Шымкент келбеті

«Биыл жыл соңына дейін пәтер иелері кооперативін құрып, жұмысты жүйелеуді тапсырамын». Жуырда Шымкент қаласының әкімі Ғ.Әбдірахымов әкімдікте өткен жиналыстың бірінде жауапты бөлім басшыларына осындай тапсырма берген еді. Қазіргі таңда мұндай тәжірибе Астана мен Алматы қалаларында бар. Пәтер иелерінің кооперативі (ПИК) – тұрғындарға ағымдағы жөндеу, жылу жүйелерін жөндеу, қыс мезгіліне дайындау, санитарлық-техникалық тазалау және электрлі-техникалық жұмыстардың сапалы орындалуына қолайлы жағдай жасау секілді міндеттерді өз жауапкершілігіне алады. Бұл ретте қала әкімдігіне ПИК құру үшін БҰҰ-ГЭФ (жаһандық экономикалық қор) Даму бағдарламасы жәрдем беретін болады. Осыған орай, БҰҰ Даму бағдарламасының өкілі Әбдімәлік Балбаевпен сұхбаттасқан едік.

– Әбдімәлік Балбаұлы, ең алдымен пәтер иелері кооперативі туралы, оның тиімділігі жөнінде баяндасаңыз...

– Пәтер иелерінің кооперативі – меншік иесі емес, ол тұрғындарға қызмет көрсететін менеджер. ПИК – ағымдағы жөндеу жұмыстарын жүргізуі қажет. Оған жертөлелерді, дәліздерді тазалау, жарықтандыру, көпқабатты үй аумағының тазалығы мен кіреберіс есіктердің жағдайын бақылау секілді жұмыстар кіреді. Тұрғындардың ай сайын ПИК-ке төлеген ақшасы ағымдағы жөндеу мен штат қызметкерлерінің жалақысына жұмсалады.

– Шымкентте ПИК құрылған кезде көпқабатты тұрғын үйлерде қандай өзгерістер болмақ?

– Облысымызда тұрғын үй қорының қараусыз қалуы – энергетика және коммуналдық шаруашылық саласы бойынша шешімін таппай келе жатқан мәселе еді. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев еліміз егемендік алысымен ең алғаш қазақстандықтарға тұрған пәтерлерін жекешелендіруге құқық берді. Біз барлығымыз өз пәтерлерімізді жекешелендіріп алдық, ал бөлінбейтін мүліктер туралы ойланбадық. Көпқабатты үйлердің тұрғындары бөлінбейтін мүліктерге сол бұрынғыдай мемлекет, яғни, үй басқармалары қарайды деп ойлады. Көпқабатты үйлердің жекешеленуімен қатар жергілікті атқарушы органдардың жеке үйлердің ішкі басқару жүйесіне араласу құқығынан айырылғанын ескермеді. Сол себептен көптеген үйлердің ортақ мүліктері, мәселен, шатыр, дәліз, жертөле, инженерлік жүйелер, үй айналасындағы жер телімі тағы басқалары 20-25 жыл қараусыз қалды. Ал қараусыз қалған мүліктің тез тозатыны айтпаса да түсінікті. Айта кетейін, алматылықтар ПИК қызметі үшін ай сайын шаршы метріне 17-35 теңге, ал астаналықтар 22-90 теңгеге дейін төлейді.

– Кондоминиумның пәтер иелері кооперативінен қандай айырмашылығы бар?

– Көп жағдайда тұрғындар тұрғын үй кооперативтерi (ПИК) мен кондоминиум арасында айырмашылық жоқ деп есептейдi. Бірақ айырмашылық бар. Бiрiншiден, ПИК-тер ұжымдық өзiн-өзi басқару формасы болса, ал кондоминиум ұжымдық жекеменшiк түрі. ҚР «Тұрғын үй қатынастары» Заңында «кондоминиум жылжымайтын мүлiк иелiгiнiң ерекше түрi» деп көрсетiлген. Яғни, жылжымайтын мүлiктiң (көппәтерлi үйдiң) пәтерлерi пәтер қожайындарының иелiгiнде болса, басқа бөлiктерi (шатыр, лифт, кiреберiс, ортақ инженерлiк-коммуникациялық (су, жылу жүйелерi т.б.) басқа қожайындарға тиесiлi болуы мүмкiн. Бiрақ, жылжымайтын мүлiк ортақ басқаруда болады. Басқаруды кiм жүргiзетiнiн кондоминиум мүшелерiнiң жалпы жиналысы шешедi. Айтылған заңға сәйкес кондоминиум әдiлет органдарында тiркелуi тиiс.
Көпқабатты тұрғын үйлері көп Шымкент, Кентау, Түркістан, Леңгір қалаларында және аудандардағы тұрғындарға өз үйлеріне қоныстанған күннен бастап кондоминиум нысаны саналатындығын, тек әрбір пәтер иесінің пәтерін жекешелендірген кезде, оған қоса сол үйден бөлінбейтін үлесін (шатыр, дәліз, жертөле, инженерлік жүйелер, үй айналасындағы жер телімі т.б.) тіркеу қажет екендігін, бөлінбейтін мүлікке иелік жасап, оны тұтынуға жарамды халде сақтауға белгілі бір мөлшерде тұрғындардың келісімімен қаржы жинау қажеттілігі жеткілікті түсіндірілмеген. Жиналатын қаражат сол үйдің инженерлік құрылымының ақаусыз жұмыс істеуіне, үй айналасын, дәлізді таза ұстауға, жылу жүйесін қысқы маусымға дайындауға және де тәуліктің кез келген уақытында инженерлік жүйеде болатын апаттық ақауларды дер кезінде жөндеу үшін қажет.

– Қазіргі уақытта көпқабатты тұрғын үйлерді тұрғындардың өздері сайлап алған үй төрағалары немесе төрайымдары басқарады. Демек, ПИК қызметінің бір бөлігін атқарып жүр ғой? Ал ПИК құрылған кезде олардың қажеттілігі болмай ма?

– Көптеген үйлерде заңсыз, еш жерде тіркелмеген және сол үйде тұратын бір кісіні «сіз осы үйге үй төрағасы болыңыз» деп ауызша сайлап аламыз. Ол кісінің бар жұмысы үйде бір ақаулы жағдай болып қалғанда немесе жарық өшіп, су, жылу болмай қалса, кәріз жүйесі бітеліп қалса, жүгіріп жүріп ақша жинап жүргені. Кейбір тұрғындардан «ақша бер» деп талап ете алмайды. Өйткені, өзі «заңсыз» жұмыс істеп жүргендіктен, заңға жүгіне алмайды. Ал ПИК құрылған кезде, осы мәселелердің барлығы өз шешімін тапады. Бірақ үй төрағалары бұл кезде көмекші ретінде бәрібір қажет болады. Осы уақытқа дейін ерікті түрде көпқабатты тұрғын үйде туындаған барлық мәселелерді шешіп келген ол азаматтардың әлі де көмегіне мұқтажбыз.

– Тағы бір мәселе – отбасы құрамы жөнінде анықтама алу қиынға соғады. Бұрын бұл анықтаманы ПИК берсе, қазір халыққа қызмет көрсету орталығы тек бір адам туралы ғана мәлімет бере алады екен. Бұл ретте мүлікті түгендеу жұмыстарының тиімділігі қандай болмақ?

– Қала көлеміндегі барлық көп қабатты үйлер толығымен мүлікті түгендеуден өткізіліп, толық тұрғын үй қоры жасақталынуы қажет. Себебі, әр отбасының тіркелуі туралы мәліметтің жоқтығынан оқу орындарының, балабақша, мектеп ұжымдарының сұрауы бойынша және әлеуметтік көмек көрсету үшін отбасы мүшелері туралы анықтаманы бірде-бір мемлекеттік мекеме бере алмайды. Егер мүлікті түгендеуден өткізетін болсақ, көпқабатты үйлердегі әр пәтерде неше адам тұратынын, қайда жұмыс істейтінін, жас мөлшері секілді қажетті мәліметтер ПИК-тің мәлімет қорында сақтаулы тұрады. Анықтама қажет болған жағдайда ПИК қызметкерлері ешқандай қиындықсыз-ақ бере алады. Осы ретте, Шымкент қаласында «Тиімді меншік иесін» қалыптастыру мақсатында көп қабатты үйлерді басқару жүйесін енгізу үшін «Шымкент-Қызмет» ЖШС-ін құру жұмыстары жүргізілуде.

– БҰҰ Даму бағдарламасы жобасының алға қойған міндеттері қандай? Ұйымның өкілі ретінде толығырақ түсіндіріп берсеңіз...

– БҰҰ 2015-2019 жылдарға арналған ғаламдық экономикалық қор құрды. Оның аясында «Төмен көміртекті даму үшін тұрақты қалалар» атты жаңа жобасын жүзеге асыруға кірісті. Оның мақсаты – Қазақстанға энергия үнемдеу бойынша көмектесу және жаһандық климаттың өзгеруіне жасалған ықпалды азайту. Өткен жылы Парижде БҰҰ-ның мәжілісі өтіп, онда жыл сайын экологиялық мәселелерді шешу үшін 100 млрд АҚШ долларын бөлу туралы шешім қабылданды. Біздің елімізден «қанатқақты» жобаға Теміртау, Тараз, Шымкент және Лисоковск қалалары кіреді. Ал 2015 жылы қараша айында Астанада БҰҰ ДБ жетекшісі мен Шымкент қаласы әкімі арасында меморандумға қол қойылды. Осы уақытқа дейін Шымкентте бұл тақырып аясында екі рет семинар өтті. Ол – негізінен жылуды үнемдеуге арналды. Ал жылуды үнемдеу үшін көпқабатты тұрғын үйлерді дұрыс басқара білу керек. Қала әкімі де ПИК құру туралы тапсырма берді. Осы ретте БҰҰ ДБ мен қалалық әкімдік тарапынан жұмыс тобы құрылды. Оның жетекшісі – қала әкімінің орынбасары Б.Жанбосынов. Ал мен – хатшысымын. Жұмыс тобы айына екі рет кеңес өткізеді. Қазір жұмыс тобы үгіт-насихат жұмыстарын бастады. Өткен аптада Әл-Фараби және Еңбекші аудандарындағы көпқабатты тұрғын үйлердің үй төрағаларымен кездестік.

– Сонымен, жылуды үнемдеу дегенді қалай түсінеміз?

– Оңтүстіктің қысы аса суық емес. Дегенмен, қыс мезгілінде үйіміз ысып кетсе, терезелерді ашып, салқындататын жайымыз бар. Бұл дегеніміз – жылуды сыртқа шығарғанымызбен қоймай, далаға кеткен жылудың ақшасын да төлейміз. Қыс маусымында ақшаңызды үнемдегіңіз келсе – автоматтандырылған жылу пунктын (АЖП) орнату керек. Ол – көпқабатты үйге қанша жылу келгенін есептеп қана қоймай, күн жылыған сәтте пәтердегі жылудың мөлшерін автоматты түрде азайтады. Демек, тұтынушының ақшасы далаға кетпей, алған жылуына ғана төлем жасайтын болады. Бұл – үнемдеудің жаңа жолы.

– Жылуды үнемдейтін автоматтандырылған жылу пункті қай қалаларда бар?

– Автоматтандырылған жылу пункті 2010 жылдан бастап, Астана, Алматы және Қарағанды қалаларындағы тұрғын үйлерге қойылды. Мәселен, Қарағандыда бір көпқабатты үйге АЖП орнатылып, бір айдың ішінде 119 мың теңге үнемделген. АЖП-ін жылу есептегіш құралдарымен шатастыруға болмайды. Есептегіш құралы – элеватордан келген жылуды ғана есептейді. Ал АЖП – ауа райы жылыған сәтте берілген жылуды реттеп отырады. Соның нәтижесінде төлемақы 30-40 пайызға дейін үнемделеді. Ал АЖП-ны орнату үшін көпқабатты үйде міндетті түрде жөндеу жұмыстары жүргізілуі тиіс. Өйтпеген жағдайда, берілген жылу үнемделмейді. Егер үйге кіре беріс есік ашық болса немесе подъездің терезелері жылу сақтамаса, ондай қондырғыны орнатып, әуре болудың қажеті жоқ.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Эльмира МЫҚТЫБАЕВА

Шымкент қаласындағы 75 жылға жуық тарихы бар Жамал Омарова атындағы №1 балалар саз мектебінің шәкірті Карина Нажмеддинова жуырда Италияда өткен халықаралық «Sun of Italy» фестиваль-байқауының Гран При иегері атанып қайтты. 15 жастағы өнерлі қыз үшін биыл өте жемісті жыл болды. Тарата айтар болсақ, ақпан айында Эстонияда өткен Георг Отс атындағы халықаралық байқауда жүлделі 1-ші орынды иеленген болатын. Тағы бір қуанышты жаңалық, Карина биыл мектепті ойдағыдай бітіріп, Астанадағы Өнер университетінің музыка колледжінің студенті атанды.

– Карина, операның отаны Италиядағы өнер сапарың туралы айтып өтсең?

– Байқау Италияның Монтекатини-Терме қаласында өтті. Дүниежүзі бойынша 10-ға жуық мемлекеттен үміткерлер қатысқан конкурс біздерге үлкен сын болды. Әрине, мұндай өнер бәйгелерінде әркімнің де жүлделі орындардан көрінуге тырысатыны анық. Маған да оңай соқпады. Бірақ, ұстазым Халида Исмагилованың ақыл-кеңесімен күнделікті жүргізілген репертуарымызды шыңдаудағы тыңғылықты дайындығымыз өз жемісін берді.

– Репертуардың көптеген жағдайда шешуші рөл атқаратыны белгілі жай. Осы жөнінде ойың қандай?

– Иә, дұрыс айтасыз, ағай. Мұны осы уақытқа дейінгі өткен бірқатар байқаулардың барысында аңғаратынмын. Біз ұстазымыз екеуміз ақылдаса келе қазақ және батыс классиктерінің бірсыпыра дүниелерін електен өткізіп дайындап жүрдік. Сөйтіп, дарынды композитор Латиф Хамидидің «Бұлбұлы» мен Италян әншісі Андрея Бачеллидің репертуарынан «Time to say goodbay» әніне тоқталдық. Екеуі де өзіне тән орындау ерекшеліктері мен қиыншылықтары жетерлік туындылар. Бірақ, бар мүмкіндігімді пайдаланып қалыпты деңгейде орындап шықтым деп айта аламын. Олай болмаған жағдайда Бас жүлдені алуым мүмкін болмас еді.

– Еңбегің жанып тек мектебіміздің ғана емес, сондай-ақ Қазақ елінің абыройын асқақтатып қайттың. Ендігі жерде алға қойған қандай мақсат, армандарың бар?

– Бірінші кезекте колледжді ойдағыдай бітіріп, одан кейінгі оқуды операның отаны Италияда жалғастырсам ба деген ниетім бар. Әрине, армансыз адам болмайды. Менің де болашақтағы арманым қазақтың «бұлбұл қызы» атанған Бибігүл апа Төлегеновадай әнші болу.

– Айтпақшы, биыл көктемде Алматы қаласында атақты әншімен кездескен едің ғой...

– Мектебіміздің атын иеленген Қазақстанның халық әртісі, жезтаңдай әнші Жамал Омарова апамыз туралы кітаптың тұсаукесеріне мектеп басшылығы мені де ала барған еді. Осы салтанатты кештің үстінде «Бұлбұл» әнін шырқағанымда даңқты өнер иесі сахнада маңдайымнан сүйіп ақ батасын берді. Бұл менің өмірімдегі ең бір есте қалар сәт болды.

– Енді, ұшқан ұяңа деген лебізіңді тыңдасақ.

– Мені ән өнеріне баулыған ұстазым Халида Исмагиловаға, концертмейстер Вилен Исмагиловқа, сондай-ақ басқа да музыкалық пәндерден сабақ берген барша мұғалімдеріме «Шымкент келбеті» газеті арқылы үлкен алғысымды айтамын.

– Ендеше, Карина, біз де саған өз тарапымыздан өмірде де, өнерде де тек сәттілік тілейміз!

Сұхбаттасқан
Қалмахан ОМАР,
Ж.Омарова атындағы №1 балалар саз мектебі
директорының орынбасары,
Қазақстан Журналистер одағының мүшесі

Ел аумағында лаңкестік қауіптіліктің «сары» деңгейі ұзартылды. Бұл жөнінде ҚР Антитеррор орталығы бірқалыпты («сары») лаңкестік қауіптілік деңгейінің әрекет ету мерзімі 2017 жылғы 15 қаңтарға дейін созылатыны жөнінде хабардар етті. Соңғы кездері елімізде болған оқиғаларға байланысты террористік сипаттағы қауіп-қатердің алдын алу мақсатында Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті бірнеше рет террористік қауіптіліктің әртүрлі деңгейін белгіледі. Бұл тұрғыда, көпшілік арасында «Бұл нені білдіреді?», «Террористік қауіптіліктің деңгейлері қандай?» деген сұрақтар туындауда. Осы орайда, Оңтүстік Қазақстан облысы дін істері басқармасының «Дін мәселелерін зерттеу орталығы» МКМ директорының міндетін атқарушы Мәди Бесбаевпен болған біздің сұхбатымыз осы тақырып аясында өрбіген еді.

– Мәди Әбзелбекұлы, қазір діни ахуал мәселесі қоғам назарында тұрған өзекті тақырыптардың бірі екені белгілі. Жалпы, елдегі діни ахуалды зерделеу қалай жүзеге асырылады?

– Әрбір зерделеу жұмысы ғылыми-теориялық жағы мен қолданбалы-тәжірибелік қыры қатар қарастырылып, кешенді түрде жүзеге асырылғанда ғана тиімді әрі шынайы нәтиже береді. Сондықтан біздің орталық бірінші кезекте діни ахуалды зерделеудің отандық және шетелдік тәжірибесін зерттеп, осы бағытта әдістемелік құралдар мен ақпараттық-анықтамалық материалдар әзірлеу жұмыстарымен айналысады.
Осы мақсатта жергілікті халықтың әртүрлі санатымен кездесулер өткізіліп, семинарлар, тренингтер ұйымдастырылып тұрады. Кереғар ағымдардан сақтандыру, келеңсіз жағдайлардың алдын алу бағытында жер-жерлерде билбордтар іліп, тұрғындар арасында орталықтың тапсырысымен дайындалған басылымдарды таратамыз. Жасалған жұмыстардың нәтижесіне қарай, талдау жұмыстары жүргізіледі. Сауалнамалар алынып, сұрақ-жауап пішіміндегі шаралар ұйымдастырылады. Сондай-ақ, жергілікті баспа және электрондық БАҚ жарияланымдары зерделенеді. Діни бірлестіктер мен олардың жанындағы қайырымдылық қорлар қызметі талданады. Дәстүрлі емес діни ағымдар өкілдерінің іс-әрекеті зерттеп-зерделенеді.

– Бүгінде өңірдегі қалыптасқан діни ахуалды қалай сипаттар едіңіз?

– Мемлекет басшысы «Қазақстан жолы – 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Қазақстан халқына Жолдауында: «Қазақстан – зайырлы мемлекет. Азаматтарды ар-ождан бостандығымен қамтамасыз ете отырып, мемлекет қоғамға өз бетінше біздің дәстүріміз бен заңдарымызға қайшы келетін әлдебір қоғамдық нормаларды тықпалайтын әрекеттерге өте қатаң қарсы тұратын болады», – деп атап өткен болатын. Сол себепті, мемлекеттік құрылымдар мен Қазақстан қоғамы алдында этнос-аралық және конфессияаралық келісім негізінде зайырлы, толерантты қоғамды әрі қарай дамыту міндеті тұр.

Осы мақсатта облыста азаматтардың діни сенім бостандығы құқықтарын, әртүрлі діни сенімдегі діни бірлестіктер арасындағы өзара түсіністікті, төзімділікті нығайту, олардың мемлекетпен өзара іс-қимылын қамтамасыз ету саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру жұмыстары атқырылуда. Қоғамды діни сауаттандырудағы, жалған діни ағымдарға арбалғандарға көмек берудегі теологтардың алар орны ерекше. Бүгінде өңірде діни ахуал бірқалыпты дамуда. Бұл, әрине, мемлекеттің дін саласындағы саясатының, оны жүзеге асырудағы оңтайлы жолдарды жүзеге асыра білуінің нәтижесі екендігі анық. Діни алауыздық пен радикализмнің жолына тосқауыл қойып, экстремизм мен лаңкестік көріністеріне жол бермеуде мемлекеттік құзырлы органдар, діни бірлестіктер, қоғамдық ұйымдар жұмыла қызмет етуде.
Қазіргі кезде Оңтүстік Қазақстан облысы аумағында 11 конфессияны құрайтын 59 діни бірлестік қайта тіркеуден өтті. Осыдан төрт жыл бұрын қайта тіркеуден өтпеген діни бірлестіктер түгел таратылып, олардың қызметіне тосқауыл қойылды. Тіркелген діни ұйымдардың мемлекеттік билік өкілдерімен өзара қатынастарының дәйекті жолдары мен тетіктерінің қалыптасқандығын, конфессияаралық қатынастардың қалыпты жолға қойылғандығын атап өткен жөн. Нәтижесінде, өңір тұрғындары арасында діни қақтығыстар мен араздықтар көрініс берген жоқ.
Оңтүстік Қазақстан облысының халқы ұлттық салт-дәстүрден ажырамаған, қала берді, діни сауаттылықты қалыптастырған орта ретінде ерекшеленеді. Оның бір мысалы, республикада барлығы 2500 мешіт болса, оның 800-і ОҚО-ға тиесілі. Бұл тұрғыда, рухани құндылықтарды дәріптеп отырған біздің мекеменің басты мақсаты – елдегі дін саласына қатысты мемлекеттік саясатты халық арасында насихаттау, бұқаралық ақпарат құралдары арқылы халықты теріс діни ағымдардың ықпалынан сақтандыру, олардан зардап шеккендерге көмек көрсету, дін саласына қатысты әлеуметтік-зерттеулер, ғылыми-талдау жұмыстарын ұйымдастыру болып табылады.

– Өзіңіз айтып өткен халықтың әртүрлі санаттарына кімдер жатады? Өңірлік зерттеулер жыл бойы жүргізіле ме, әлде нақты бір мерзімге жоспарлана ма?

– Діни бірлестіктер өкілдері, мешіт жамағаты, еңбек ұжымдары, студент жастар, мектеп оқушылары, «Дінтану негіздері» пәнінің мұғалімдері, мемлекеттік қызметкерлер, ақпараттық-түсіндіру топтарының мүшелері, әйелдер аудиториясы, жұмыссыздар, өзін-өзі жұмыспен қамтығандар – осы аталған топтардың барлығы мүмкіндігінше көбірек ауқымда зерделеу жұмыстарында қамтылады. Бұл ретте, әр аудиториямен жұмыс жүргізудің өзіндік ерекшеліктері мен қиындықтары бар. Мысал ретінде, түзету мекемесінде жазасын өтеушілерге арналған дәрістерге айрықша мән беріледі. Діни ахуалды түсіну және бағалау деңгейі әртүрлі, қызықтыратын мәселелері сан алуан, құндылықтары да қабыса бермейтін әрбір топ үшін өзіне тән тіл, тақырып, әдіс қажет. Сауалнамалар да топтарға қарай түрленіп отырады. Зерделеу жұмыстарын жүргізудің өзі бір төбе болса, нәтижелерді талдаудың өзі бір сала.
Жалпы, биыл орталық мамандары тарапынан ауылдық округтерде 250, жоғары, орта арнаулы оқу орындарында 250, сондай-ақ, түзеу мекемелерінде, әскери бөлімдерде, сол секілді өзге де мемлекеттік мекемелерде кездесулер ұйымдастыру жоспарланған. Дегенмен, өңірлік зерттеу тәжірибесі тек арнайы іссапарлық зерттеулермен шектелмейді. Орталыққа жыл бойы еліміздің барлық аймағынан ақпараттық-түсіндіру топтары құрамында дәрістер оқу және топ мүшелеріне арналған оқыту семинарларын өткізу жөнінде сұраныстар көптеп түседі. Тақырыптық бағытына қарай мұндай шараларға мамандарды іріктеп жіберіп отырамыз. Сонымен қатар, ҚР Мәдениет және спорт министрлігінің Дін істері комитетінің жоспарлы ақпараттық-түсіндіру шараларына да қатысып, ел аймақтарын жиі аралаймыз. Кей жағдайда жекелеген өңірлерде бірнеше маманымыздың қатысуымен екі-үш күндік семинарлар өткіземіз. Осындай шаралар барысында да зерделеу жұмыстарын қоса қамтып, талдаулар мен сауалнамалар жүргіземіз. Кешенді түрде жүргізілген барлық жұмыстар нәтижесінде біртұтас қорытынды жасалады.
Айта кетейік, жыл басынан бері орталық тарапынан әлеуметтік желілерде 2073 мониторинг жүргізілді. Онда біз әлеуметтік желі бетіндегі неше түрлі қауымдастықтардың, басқа да түрлі сайттардың мақсатын анықтап, ондағы мәліметтерді тиісті органдарға береміз. Орталықтың арнайы сайты, әлеуметтік желілерде парақшалары бар. Орталық қызметімен толық танысу үшін азаматтар centre-uko.kz ресми сайтын пайдалана алады. Сондай-ақ, бізде сенім телефоны да жұмыс істейді. Яғни, 21-44-15 және 8771 050 13 03 байланыс телефондары, сонымен қатар, республикалық 114 қауырт желі арқылы хабарласуға мүмкіндік бар.
Сөзді түйіндей келгенде, біздің басты мақсатымыз – азаматтардың бойында радикалды идеологияларға қарсы тұра алатын иммунитетті қалыптастырып, облыстағы діни ахуалды бақылауда ұстау және облыс әкімдігі жанындағы діни бірлестіктермен байланыстар жөніндегі кеңес жұмысы және терроризмге қарсы күрес комиссиясының жұмысы арқылы бақылау талаптарын күшейтіп, облыстағы діни мәселелердің оң шешімін табуына ықпал ету.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Жеңісбек СЕРІКҰЛЫ

Шымкент қаласы биыл да білім саласы бойынша биіктен көрінді. Бiз жаңа оқу жылы қарсаңында қалалық білім бөлімінің басшысы Жанат Арысбекқызы Тәжиеваға жолығып, ел ішінде қызу талқыланып жатқан білiм жүйесiндегi реформалар және басқа да өзекті мәселелер төңiрегiнде әңгімелескен едік.

– Жанат Арысбекқызы, жаңа оқу жылына дайындық қалай жүріп жатыр? Әңгімеңізді осыдан бастасаңыз.

– Жаңа оқу жылының басталуына санаулы күндер қалды. Биыл екі мектеп қыркүйекте пайдалануға беріледі. Олар – «Қаратөбе» шағынауданындағы 600 орындықты және «Ынтымақ» шағынауданындағы 900 орындықты білім ордалары. Сондай-ақ, Оспанов көшесіндегі №61 ғимараттың жұмыстары аяқталып, балабақша ретінде қайта құрылды. Мектептер мен балабақша оқу жылының алғашқы күнінен бастап білім беретін болады. Биыл білім мекемелерінің жөндеу жұмыстарына 222 млн 458 мың теңге бөлінген болатын. Осы қаражат есебінен 124 мектеп пен 80 балабақшаға жөндеу жұмыстары жүргізілді. Биыл қаламыздағы 127 мектеп оқушыларға есігін айқара ашады.

– Қала көлемiнде бiрiншi сыныпқа қабылданатын бүлдiршiндер саны қаншаға жеттi?

– Қала бойынша 21 200 бала алғаш рет мектеп табалдырығын аттайды. Бұл – әрине қуанышты жағдай. Көрсеткіш арқылы өңірдің экономикасының, халықтың жағдайының жақсарғанын байқауға болады. Сонымен қатар, қала аумағының көбеюіне байланысты, тұрғындар саны жыл санап артып келеді.

– Жанат Арысбекқызы, бiлiм беру жүйесінде қандай өзгерiстер енгізілетін болады?

– Білім саласының алдында жаңа реформа күтіп тұр. Он екі жылдық білім жүйесіне көшу, бес күндік оқу аптасы, үш тілде оқыту дегендей жаңалықтар кезең-кезеңімен білім саласына енгізіле бастайды. Биыл 1 сыныпқа баратын балалар Назарбаев зияткерлік мектебінің НЗМ бағдарламасы бойынша білім алады. 12 жылдыққа өтудің ең бірінші кезеңі биылғы бірінші сынып оқушыларынан басталады. Бұл оларды 12 жыл оқиды дегенді білдірмейді. 5 сыныпқа барғанда аттап кету мәселесі болады. Демек 11 жыл оқиды. Сондай-ақ бірінші сынып оқушылары үшін 4-5 секілді баға болмайды. Бағалау критериймен алмастырылады. Сонымен қатар 1 сынып бағдарламасына ағылшын тілі пәні енгізіледі. Және 5 күндік оқу жүйесіне көшеді. Бұл реформадан үркудің қажеті жоқ. Мәселен, бес күндік оқу аптасы дегенді түсінбей жатқандар да бар. Айта кетейін, 7 сыныптан бастап «Робототехника» пәні енгізіледі. Бұл пәнде роботтардан қолдан конструкция жасау, құрастыру қамтылады. Жаңа пәннің баланың ой-өрісін дамытуға, логикалық қабілетін арттыруға ықпалы мол.

– Үш тілде білім берудің қиындығы туралы көбірек айтылуда...

– Үш тілде білім беруге кезең-кезеңімен көшеміз. Уақыт талабы осы. Сол себепті бұл жаңалықтан да қорықпауымыз керек. Бұл үшін мамандарымыз даярлаудан өтті.

– Баласы мектепте оқитын ата-ананың жұмысы көбейіп, қыза түсетіні белгілі. Алдымен баласын сақадай сай етіп оқуға әзірлейді. Бірыңғай мектеп формасы жайында не айтасыз?

– Оқушыларымыздың бiрыңғай мектеп формасына көшкенiне бiраз уақыт болды. Олардың бет-бейнесiн айғақтайтын, оның балалық шағының белгiсi – мектеп формасы. Десе де, осы мектеп формасы төңірегінде талай рет тартысты әңгімелердің болғаны рас. Қазір қаламызда «Гауһар», «Алтын адам» тігін фабрикалары бар. Біз олардың өнімдерін ата-аналарға ұсынған болатынбыз. Ал таңдау құқығы ата-аналардың өз еркінде. Фабрикаларға тапсырыс береді немесе кез келген сауда желісінен сатып алуына болады.

– Оқулық мәселесi де жыл артқан сайын бiр жүйеге түсiп келе жатқан сыңайлы. Биыл оқулық жеткілікті бола ма?

– Биыл 1 сыныпқа қабылданатын балалар саны өткен жылғыдан мыңнан астам артық. Былтыр 20 054, жаңа оқу жылында 21 200 оқушы қабылданады деп жоспарлануда. Әйтсе де, 1, 8 сынып оқушылары оқулықпен толық қамтамасыз етіледі. 1 сынып оқушылары үшін 336 736 дана оқулық пен оқу-әдістемелік кешендерін сатып алу үшін 6 баспамен келісім-шарт жасалды. Бала санының артуына байланысты 4, 5, 7 сыныптың оқушылары үшін қажетті оқулықтармен қамтамасыз ету үшін жергілікті бюджеттен бөлінген 797 192,0 мың теңгеге 13 баспа арқылы келісім-шарт жұмыстары жүргізілді. Яғни бізде оқулық мәселесі толығымен шешімін тауып отыр. Ең алдымен, тегiн оқулық көп балалы және әлеуметтiк аз қамтылған отбасы балаларына берiлсе, қалған балалар да оқулықпен қамтылады.

– Жаңа мектепке ауысу немесе балабақшаға орналастыруда көптеген түйткілді мәселелер кездеседі. Ата-ана нені ескергені жөн?

– Кез келген ата-ана баласын жақсы мектепке, балабақшаға бергісі келеді. Ата Заңымызға сәйкес ата-ана қайда оқытса да құқылы. Десе де, биыл қыркүйек айынан бастап, балалар мектепке Халыққа қызмет көрсету орталығы арқылы орналастырылады. Яғни орталық арқылы мектепке бос орынның бары немесе жоқтығы алдын ала анықталады. Орын болса ауысуға анықтама алады. Мектеп оқушыны ХҚКО-нан мекен-жай негізінде қабылдайды. Балабақшаға орналастыру да орталық қызметі арқылы жүзеге асырылады.

– Үш ауысымдағы мектептердің мәселесі шешілді ме?

– Қала аумағы кеңейіп, халық саны артқан кейбір мектептердің тар екені байқалуда. Қалалық білім бөліміне қарасты 127 мектеп бар. Оның жетеуінде оқушылар үш ауысыммен оқиды. Ал біреуі апатты жағдайда. Білім ордаларының жетіспеушілігін жою мақсатында 14 нысанда құрылыс жұмыстары жүріп жатыр. 8 мектептің үш ауысымға өту қауіпі бар. Сондай-ақ мектебі жоқ 6 елдімекен анықталды. Қазір апатты жағдайдағы №34 мектепке құрылыс жұмыстары жүруде. Жоспар бойынша алдағы үш жылда 34 білім ордасын салу көзделген. Бүгінде құрылысқа қажетті жер бөлу мен жобалық сметалық құжаттар әзірленуде. Егер жоспар жүзеге асса, 2020 жылға қарай үшінші мегаполисте мектеп мәселесі түгелімен шешіледі.

– Оқушыларға смартфон ұстауға тыйым салына ма?

– Жаңа оқу жылынан бастап, смартфонға тыйым салуды қолға алғалы отырмыз. Себебі балалар сабақ оқудың орнына партаның астына тығылып, ойын ойнап, әлеуметтік желілерде отырады. Шындығында оқушылар телефонға тәуелді. Тіпті кейбір балалардың сабақ оқуға ынтасы төмендеген. Өкінішке қарай, жасөспірімдер арасында ерте жүктілік, өз-өзіне қол салу, қылмыстық оқиғалар көбейген. Мұның бір ұшы интернетті ұдайы пайдаланатындардың арасынан шығып отыр. Осы мәселелерді шешу мақсатында үлкен іс-шаралар жоспарын құрдық. Біз қала ішінде 14 қауіпті аймақты анықтадық. Жарықтандыруды қажет ететін 69 аула, қараусыз қалған 58 ғимарат, 24 үйдің жертөлелері бар. 54 мектептің жанында жаяу жүргінші жолдары салынбаған. 10 мектептің жанынан алькогольді өнім сататын 29 дүңгіршекті анықтап отырмыз.

– Елбасы мұғалімдерді қағазбастылықтан құтқару керектігін айтқан еді. Бұл бағытта қандай жұмыстар атқарылып жатыр?

– Облыстық білім басқарамасының 30 мектепті электронды журналға көшіру бойынша жұмысы басталды. Қала әкімі Ғабидолла Әбдірахымовтың тікелей бастамасымен 29 мектепке электронды жобаны жүзеге асырып отырмыз. Яғни біздің 58 мектебіміз көшетін болады. Ақпараттардың бәрі компьютер арқылы қабылданады.

– Ұстаздарға көрсетілер құрметпен қатар қойылар талап та көп. Бүгінгінің мұғалімі қандай болуы керек?

– Мұғалім – баланың болашағына жауапты тұлға. Сондықтан ұстаз жауапкершілікті сезініп, сергек болуы тиіс. Мұғалімге қай кезде де ізденіс, өмір бойы оқу, білім алу қажет. Уақыт талабына сай, бәсекеге қабілетті ұлт болашағын дайындауға ең алдымен өзі дайын болу керек.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Құттыбике НҰРҒАБЫЛ

«Қыстың қамын жазда ойла» демекші, «ТеплоКомсервис» ЖШС-мен келісім-шарт жасаған 100-ге жуық көпқабатты тұрғын үйдің жылу жүйесі қыс маусымына дайын тұр. Серіктестіктің осы және басқа да қызметтері жайлы «ТеплоКомсервис» ЖШС-нің директоры Әуесхан Манкентбаев әңгімелейді.

– Әуесхан Манкентбайұлы, өзіңіз басқарып отырған «ТеплоКомсервис» туралы кеңірек мәлімет беріңізші. Қала тұрғындарына қандай қызмет көрсетесіздер?

– «ТеплоКомсервис» ЖШС жекеменшік мекеме ретінде 2009 жылдан бері қала тұрғындарына, соның ішінде заңды мекемелерге емес, көпқабатты тұрғын үйлерге келісім-шарт негізінде қызмет көрсетеді. Атап айтқанда, жертөледегі жылу жүйесіне сығымдау, кәріз жүйелерін тазарту, жөндеу, көпқабатты тұрғын үйлердің ауласын, кіреберісін тазалаумен айналысамыз. Бұл салада бүгінде 35 адамды жұмыспен қамтып, айына 500 мыңнан астам салық төлеп отырамыз.

– Серіктестік қажетті құрал-жабдық, техниканың барлығымен қамтылған ба?

– Иә, электр қуатымен де, газбен де дәнекерлеуге мүмкіндігіміз бар. Сығымдау жұмыстарына арналған, одан бөлек, жертөлеге су жиналып қалған жағдайда оны шығаруға қажетті құрал-сайманның барлығы бар. Тұрғындарға сапалы қызмет көрсетіп, үздік нәтижеге қол жеткізу үшін ескіргенін дер кезінде жаңартып отырамыз. Шымкенттің «Таза қала» атын қалыптастыру үшін де мұның маңызы зор. Сондай-ақ, келісім-шартта көрсетілмесе де, көпқабатты үйдің сыртқы тазалығына жауапты сыпырушы қыз-келіншектер аптасына бір рет кіреберісті де жуып тұрады. Бұл өз тарапымыздан қолдау тапқан шаруа.

– Келісім-шартты кімдермен және қалай түзесіздер? Тұрғындар арасында мұндай қызметтен бас тартатындар жоқ па?

– Келісім-шарт жыл сайын тікелей тұрғындардың өзімен жасалады. Қазіргі уақытта түрлі қызмет түрі бойынша «Күншығыс», 12, 16, 17, 18 және «Жібек жолы» шағынаудандарынан барлығы 97 үймен келісім-шарт жасағанбыз. Негізі келісім-шартта әр үйдің барлық пәтерінің тұрғындары қол қоюы тиіс. Бірақ, көбіне пәтердің иесі болмай, орнына жалға алушылар қол қойып жібереді. Олардың кейбірі уақыт өте келе «төлемеймін, қажеті жоқ» деп қарсылық білдірсе, көбі ойланбай қол қояды. Сосын көшіп кетеді немесе мүлде үйінде болмайды (есігін ашпайды). Соның салдарынан берешегі ай сайын арта береді. Уақыт өте келе оны төлеуден бас тартады. Ондайда ай сайын салық төлеп, жұмысшыларға айлық төлеп, аула тазалығына қажетті құрал-жабдықтармен қамтамасыз етіп отыратын біздің мекеменің шығынға ұшырап қалатыны рас.

– Мұндай жағдайлар қазір де кездеседі ме?

– Иә. Мысалы, 16 шағынаудандағы 4 үйдің 11 пәтері – 22 961 теңге, 2 пәтері – 5092 тг, 29 пәтері – 13900 теңге көлемінде қарыздары бар. Тазалықты бәрі де жақсы көреді, бірақ қызмет ақысын төлеу кезінде түрлі құйтырқылыққа салынып, тіпті, үстімізден шағым түсіріп жататындар да бар. Сондай бір тұрғынның шағымы әр ісіңнің заңды екенін дәлелдеп, құжаттарды жинаумен біраз алтын уақытымызды жоғалтуға себеп болады. Дегенмен, жауапты істі уақытылы аяқтаған абзал. Осындай кедергілер болғанымен келісім-шарт негізінде жертөледегі жылу жүйесінің биылғы сығымдау жұмыстарын тамыз айының басында аяқтадық.

– Қалада мұндай қызметтерге сұраныс көп-ақ. Шымкенттің басқа да шағынаудандарынан «ТехноКомсервис»-тің қызметін пайдалану үшін өтініш білдіріп жатса келісесіздер ме?

– Әлбетте. Шымкенттегі кез келген көпқабатты үйдің тұрғындары мұндай ұсыныс жасай алады. Біз қызмет көрсетуден бас тартпаймыз.

– Қала тұрғындарына айтарыңыз бар ма?

– Әр жұмыстың өзіндік қиындықтары болады. Әсіресе, кәріз жүйесін тазалауда кездесетін қиындықтарға кез келген адам көне бермейді. Десе де, бұл жұмыстарды да бір адам атқаруы керек. Қала тұрғындары кейде келіспейді, ренжітіп жатады. Бәлкім, алдағы уақытта үйренер, түсінер деген үміттемін. Бастысы, тазалықты сүйеміз. Ал сол тазалық шараларын сақтау бағытында қызмет көрсетететін азаматтардың еңбегін бағалауды ұмытпайық.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Ақмарал Әшірова

«Еңбек еткенге бақыт басын иеді» дейді қазақ. Елімізде кәсіпкерлік саласында табысты еңбек етіп жүрген жастар аз емес. Сондай азаматтың бірі Аслан Есжанұлы бүгінде іскерлігімен көпті мойындатып үлгерді. Ол да тәуекел кемесіне мініп, ынта-ықыласымен кәсіпке бет бұрған. Қазір 150-ге жуық адам жұмыс істейтін төрт мекемені басқарып, өнімді еңбек етіп жатыр. Осы күні елдің түкпір-түкпірін аралап, семинар тренингтер өткізуді де қолға алған. Таяуда Шымкентте де осындай тегін тренинг-семинар ұйымдастырып, кәсіпкерліктің қыр-сырымен бөлісті.

– Аслан Есжанұлы, қазіргі жұмыстарыңыздың бағыт-бағдары қандай? Оқырмандарға осыны кеңірек таныстырып кетсеңіз.

– Біз әзірге төрт саланы дамытуды қолға алдық. Жылжымайтын мүлік, ауылшаруашылығы, құрылыс және IT технологиялар саласында. Жылжымайтын мүлік саласының бір бағыты құрылыс, бірі жермен байланысты. Ал ауылшаруашылындағы «Ақылбай» шаруа қожалығымыз 2012 жылдан бері жұмыс істейді. Ол негізінен асыл тұқымды мал басын көбейтуге арналған. Ақпараттық технологиялар бағытындағы "Global intellect Service» деген компания франшизаны дамытуды көздейді. Яғни, кәсіпкерлерге семинар ұйымдастыру, тұтынушыларды тарту деген мәселелер. Жалпы, кәсіппен шұғылданып жатқанымызға жеті жылдан асты.
Бұдан бөлек, Түркияның Анталья қаласында да құрылыс компанияларының арасында танымалдылығымыз артып келеді. Сонымен қоса, бүгінге дейін Мәскеу, Анталья, Санкт-Петербург, Дубай қалаларына тренинг-семинарлар өткіздік. Бұл дәрістерімді 2009 жылдан бері қоғамдық жұмыс ретінде жүргіземін. Қоғамға кішігірім пайдамызды тигізсек деген ниет. Жыл басынан бері Астана, Алматы, Қарағанды, Ақтау, Атырау қалаларында 30-дан астам тегін тренинг өтті.
Бәрі де ынта-ықыластың арқасы. Бұл мақсатқа жетер жолда көп еңбектендік. Қаржы саласында білім алып, бизнес мектептеріне барып оқыдық. Тренингтердің арқасында біршама адамдармен таныстық. Басты есте ұстар қағида – қаржы басқарып үйренсеңіз қаржы өзі-ақ келеді. Осыны үйрену керек алдымен. Кәсіпте қаржыны дұрыс бағытта жұмсап, дұрыс жоспарлай адам ғана жетістікке жетеді. Өзіңізге де, өзгеге де пайда келтіретіндей етіп жұмсауыңыз қажет.
Қазір қарамағымызда бір салада он бес, екінші салада 52, жалпы жылына 60-пен 150-ге жуық адам нәпақасын тауып жүр. Ал, франшиза саласында серіктестеріміз бүгінде 600-ден асады.

– Жастар неге кәсіпке барудан қорқады?

– Білсеңіз, жастардың кәсіпке баруына тыйым салатын олардың әке-шешесі. Жастар тәуекелге бара алады. «Кәсіпте қиындық көп кездеседі» деген қасаң қағида бары да рас. Жоқ, мемлекет кез келген кәсіпті бастаймын деген адамға жәрдем береді. Жас болсын, кәрі болсын. Оқимын десеңіз Ұлттық палата, даму қорында тегін білім аласыз. Оған қатыспай, енжарлық танытып жүрсеңіз әлбетте бойды үрей билейді.
Адамда белгілі бір мақсат бар болса, арманға қол жеткіземін деген нақты шешімің бар болса, оның тек бір жолы бар. Ол – кәсіп. Мемлекетке кәсіпкерлер керек. Кәсіпорын ашып, инвестор тартатын. Және ол мүмкіндік бізде бар. Амал керек, іздену керек, зерттеу керек. Ұрынудан, құлаудан, сүрінуден де қашпаңыз. Жетістікке жеткен адамның жолын бір қарап, зерттеп шығып, соның атқарған ісін атқару кішкене тиімдірек. Содан әрі қарай өзіңіз жолын табасыз.
«Дәулетті адамға қарағанда қайыршы кедейдің қайырсыз іске баруы көп» деген сөз бар. Яғни, сіз қаражатыңыз жоқ болса, ұрлық-қарлық жасайсыз. Кісі өлтіру, тонаудың бәрі де жоқшылықтан шығады. Дәулетті адам болсаңыз қайырлы іс атқаруға мүмкіндік болады. Меніңше, халыққа ең бірінші дәулетке, байлыққа деген көзқарасты өзгерту керектей.
Айналамда мықты-мықты жастар көп. Әркімнің де өзінің артықшылықтары мен кемшіліктері бар. Пендеміз ғой. Әрбірінің де талабын, еліме еңбек сіңірсем деген ниеттерін көріп қуанамын.
Құдайға шүкір, бүгінде кәсіптің арқасында қайырымдылық іс-шараларына да қатыса бастадық. Жыл бойы жетім балалар, қарттар үйіне көмектесу де жоспарлы іс-шарамыздың бірі.

– Әңгімеңізге рахмет!

Мұхамеджан ТАЗАБЕК, «Асыл арна» телерадиокомпаниясының Бас директоры

Қоғамда жастар тәрбиесі әрқашан да өзекті. Отбасы құндылығын бойына сіңіріп өскен, ұлттық салт-дәстүрден ажырамаған ұрпақ қана Отанға адал қызмет етпек. Жастар кімнен үлгі алмақ? Жанына рухани тірек іздеген адамға дұрыс бағыт-бағдар беріп жүрміз бе? Бұл сауалдар кім-кімді де ойлантады. Бүгінгі елді алаңдатқан мәселелермен қоғам болып күресу керектігі айтылып та, жазылып та жүр. Кезінде елге айтыс өнері арқылы танылған «Дарын» мемлекеттік сыйлығының иегері, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Мұхамеджан Тазабек мырза бұл мәселеге сергек қарайтын азаматтардың бірі. Елге белгілі қайраткердің Оңтүстікке келген сәтін пайдаланып, рухани-имандылық тақырыбында, Тәуелсіздіктің қадірін білу, қоғамдағы өзекті мәселелер төңірегінде сұхбаттастық.

«Үшінші мегаполис» деген бағдарлама аштық»

– Мұхамеджан Оразбайұлы, Тәуелсіздіктің қадірін біліп жүрміз бе? Маңызы зор мерекені қалай тойлауымыз керек? Әңгімені осыдан бастайықшы.  

– Жиырма бес жыл – тарих үшін жылт еткен сәуле секілді. Адамзаттың өркендеп дамуы үшін де өте көп уақыт емес. Біз жиырма бес жылда өзіміздің қандай текті бабалардан тарағанымызды, қандай текті батырлардың ұрпағы екенімізді әлемге таныттық. Біз осы бағытымыздан, тұтастығымыз бен ауызбіршілігімізден айырылмай, ұлт ретінде сапамызды күшейтіп, санамызды сәулелендіріп, ғылымға, еңбекке көңіл бөлсек, алар асуымыз одан да биік болмақ. Осы уақыт аралығында талай жас Олимпиада ойындарында көк туды желбіретті. Шекарамызды шегендедік. Елорда салдық. Хандарымызды түгендедік, көп жоспарларымыз іске асты. Таяуда ғана Қытайда екі қазақ жігітінің финалдық жекпе-жекте бір-бірін ұрудан бас тартқаны баспасөз бетінде айтылды. Ол екеуінің бауыр екенін біліп, қол жұмсауға дәті бармапты. Екеуі де жарыстан шеттетілді. Міне, екі қазақтың қазақ болғаны үшін бір-біріне қол жұмсамауы – ұлт болып, ояна бастағанымызды көрсетеді. Біз бір-бірін ақша үшін атып тастап, билік үшін ысырып тастап, жершілдік үшін жақын тартатын жағдайдан биіктеппіз. Яғни, ұлты қазақ болғаны үшін, бір Әнұранға қолын жүрек тұсына қоятын адам болғаны үшін оғландарымыз бір-бірін ұрудан бас тартты. Міне, біздің ширек ғасырда жеткен жетістігіміздің бірі, тарихи санамыздың, мемлекетшілдік рухымыздың қалыптасқанын да осыған қарап ұғынсақ болады деп білемін. Жиырма бес жылдық тойды тек қана бір сән-салтанат, көшені безендіру немесе аспанға отшашу емес, осындай жетістіктерімізбен қарсы алу үлкен той деп есептеймін. Мұндай тойдың қызығы еш уақытта тарқамайды. Өйткені, саналы түрде, текті оятып, гендегі қасиеттерімізді түлету арқылы келген той ғой.

– Дін саласындағы жетістіктерді де атай кетсеңіз...

– Еуропа елдерін аралаған кезде менің мынаған көзім жетті. Франция, Италия, Германия мешіттері бір мүфтиятқа бағынбайды. Көрші мешіттің бір-бірінің ахуалынан хабары жоқ. Себебі, мына жерде түріктер, ана жерде арабтар, ана жерде ливандықтар, т.б. Жүйе болмағандықтан, көптеген іс-шаралар  өз деңгейінде нәтиже бермейді. Ал бізде саны екі мыңнан асып, үш мыңға таяған мешіттеріміз бір діни басқармаға қарайды. Астанадан айтылған уағыз – ауылдағы жүз адамы бар мешітте де айтылып жатады. Бір жүректің дүрсілі секілді. Бұл – ҚМДБ-ның үлкен жетістігі. 2014-2018 жылды ҚМДБ «Дін мен дәстүр» жылы деп жариялады. Себебі, біздің дәстүріміз діннен бастау алады. Сондықтан, діннен бастау алған, ізгі дәстүрлерімізді қолдау – бұл дінімізді қолдау.

– Қасиетті Рамазан айында Оңтүстікке қонақ болып келіп отырсыз. Шымкентке әр келгенде не байқайсыз?

– Шымкенттегі өзгерістерді байқамау мүмкін емес. Біріншіден, ел ішінде әртүрлі әңгімелер, әр түрлі абыр-сабыр боп жатса да, Шымкенттегі сабырлық пен сөзге тоқтау – қаз-қалпында. Сабырлық қылу, әр нәрсенің ақырын күту, Оңтүстіктегі ынтымақ пен берекені көрсетеді. Шымкентте адам санының өсіп жатқаны, қаланың күн санап кеңейіп жатқандығынан-ақ көрінеді. Шымкентте еңбекқор, жұмыстан қашпайтын, бір тиынды екеу, екеуді төртеу етсем деген жұртшылықтың шағын кәсіпкерлікті дамытқанын көшедегі асханалардан, оның сапасынан, нан мен астың көптігінен және арзандығынан білеміз. Бұл жерде шалқар көңіл бар. Көркем қарым-қатынас бар, қазақ баласына тән табиғи құндылықтары бар. Өзім басқарып отырған «Асыл арна» телеарнасында «Үшінші мегаполис» деген бағдарлама аштық. Республикамыздың әр аймағындағы бірнеше филиалдарымыздың бірін осы Шымкентте ұстап отырмыз. Әселхан апамыздың мынадай өлеңі бар. «Ешқашан шығармағын естен мұны, Шымкентте қазақтың бестен бірі, Әр қашан бізге қарап өлшенеді, Қазақтың қаншалықты өскендігі» дейді. Сол себепті қазақ баласының қалай өсіп, өніп жатқандығын әуелі осы өңірден байқаймыз.

«Қиналған пенде әуелі мұсылманнан жылу іздейді»

– Осы күні дін ұстану неге қиындап кетті? Сақал қойып, намазға жығылған  мұсылманға күмәнмен қарайтын  жағдайға жеттік.

– Дін – жеткізбей ұстауды да, асырып жіберуді де айыптайды. Намаз бастадым екен деп төңірегіндегі жұрттың берекесін қашырып, өзіңнің түсініп алған аз-кем біліміңді тізеге салып, жаныңдағыларға тықпалай берсең, ол шетін көзқарас болып есептеледі. Және ол сенің көзқарасың қате болса, тіптен қасіретке ұласпақ. Қазаққа керек мұсылманшылық не еді? Ол – Алла елшісінің (с.ғ.с) жолы. Қазір оны Үкіметіміз зайырлылық деп айтып жүр. Зайырлылық дегенді зерттей келе, шынында да ол Пайғамбарымыздың (с.ғ.с)  сүннеті екеніне көз жеткіздім. Зайырлылық – дінсіздік емес. Зайырлылық – Ислам мемлекетін құру да емес. Зайырлылық – ол қазіргі уақытта әлемдегі болып жатқан үрдістер мен талаптарды ескере отырып, әрбір азаматтың рухани биік тұлғаға айнала білуі. Қарапайым тілмен айтқанда, мұсылманшылық деген ел сен жайында жақсы ойлау, жұрт саған сену, қиналған сәтінде сенен жылу іздеу. Өйткені, сен Алланың мейіріміне шомылған пендесің. Міне, біздің қазіргі зайырлы қоғамның талап ететіні осы. Біраз жастарымыз жат ағымның жетегінде жүргені, әлбетте, өкінішті жағдай. Жалпы, қоғамнан көп жағдайда ұлттық тәрбиеден үзіліп кеткен жастар бөлектене бастайды. Біз мынаны білуіміз керек. Жастар дін жайында бірінші сұрақ қойған сәтінде қате жауап алса, сол кезден бастап адасады. Кез келген террористік, экстремистік, радикалдық көзқарастың бастауы, міне, осы. Соған бірінші жауапты әке-шешесі, ағасы, жақыны, көршісі секілді адамдар жауап беріп, оған ары қарай дұрыс бағыт берсе, мұндай жағдай болмас еді. Көкейіндегі сұрақтарға дұрыс жауап таба алмаған бала ақиқатты айдаладан, интернет шейхтардан іздей бастайтыны рас. Қоғамда радикализмнің, салафизмнің, экстремизмнің алдын алу – тек қана діндарлардың шаруасы емес. Қоғамдағы рухани бағытта орыны бар азаматтар білім егелерімен біріге отырып, ағартушылық жұмыстарын күшейтсе екен. Жастардың саяси сауатын ашу, оларға өз елінің тарихын, шежіресін білуге, өмірлік тәжірибелерімен бөлісіп, зұлмат оқиғаның арты неге апаруы мүмкін екенін саналарына ұқтырса деймін. Одан бөлек, қоғамдағы әр түрлі салада өз ісінің шыңына шыққан, жолы болған абыройлы адамдармен көптеп кездесулер ұйымдастыру керек. Мәселен, бұл бағытта кәсіпқой боксшы Қанат Ислам, ережесіз жекпе-жектен әлем чемпионы Ардақ Назаров, Парламент депутаты, қоғам қайраткері Бекболат Тілеухан сынды азаматтар жастармен жиі кездесіп, үлгі көрсетіп жүр. Осындай іс-шараларды көбейту – уақыт күттірмес жағдай. Себебі, жастарымыздың саф таза көкірегіндегі кеңістікті мемлекетшілдік санамен, имандылықпен ел ағалары жанашыр ақылымен толтырмаса, бір саусағы бүгулі бәзбіреулердің пиғылымен толысады. Өйткені, «насихаттамасаң – насихатталасың» деген ілгергілерден қалған сөз бар. 

– Мемлекетшілдік сананы қалыптастыруда БАҚ-тың рөлі зор. Жалпы, қазіргі бұқаралық ақпарат құралдары бұл рөлді қалай атқарып жатыр?

– Жасырмай айту керек, өткенде жер мәселесі ушыққан кезде мемлекеттік арналардан гөрі дәстүрлі емес ақпарат құралдары белсенді болып кетті. Сол арқылы қаншама жалған, қисынсыз ақпараттар таратылып, жұрттың арандап, ашулануына себеп болды. Бұл – бізді қатты ойландыруға тиіс. Ендігі кезекте мемлекеттік арналар белгілі дәрежеде өздерінің ақпараттық кеңістіктерін, ақпарат тарату саясаттарын өзгерту немесе қоғам қабылдайтын дәрежеге бейімдеудің бір формаларын іздестіру керек шығар. Біз – мемлекетіміз бен ұлтымыздың қауіпсіздігі үшін өз мүддемізге сәйкес келетін жұмыстарға басымдық беруіміз керек. Қазір жаңадан Ақпарат және Байланыс министрлігі құрылды. Оның басына мемлекетшіл, жанашыр азамат Дәурен Абаев келді. Алла қаласа, осы министрліктен үлкен үмітіміз бар. Бірінші кезекте әркім өз отбасының құндылығын сақтап, бала-шағасының ішкі-сыртқы дүниесіне бас-көз болмайынша, ақпараттан, қоғамдағы әр түрлі кесірлі көріністерден ұрпақты сақтап қалу өте қиын. Қоғамда туындап жатқан көп жағдаяттар – заман тудырған, дәуір тудырған мәселелер. Біз басқадан талап етпей, өзіміздің үлесімізді көбірек қосатын қоғамға айналғанда ғана жағдайымыз түзеледі. «Мен не істедім, біреуге қиянат жасамайтын ұрпақты тәрбиелей алдым ба?» деп өз-өзіңе сұрақ қояр сәт қазір. 

«Әлеуметтік желіні дауласу құралына айналдырдық»

– «Асыл арна» – бүгінде ел мұсылмандарына асыл дініміздің тұнығын насихаттап келе жатқан жалғыз телеарна. Тіпті ТМД-да теңдессіз. Діни ағартушылық бағыттағы арнаның өз аудиториясы қалыптасты ма?

– Телеарнаның дін саласындағы ауыр аманатты арқалап, халыққа жол тартқанына биыл тоғыз жыл толды. Аллаға шүкір, өзінің аудиториясын қалыптастырды. Басында тосырқай қарағандар да, қуанып, бөркін аспанға лақтырғандар да болды. Мемлекет қадағалауымен, Қазақстан мұсылмандары діни басқармасымен бірлесе отырып, осы жұмысты абыроймен жүргізіп келеміз деп айта аламын. Біз «Галлап медиа» деген әлемдік компания арқылы рейтингімізді біліп тұрамыз. Көрермендеріміздің негізгі көретін уақыты – таңғы 7.00 мен 9.00-дің, кешкі 22.00 мен 00.00-дің ортасы екен. Адамдар әр түрлі телехикаялар мен жаңалықтардан босаған кезде, бізді көреді. Жалпы, көптеген адамдар біздің арнаны түнде тамашалайды. Құран тыңдайды. Тағы бір айта кетерлігі, біздің көрермендеріміз негізінен екі түрлі адамдар. Біріншісі, имам ағаларымызбен, рухани тұлғалармен кездесіп, сұхбат құруға уақыты жоқ, бірақ өмірде рухани тірек іздеп, жанына шипа іздейтін кісілер. Оның ішінде зейнеттегілер,  қызмететтегі адамдар бар. Ал екінші топтағылар – шенеуніктер. Өйткені, ондай адамдардың діни адамдармен кездесуге уақыты көп бола бермейді. Аудиториямыздың сәт сайын кеңейіп жатқанын да біліп отырмыз. Әсіресе, тікелей эфирдегі бағдарламалардың кезінде республикамыздың әр қиырынан және ғаламтордағы онлайн жүйе арқылы АҚШ, Еуропадан, Қытай, Түркия, Жапониядан бізге хабарласып жататын көрермендеріміз бар. Бұл – командамен жүзеге асатын дүние. Бізде мемлекетшілдікті – қасиетім деп, радикализмді қасіретім деп түсінетін, сондай ауызбірішілігі зор ұжым қалыптасты. 80-ге жуық қызметкеріміз бар. Бұдан бөлек, бірнеше облыста филиалдарымыз жұмыс істейді.  

– Әлеуметтік желіні белсенді қолданасыз. Біз осы күні ғаламтордың игіліктерін тиімді пайдаланып жүрміз бе? Әлде теріс жағына бет бұрып кеттік пе?

– Толық пайдалы жағын алып жатырмыз деп айта алмаймын. Себебі, біз көп жағдайда даукестікке, бір-біріміздің бетімізден алып, нәпсімізді қанағаттандыруға көбірек пайдаланып жүрген сияқтымыз. Еуропа, Батыс елдерінде әлеуметтік желі арқылы бизнесін жүргізіп, сол арқылы отбасылық байланыстарын, қоғамға философиялық ойларын ғана жариялап, қарапайым күнделік секілді пайдаланып жүрген адамдар жетерлік. Ал біз әлеуметтік желі дегенді бір дауласудың, бір-біріне қарсы пікір білдірудің алаңы секілді қабылдап алдық. Тартыс пен дау-дамайдың шектен шыққаны сондай, кейбір адамдар өзінің ата дінінен бас тартқанын жалпы жұртқа жариялап жатыр. Қандай өкінішті!

– Өзіңіз айтыс арқылы танылдыңыз. Қазіргі айтыстың дамуы қалай?

– Айтыс өз деңгейінде дамып келеді.  Өмірдің еңісі мен өрі бар дегендей, айтыс та сол талаптарға сәйкес, өз даму деңгейінде. Жүрсін Ерман ағамыз айтысты атан түйе секілді мойнына алып, тартып бара жатыр. Себебі, кез келген өнердің саласын бір жауапты адамдар міндетіне санап, соны аманат етіп жүктеп, соның отымен кіріп, күлімен шықпаса, ол өнер дамымайды.

– Жеке шығармашылығыңызға уақыт табыла ма?

– Бұрын өлең, әңгіме жазар едік. Қазіргі біздің шығармашылығымыз түрлі деректі фильмдер, көркем телетуындылар, техикаялар мен бағдарламалар, түрлі бейнероликтер шығару, оған арнап текст жазу, соның идеясын ұштауға арналып тұр. Тәуелсіздікке, тұңғыш Елбасы күніне арнап көптеген бейнероликтер дайындадық. Тіпті бір өнімімізді Ақорданың ресми парақшасы жариялағаны да шабытымызды жани түсті. Сонымен бірге, отбасы құндылықтары, бала тәрбиесі, әке-шешені құрметтеу, туыстық қарым-қатынас, Рамазан, қажылық сияқты мұсылмандықтың бір тірегі болған дүниелерді де насихаттап жатырмыз.

– Болашақта айтысқа оралуыңыз мүмкін бе?

– Ақиқатын айтсақ, өнер бойымыздан ешқайда қашып кеткен жоқ. Бірақ айтысқа шығу үшін үлкен дайындық керек. Оған арнайы уақыт бөліп, көңілді соған бұру қажет. Сахнаға қайта оралуға менің қазіргі арқалап жүрген жүктерім мен атқарып жүрген шаруаларым мүмкіндік бермей тұр.

– Әңгімеңізге рақмет, аға!

Сұхбаттасқан
Тағабай ҚАСЫМ