Шымкент келбеті

Биыл «Shymkent BUS» компаниясы 100 жаңа автобуспен толығады деп жоспарлануда. Қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі қала тұрғындары үшін маршруттар қолайлы болу үшін бірқатар шараларды атқаруда.

Миллионға таяу халқы бар Шымкентте көліктер қатары артқан сайын, жол тақырыбы  өзекті мәселенің бірі. Бөлім басшысының орынбасары Жарқын Байдуллаевтың айтуынша, автобус тапшылығын болдырмау үшін жаңа автобустар қоғамдық көліктер қатарына қосылады. Яғни 10 әлеуметтік маңызы бар  маршруттар енгізіліп, бекітілді. Жаңа қоғамдық көліктер бағыты қала іші мен шалғай шағынаудандарды қамтиды.

Бүгінде қалада тозығы жеткен көшелерді жөндеу жұмыстары қыза түскен. Құрылысты жүргізуге жауапты мекемелер – "Лидер МК" компаниясы (Әл Фараби, Абай жане Еңбекші аудандары бойынша) және "Дормаркет" ЖШС (Қаратау ауданы бойынша).

Шымкент қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі жол секторының меңгерушісі Е.Есіркеповтың айтуынша, бүгінге дейін Гагарин, Сайрам, Рысқұлов, Байтұрсынов, т.б., көшелер қалыпқа келтірілді. Қазір негізгі күш Қазығұрт тасжолына (А2 айналма тасжолы) салынуда. Себебі, бұл аумақтағы жолдардың әбден тозығы жеткен.

Биыл Шымкентте 4 көшедегі жарық желісі қайта қалпына келтіріліп, қажет жерінде бағаналар мен желілер ауыстырылмақ. Жалпы ағымдағы жылы қалада 23 көше жарықпен қамтылады.

Қала әкімдігі баспасөз қызметінің мәлімдеуінше, алдағы уақытта қала бойынша жаңа 1713 шам мен 250 торшер орнатылады. 

Сонымен қатар, темір және темір-бетон бағандардың орнына жеңіл, тот баспайтын тіреулер орнату жоспарлануда. Олар қала көркін аша түседі, әрі ұзақ мерзімге жарамды. Мамандар әр бағана мықтап бекітіліп, қатты дауыл мен жер сілкінісіне шыдас беретінін айтады.

«Қазгидромет» орталығының мәліметінше, Шымкент қаласында атмосфералық ауаның ластану көрсеткіші – 8,1. Бұл еліміз бойынша ластану деңгейі тым жоғары үшінші қала екенімізді көрсетеді. Қалада газ бен түтінді азайту үшін электрлік транспортты дамыту қажет.

Шаһар басшысы Ғ.Әбдірахымовтың бастамасымен өткен жылы «Shymkent byke» автоматтандырылған велосипедті жалға алу жүйесі іске қосылғанын білеміз. Автомобиль мен қоғамдық көлікке балама ретінде, қала тұрғындары мен туристерге қатынауға қолжетімді көлік ұсыну мақсатында іске қосылған жобаға қызығушылар көп. Дегенмен, троллейбустың жолаушылар тасымалындағы артықшылықтары көп болар еді.

Қоршаған ортаға залалы жоқ

Бұрын, яғни, 2000 жылдың басына дейін Шымкентте Теміржол вокзалы, Әуежай, Ипподром, қазіргі Бәйдібек би даңғылына дейін троллейбус жүретін-ді. Ал троллейбус – бірден-бір экологиялық таза көлік түрі саналады. Қазір қаланы көк түтінмен көміп жүрген көне шағын автобустар сол троллейбустың «тобығынан» келмейді. Ендеше троллейбустар қайда кетті?! Бұрынғы №4 троллейбус паркінде басшылық қызмет атқарған Бекәділ Тойшыбековты осы мәселе қатты алаңдатады. 

– №4 троллейбус паркі ұстағанның қолында, тістегеннің аузында кетті ғой. 8 шағын станциясы болатын. Соның әрбір кірпіші мен сымына дейін сатылып кетті. Кеңес үкіметінен жалғасып келе жатқан жұмыстың бәрі зая кетті, – дейді Бекәділ Тойшыбеков. Ол бір кездері тарыдай шашылып жатқан 70 троллейбустың жарамдысын жинап, жарамсызын жөндетіп, парктің 12 млн қарызынан 6 миллионын қайтарып еді. Тапқан табысының бәрін сол паркке құйған-ды. Оған дейінгі басшы шығынға батырып кетсе де, мойымай, жүйелі жұмыс істеп, жұмысшылардың жалақысын төлейтін дәрежеге жетті. Сөйтіп, әупірімдеп аяққа тұрған кезде троллейбус паркі ауционға салынды. Бүгінде Бекәділ Тойшыбеков әр жерде қалып қойған тролллейбус сымдары жалғанатын ағаш бағаналарға қарап, әлде де үміт ұшқынын жаққысы келеді.

– Қала транспортына троллейбусты қосу керек. Қоғамдық көліктің бұл түрі экологиялық жағынан тиімді. Соляркамен жүретін автобустың түтіні бұрқырап, ауаны ластайды. Бұрын МАИ қызметкері ауа таза болсын деп бәсеңдеткішке тежегіш қойылғанын тексеріп тұратын. Қазір МАИ-дің онымен мүлде жұмысы жоқ. Қала келешегі үшін экологиялық жағынан тиімді бағыт ашу керек. Қазірдің өзінде бензин бағасы 150 теңгеге дейін барады. Ал жарық арзан. Троллейбустың жолақысы арзанырақ болса, адам ағылып мінеді. Ішіне 100-120 адам сыяды. Түнгі 23.00-24.00-ге дейін ешкіммен бәсекелеспей, өз уақытымен жүреді.

Троллейбус тағдырына алаңдайтындардың бірі – «Южавтотранс» қауымдастығының төрағасы Дархан Қаюпов.

– Сол кезеңде сымдардың 80 пайыздайы су жаңа еді. Коммуналды жекеменшік деді де, аукционға салынып, мыс сым, трос, бәрі сатылды. Екі жылдың ішінде бәрі келмеске кетті. Мына тиіп тұрған көрші Тараз сақтап қалды. Қазір троллейбус бағыты жұмыс істеп жатыр. Троллейбусты тоқтатып қойған күннің өзінде станциялар, сым, бағаналарын сақтап қойғанда, бір-екі жылдан кейін қайтадан жүргізуге болар еді. Ал енді ол троллейбус бағытын ашып, іске қосуға қыруар қаржы керек, – дейді Д.Қаюпов.

Әлемде қалай?

Бүгінде бүкіл әлем бойынша дизельді автобустан гөрі экологиялық таза әрі тыныш электрлік транспорт түрін таңдау тенденциясы қалыптасуда. Көрші Ресейдің астанасында 2020 жылға дейін троллейбусты мүлде алып тастап, дизельді автобусқа өту туралы тұжырым жасалған. Алайда, жергілікті мәскеуліктер қала билігінің бұл шешімін құптамай, электрлік транспорт түрін қалдыруға мүдделі. Троллейбустың көптеген тиімді тұстарын алға тартқан мәскеуліктер аталған қоғамдық көлік түрін қаланың тарихи нышанына балайды. 

Сонымен қатар Еуропаның көптеген елдерінде троллейбусты қатты бағалайды. Мәселен, Швейцарияның ірі қалаларында ол негізгі көлік түрі болып есептеледі. Жергілікті өнертапқыштар Женевада жолаушылардың қуанышына орай Tosa атты байланыссыз троллейбусты ойлап тапқан. Бұл қоғамдық көлік түрі үнемі электр энергиясымен байланысқа түспей-ақ, маршруттың өзіндегі қуатпен-ақ жұмыс істей береді. 

Белоруссияның Гродно қаласында алғашқы байланыссыз троллейбус іске қосылған. Қуат көзі 15 шақырымға дейін жетеді. Бұл маршруттың жартысын айналып шығуға толықтай жетеді. Жаңа троллейбустарға жүргізушілермен қатар жергілікті биліктегілер де қуанып жүр дейді. Себебі, ол электр энергиясын 30 пайызға үнемдейді. 

Байланыссыз троллейбустар сондай-ақ, Оңтүстік Кореяда, Ұлыбританияда, Қытайда қатынайды. Шанхайдың көне троллейбустық маршрутына биыл 100 жыл толған. Осыдан біршама уақыт бұрын Бейжіңнің жергілікті билігі троллейбусты автобусқа айырбастамақ болған, алайда, мегаполисте бұл тәжірибе экологияның күрт нашарлауына әкелген. Қазір қытайлықтар транспорттың бұл түрін барынша дамытып, таяу арада 20 жаңа троллейбус маршрутын іске қоспақшы. Мұнымен бірге қытайлықтар электробустарды да пайдаланады. 

Қазір Еуроодаққа мүше елдердің ішінде ең ірі троллейбус желісі Афины қаласында. Онда 23 бағыт бойынша 366 көлік қатынайды. Троллейбус өндірісінің отаны – Германияда троллейбусты трамвайлар ығыстырып шығарған. Ал Афиныда жағдай керісінше орын алған, 1960 жылы трамвай желісі жабылып, оның орнына троллейбус іске қосылған. 

Троллейбустар Еуропа мен Азияда ғана қолданылмайды, Солтүстік Америкада да қажеттілікке ие. Канаданың Ванкувер қаласында және АҚШ-тың Бостон, Дейтон, Сиэтл, Филадельфия штаттарында халыққа қызмет көрсетеді.

Тұрғындар көзімен...

Ал өзіміздің елімізде троллейбус Алматы мен Таразда әлі де халыққа қызмет көрсетіп жатқанын білеміз. Қарағандыдағы электрлік транспорт түрі тоқтап қалған деседі. Шымкентте де тоқтағанын тілге тиек етіп отырмыз. Осы мәселеге қатысты жергілікті тұрғындардың пікірін білмек болып бір-екеуін сөзге тартқан едік. 

«Отырар» шағынауданының тұрғыны Саймасай Әділжанов қаладағы бұрынғы троллейбус паркінің жұмысын жақсы біледі екен. 

– Біріншіден, экологияға пайдалы. Екіншіден, электрмен жүретін болғандықтан, экономикалық жағынан тиімді. Үшіншіден, тыныш. Ол жолаушыларға қолайсыздық тудырмайды. Төртіншіден, техникалық жабдықтары да арзан. Бесіншіден, троллейбус автобусқа қарағанда 50-80% көп уақыт қызмет етеді, –дейді ол. 

21-ші шағынауданның тұрғыны Әскербек Сейділдаевтың айтуынша, кептелісті троллейбустар емес, соның жолына тұрып алатын қаптаған көліктер туғызады. Егер де троллейбустың техникалық ахуалын ретке келтірсе, онда үстіндегі жарық жалғағышы желіден шығып кетпейді.

Муниципалды автопарк қажет

Қала экологиясына оң әсер ету үшін троллейбуспен қатар муниципалды автопарк ашу мәселесінің де толғағы жеткен. Күн тәртібіндегі көкейтесті мәселелерге байланысты Шымкент қаласы Жолаушылар тасымалы және автомобиль жолдары бөлімі басшысының орынбасары Жарқынбек Байдуллаев былай деп жауап берді: 

– Муниципалды автопарк ашу мәселесін қаланың экс-әкімі Дархан Сатыбалды «Астана мен Алматыда бар, бізде неге ашпасқа?!» деп күн тәртібіне қойған еді. Сол кезде біздің бөлім республикалық Монополияға қарсы агенттікке хат жазған болатын. Агенттіктегілер: «Жеке компаниядан алып қойып, мемлекеттікін қоюға Заң бойынша құқымыз жоқ. Мемлекеттік-жекеменшік әріптестікпен жұмыс атқарылады», – деп рұқсат бермеген. Заңға өзгеріс енгізбейінше, муниципалды автопарк жақын арада ашылмайды. Ал троллейбус паркін ашу – болашақтың еншісінде. Себебі, оған қаржы қарастырылмаған.

Тобықтай түйін

Бәлкім, біздің бұл ұсынысымызды біреулер еріккеннің ермегіне балар. Енді біреулер «бүйректен сирақ шығарды» деп тыжырынуы да мүмкін. Бірақ, қаламыздың келешегі үшін троллейбус бағытын қайта жандандыру қажетттігін уақыттың өзі дәлелдеп келеді. Тұрғындардың көпшілігі қоғамдық көліктің бұл түрі қайта іске қосылғанын қалайды. Миллиондық қала атануға аз қалған тұста осы мәселені ойланғанымыз абзал. Себебі, күн өткен сайын адам саны көбейгеннен кейін экологиялық һәм экономикалық жағын қарастыруымыз керек.

Шымкент қаласында көздері нашар көретін зағип жандарды қолдау мақсатында дыбысты бағдаршамдар орнатылуда. Қазіргі таңда бағдаршамдар орнатылған 20 жол қиылысында осындай 40 дана дыбысты бағыттағыш іске қосылған.

Бұл бағдаршамның ерекшелігі сол, қай көшенің қилысында тұрғаныңызды және жүруге неше уақыт қалғанын есіңізге салып, айтып береді. Сала мамандарының мәлімдеуінше, өңірде мүмкіндігі шектеулі 109 мыңнан астам азамат бар. Оның жартысына жуығы – зағип жандар. 

Осындай бағдаршамдарды алдағы уақытта қаламыздың өзге де көшелеріне орнату жоспарланған. Бұдан бөлек, биыл 17 бағдаршам, 10 ақпараттық-көрсеткіштік белгілері, 1600 катафот және 30 жарық шамы бар белсенді жол белгісі орнатылады. 

– Биыл қала аумағында алғаш рет пилоттық жоба ретінде жарық шамы бар белсенді жол белгілерін орнатып жатырмыз. Оның ерекшелігі сол – жүргіншілер өткеліне қойылған жарық шамдарға қаратып, бағана шамдары орнатылады. Яғни, кеш қарайған сәттен бастап, жарықтың өзара шағылысуының нәтижесінде, жаяу жүргіншілер өткелі алыс қашықтықтан байқалып тұрады. Бұл жоба әсіресе, жарық мөлшері жеткіліксіз қаланың шет көшелерінде жүзеге асырылмақ, – дейді қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімінің сектор меңгерушісі Наурыз Сүгірәлиев. 

Айта кетейік, Шымкент қаласы бойынша бүгінде 167 бағдаршам, 7 мыңнан астам жол белгісі бар. Жол қауіпсіздігін қамтамасыз ету бағыты бойынша биыл қала бюджетінен 456 миллион теңге қаржы қаралыпты.

Қаратау ауданы кәсіпкерлік бөлімінің ұйымдастыруымен аудан аумағындағы кәсіпкерлер шағынаудан көшелеріне шағал тас төсеуді қолға алды. Қайырлы істі бастау үшін аудан әкімі Ғабит Мәуленқұлов бірқатар кәсіпкерлермен меморандумға қол қойды.

2015 жылы осы тәртіппен 22 көшеге шағал тас төселсе, 2016 жылы тағы 19 көшеге тас жол салынды.

– Шағал тас төсеу әр жылы кәсіпкерлердің ерікті түрде атсалысуымен дәстүрлі жалғасын тауып келеді. Осы игі бастаманың нәтижесінде ауданның шеткі көшелері, жаңа құрылыс аймақтарында да бірқатар көшелерге тас түсірілді. Ал бүгінгі құжаттар бойынша халықтың сұранысына қарай ауыл билерімен ақылдаса отырып, қай көшелерге шағал тас төселетінін анықтаймыз, – дейді Ғабит Патшаханұлы.

Кәсіпкерлікті қолдау бөлімінің басшысы Гүлзина Рахымбайқызының мәлімдеуінше, Меморандумға қол қойған кәсіпкерлер қатарында «ДСМ», «Астана керуен», «Шымкент тас», «Дала», «Шаруа құрылысы», «КСМ Олжа» жауапкершілігі шектеулі серіктестіктері бар.

– «Наурыз 25» ЖШС-і «Шапырашты» тұрғын алабының Наурыз көшесіне шағал тас төсеу жұмыстарын меморандумға қол қойылғанан кейін-ақ бастап кетті. Біз кәсіпкерлерді аудан өміріне жақын араласып, дамуына, халықтың жайлы өмір сүруіне өзіндік үлесін қосуға шақырып, үнемі байланысты үзбейміз. Кәсіпкерлер де өз тарапынан демеушілік шараларына атсалысып жүр, – дейді ол.

«Көмешбұлақ» базары («Колос» дүкені) маңында Өзбекстан шекарасына жол тартатын көліктер үшін арнайы шағын автотұрақ салынды. Аялдама маңындағы ол тұрақжай 6 көлікке арналған.

Қалалық жолаушылар көлігі және автокөлік жолдары бөлімінің мамандарының айтуынша, оның құрылысына қала бюджетінен қаражат бөлінбеген. Көлік тұрағы “13-регион таксиі” компаниясының демеушілігімен іске асқан. Енді тұрақтағы тәртіппен дәл осы компания айналысады.

– Көлік иелерінің тұрақтан орын алу кезегі осылайша реттелмек. Базардың арғы бетінде кең орын бар. Таксистер сонда тоқтап, одан кейін, өз кезегі бойынша шағын тұраққа келе береді, – дейді бөлім қызметкерлері.

ЭКСПО-2017 көрмесі қарсаңында Көкшетау мен Шымкент арасында жаңа әуе қатынасы іске қосылды. Бір бағытқа жол жүру бағасы – 20 мың теңге, канадалық CRJ-2006 ұшағы 50 орынға арналған.

Алғашқы рейспен Оңтүстік Қазақстанға Ақмола облысының әкімі бастаған делегация Шымкент әуежайына табан тіреді. Екі өңірдің басшылығы әріптестікті арттыру жайлы арнайы меморандумға қол қойды.

Делегаттарды күтіп алған облыс әкімі Жансейіт Түймебаев жаңа бағыттың екі облыстың сауда-экономикалық қатынастарының нығаюына, туризм саласының қарқынды дамуына септігін тигізетіндігін атап өтті.

– Еліміздің Оңтүстігі мен Солтүстігін жалғайтын әуе кеңістігінде алтын көпір орнатылып отыр. Енді аптасына 2 рет – жұма, жексенбі күндері «Шымкент-Көкшетау» әуе бағытымен қатынас болады. Еліміздің мақтанышы саналатын Көкшедегі Бурабай демалыс аймағына шетелдіктердің де қызығушылығы жоғары. Бұдан былай Оңтүстік Қазақстан облысының тұрғындары Бурабайға «Шымкент-Көкшетау» әуе бағытымен баруына үлкен мүмкіндік туды, – деді Жансейіт Қансейітұлы.

Сонымен қатар, облысымыздың Түркістан, Отырар, Сайрам, Қазығұрт, Қасқасу сияқты туристік аймақтарына Ақмола облысынан туристердің әуе бағыты арқылы келуіне мүмкіндік туып отыр. Жалпы, «Шымкент-Көкшетау» әуе бағыты 2 облыстың алдағы уақытта қарыштап дамуына өз септігін тигізбек. Оның дәлелі, көкшетаулық делегация Оңтүстікке іссапары барысында Оңтүстік Қазақстан облысының әкімдігімен екіжақты ынтымақтастықты арттыру жөнінде келіссөздерге отырып, меморандумға қол қойылды.

Сапар аясында, сондай-ақ Шымкент пен Көкшетау қалалары арасында байланыс орнату және «Шымкент» ӘКК ҰҚ мен «Есіл» ӘКК ҰҚ арасындағы ынтымақтастықты күшейту туралы, «ENKI»ЖШС мен ОҚО құрылыс басқармасы өзара меморандум түзді. Мәселен «Көкшетау минералды су» АҚ мен Шымкенттік «Азамат» ЖШС өңіраралық кооперация аясында 2 млрд теңгенің өнімін тасымалдау туралы меморандумға қол қойды.

Бұдан соң Ақмола облысынан келген делегация мүшелері Шымкенттегі «Халықтық кеңсе» («Фронт Офис») мен «Оңтүстік» кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығын, «Шымкент» ӘКК» АҚ және «Оңтүстік» индустриалды аймағы мен еркін экономикалық аймағы сынды нысандарды аралап, олардың тыныс-тіршілігімен танысты.

Шымкентте жолаушылар көлігіне арналған арнайы сары жолағы бар белгі сызылды. Қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі мамандарының мәліметінше, әзірге бұл тәжірибе ретінде іске асып отыр.

Жыл басында қала әкімі мен жолаушы тасымалдаушы компаниялар өкілдерімен болған кездесуде осы мәселе жан-жақты талқыланған.
– Қала əкімінің тапсырмасына сəйкес, біз сары жолақты Рысқұлов даңғылының бойында, Дулати және Жібек жолы көшелерінің аралығына сыздық. Жолақ аялдамаға дейін 20 метр жерден басталып, аялдамадан кейін 20 метр өткен соң бітеді. Мұндағы мақсатымыз – бір жағынан жолаушы көліктерінің қозғалысын реттеу болса, екінші жағынан барлық көлік құралдары жүргізушілерін тәртіпке шақыру. Бұған қоса қоғамдық көлік жүргізушілері арасында «жарысты» да тоқтату көзделуде, – дейді Шымкент қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі басшысының орынбасары Жарқын Байдуллаев.
Жауапты маманның айтуынша, алдағы уақытта тәжірибе сәтті жүзеге асып жатса, осындай жолақты Рысқұлов даңғылының бойына және Шымкенттің өзге көшелерінде де сызу жоспарланған.

Өңірімізде биыл облыстық маңызы бар автомобиль жолдарында 16 көпір жөнделуде. Қосымша 9 көпірде күрделі жөндеу жұмыстары жүргізіледі. Яғни, ағымдағы жыл ішінде 25 көпірде құрылыс-жөндеу жұмыстары жүргізіліп, пайдалануға тапсырылады.

Айта кетсек, күрделі жөндеу көретін көпірлердің дені Бәйдібек (1), Мақтаарал (3), Отырар (1), Сарыағаш (1), Түлкібас (2) аудандары мен Түркістан (1) қаласына тиесілі. Оған қоса, 22 көпірде құрылыс-жөндеу жұмыстарын жүргізуге тиісті құжаттар әзірленіп жатқанын ескерсек, алдағы уақытта жөндеуді қажет ететін көпірлер саны едәуір азаятын болады. Мұндай ұсыныстар, таяуда, облыстық мәслихаттың кезектен тыс он бірінші сессиясында облыстық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары басқармасының тарапынан айтылып, халық қалаулыларымен қолдау тапты.

Сонымен қатар, Сарыағаш ауданындағы Дарбаза стансасына кіреберісте 1,2 шқ., Түлкібас ауданындағы «Әсел» демалыс орнына кіреберістегі 5,7 шқ. және Арыс қаласына кіреберістегі 8 шқ. жол орташа жөндеуден өткізілетін болады. Мақтаралдағы Жаңа дала, Иіржар және Өркениет елдімекендерінің үш көшесінде орташа жөндеу жұмыстары басталса, Шымкент қаласының Темірлан тас жолында да орташа жөндеу жұмыстары жүргізілетін болады.