімді болғаны абзал. Ел ауыл шаруашылығы саласындағы жерлердің іскер, өзіне де, халыққа да пайдалы қызмет көрсете алатын жанашыр азаматтардың пайдалануын қалайды. Халықтың арман-тілегі де осы.

Қырықбай СМАН,
«Көкбұлақ» өндірістік кооперативінің төрағасы:

Елімізде Жер кодексіне қатысты мәселеде әр адам әртүрлі пікірде. Заңды нақты оқымай даурықпа сөздерге еріп кейбіреулер дүрлігіпте жүр. Дүрлігіп отырған азаматтар жер саласының қыр-сырынан мүлдем хабарсыз сияқты. Бұған бір жақтама емес тереңінен қарау керек.
Мен шаруа қожалығын жүргізіп, нәпақамды жерден тауып жүрген азамат ретінде ҚР Жер кодексіне енгізілген өзгерістерге оң көзбен қараймын. Себебі, қарапайым шаруаға жерді иеленуіне бір қатар жеңілдіктер қарастырылған. Мәселен, диқаншы қауым жерді 49 жылға жалға алды делік, оның жалға алу мерзімі аяқталғанға дейін толықтай сатып алуына және сатып алынатын жердің ақысын 10 жылға дейін созып төлеуге мүмкіндігі бар. Сондай-ақ, 50% жеңілдік қарастырылған. Өйткені халықтың жерді бірден сатып алуға қалтасы көтермеуі мүмкін. Бұл шаруаға жасалған мемлекеттің қамқорлығы. Ал, жалға берілетін жағдайда жерімізге титтей де залал келтірілетін болса Қазақстан Республикасының Заңымен қатаң жазаланады және мемлекет меншігіне қайтарып алынады. Осы мәселе Жер кодексінде егжей-тегжейлі жазылған. Сондықтан өз тыныштығымызды өзіміз бұзатындай ешнәрсе көріп отырған жоқпын. Заңға енгізілген өзгерістер арқылы ауыл шаруашылығымен айналысып жүрген Қазақстан Республикасының кез-келген азаматы өз ісін дамытуға мүмкіндік туып отырғанын білуі қажет.

Мұрат ТАҒАЕВ,
«Ордабасы құс» ЖШС-нің директоры

– Соңғы күндері осы уақытқа дейін жалға беріліп келе жатқан ауыл шаруашылығы жерлерін Қазақстан азаматтарына сату қоғамдағы қызу талқыға түсіп отырған мәселе болып тұр. Мұның негізгі себебі, енді екі айдан кейін күшіне енгелі отырған Заңдағы өзгерістерді кейбір азаматтарымыздың оқып таныспауынан, толық түсінбеуінен туындап отыр. Бұл ретте жердің шетелдіктерге 25 жылға дейінгі мерзімге жалға берілуі азаматтарымызды алаңдатып отырғанын атап өткен орынды. Әрине, тұрғындарымыз, әсіресе, Қытайға жердің жалға берілуі оның түрлі химиялық тың-айтқыштарды қолдану салдарынан құнарын төмендетіп, 2-3 жылдан кейін жарамсыз болып қалуына түрткі болады деп санайтындығын түсінуге де болады. Бірақ, еліміздің Заңында пестицидтер тізіміне ресми енгізілмеген химикаттарды пайдалануға тыйым салынған. Яғни, Ауыл шаруашылығы министрлігіне қарасты агрохимия қызметі мен жергілікті әкімдіктерге қарасты жер инспекциялары жер қыртысы мен оның жағдайын үнемі бақылауда ұстайтын болады және еліміздің заңнамасы бұзылып, тыйым салынған химиялық тыңайтқыштар пайдалану деректері анықталатын болса, жерді мемлекет меншігіне қайтарып алуға дейінгі қатаң шара қолданылады. Мәселен, өткен жылдың өзінде ғана 187 меншік иесі мен жерді пайдаланушыларға жер заңнамасын бұзғандығы үшін ескертулер берілді. Оның ішінде 171 субъекті 169,5 млн теңге көлемінде айыппұл түріндегі әкімшілік жауапкершілікке тартылған еді. Ауылда жермен тікелей айналысып жүрген кәсіпкер болғандықтан жалға алу мен меншігіңе сатып алудың ара-жігін жақсы білемін деп айта аламын. Айталық, жерді сатып алғаннан кейін ол өзіңнің жеке мүлкің болып саналады. Сондықтан оны барынша бағалай отырып, сол жерден өндірілетін өнімнің көлемі мен сапасын арттыруға күш жұмсайсың. Жердің тозып кетпеуін және де оның бос жатпауын қатаң қадағалайсың. Кепілдікке қойып, банктен несие алғанда да құнарлы жердің құны күнделікті өнім алып отырған жердің бағасынан жоғары болатыны дәлелденген.
2012-2014 жылдары еліміздің ауыл шаруашылығы мақсатындағы жалға берілген жерлеріне түгендеу жүргізу барысында 7,4 млн гектарды құрайтын 19,2 мың учаскенің бос жатқандығы анықталды. Бұған қоса, сол жерлердің топырақ құнарының деңгейі де біршама төмендеп кеткен. Демек, жалға алушылар жердің құнарлы бөлігін ғана кәдеге жаратып отыр әрі жерді өңдеу кезінде заманауи технология мүмкіншіліктерін мүлдем пайдаланбайды деген сөз. Ал енді мен басқарып отырған компанияның үлесінде 49 жылға жалға алынған 2000 гектардан астам ауыл шаруашылығы жерлері бар. 1 шілдеден бастап күшіне енетін Заңдағы мүмкіндікті пайдалана отырып, енді сол жерімізді 10 жылдық мерзімге 50 пайыздық жеңілдікпен сатып алмақ ойымыз бар. Қорыта айтқанда, ұлтарақтай жер де шетелдікке сатылмайды. Ұлтымыздың баға жетпес байлығы жеріміздің қадірін біліп, оны тиімді пайдалану, ауыл шаруашылығы саласында үздік әлемдік технологияларды қолдану арқылы оның құнарын арттыра отырып, сапалы өнім алуымыз керек. Ол үшін бос, пайдаланылмай жатқан жерімізге күтім жасайтын, құнарсыздануына жол бермейтін меншік иесі керек.

Мұсатіллә Тоқанов,
М. Әуезов атындағы ОҚМУ-дың «Агроөнеркәсіп кешені мен су қоры мәселелері» ғылыми-зерттеу институтының директоры, ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты:

– Қазіргі уақытта жер мәселесіне қатысты тақырып өзекті болып отыр. Халық арасында «жер шетелдіктерге сатылады» деген дақпырт әңгіме таралып үлгерді. Осы ретте айтарым, мемлекет жердің әрдайым кәдеге жаратылып, өнім беруін, табыс әкелуін қалайды. Мұның барлығы да халықтың игілігі үшін екенін баса айтқым келеді. Қазақстанда 1990 жылы жер туралы алғашқы заң қабылданды. Кейін оған өзгертулер енгізіліп, сол кезде түрлі нұсқалар болды. Мәселен, жерді 3 жылдан 10 жылға дейін жалға, соның ішінде шетелдіктерге де беру, соңынан 99 жыл болып өзгертілді. Одан кейін шектеу енгізіліп, қазақстандықтар үшін – 49, шетелдіктер үшін – 10 жыл болды. 2003 жылы Жер кодексі қабылданып, онда жерді жалға немесе жекеменшікке беруге қатысты барлық нормалар қамтылды. 2014 жылы жалға беру мерзімін 25 жылға дейін ұзартуға қатысты соңғы өзгерістер енгізілді. Осы құқықтарды реттейтін Жер кодексі 13 жылдан бері қолданылып отыр.
25 жылға жалға беру нормасы кеше қабылданған заң емес, ол 1,5 жылдан бері қолданылып келеді. Жерді жалға алған азамат одан мол өнім алуға, оны күтіп-баптап ұстауға және халықты жұмыспен қамтуға мүдделі болады. Ұлттық экономика министрлігінің Ауыл шаруашылығы министрлігімен келісілген жерді ұтымды пайдалану ережелері туралы бұйрығы бар, оны ашық түрде оқуға болады. Онда жалға беру кезіндегі топырақтың барлық сапалық жағдайы қатаң көрсетілген. Топырақтың осынау сапалық жағдайын төмендету заңды тікелей бұрмалау болып табылады және ол жер қайтарып алынады. Жерді ұтымды пайдалану ережесі бұзылса, ол мемлекет меншігіне кері қайтарылады. Бұл туралы Жер кодексінде нақты жазылған. Шетелдіктер жерді сатып ала алмайды. Жалға алған күннің өзінде де, олар елімізге жұмыс күшін әкеле алмайды. Өйткені, біздің елімізде жұмыс күші қатаң квоталанады. Бірінші және екінші категория – жоғары білікті инженерлер, менеджерлер, үшінші-төртінші категория – білікті жұмыс күші. Ол жұмыс күші мұнда керек пе немесе өз ресурстары жеткілікті не жеткіліксіз екендігін әкімдіктердегі комиссия құрамы анықтайды. Сондықтан, тіпті, жұмысқа рұқсат бергеннің өзінде, ол небәрі 1 жылға ғана беріледі, одан кейін адамдар елден кетуі тиіс. Егер уақытша жұмысшылар болса, олар бір маусым ғана жұмыс істейді.

Созақбай ӘБДІҚҰЛОВ,
облыстық жер қатынастары басқармасының басшысы:

– Жер Қазақстан Республикасының азаматтары мен заңды тұлғаларына ғана аукцион арқылы сатылады. Аукцион жердің бағасын көтеру тәсілі бойынша екі рет ұйымдастырылады. Егер екінші аукционда да сатып алушы табылмаса, онда жер бағасы 50 пайызға дейін арзандатылады. Жер мүлдем сатылмаған жағдайда, ол аукционнан алынып тасталады.
Жер телімдерінің кадастрлық құны базалық мөлшерлеме негізінде анықталады. Сонымен қатар, оған жердің сапасына, тұрған жеріне, қаншалықты сумен қамтамасыз етілгеніне, аудан орталықтарынан қаншалықты шалғай орналасқанына қатысты коэффицент қосылады. Мысалы, жер тұрғылықты мекеннен алыс болса, оның бағасына қосылатын коэффицент те төмендетіледі. Сәйкесінше, әр жердің бағасы да әртүрлі болады. Соңғы бағаны аукцион анықтайды.
Осы ретте айта кетсек, Оңтүстік Қазақстан облысында арнайы жер қорында тұрған 3 миллион 200 мың гектар жер аукционға түседі. Оның 2 миллион 900 мың гектары – ауыл шаруашылығына бағытталған жер. Аукционға тек Қазақстан Республикасының азаматтары ғана қатыса алады. Шетелдіктер, оралмандар жерді сатып ала алмайды. Оларға жер 25 жылға жалға беріледі.
Жалпы, облыста көлемі 11 миллион 725 мың гектар жер бар. Оның 6 миллион 777 мың гектары – ауыл шаруашылығына бағытталған жер. Ол жердің 3 миллионнан аса гектары шаруа қожалықтары мен заңды тұлғаларға жалға берілген. 34 мың 990 гектар жерді шаруалар сатып алған.
Ауыл шаруашылығына қатысты жер саудасынан түскен қаражат бюджетке емес, Ұлттық қорға салынады. Айта кететін жайт, мемлекет үшін басты мақсат пайда табу емес – жерді экономикалық айналымға шығару.

Сәбитжан АКБАРОВ,
Абай ауданы Әділет басқармасының басшысы, ҚР «Заңгерлер Одағының» ОҚО бойынша мүшесі:

– Жер кодексінің 24 бабына сәйкес, шетелдік азаматтарға жер сатылмайды, тек жалға беріледі. 2001 жылдан бастап шетелдік азаматтар Қазақстан жерлерін он жылға жалға алып келді. Ал 2011 жылдан бері шетелдік азаматтармен бірге, құрамында шетелдік азаматтың елу пайыздан жоғары жарғылық үлесі бар қазақстандық заңды тұлғаға да он жылға жалға алу мүмкіндігі берілді. 2014 жылдан бастап жалға беру мерзімі 25 жылға дейін ұзартылды. Бұған себеп – жерді игеру шаруашылығы бірден пайда әкелмейді. Жердің «жемісін» көру үшін кемінде он бес жыл және аса көп қаражат жұмсау қажет.
Айта кетейік, жер шетелдіктерге тек конкурс арқылы жалға беріледі. Оның өзінде жалға алушы жерді пайдалану жоспарын көрсетуі тиіс. Егер шетелдік азаматтар талаптарды орындамайтын болса, мемлекеттің жерді алу құқығы бар. Компания құрамындағы шетелдік азаматтың жарғылық үлесі 50 пайыздан жоғары болып кеткен жағдайда, үш айдың ішінде қазақстандық заңды тұлғадан жер телімдері тартылып алынуы немесе оның жекеменшік құқығы жойылып, жалға алу құқығы рәсімделуі тиіс. Талап орындалмаған жағдайда, жергілікті әкімдік жерді мемлекет иелігіне қайтару туралы сотқа арыз түсіреді. Қалай болғанда да, жер телімдерінің қожайыны ретінде Қазақстанда тіркеліп, осы елдің заңы бойынша жұмыс істеп, салық төлейтін Қазақстан резиденті ғана мойындалады. Шетелдік азамат кеткісі келсе, үлесінің құнын ақшалай ғана алуына рұқсат беріледі. Компанияның иелері ерлі-зайыпты әрі бірі шетелдік азамат болған жағдайда да осы талап қойылады. Бұл ретті тіпті, Қазақстан азаматы жерін шетелдік азаматқа сатып пайда таба алмайды. Өйткені, заңда нотариустардың мұндай келісім-шарт жасауына тыйым салынған. Заңда аукцион қазақстандықтар үшін, ал конкурс шетелдіктер үшін өткізіледі деп анық жазылған. Мұндай жүйе сыбайлас жемқорлыққа жол бермейді. Аукционның өзі азаматтар арасында ашық бәсекелестікті күшейтеді. Демек, «қазақтың жері шетелдіктерге сатылғалы жатыр» деп аттандап, жұртты дүрліктірген сөз негізсіз. Жер сатып алуға тек қазақстандық азаматтардың ғана құқы бар.

Хали САРМАНОВ, 
«Қайнармай» ЖШС-нің президенті, шаруа қожалығының төрағасы:

«Жер қадірін диқан білер» деп бабаларымыз бекер айтпаса керек. Жастайымнан еңбекке араласқан азамат ретінде айтарым, Елбасының жерге қатысты пікірін тереңнен түсінуіміз керек. Бұл – ел арасына іріткі салып, арандататын нәрсе емес. Елдің ертеңін ойлаған Президентіміз жердің бос жатпай игілікке қызмет етуі тиіс екенін, жан-жақты сараптап айтып отыр және Жер кодексін жақсылап оқып көрсеңіздер бірде бір шетелдік Қазақстан жерінің бір сантиметрінде сатып алуға құқығы жоқ. Тек қазақстандықтар ғана ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді жеке меншікке сатып алуға құқы бар. Өзінің сөзінде Мемлекет басшысы ауыл шаруашылығы жерінің шетелдік азаматтар мен компанияларға сатылмайтынын қадап тұрып айтты. Демек, даурығатындай ештеңе жоқ. Жалпы, бос жатқан жерлерді өңдеп, егіншілікпен айналысқан өте ұтымды. Осы ретте жерді жалға беру тәжірибесі барлық елдерде бар екенін айтқым келеді. Менің пікірімше, еліміздің жер туралы кодексіндегі өзгерістер ауыл шаруашылығымен айналысып жүрген бейнетқор жандарға жеңілдік жасап, жеке шаруашылығын жүргізуіне үлкен мүмкіндік болады деп ойлаймын.