Шымкент келбеті

Тамыз айының екінші жексенбісі Елбасының Жарлығымен құрыш қолды құрылысшыларға арналды. Төл мерекесін атап өткен құрылысшылардың бүгінгі жағдайы қалай? Құмырсқаның илеуіндей күн сайын шаруасы асып-тасып жататын салаға қызығушылық қай деңгейде? Шымкент қаласының құрылысшылары жайлы деректерді сарапқа салып көрелік.

Олар салған нысандар

Шаһар құрылысшылары Шымкенттегі құрылыстың барлығының басы-қасында жүр. Қалалық құрылыс басқармасының тапсырысымен 6 жаңа мектепті салуда. Биыл бұған қоса тағы 4 мектеп пен 1 балабақшаны қайта құрудан өткізді. Сондай-ақ, зообақтағы қайта құру кезеңдік жұмыстары мен қолданыстағы саябақта субұрқақ салу жұмыстарына қатысты. Бадам өзенінің мұнай өңдеу зауытынан Забадам елдімекеніне дейінгі аралығын абаттандыру жұмыстарына атсалысты. Құрылысшы күшімен шаһарда 60 көпқабатты тұрғын үй құрылысы қарқынды жүріп жатыр. 1 410 пәтерден тұратын 25 үй биыл пайдалануға берілмек. Бұл – қалалық құрылыс басқармасы тарапынан жасалған тапсырыс негізінде жүзеге асып жатқан жұмыстар.
Бұдан бөлек 8 мектепті күрделі жөндеу, білім ошақтарының ағымдағы жөндеу жұмыстары, қаладағы жол салу, құбыр жүйесін жүргізу, бағана орнату, көшелерді көріктендіру, абаттандыру және Арбат салу жұмыстары да қара күш пен дәлдікті асқан ыждағаттылықпен үйлестіре білетін құрылыс саласының мамандарына жүктелгені белгілі.

Мегаполистің алғашқы мерекесі

Шымкенттік құрылысшылардың бүгінгі жағдайын білу мақсатында біз «Жол құрылысы, құрылыс және құрылыс материалдарын өндіру, жобалау және техникалық қадағалау жөніндегі жеке кәсіпкерлер заңды тұлғалар қауымдастығының» төрағасы Сұлтанбек Сүгірбаевты сөзге тарттық.
– Биылғы құрылысшылар күні ерекше қуаныш сыйлап отыр. Себебі, Шымкент республикалық маңызы бар ірі мегаполистер қатарына қосылғаннан кейінгі атап өткен алғашқы мерекеміз – құрылысшылар күні, біздің төл мерекеміз! Осы тұрғыда қауымдастық атынан қала тіршілігінің күретамыры болып саналатын құрылысшыларды төл мерекесімен құттықтаймын. Бұл жай ғана сәйкестік емес, келешектегі тіршілігіміздің жандануы дәл осы саладан бастау алатынының шынайы көрінісі, – деді төраға.
Сұлтанбек Шойынбайұлы құрылыс саласында да өзіндік күрделі тұстар бар екенін жасырмады. Мысалы, тексерудің көптігі, бекітілген жобаның қайта өзгеріске ұшырауы, қаражаттың уақытылы бөлінбеуі немесе әр тараптан бөлінуі түрлі қиындықтар туғызғанын айтады.
– Бұрын қаланың алдында облыс болатын. Қалаға бөлінетін қаржы, құрылыс жүргізілетін нысандардың барлығы облыс арқылы өтетін. Облыс бекітетін. Қазір қуанатын да жағы бар, зор жауапкершілікті сезінетін жағы да бар. Қуантатыны – Шымқала өз бюджетін өзі басқаратын, өзі бақылайтын мәртебеге ие болды. Шаһар билігі бұдан былай жобаны бекітіп, қаражатты бөлу жұмыстарына тікелей жауапты. Осы тұста қаланың сәулеті артып, құрылысы жандана түссе, түрлі жаңа нысандар халық игілігіне беріліп жатса, қала жаңа дәрежесін абыроймен алып шығады. Құрылыс жүріп жатқан жерде жаңалық болады. Бұл экономикалық тұрақтылықты, жұмысбастылықты білдірсе, жаңа ғимараттардың, көпқабатты үйлер мен саялы орындардың пайда болуы, жаңа жолдар салынуы қала әлеуетінің артқанын білдіреді. Осы тұрғыда айтатын екі тілегіміз, қаражат бөлініп тұрсын және құрылысшылар түрлі қауіп қатерден аман болсын, – дейді қауымдастық төрағасы.
Қауымдастық жетекшісі құрылысшылардың шешілмеген мәселесін алға тартып, олардың құқығын қорғап, беделін арттыруға жұмыс істейді. Алайда, қауымдастыққа мүше болу тұрмақ өмір бойы қайнаған құрылыстың бел ортасында жүргенімен «жұмыссыз» атанғандар да аз емес. Неге?

Жұмыспен қамту және маман даярлау

Халықты жұмыспен қамту орталығы берген соңғы мәліметтер 2018 жылдың 7 айында 12 919 адам жұмысбасты болғанын айқындайды. Оның ішінде 1825-і құрылыс саласына орналасқан. Сонымен, 1825 адамның 663-і құрылыс саласындағы тұрақты жұмысқа орналасса, 24-і әлеуметтік жұмыстарға тартылып, 1138-і уақытша жұмыспен қамтылған.
Құрылысшы-мамандарды даярлау жөніне келсек, М.Әуезов атындағы ОҚМУ-дің «Құрылыс және көлік» факультетінде 6 мамандық бойынша 1226 студент білім алып жүр. Факультет деканы Жеңіс Садықовтың айтуынша, оның 570-і білім грантымен оқиды.
– Алты мамандықтың үшеуі – «Сәулет», «Құрылыс» және «Құрылыс материалдарын, бұйымдарын және конструкцияларын өндіру» бойынша құрылысшы-маман оқытамыз. «Сәулет» факультетінде 5 жыл оқып, бакалавр біліктілігін алған түлек жобалау және құрылыс мекемелері мен бөлімдерінде, кәсіби-технологиялық мекемелерде, білім беру (педагогикалық) орта кәсіптік оқу орындарында, сәулет құрылыс саласындағы педагогикалық училищелерде қызмет ете алады. Ал құрылыс мамандығы бойынша «Өнеркәсіптік және азаматтық құрылыс технологиясы», «Ғимараттар мен ғимараттарды есептеу және жобалау», «Жолдар және аэродромдар құрылысы», «Газ-мұнай құбырлары және газмұнай сақтағыштардың құрылысы», «Сумен қамтамасыз ету және канализация» салаларына маманданады. Диплом алғаннан кейін жобалау, ғылыми-зерттеу, құрылыс ұйымдары мен мекемелері, коммуналды құрылымдар, қала құрылысы басқармалары, департаменттері, жол құрылысы, пайдалану және жөндеу ұйымдары мен мекемелері, мемлекеттік автомобиль инспекциясы басқармалары, су арналары, су бұру және сумен жабдықтау жүйелерінің эксплуатациясын ұйымдастыратын және басқаратын мекемелерде, жылу және энергетикалық орталықтарда (ТЭЦ), су-электр станцияларында, газбен қамтамасыз ететін мекемелерде, су және ауа бассейндерін және қоршаған ортаны қорғау департаменттеріне жұмысқа орналаса алады, – дейді факультет деканы.
Ж.Садықовтың сөзінен ұққанымыз, «Құрылыс және көлік» факультетіндегі тағы бір мамандық – «Құрылыс материалдарын, бұйымдарын және конструкцияларын өндіру» бакалаврларын 4 жыл даярлайды. Түлектер темір-бетон бұйымдарын өндіретін зауыттар мен құрылыс материалдар комбинаттарында, құрылыс материалдарын сынайтын мемлекеттік стандарт мекемесінде, құрылыс материалдарының сапасын анықтайтын мемлекеттік сараптама мекемелерінде кәсіби қызмет атқара алады.

Құрылыстағы қауіптен қорғау үшін...

Құрылыс саласында жүріп «жұмыссыз» атанады. Неге? Осы сұраққа қайта оралсақ. Облыстық еңбек инспекциясы жөніндегі басқарманың бөлім басшысы Ғ.Шариповтың айтуынша, еңбек шартын жасамай-ақ, ешбір құжатсыз жұмысқа тартылатындар құрылыс саласында аз емес.
– Құзырлы органдардың мәліметі бойынша өңірімізде 33 240 мемлекеттік және кәсіпкерлік мекеме бар. Субъектілер ірі, орта, шағын болып тағы бөлінеді. Бұлардың қатарында Шымкент қаласының құрылысына қатыстылардың нақты санын атау қиын, ай сайын өзгеріп отырады. Ал мемлекеттік еңбек инспекторлары тек жұмыс беруші мен қызметкерлер арасындағы қатынастың заңдылығын реттеп, бақылаумен айналысады, – дейді Ғалымжан Жасұзақұлы.
Дегенмен, еңбек инспекциясының өкілі мынадай қызықты деректерді атап өтті. Қазірге дейін Шымкент шаһарын қоса алғанда Түркістан облысы аумағында 71 мекеме шетелдіктердің қатысуымен жұмыс істеп келеді. Басым бөлігі инвестициялық жобамен қолға алынған құрылыс нысандарында қазір 2173 шетелдік және 19 мыңнан астам жергілікті азамат жұмыспен қамтылған. Құрылыс нысандары көбіне өндірістік орындарында, зауыт салу, газ-мұнай құбырларын тарту сынды жұмыстар болып келеді. Сондықтан мұндай жобаларға білікті шетелдік құрылыс мамандарын тарту үшін мемлекет арнайы квота да бөлген.
– Құрылыс саласында жұмыс істейтін азаматтардың санын нақты айту қиын. Себебі, көптеген мекемелер азаматтық келісім-шартпен жұмысқа тартады. Құрылыс саласындағы күрделі болып тұрған мәселе де осы – бригада-бригада етіп жұмысқа алу. Одан әрі әр бригадир ауызша келісіммен тағы 5-10 адамға дейін жұмыс күшін тартады. Мұндай заңдастырылмаған жұмыс күші алдымен бюджетке түсетін салықтан қағады. Сосын әр жұмысшы әлеуметтік қорғау мен мемлекеттік кепілдіктен шетте қалып қойып жатады. Мәселен, әр жұмысшыға аударылуы тиіс зейнетақы мен салық, МӘМС пайызынан бөлек, олардың әрқайсысына жасалатын жағдайда назардан тыс құтылады. Құрылысшының басында болуы тиіс арнайы киімі, қорғаныс құралымен қамтамасыз етілмейді. Жұмыс уақытында келген зардаптың шығынын өтемейді, – деді Ғ.Шарипов.
Шынында да құрылыс басында жүрген әрбір құрылысшы мердігер тарапынан заңды түрде жұмысқа тартылса, «жұмыссыздар» қатары азаяр ма еді? Биіктен құлап немесе басына ауыр зат түсіп кетпеуі үшін және аяқ-қолын жарақаттап яки уланып қалмауы үшін сақтық шаралары қаралар еді. Әрбір жұмысшының еңбек адамы ретінде қауіпсіздігі бағаланар ма еді... Шағын субъект ретінде тіркелу, бәлкім, жай ғана құрылысшының үлкен кәсіпкерлік өмірінің бастауы шығар? Құрылыс саласындағы осы бір мәселенің салмағы бар. Құрылысшы өз қызметін еңбек шартымен заңдастырса, еңбегіне қай кезде де ақы алатынына кепілдік бар. Сонымен қатар жұмыс барысында төнген қауіп-қатердің шығынын өндіруге жағдай жасалады. Құқығы қорғалады.
Құрылыс жай ғана бір мамандық яки бір сала емес, құрылыс – ел экономикасын алға сүйреуші негізгі локомотивтің бірі. Сондықтан, біз бұл салаға ерекше құрмет танытамыз.

ОҚО әкімі Жансейіт Түймебаев пен Шымкент қаласының әкімі Нұрлан Сауранбаев бастаған жұмыс тобы шаһардағы бірқатар көшелерді аралап шықты. Жұмыс сапары барысында облыс әкімі қаланың тазалығы мен абаттандыру жұмыстарына баса назар аударды.

Қаладағы ирригациялық сулар құйылатын Шымкент каналының жағдайымен танысқан облыс әкімі қала басшылығына каналдың 11 және 12-шағынаудандардың көпқабатты үйлері орналасқан жағалауын абаттандыруды тапсырды. Сонымен қоса канал жағалауына сенбілік ұйымдастыруды міндеттеді. Жалпы Шымкент каналының ұзындығы 20 шақырымды құрайды.

Бұдан бөлек Жансейіт Қансейітұлы облыс әкімдігінің WһatsApp желісіне қаланың санитарлық жағдайы туралы көптеген өтініш келіп түсетінін атап өтіп, қаланы абаттандыру әкімдіктің күнделікті міндетіне айналуы тиіс екенін жеткізді. Сондай-ақ жаяу жүргіншілерге арналған жол бойын абаттандыруды және көптеген гүлзарлар мен Арбат секілді қала тұрғындары мен қонақтарына арналған демалыс аймағын қолға алуды міндеттеді.

Ендігі кезекте түрлі өнер адамдарының басын қосатын мәдени демалыс орны А. Асқаров пен Бейбітшілік көшелерінің бойында орналасатындықтан, облыс әкімі осы көшелердің бойындағы «Арбат» демалыс орнының жұмысын пысықтап, тиісті сала жетекшілеріне бірқатар тапсырмалар жүктеді.

Мұнан кейін әкімдер бастаған топ «Қиял әлемі» саябағының жұмысымен танысып, ондағы серуендеп жүрген жастармен әңгімелесті. Қаланың кез келген азаматы өзінің туған жерін гүлдендіріп, абаттандырып, таза ұстауы керек дегенді айтқан облыс әкімі жастарды қалада тазалық сақтауға шақырды.

Қазіргі таңда тек ерлер немесе әйелдерге арналған мамандықтардың шекарасы жойылуға шақ қалған. Ер-азаматтар нәзікжандылардың жұмысын шебер меңгерсе, арулар да ауыр саналатын тірліктің бел ортасында жүр. Солардың бірі – «Отау строй» құрылыс компаниясының жобалаушы-құрылысшысы Ұлжан Найзабекова оқушы кезінен дипломат болуды армандағанын айтады.

Ұлжан мектеп кезінен шет тілдерін меңгеріп, туристік бағытта шетелдіктермен тікелей байланыс жасауға қызығады. Дегенмен, өзінен үлкен бауырлары жоғары оқу орнын тәмамдағанша үйдегі қаражат қоры азая бастайды да, Ұлжан мектеп бітірген жылы оқуға түсе алмайды.

– Мен мектеп бітірген 1998 жылы оқуға түсіп кету сондай қиын болды. Өзімнен бұрын ата-анамның қас-қабағына қарадым. Әкем де өзінің жолын қуып, мықты экономист болғанымды көргісі келетін. Ата-анамның үмітін ақтауға сонша асық болғаныммен, екі жыл қатарынан оқуға түсе алмадым... Бұл менің бала көңіліме жеңіл тиген жоқ. Кейде қолымнан ештеңе келмей ме деген қорқыныш еркімді билеп алатын, – дейді Ұлжан.

Өзінің болашақ құрылысшы екенінен мүлде бейхабар қыз күндіз ізденуден, ал түнде шетелдерде жұмыс барысымен саяхаттап жүргенін қиялдаудан жалықпайды. Содан 2000 жылы грант негізінде ақысыз оқуға түсуге барын салады. Сол сәттерді еске алған Ұлжанның бір мұңайып, бір жадыраған жанарынан жас түлектің арман биігіне көтерілуге асыққан құштарлығы байқалды. Демеуге қаншалықты мұқтаж болғанын ұқтыра түскендей. Тіпті, мектепті жап-жақсы бітірсе де оқуға түсе алмаған, сол үшін қамықса да мақсатынан танбаған жас қыздың өмір сынағына төтеп беруіне алаңдай бастайсың. 

– Сыныптастарым үшінші курсқа көшкенде мен оқуға құжат тапсырдым. М. Әуезов атындағы ОҚМУ-да Сақи Қуаныш деген әкемнің нағашы ағасы дәріс беретін. Ол «Екінің бірі қаржыгер, заңгер болып жатыр. Ертеңгі күнді де ойлау керек, жұмыс табу қиын болады» деп, инженер-құрылысшы мамандығы бойынша грантқа тапсыруға кеңес берді. Құжат тапсырып отырып та бұл таңдауға көнгім келмей, бар болғаны «дипломатқа» ойым ауған. Бірақ, оған 1 грант және 2 несие бөлініпті. Түсе алмайтыным анық. Ал үшінші рет мүмкіндікті жіберіп алып, әке сенімінен шыққым келмеді.

Құрылыс – жұмысы ауыр, жауапкершілігі жоғары, тек ер азаматтарға арналған мамандық сынды. Дегенмен, жолы болып, Ұлжан М. Әуезов атындағы ОҚМУ-дың механикалық-құрылыс факультетіне «Инженер-құрылысшы» мамандығы бойынша грантқа түседі. 

– Әр сабақта бетон, арматура, шатыр, еден, қабырға деген сөздерді естігенде көз алдыма құрылыс алаңында кірпіш тасып жүргенім елестейтін. Мамандығымды ешкімге дәл атамауға тырыстым. Ата-анама салмақ салмай грантқа түсіп, стипендиямен оқығаным ғана жұбаныш сыйлаған, – деген Ұлжан осыдан 18 жыл бұрынғы аңғал студенттің қылығын еске алып, күлді.

Содан жас маман 2005 жылы «Қазақ ғылыми-зерттеу және химия өнеркәсібін жобалау институтында» инженер-жобалаушы болып жұмысқа кіріседі. Негізгі тәжірибені сонда алады. Құрылыс жұмыстары азайғанда қысқартуға ілінеді. Ал тұрғын үй құрылысы қарқынды түрде қолға алынғанда қайта жұмысқа кіріп, мамандықтың ыстық-суығын сезінеді. Ал 2012 жылдан бері «Отау Строй» құрылыс компаниясында қызмет етіп келеді.

Соңғы жылдары Оңтүстікте тұрғын үйлер көп салынып жатыр. Әлеуметтік нысандар да көбейді. Әсіресе, Шымкент қаласында халықты баспанамен қамту жоспарлы түрде жүйеге қойылған. 

– Қайтпас-2 шағынауданындағы Төлеметов көшесінің бойынан мемлекеттік тапсырыс аясында көпқабатты үйлер бой көтерді. Осы үйлерді жобалау барысында еденнің бетондау жұмыстарына қатыстым. Үйдің қай тұсына қанша салмақ түсетіні белгіленіп, соған сәйкес арматуралардың ұзындығы мен жуандығын нақтыладық. Бізге, инженер-құрылысшыларға, қателесуге болмайды. Болмашы деген қатенің өзі үлкен шығынға ұшыратуы мүмкін. Жобадан қателік кетсе, оның жауапкершілік жүгі де ауыр. Сондықтан болар, бекітілгенге дейін бірнеше рет тексеріледі. Ондайда ұжымдағы әріптестердің біліктілігіне сенім артып, тәжірибесіне жүгінеміз. Ұжымдық жұмыс болған соң бір-біріміздің жұмысымызды жиі бақылап, өте мұқият қарауға тырысамыз, – дейді жобалаушы-конструктор.

Құрылыс алдымен қағаз жүзінде аяқталып, бекітілгенімен жұмыс барысында оның қалай жүзеге асып жатқанын мұқият бақылау қажет. Өзінің авторлық жұмыстары қай деңгейде атқарылып жатқанын көру үшін Ұлжан Найзабекова да құрылыс алаңына жиі бас сұғады. 

– Алғаш рет барғаным әлі есімде, – деп есіне алды олжап Аяғымда биік өкше, тар белдемше киініп, әлі аяқталмаған баспалдақпен жоғарыға көтеріле алмай, одан қайтып түсуім қиындап, әбден қиналған едім. Қазір ондайды қиындық деп санамаймыз.

Бүгінде үйдің қабырғасын қалауға саз кірпіштен бөлек, күйген кірпіш, газоблок, шлакоблок сынды түрлі құрылыс материалдары пайдаланылуда. Инженер-құрылысшының айтуынша, бір қызығы еуропалықтар қазіргі таңда саз кірпішіне қызығушылық танытып отыр екен.

– Көпқабатты ғимараттардың құрылысына пайдаланылатын газоблок құрылыс саласында жақсы бағаға ие. Ол жеңіл әрі жылы. Кірпіш ауыр болғандықтан тек жер үй немесе аласа ғимараттарды салуда қолданылуда. Ал саз кірпіш – ең табиғи, экологиялық таза өнім. Мұны қазір еуропалықтар да құптай бастады. 

Ұлжан Найзабекова бастапқыда қыз баласына жат деп таңдаған мамандықтың бүгінде бағасы жоғары екеніне әбден көзін жеткізді. Тіпті, құрылыс саласында жүріп-ақ шет тілдерін меңгеріп, шетелге шығуға болатынын тәжірибе барысында білді. 

– Оқуға түсерде мені «қорқытқан» тағы екі мамандық бар еді, бірі – су және кәріз жүйелерін жүргізу, екіншісі – жылу және желдетумен жабдықтау, – дейді күліп. – Қазір Шымкентте құрылыс алаңдары көбейді. Осы мамандықтарды да қосымша оқып, құрылыс саласының қыр-сырын түгел игергім келеді. Әсіресе, шетелдің үздік тәжірибелерін алып, оны еліміздің үшінші мегаполисі – Шымкент қаласында қолдануды армандаймын. 

«Мына жобаны мен жасағанмын» деп мақтана алатындай авторлық жұмысы болса, оған шетелден келген туристер де жақсы баға берсе, бұл – құрылысшының басына қонған бағы. Қазір құрылыс саласында инженер-механик, жобалаушы, мүсінші қыздардың қатары жыл санап артып келеді. Құрылысшы қыз сөзінің соңын «бұл намыстанатын мамандық емес екенін үшінші курсты бітірген жылы түсініп, қадірін білдім. Құрылыстың қарқынды дамуы елдің әлеуметтік жағдайы жақсаруынан, әл-ауқатының артуы мен жұмыс орындарының көптігінен хабар береді. Сондықтан, біз әр саланың ғылыми жағын меңгеруден қорықпай, керісінше осы саладағы біліктілікті арттыруға тиіспіз» деп түйіндеді.

Мамандық таңдау – болашақ жолыңды таңдау. Ендеше, әу бастан-ақ сұранысқа сай кәсіпті қолға алған маман жұмысқа орналасудан қиналмас.

Алдағы уақытта Шымкентті көптеген өзгерістер күтіп тұр. Ең маңыздысы – миллионды қаланың тұрғындары үшін кең көшелер мен көпқабатты тұрғын үйлердің санын арттыру. Қала сәулетін заман талабына сай қайта жаңарту мақсатында бірқатар тұрғын үйлер мен нысандардың мемлекет мұқтаждығына қайтарылатыны бұған дейін де сөз болған. Дегенмен, редакциямызға келген оқырмандардың сан сауалына жауапты Шымкент қалалық жер қатынастары бөлімінің басшысы Қасымбек Сайлауовтан алған едік.

«Сүрілмейді, мемлекет мұқтаждығына қайтарылады»

– Редакциямызға «Ескі қалашық» тұрғындары «үйіміз сүрілгелі жатыр» деген шағымын айта келіпті...

– «Сүру» деп баса көктеп үйлерді бульдозермен таптап өтуді айтады. Сондықтан да бұл сөз кез келген адамға жағымсыз әсеретіп, қарсы реакция туғызуы әбден мүмкін. Мұндай жағдайда бұл мәселе төңірегіндегі әңгіменің өзі өрескел көрінері сөзсіз. Сондықтан «сүру» деп емес, «мемлекет мұқтаждығына алынатын жер телімдері» деп айтқан жөн. Өйткені, тұрғындарға «осы жер мемлекетке қайтарылуы тиіс» деп түсіндіріп жатырмыз. «Дәл қазір үйді босат» деп ешкімнің алқымынан алып отырғанымыз жоқ. Қаланы дамыту мақсатында көптеген жобалар қолға алынды. Соны жүзеге асыру үшін кей аудандарда тұрғындар орналасқан жер телімдерін мемлекет мұқтаждығына қайтару жұмыстары қолға алынған.

– Осыған ұқсас сұрақтармен Әкімшілік-іскерлік орталығы мен «Тұран» шағынауданынан да қала тұрғындары жиі хабарласады. Қаланың бас жоспарына сәйкес тағы қандай жерлер мемлекет мұқтаждығына қайтарылмақ?

– Әкімшілшік-іскерлік орталығында 280 гектар жер, яғни 700-ге жуық жер телімі тұрғындардың келісімімен мемлекет мұқтаждығына қайтарылды. Бұл жобада тағы 20-ға жуық үй иесімен келіссөздер жалғасуда. Сондай-ақ, «Shymkent city» жобасы аясында қаланың солтүстік батыс бөлігінен 412 гектар жерді мемлекет мұқтаждығына алу үшін меншік иелерімен келіссөздер жүргізілуде. Бүгінде оның 241 га жері мемлекет иелігіне алынды. Сондай-ақ «Ескі қалашық» аумағындағы 13,293 гектар жерді, яғни 234 нысанды мемлекет мұқтаждығына қайтару туралы мәселе баспасөзде жарияланды. Мұның 99-ы тұрғын үй болса, 125-і кәсіпкерлік нысан.

– Демек, «Ескі қалашықтағы» құрылыс заттарын сататын сауда қатары орналасқан жер де мемлекет мұқтаждығына қайтарылуы мүмкін ғой?

– Әрине. Мұндағы коммерциялық нысандар, сауда орындарықаланың сыртына көшіріледі.

– Қошқар ата өзенінің бойында да өзгерістер бола ма?

– Иә, бұл жердегі ескі үйлердің орнына заман талабына сай көпқабатты тұрғын үйлер салынады және өзеннің жағасында абаттандыру жұмыстары жүргізіледі. Қошқар ата өзені бойындағы іргетасы жоқ, қирауға шақ тұрған тұрғын үйлер анықталды. Бүгінде мемлекет мұқтажына қайтарылатын 626 нысанның меншік иелеріне түсіндіру жұмыстарын жүргізуді бастадық. Сонымен қатар, орталықтағы Қонаев гүлзары ескі және жаңа қаланы қиып, қайта құрудан өткен Әйтеке би көшесіне жалғасатын болады. Бұл аумақта мемлекет мұқтажы үшін 73 нысан алынады. Қаладағы бірқатар көшелерді қайта құру, кеңейту, жаңа даңғылдар салу барысында да заңсыз салынған немесе бас жоспарға сәйкес мемлекет мұқтажы үшін қайтарылатын жер телімдері анықталуда.

– Халыққа «Ескі шаһардағы» 234 нысанның орны қандай мақсатқа қызмет ететінін айтып берсеңіз.

– Шымкенттегі ескі қалашық туристер мен көненің көзіне қызығатын жандар үшін ерекше мұражай болып қалады. Қалашықтың сәулеті қорған тәрізді қоршаумен бой көтеріп, ішінде жағалай қолөнер шеберлерінің туындылары орналасады. Сондай-ақ, шеберханалар, рухани демалыс орны пайда болады. Мұндағы тарихи жәдігерлер қала тұрғындарының мақтанышына айналары сөзсіз. Ашық аспан астындағы мұражайда сәулетшілер өздерінің қазба жұмыстарын жалғастыра береді.

– Дегенмен, үйреншікті өмір салтын өзгерту оңай емес. Бұл бағытта қала тұрғындарына түсіндіру жұмыстары қалай жүріп жатыр?

– Атап айтқанда, «Ескі қалашық» аумағындағы 234 нысан иелеріне ҚР Жер кодексінің 84 бабы және ҚР «Мемлекеттік мүлік туралы» Заңының 6 тарауында белгіленген тәртіппен ескертілді. Мемлекет мұқтажына қайтарылатын жер телімдерінің тізімі баспасөз бетінде жарияланды. Әл-Фараби ауданы әкімдігімен бірлесіп жергілікті тұрғындармен 2 рет кездесу жиынын өткіздік. Бұл жерлердің пайдалану мақсаты мен жобасын таныстырдық. Қала тұрғындарына тиімділігі жайлы айтылды. Аймақ «қызыл сызықпен» белгіленіп, тұрғындар үшін құрылыс жобасы жол бойындағы көрінетін жерге ілінді.

Жылжымайтын мүлікке өтемақы төленеді

– Бұл әңгімені жергілікті халық қалай қабылдауда?

– Әртүрлі адам бар. Біз қаланы көркейтудің жоба-жоспарын мақсат етсек, тұрғындар арасында кейбір жандардың дүрбелең туғызуға бейім тұратыны да кездесуде. Ондай адамдар жылжымайтын мүлікті нарықтағы бағадан артық бағалап, мәселені соттың көмегімен шешуді көздейді. Бірақ ондай жандар көп емес. Әйтсе де, мәселеге түсіністікпен қарап, қолдау білдіріп жатқан тұрғындарға ризамыз. «Көшеміз тезірек кеңейсе екен» деген ниетпен құжат рәсімдеу жұмыстарын ертерек бастап, тіпті жұмыс күші ретінде қолғабыс жасайтындары баршылық. Бұл бағытта бізге ауыл, көше билері көп көмектесуде.

– Тұрғындар қайда көшіріледі? Нақты белгіленген жер телімі бар ма?

– Халықты жаппай мәжбүрлеп көшірмейміз. Келісімге келгеннен кейін ғана тәуелсіз бағалаушылар үйдің нарықтағы құнын есептеп шығарады. Анықталған сома ҚР «Мемлекеттік мүлік туралы» Заңының 6-тарауында белгіленген тәртіппен тұрғынның есепшотына аударылады. Ары қарай бұл қаражатты пайдалану меншік иесінің өз еркінде. Ол жер алуы немесе тұрғын үй кезегіне тұруы, тіпті баспанасы болса бөлінген қаржыны өзінің қажетті басқа мақсатына пайдалануы мүмкін. Біздің міндет – жер учаскесіне немесе жылжымайтын мүлік құнына өтемақы төлеу, яғни сатып алу.

– Мемлекет мұқтажына қайтарылатын нысандар тізіміне Түркістан көшесіндегі моншаның кіретіні де белгілі. Бұл мәселе шешімін тапты ма?

– Жақында ғана сот шешімі шығып, біздің тараптың жұмысы қолдау тапты. Бірақ, меншік иесі бұл шешімге қанағаттанбай аппеляцияға берсе, тағы біраз уақытқа созылуы мүмкін. Осындай бір ғана меншік иесінің қарсылығы немесе оған қатысты сот шешімі үлкен бір жобаға кедергі болуы мүмкін. Сондықтан қала тұрғындарын жаңа жобаларды жүзеге асыруда бірлесе жұмыс істеуге шақырғым келеді. Олар «үйім сүрілетін болды» деп жөнсіз даурықпай, «бұл жер елдің игілігіне қызмет етеді» деген ізгі оймен мәселеге оң көзқарас танытса, бұл олардың туған қаламыздың гүлденуіне қосқан үлесі болар еді.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Ақмарал МОЛДИЯРҚЫЗЫ

Облыс орталығы – Шымкент қаласының халық саны миллионға жақындаған сайын құрылыс, әсіресе тұрғын үй құрылысы қарқынды дамып келеді.

Мемлекеттің өзекті экономикалық және саяси міндеттерінің бірі – заман талабына сай құрылыс саласын дамыту және құрылыс өнімінің қауіпсіздігі мен сапасын арттыру. Осы міндеттерге орай жыл сайын қыркүйектің екінші жексенбісінде «Құрылысшылар күніне» орай мерекелік іс-шара және құрылыс заттарының көрмесі биыл да дәстүрлі жалғасын тапты. 

Шымкент қаласының «Көрме» Орталығында облыс әкімі Жансейіт Түймебаев құрылысшыларды кәсіби мерекесімен құттықтады.

– Біз құрылыс саласында еңбек еткен ардагерлерге кәсіби міндеттерін абыроймен атқарып, сәулетшілердің тың идеяларын жүзеге асырғаны үшін алғыс айтып, болашақ ұрпаққа өшпес қолтаңба қалдырып, өнеге бола алғаны үшін ризашылығымызды білдіреміз. Құрыш қолды құрылысшылардың адал еңбегінің арқасында мемлекетіміз зор екпінмен дами береді деп сенемін, – деді ол. 

ОҚО Құрылыс басқармасы басшысының орынбасары Тоқтар Оразұлы құрылыс жанданса, тұтастай елдің экономикасы артады дейді.

– Құрылыс индустриясы өркендесе, қала сәулеті жаңа әрі сәнді ғимараттармен толығады. Алдымызда Шымкентті миллионды қала – мегаполиске айналдыру жоспары тұр. Демек бұл бағыттағы қарқынды құрылыс бос жұмыс орындарын арттырып, халықты жұмыспен қамту да жүйелі түрде жүзеге асады. Жаңа мектептер, балабақша, емхана сынды әлеуметтік нысандар мен тұрғын үйлер, жаңа жолдар, көшелер пайдалануға берілген сайын біздің өңір тұрғындарының әл-ауқаты, тұрмысы жақсара бермек, – дейді Т. Усубалиев.

Жыл басынан бері облыс аумағында 209 әлеуметтік нысандар құрылысы бойынша инвестициялық жобалардың іске асырылуына 64,9 млрд теңге қаралған. Жоспар бойынша оның 116-сы жыл соңына дейін пайдалануға тапсырылмақ. Ал ұлттық қордан – «Нұрлы жол» мемлекеттік бағдарламасы аясында 32 мектеп құрылысын жүргізуге 17,4 млрд теңге қаралса, 19 мектепті пайдалануға беру биылғы жылдың еншісіне жоспарланған. Әзірге 5 мектепте құрылыс жұмыстары аяқталып, жауапты мердігерлер пайдалануға тапсырып үлгерді.

Биыл 6 375 пәтер берілмек

Демографиялық ахуалы тұрақты дамитын Оңтүстік өңірінде тұрғын үй құрылысы да маңызды. Биыл барлық қаржыландыру көздері арқылы облыста 226 тұрғын үйдің құрылысы жүргізілуде. Яғни, 10 879 пәтер. Жыл соңына дейін 115 үйдің құрылысын аяқтап, 6 375 пәтерді пайдалануға беру жоспарланған. 

Құрылыс саласының тағы бір жаңалығы 2017 жылы қолға алынған «Нұрлы жер» тұрғын үй құрылысы бағдарламасы. Бұл бағытта облыс аумағында 348,0 мың ш/м тұрғын үйді пайдалануға тапсыру жоспарланған. Сала мамандары бұл көрсеткішті жыл соңына дейін 700 мың ш/м-ге жеткізуді көздейді.

Жол құрылысы саласын дамытуға 2017 жылы бюджеттен 29 445,7 млн теңге қаралып, 1 570 шақырым жолдар мен көшелер құрылыс-жөндеу жұмыстарымен қамтылуда. Бұл 584 нысан. Облыстық және аудандық маңызы бар 801,8 шақырым жолдарда құрылыс-жөндеу, қайта құру жұмыстары жүргізіліп, жыл соңына дейін 115,4 шақырым жолды пайдалануға беру жоспарланған.

Осы бағытта аянбай еңбек етіп, өңір құрылысын дамытуда еселі еңбек еткен құрылысшылар ҚР Индустрия және даму министрлігінің Құрылыс және тұрғын үй коммуналдық шаруашылық істері комитетінің «Құрметті құрылысшы» төсбелгісімен, алғыс хатымен марапатталып, саланың 40-қа жуық үздігіне өңір басшысы сый-сыяпат тапсырды.

Салтанатты шараның қызығы «Көрмеде» көрініс тапты. Мұнда үйдің іргесін қалайтын тастың түр-түрі мен цементтен бастап, қабырғасын қалайтын түрлі кірпіштер, битум, полианион целлюлозасы, құрылыстық әйнектер, құм, шатыр мен есік терезеге, су және жылу құбырына қажетті құрылыс заттарының бәрін табуға болады. Жалпы, олардың өңірімізде өндірілетін саны 40-қа жуық, яғни құрылысқа қажетті материалдардың 90%-ын еліміздің өндіріс күші құрайды.

Шымкент қаласы еліміздегі үшінші мегаполиске айналуы үшін сәулетті құрылыс пен инфрақұрылымдық жарақтандырылуы әлемдегі өркениетті қалаларға тән дамуы тиіс.

Бұл ретте қалаға кіреберіс қақпалар мен жолайрықтарды, айналма және ішкі орам жолдардың сапалы жасалуына аса мән берген жөн. Сондай-ақ құрылыстың басталуын тым ұзартып жіберетін жобалау-сметалық құжаттамалар заманауи үлгіде әзірленуі керек. Бұл туралы Шымкент қаласындағы құрылыс нысандарының барысы талқыланған жиында облыс әкімі Жансейіт Түймебаев мәлім етті.

Биыл Шымкент қаласында 20 әлеуметтік нысанның құрылысы жүріп жатыр. Оның ішінде 15 мектеп, 2 спорт, 2 мәдениет, 1 абаттандыру нысандары бар. Аталған 20 нысанның 11-і жыл соңына дейін ел игілігіне тапсырылатын болады. Ал қалған 9 нысанның құрылысы 2018 жылға өтпелі.

Бұдан бөлек, қалада жалпы аумағы 151 мың 228 шаршы метрді құрайтын 42 тұрғын үйдің құрылысы жүргізілуде. Оның 26-сы коммуналдық, 16-сы кредиттік тұрғын үй саналады. Соның 30 тұрғын үйі жыл соңына дейін пайдалануға берілуі тиіс. Қалған 16 үйдің біту кезеңі 2018 жылға өтпелі. 

– Биыл Шымкент қаласында 10 инженерлік инфрақұрылым нысанының құрылысы жалғасуда. Бүгінгі күнге 2 нысан пайдалануға берілсе, жыл соңына дейін 1 нысанның құрылысы аяқталады деп күтілуде. Ал қалған 7 нысанның құрылысы 2018 жылы пайдалануға берілетін болады, – деді Шымкент қаласы әкімінің орынбасары Нұралхан Көшеров.

Мұнан бөлек «Нұрлы жер» бағдарламасы аясында жалпы 107 нысанға жобалау-сметалық құжаттамаларын әзірлеу жұмыстары жүргізілуде. 

2017 жылы Шымкент қаласының инфрақұрылымын дамыту мақсатында 14,5 млрд теңге қаржы бөлініп, 2016 жылы құрылысы басталған 9 нысанды аяқтауға 1,6 млрд теңге жұмсалмақ. 83 көше орташа жөндеу және 12 аяқжол салу жұмыстарына 970,8 млн теңге бағытталған. Ең маңыздысы – қаладағы 4 жолайрықты ң құрылысына жобалық сметалық құжаттар әзірленуде. Десек те, Шымкент қаласындағы 19 нысанның құрылысы созылып, мерзімінде аяқталмай, пайдалануға тапсыру мерзімі кешігуі анықталып отыр. 19 нысанның 13 нысаны 2015-2016 жылдардан өтпелі болса, 6 нысаны 2017 жылы басталған. Бұған себеп өте көп. Көбінде жобалау-сметалық құжаттамалар дайындау үрдісі кешеуілдеп, мемлекет мұқтажына қайтарылатын жер телімдерінің мерзімінің созылуы қолбайлау болып отыр. 

– Құрылыстың кешеуілдеуіне кедергілер өте көп. Соның бірі – жобалау-сметалық құжаттама әзірлеуде. Бұл құжатты әзірлеуге 4 ай уақыт кетеді. Сондықтан шетелдік тәжірибені пайдаланып, әзірлеу жұмыстарын заманауиландыру қажет. Осы ретте мен түркиялық әріптестердің тәжірибесін пайдалануды және өзімізде қолданысқа енгізуді тапсырамын. Тіпті қажет болса, семинар-тренингтер өткізіп, құрылысқа жауапты мердігерлердің де жауапкершілігін арттыруға тиіспіз, – деді Жансейіт Қансейітұлы.

Жиын барысында қаламыздағы Қонаев даңғылын батыс бағытына қарай дамыту әрі аспалы көпірлер мен жолайрықтардың сапалы әрі тиімді болуы тапсырылды.

Жалпы ұзындығы 2900 шақырымға жуықтайтын қала көшелерінің тек 50 пайызы асфальтты-бетонды төселіммен қамтылған. Тиісінше, 40 пайызын шағал тас жолдары құраса, қалған 9 пайызы топырақ жол деңгейінде. 

– Ел аумағында жер көлемі бойынша жетекші орынға ие Шымкент қаласында күн сайын 500 мыңға таяу көлік қозғалысы тіркеледі. Қала аумағын сапалы жолмен қамту үшін жұмыстар кезең-кезеңімен атқарылуда, – дейді қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімінің жол құрылысы секторының меңгерушісі Ерлан Есіркепов.

Бүгінде «Шұғыла» шағынауданындағы атауы жоқ №1, 2, 3 және 4 көшеде қайта құру жұмыстары қызу қарқын алған. Бұған дейін еріген қар, жауған жауынның салдарынан шұрқ тесікке айналған асфальт жолдың тауқыметін тартқан жергілікті тұрғындар тіпті, қала әкіміне де өтініш-сауал жолдаған. Мәселенің өзектілігі ескеріліп, бүгінде мұнда қайта құру жұмыстарының алғашқы кезеңі жүргізілуде. Келесі жылға өтпелі нысан құрылысына 542 миллион теңге қаржы қаржы бөлінген. Мұндағы қайта құру жұмыстарының жалпы аумағы 5,5 шақырымды құрайды.

Сонымен қатар, магистралдық көшелердің құрылысы және қайта құру бойынша ауқымды жұмыстар атқарылмақ. Атап айтқанда, жалпы ұзындығы 36 шақырымды құрайтын 8 көшені қайта құру үшін 8,7 миллиард теңге бағытталыпты. Қазіргі таңда, Төреқұлов, Жібек Жолы, Байтұрсынов, «Тассай» шағынауданындағы Тәуке хан көшесі және А-2 тасжолы ретке келтірілуде. Бұдан бөлек, «Самал» базарының жанында және Республика даңғылындағы «Халыққа қызмет көрсету орталығының» алдында жерасты жаяу жүргіншілер өткелі, Темірлан тас жолы бойында жол айрығын салу жұмыстары жүргізілуде. 

Сала мамандары сонымен қатар, биыл жалпы ұзындығы 14 шақырымды құрайтын 11 көшеде аяқжол құрылысы салынатынын айтады. Бұл қатарда, «Шымқорған» және «Жаңаталап» тұрғын алабы, «Таскен», «Қызылжар», «Самал-3», «Шаңырақ» шағынауданының тұрғындары жаңа аяқжолдың игілігін сезінетін болады. Бұл үшін қазынадан 101 миллион теңге қаржы бағытталған.

2020 жылға дейінгі әлеуметтік-экономикалық даму Тұжырымдамасын айқын белгілеп алған Шымкент қаласы үшін республикалық, облыстық маңызы бар күре жолдармен қатар, қала көшелерінің жолдарын да заман талабына сай қайта құру – негізгі міндет. Осы орайда, сала мамандары жауапты істе мердігер мекемелерге жоғары талап қойылатынын айтады.

Қошқар ата өзенінің бастауында жаңа шағын-аудан салынады. Бұл бағытта өзен маңайындағы ескі үйлерді бұзып, осы ауданды көркейтуге қатысты «Жаңарту» бағдарламасы қабылданған. Құрылыс 2018 жылы басталмақ.

Жаңартылуы тиіс ауданның жалпы көлемі – 29 гектар. Енді Қошқар ата өзенінің оң жағалауындағы 460 нысан сүрілмек. Соның ішінде 420 жекеменшік үй бар. Бұл нысандар сүрілген соң орнына 9 және 12 қабатты 61 үй, балабақша салынады. Ал мұндағы мектеп кеңейтіліп, танымастай өзгереді. Сала мамандары бұл орайда нысандар құрылысы тұрғындарға кедергі келтірмейтінін айтады.

Үйлерді мемлекет мұқтажына алу мәселесі біртіндеп шешіледі. Бұл тұста бірнеше жол қарастырылған. Яғни, бірінші жолы бойынша тұрғындарды уақытша үйлерге көшіріп, құрылыс аяқталған соң бұрынғы үйлерінің ауданымен тең болатын пәтер беріледі. Өзге жолы ретінде тұрғындардың үйлері бағаланып, сатып алынбақ. Енді бұл екі жолды тұрғындардың өздері таңдайды.

Бұған қоса, қазіргі таңда Қошқар ата өзенінің бастауынан Ордабасы алаңына дейінгі сағасын кеңейту жобасы талдануда. Өзен жағасындағы өсіп тұрған ағаштар толық сақталады.

Шымкенттегі Темірлан тасжолы бойында, «Жаңа шаһар» базары маңындағы жерүсті өткеліне жаңарту жұмыстары жүргізіледі.

Құрылыс жобасымен және жұмыс барысымен танысқан шаһар әкімі Ғабидолла Әбдірахымов бірқатар өзгеріс енгізуді тапсырды. Оған сәйкес, енді көпір жобасында поликарбонаттан жасалған шатыр, қимыл мүмкіндігі аз тұрғындарға арналған жеделсатылар пайда болды. Ал тірек бөліктері кеңейтілетін болды.

– Бұл өзгеріс болашақта көпірге эскалатор орнату үшін енгізілді, – дейді қалалық жолаушылар көлігі және автокөлік жолдары бөлімінің жол құрылысы секторының меңгерушісі Ерлан Есіркепов.

Айта кетейік, көпір құрылысы 2016 жылы басталды. Мердігер «ҚазНұрКонстракшн» ЖШС өкілдерінің сөзінше, тірек пен жаяу жүргіншілер сатысының іргетасы құйылған. Ал құрылыс толығымен 2017 жылдың желтоқсан айында аяқталады деп күтілуде.

Қазақ бизнесінде креативті ойлаудың да қажеті шамалы, тек өз ісін дұрыс істесе болғаны». Бұл – белгілі құрылысшы, «Nuray Construction» компаниясының директоры Алтай Айнабектің пікірі. Иә, ол – креативті ойлайды, жазады. Әсіресе, фэйсбук әлеуметтік желісіндегі жазбалары кім-кімді де бей-жай қалдырмайды.
Ғаламторға кірсек, бірде «Алтай Айнабек Сайрамдағы №4 Балалар үйінің тәрбиеленушілерін «Алмас қылыш» киносына тегін алып барыпты» немесе «Жаураған жолаушыны үйіне жеткіз!» акциясына бірінші болып қатысыпты» деген жарияланымдар сау етіп шыға келеді. Мұны кейіпкерімізді мақтау үшін емес, қайырымды іс-әрекеттерін көпке үлгі ету үшін жазып отырмыз. Ең бастысы, ол Шымкенттің келбетін өзгертуге барынша тырысып жүр. Қалғанын өзі айтып берсін.

– «Nuray Construction» дағдарыс кезеңінде әлемдік деңгейдегі тұрғынүй кешендерін тұрғызуда. Өткен жылы алғашқы «Шұғыла» тұрғынүй кешені пайдалануға берілді. «Sofia Towers» пен «Арман» тұрғынүй кешенінің құрылыс жұмыстары басталыпты. «Арман» тұрғынүй кешенінің жобасы үшін ҚР сәулетшілер одағының І дәрежелі дипломымен марапатталдыңыздар. Бұл тұрғынүйлер жобасының авторы өзіңіз бе? Қандай стандарттарға негізделіп жасалған? 

– Атақты Стив Джобстың: «Мен – музыкант емеспін, дирижермін» деп айтқан бір жақсы сөзі бар. Мен де сәулет саласында С.Джобстың меңзегеніндей, «дирижер маманмын». Командамдағы жігіттер менің нұсқауым бойынша ноталарды қаз-қалпында қағазға түсіріп, бірлесіп жұмыс істейміз. Яғни, идея – өзімдікі. «Sofia Towers» бойынша екі, «Арман» бойынша тағы екі жігіт кескіндеуге ат салысты. Мен оларға ой еркіндігі мен кеңдігін, жұмысқа бағыт-бағдар бердім. Жобаның нобайын жасаған жігіттердің бәрі Шымкентте туып, өсіп-өнген. Демек, қаланың әрбір қиылыс, қатпарын жақсы біледі деген сөз. 

«Қазақстандық құрылысқа еурокод енгізіледі» деп жарияға жар салып жатырмыз ғой. Алайда, бір нәрсе анық мәлім. Еліміздегі Кеңес кезінен қалған үйлер еурокод өлшемдеріне сай келе бермейді. «СНиП-тардың» нобайы – бір қорапқа салып, шектеу ғана. Менің түсігімде, сәулет деген – адамның шет-шегі жоқ қиялы. Шетелде бір шығармашылық жұмысқа деңгейі әр алуан 5 адамды отырғызып, тәжірибе жасапты дейді. Сонда белгілі болғандай, жалпы ұжымдық жұмыс кезінде ең төменгі көрсеткіш анықталған. Сол іспетті шығармашылық жұмыстың тізгінін бір адамға тапсыру қажет. Екі адам автор болуы мүмкін емес. Мысалы, Пикассо өзінің суретін біреумен салыстырып отырып салған жоқ қой. Моцарт өзінің шығармаларын екі адам болып дүниеге келтірген емес. Бір адамның қиялына ерік беру керек. Бірнеше адамға қалдырса, қайтадан бәрі бір қораптың ішіне салынып, бір шеңберді шиырлап жүре береді, даму болмайды. Бұл, әрине, менің жеке пікірім. 

Инновацияға келсек, құрылыс саласында қиындықтар жоқ емес, бар. Біз көп жағдайда «СНиП-тармен» (строительная норма и порядок) шектелеміз Иә, Кеңестер одағының мектебі – үлкен мектеп болған. Оны ешкім де жоққа шығара алмайды. Алайда, құмнан басқа ешнәрсесі жоқ арабтар, сингапурлықтар біздің алдымызға түсіп, қалай тез дамып кетті? Мәселе осында. Себебі, олар жылдам өзгере алды. Ал біздің жергілікті кәсіпкерлерге тән қасиет, «өзім ғана істесем екен, өзімді клондап, көбейтіп тастасам» деп ойлайды. Өзінің идеясын ешкіммен бөліскісі келмейді. «Бөтен адамдар ұрлап-жырғап кетеді» деген психология бар. Алайда, адам бес саусақтан артықты игере алмайды. Өткен ғасырдағы ең танымал әйелдердің бірі Маргарет Тэтчер: «Маған 10 ақылды, адал адамды беріңіз, сонда мүлде басқаша әлем орнатар едім», – дейді. «Темір ханым» сол өзіне қажетті он адамын тапқан. Біздің Елбасымыздың да айтып жатқаны, жұмысты қарамағындағы сенімді өкілдерге «табыстауға» саяды. Егер басшы барлық жұмысты өз мойнына ала берсе, қарамағындағылар, орынбасарлары миын шынықтырмайды. Шынықпаған ми былқ-сылқ етіп жұмыс істемейді. Жолдаудың түпкі ойы осы. 

– Елбасы күні кеше жасаған Жолдауында «Жаңа индустриялар құрумен қатар дәстүрлі базалық салаларды дамытуға серпін беруіміз керек», – деді. Оның ішінде құрылыс секторы да бар. Осы орайда сіздің жобаларыңызға сүйенсек, «Жаңа Шымкенттің келбеті» қандай болмақ?

– «Жаңа Шымкенттің келбеті» әлемдік тенденцияға негізделмек. Мысалы, Нью-Йорктегі Еmpyer state building өткен ғасырдың 30-шы жылдары салынған. 103 қабаттан тұрады. Париждегі 1889 жылы салынған Эйфель мұнарасының биіктігі – оның құзар басындағы антеннасымен қоса есептегенде 322 метр. Ал біздің Астанадағы Бәйтерек 1997 салынды. Биіктігі – 97 метр. Яғни, әлемдік ғимараттардан 3 есе шағын. Демек, біздің деңгейіміз де сәйкесінше төмен деген сөз. Оны мойындауымызға тура келеді. Бурж әл-Араб – Біріккен Араб Әмірлігінің ең үлкен қаласы Дубайдағы керемет қонақүй. Биіктігі (321 метр) жөнінен әлемде төртінші орын алады. Ғимараттың пішіні қайық желкеніне ұқсайды. Оны кейде «әлемдегі жалғыз Жетіжұлдызды қонақүй» деп те атайды. Бурдж-Халифаны (биіктігі – 828 метр) сталагмитке (тасқада – тау үңгірінде тұрып қалатын әк тұнба) ұқсатады. Ал біздің «Sofia Towers» қолға ұқсайды. Бұл да табиғатқа теңестірілген нәрсе. Біз шетелдік мамандармен қоян-қолтық жұмыс істейміз. БАӘ-нен, Қытайдан келген серіктестерімізге біздің жалпы тұжырымдамамыз ұнайды. Өзім де шетелде көп боламын. Ондағы зәулім ғимараттар көздің жауын алады. Бұрыннан осындай тұрғынүй жобасын дайындасам деп армандайтынмын. Бізде бәрі бар, табиғатымыз да ерекше. Тек елең еткізетін ғимараттар жоқтың қасы. Облыс әкімі Жансейіт Түймебаевтың: «Өңірімізге қонақ келсе, Rixos қонақүйінен басқа апаратын жер жоқ» деген сөзі шырылдаған шындықты жайып салып тұрғандай. Rixos-тың сәулеті – шедевр емес, бір қарағанға жанға жайлы, көз сүйсінтеді. Дегенмен, қаламызға жанарды суыра тартатын ерекше пішіндегі еңселі ғимараттар керек-ақ.

«Ескі шаһардан Рысқұлов көшесіне дейін өзгерту керек»

– Ойыңызда тағы қандай жаңа сәулет туындыларының жобасы бар?

– Қазақстандық сәулетшілерге Сингапурге ме, Дубайға ма ұшаққа билет алу керек. Лас-Вегас та шамамен сондай қала. Ол жақтарда бәрі алдын ала ойластырылған. Бірақ, аталған қалалар – шын мәнісінде қала үлгісінде салынған. Өзімнің тың идеяларым көп. Құдай қаласа, іске асырам деп ойлаймын. 

Біз, өкінішке қарай, әзірге туристік ел емеспіз. Елбасының бастамасымен «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» көлік дәлізі туризмге сәл дем бергендей болды. Біз не туризмді қарқынды дамытып, не инвесторларға толықтай еркіндік беруіміз қажет. Меніңше, қаламыздағы ескі үйлерді бұзу керек. Шымкенттегі үйлердің әбден тозығы жеткен. Өзім көбіне Дубайдың әдісдемелеріне сүйенемін. Мәселен, қаладағы көне шаһарды бұзсақ деген жоспарым бар. Су белдеуіне дейінгі арақашықтық 20 метр болуға тиіс. Ескі шаһардан бастап Рысқұлов көшесіне дейін толығымен өзгерту керек. Жеке секторларды өзгертіп, жоғарыда тоқталғанымыздай, орамдар салсақ деген ойымыз бар. Әрине, көне үйлердің тұрғындарын уақытша пәтерге орналастырып, кейіннен сол көне үйдің орнына тұрғызылған жаңа үйлерден берілетіндей жағдай жасасақ, қаланы жаңартып, жаңғыртуда ешқандай кедергі болмайды деп ойлаймын.
Шымкенттің жаңа келбеті деген – бір ғана кешеннің құрылысы емес қой. «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» транзиттік жолынан кейін бұрынғыдай жолдардың тесігін жамау деген артта қалды. Жалпы, сапа, түсінік өзгерді. Сәулет туризмді дамытады. Біз клиент үшін ең жақсы дүниелер ұсынуымыз керек. Дегенмен, біз туризмді онша жарнамаламаймыз. Мына тұрған Грузия не деген жарнамалар жасайды. Ал бірақ экономикасы жөнінен Астананың шаңына да ілесе алмайды. Қаланы орамдарға бөліп, кезең-кезеңімен құрылыс жұмыстарын жүргізсек деймін. Әкімдік бұл ретте қол ұшын созса құба-құп.

«Дағдарыс, білген адамға, үлкен мүмкіндік!»

– Құрылыс тауарларын қайдан аласыздар?

– Бетонды негізінен өзіміз шығарамыз. Ал жоғын ірі шетелдік компаниялармен келіссөздер жүргізе отырып, аламыз. Көп азаматтар үйінің құрылысына 500 теңгелік кран сатып алады. Ал біздің 5000 теңгелік кранды 1000 теңгеге алуға мүмкіндігіміз бар. 

Бәйтереков-Арғынбеков көшелерінің қиылысындағы «Арман» тұрғынүй кешенінің 23 қабаты – жердің үстінде, 2 қабаты – жердің астында орналасқан. Қазір 4 бетон шығаратын зауытты жаңартып жатырмыз. Бұл жердегі бетонның сапасы да жоғары әрі көлемі үлкен. Мұндай үлкен көлемді бетондарды Шымкент әлі көрмеген, бұған дейін Астана мен Алматыда ғана болған. Осы айдың аяғында бетондау жұмыстары басталады деп отырмыз. Американдықтардың түріне қарасаңыз, ілініп-салынып жүрген біреулер сияқты. Бірақ, өндіріс көлемі жөнінен Қытайды басып озады. Өйткені, олар іске кірісерден бұрын «жеті рет өлшеп, бір рет кеседі». Қазір сол әдістемемен, яғни, бүге-шігесіне дейін жоспарлап жұмыс істеудеміз. Біздегі көп кәсіпкерлер алдын ала жоспарламай, жұмыс барысында ойланады. Көп компаниялардың шығынға ұшырап жатқаны да сондықтан. Қайсыбір құрылыс дағдарыста пайда болады. Дағдарыс, білген адамға, үлкен мүмкіндік! Өйткені, ісіңізді үнемдеуден бастайсыз.

– Қазақ бизнесінің дамуы үшін не істеу қажет?

– Біз бар болғаны 17-ақ миллион халықпыз. Американдық Procter & Gamble компаниясы жарнама өндірісінің жылдық бюджеті 8-9 миллиард долларды құрайды екен. Біздің жылдық айналымымыз – 27 миллиард доллар болса, компанияныкі – 500 миллиард. Қазір Акио Маритоның «SONY Сделано в Японии» деген кітабын оқып жатырмын. SONY компаниясының да жылдық айналымы Қазақстанның жылдық айналымынан көп. Енді есептей беріңіз, бір компания Қазақстанды Менделеев кестесінде кездесетін бүткіл элементтерімен, кен-қазба байлықтарымен, уран, мұнайымен қосып он орап алады. 

Менің ойым, бүткіл Қазақстан – әлемдік масштабта бәсекеге түсе алатын бір-ақ компания болуы керек. Кез келген бизнес әлемдік стандарттарға негізделіп жасалуы тиіс. Министрліктер мен басқармалар әлгі компанияға бағынып, жұмыс істесе. Біздің кәсіпкерлерде керемет бизнес-идеялар бар. Нақты жұмысқа бел шешіп кіріскен кезде, бір қосымшасын Германиядан, енді бірін Қытайдан алуына тура келеді. Шетелдің өнімі, әрине, қымбатқа түседі. TESLA американдық автомобильді компаниясын мысалға алып қарайықшы. Барлығын өз ішінде өндіреді. Осындай бағытта үлкен жұмыстар атқару керек деп есептеймін. Қазір кіріспесек, кейін кеш болады.

– Өзіңіз басшылық ететін «Nuraу Construction» компаниясы кәсіпқой бокс шебері Қанат Исламның 17-ақпанда АҚШ-тың Уилмингтон штатында өтетін бәсекесіне демеушілік танытып, қаржылай көмек көрсетіп отырсыздар. Байқауымызша, сіз спорт жанкүйері екенсіз.

– Спорттағы көп жігіттермен араласамын. Маған Қанаттың намысқойлығы, еңбекқорлығы, пікірі ұнайды. Негізі боксшылардың көбі өркөкірек, ұр да жық болып келеді ғой. Ал Қанаттың мінезі не деген жұмсақ көркем мінез. Отанға деген сүйіспеншілігі қандай! Адамгершілігі және біздің елдің туын желбіретіп жүргені үшін сыйлаймын. Одан кейін Шымкенттің атын әлемге әйгілегім келді. Осы әрекет арқылы туған қаламыз туралы қатып қалған қасаң кері пікірді жойғым келді. Бауыржан Оспановтың «Жер-су» компаниясымен бірлесіп, біз жартылай шығынын көтеріп отырмыз. 

– Біздің газеттің оқырмандарына айтар тілегіңіз болса, мархабат...

– «Шымкент келбеті» газетін бұрыннан жақсы білемін. Газеттің қыруар жұмысынан да хабардармын. Электронды нұсқаға өткендеріңіз – замана көшінен қалмай, алға нықтап қадам басқан дамудың көрінісі. Ақпараттық бағыттарыңызға ризамын. Адамгершілік, имандылық шеңберінен шыққан емессіздер. Ары қарай да шығармашылық табыс тілеймін. Оқырмандарыңыз көп болсын!

– Қызу жұмыс кестеңізге қарамай, бізбен сұхбаттасуға уақыт бөлгеніңізге рахмет! Сәттілік тілейміз!

Сұхбаттасқан
Мөлдір КЕНЖЕБАЙ