Шымкент келбеті

Оңтүстік Қазақстан облысындағы Мақтарал мен
Сарыағаш аудандары бөлінеді.

Алтыншы шақырылымдағы облыстық мәслихаттың ХХ сессиясында аталған ұсыныс күн тәртібінде қаралып, депутаттардан қызу қолдау тапты. Осыған орай екі ауданның өкiлдi және атқарушы органдарының аудан аумағын бөлу жолымен аудандар құру, оларға атау беру, әкімшілік орталықтары мен шекараларын белгілеу туралы бiрлескен шешімдері қабылданды.

Нәтижесінде Мақтарал ауданын үш ауданға, яғни, Мақтарал, Асықата, Жетісай аудандарына, ал Сарыағаш ауданын Сарыағаш және Келес деп бөліп, бұрынғы аудан орталықтарын қайта қалпына келтіру ұсынылды.

Сессияны қорытындылаған облыс әкімі Жансейіт Түймебаев халық күткен тарихи шешімді негіздеу үшін тиісті ауқымда шаралардың жүргізілгенін айтты.

– Бүгінгі ұсынысты тарихи сәт деп бағалауға болады. Аталған аудандарда қазіргі таңда 630 мыңнан астам халық тұрып жатыр. Бұл еліміздегі өзге облыстардың халқымен салыстырғанда едәуір көп саналады. Енді ұсынысымыз Елбасы тарапынан толық қолдау тауып жатса, екі аудандағы халыққа мемлекеттік қызмет көрсету жүктемесі азайып, әкімшілік аумақтағы барлық бағыттағы жұмыстардың сапасын көтеруге өз септігін тигізеді деп есептеймін, – деді Жансейіт Қансейітұлы.

Енді жаңа құрылатын аудандарға атау беру мәселесі республикалық ономастика комиссиясының қарауына ұсынылмақ. Мақтарал ауданының әкімшілік орталығы Мырзакент кенті, Асықата ауданының әкімшілік орталығы Асықата кенті, Жетісай ауданының әкімшілік орталығы Жетісай қаласы болып белгіленіп отыр. Ал Сарыағаш ауданының әкімшілік орталығы - Сарыағаш қаласы, Келес ауданының әкімшілік орталығы ретінде Абай ауылы белгіленді.

Жаңа 2018 жыл есік қаққалы тұр. Өткен жылға өкпе жоқ. Келер жылдан үміт көп. Тауық жылы елімізде және облыстың тыныс-тіршілігінде көптеген маңызды оқиғалармен есте қалды. Саяси іс-шаралар, мәдениет, руханият саласында маңызды жиындар аз болған жоқ. Бәрі де елдігімізді танытты, абырой-беделімізді биіктетті.

Рас, әр жылдың өзіндік берер сыйы мен несібесі бар. Сол себептен де халқымыз өткен уақытқа реніш артпаған. Өткеннен қорытынды шығармай, алға жылжу жоқ екені де мәлім. Ендеше, 2017 жылдағы басты оқиғаларды тағы бір шолып өтудің реті келгендей. 

– ЭКСПО – 2017 халықаралық көрмесі. Қазақ елін төрткүл дүниеге танытқан басты оқиға, ол сөзсіз – ЭКСПО-2017 Халықаралық мамандандырылған көрмесі. Елорда үш ай бойы 115 ел мен 22 халықаралық ұйымның басын қосқан шағын қалашыққа айналды. Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев атап өткендей, көрменің арқасында туристік сектор жандана түсті. Астанада кәсіпкерлік субъектілерінің саны 10 пайыздан аса көбейді. Елорда бюджетіне қызмет көрсету саласынан түскен салық 1,2 есе өсті. Жалпы, халықаралық көрмені тамашалау үшін шетелден 2 млн-ға жуық адам келді. 

– Әлем назары Алматыға ауды. Жыл басталысымен-ақ, әлем назары Алатау баурайына ауған еді. XXVIII Қысқы Дүниежүзілік универсиада жарқын жеңіспен есте қалды. Әлемдік бәсекеге 60-қа жуық елдің 2000 спортшысы қатысты. Оған қоса, 3000 ерікті жұмылдырылып, 30 мың шетелдік қонақтар мен туристер келді. 

Қысқы спорттың 12 түрінен жүлделер сарапқа салынған додада Қазақстан құрамасы жалпы есепте екінші орынға тұрақтады. Бұл – тарихи жетістік. Әрине, 2017 жылғы Қысқы Универсиада Оңтүстік спортшылары үшін де олжалы болды. Облыс спортшылары 1 алтын, 1 күміс және 1 қола жүлде иеленді.

– Түркістан – Түркі әлемінің астанасы. Биылғы Наурыз мерекесі елдің есінде ұзақ сақталары анық. «Түркістан – Түркі әлемінің мәдени астанасы» жылына орай түбі бір түркі тектес елдер Түркістанда бас қосты. Түркі әлемінің «Наурызнама» шарасына 23 мемлекеттен келген түркітілдес 25 ұлттан тұратын 300-ге тарта шетелдік қонақтар, халықаралық ұйым өкілдері, жалпы саны 10 мыңға жуық адам қатысқан-ды. Думанды Наурыз той мерекесіне орай, Қожа Ахмет Ясауи кесенесі маңында этно ауыл құрылып, онда ұлттық нақышта әрленген 12 қанатты 33 киіз үй тігілді. Ұлыстың ұлы күнінде тоннадан астам палау дайындалып, 1 500 л Наурыз көже үлестірілді.

– Рухани жаңғыру жетістікке бастайды. Сәуір айында Мемлекет басшысы Н.Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласын жариялады. Мақсатқа жету үшін біздің санамыз ісімізден озып жүруі, яғни одан бұрын жаңғырып отыруы тиіс. Мақала аясында Елбасы латын графикасына негізделген жаңа қазақ тілі әліпбиін бекітті. Соның негізінде Үкіметке жаңа графикаға көшу жөніндегі ұлттық комиссия құру тапсырылды. Сонымен бірге жаңа қазақ тілі әліпбиінің латын графикасына көшуі 2025 жылға дейін кезең-кезеңмен жүргізілмек.  

– Шымкент – ТМД елдерінің мәдени астанасы. Шымшаһардың соңғы жылдары экономикалық әлеуеті еселене түскен. Миллионға жуық халқы бар облыс орталығы – мәдениет пен руханияттың, елдегі ынтымақ пен бірліктің ордасы. 2020 жылы Шымкент шаһары ТМД мәдени астанасы мәртебесіне ие болды. Ірі мегаполистің мұндай мәртебеге қол жеткізуі тегін емес. Жергілікті билік 2020 жылға бірнеше ауқымды жобаны жүзеге асыруды жоспарлап отыр. Биыл миллионды қалаға айналуды көздеп отырған Шымқалаға мұндай дәреже беру туралы шешім Өзбекстан астанасы Ташкентте ТМД елдерінің сыртқы істер министрлер кеңесінің кезекті мәжілісінде айтылған еді. 

– Қазыбек бидің 350 жылдығы тойланды. «Қаз дауысты Қазыбек би жолымен: Бабаларға тағзым!» атты Қарағанды облысынан жолға шыққан халықаралық автокеруені Түркістанға аялдады. Қазыбек бидің 350 жылдығы кең көлемде аталып өтті. Ауқымды шара «Ұлы дала үні» мерекелік концертіне ұласты. 7 көлік, 28 адамнан құралған халықаралық автокеруен 19 тамызда Қарқаралыдан шығып, Жаңарқа, Жезқазған, Сәтбаев, Ұлытау, Қызылорда өңірлерін жүріп өтіп, киелі Түркістанға жеткен еді.

– Төреқұлов тәлімі. Биыл көрнекті қоғам қайраткері, дипломат Нәзір Төреқұловтың туғанына – 125 жыл. Ағартушы-ғалым, елші, лингвист, публицист, қазақтан шыққан тұңғыш баспагердің қысқа ғұмырында ұлтына, оның болашағына сіңірген еңбегі орасан. Алаш азаматы сегіз тілді меңгерген, сегіз жыл елшілікте тапжылмай қызмет еткен бірден-бір тұлға. Нәзір Төреқұловтың 125 жылдық мерейтойына орай ұйымдастырылған «Алаштың асыл перзенті» атты ғылыми-тәжірибелік конференцияда ТМД, шет мемлекеттерден шақырылған ғалымдар мұрағаттарында жатқан азды-көпті деректерімен бөлісті. 

Облыстық саяси қуғын-сүргін құрбандары музейі Н.Төреқұловтың 125 жылдық мерейтойына орай «Ұлтын сүйген ұлы тұлға» атты іс-шара өткізді. Сондай-ақ, аудан-қалалардағы кітапханаларға Төреқұловтың кітаптары тарту етілді. 

– Бокстағы биігіміз. Сөз жоқ, 2017 жылы ел спортшылары әлемдік деңгейдегі жарыстарда табысты өнер көрсетті. Әсіресе, боксшылардың бәсі биік. Гамбургте өткен әлем чемпионатында Қазақстан құрамасы 6 жүлде жеңіп алды. Олардың арсынан жерлесіміз Қайрат Ерәлиев (56 келі) әлем чемпионы болып оралды. Жомарт Ержан қола жүлде еншілеген еді. Оған қоса, әйелдер арасында Азия чемпионатында оңтүстікқазақстандық Мадина Нұршаева да жеңімпаз атанған еді. 

– ОҚМПУ-ға – 80 жыл. 2017 жылы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық институты қос қуанышқа кенелгені мәлім. Биыл білім ордасының ашылғанына 80 жыл толды. 

ОҚМПИ – тарихы терең шежірелі шаңырақ. 2011 жылы Елбасының тікелей араласуымен Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық институты болып қайта ашылды. Ағымдағы жылдың 17 қарашасында Үкімет қаулысымен институт – университет мәртебесіне ие болды. Оқу ордасының ұжымы 80 жылдық мерейтойын республикалық деңгейде атап өтті.  

– Еліміздегі тұңғыш орталық. Руханият саласында атап өтерлік оқиғаның бірі – Шымкент қалалық Тілдерді оқыту орталығының ашылғанына 20 жыл толуы еді. Тыңнан түрен салып, елімізде бірінші болып, мемлекеттік тілді ақысыз оқытатын Орталық қарқынды жұмыс істеуде. Білім ордасы ашылғалы бері 20 мыңнан аса тұрғын тілдерді оқып үйренген. Оның 82%-дан астамы мемлекеттік тілді, 10%-ы ағылшын тілін үйренген. Білім алушылардың сапалық құрамы бойынша 30% мемлекеттік қызметшілер болса, 52% бюджеттік сала мамандары. Ал жыл басынан бері орталықта 1 546 азамат тілдерді дамыту курсын аяқтапты.

«Қасиетті Қазақстан» жобасына өңірімізден 23 киелі орын енгізілді

Шымкент қаласындағы жергілікті маңызы бар Қаратөбе қалашығына археологиялық зерттеу жұмыстарын жүргізу үшін 31 млн 436 мың теңге, Қаратөбе қорымына археологиялық қазба жұмыстарын жүргізу үшін 40 млн теңге қаржы қарастыру жоспарланып отыр. Бұл туралы облыс әкімі Ж. Түймебаевтың қатысуымен өткен әкімдіктің кеңейтілген мәжілісінде облыстық мәдениет басқармасы басшысының міндетін атқарушы Асылхан Темірхан мәлім етті.

Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласына орай өңірлік комиссия құрылып, «Қазақстанның киелі жерлері», «Қазіргі заманғы Қазақстандық мәдениет жаһандық әлемде» іс-шаралар жоспары бекітілген болатын. Нәтижесінде өңірлік карта жобасы дайындалып, «Қасиетті Қазақстан» республикалық орталығына облысымыздан 104 нысан ұсынылды. Қазіргі таңда республика бойынша 100 нысан іріктелініп алынса, оның ішіне Оңтүстік Қазақстан облысынан 23 нысан еніп отыр. Қалған 81 тарихи-мәдени ескерткіштер жергілікті маңызы бар қасиетті, киелі жерлердің тізіміне енгізілген.

– Шымкент қаласындағы жергілікті маңызы бар Қаратөбе қалашығына археологиялық зерттеу жұмыстарын жүргізу үшін 31 млн 436 мың теңге, Қаратөбе қорымына археологиялық қазба жұмыстарын жүргізу үшін 40 млн теңге, Оба патшалық қорымына археологиялық қазба жұмыстарын жүргізу үшін 24 млн теңге, Қазығұрт тауын тарихи-мәдени орталыққа айналдыру үшін 1 млрд 513 млн теңге, Ордабасы тауына 1 млрд 200 млн теңге қаржы қарастыру жоспарланып отыр, – деді А. Темірхан.

Биыл Шымкенттегі ескі қала орнының аумағында археологиялық парк-музейі, ашық аспан астындағы музей құру үшін жобалық сметалық құжаттамасын дайындауға және археологиялық жұмыстар жүргізуге қалалық бюджеттен 100 млн теңге бөлініп, тиісті жұмыстар атқарылуда.

Бұдан бөлек, алдағы жылы Сайрам ауданындағы «Ханқорған» қалашығына археологиялық қазба жұмыстарын жүргізу үшін 31 млн 436 мың теңге бөлінбек. Биыл Шымкенттегі ескі қала орнының аумағында археологиялық парк-музейі, ашық аспан астындағы музей құру үшін жобалық сметалық құжаттамасын дайындауға және археологиялық жұмыстар жүргізуге қалалық бюджеттен 100 млн теңге бөлініп, тиісті жұмыстар атқарылуда. «Рухани жаңғыру» бағдарламасы бойынша ағымдағы жылы жергілікті бюджет есебінен 38 млн 500 мың теңгеге, ал кәсіпкерлердің есебінен 219 млн 084 мың теңгеге облыстағы сәулет ескерткіштеріне жөндеу жұмыстары, абаттандыру, көгалдандыру инфрақұрылымын дамыту жұмыстары жүргізілді.

Жиын қорытындысында «Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласы аясында облыс әкімдігінің арнайы қаулысы қабылданды. Қабылданған қаулыға сәйкес дарынды тұлғаларға қолдау көрсету, қазақ өнерін насихаттау, әлемдік іс-тәжирібе алмасу мақсатында халық шығармашылығының түрлі жанрлары бойынша жақын және шетелдерге іссапарларға шығу жұмыстары да қарастырылған.

«Патриотизм кіндік қаның тамған жеріңе, өскен ауылыңа, қалаң мен өңіріңе, яғни, туған жеріңе деген сүйіспеншіліктен басталады. Әрбір жер атауының төркіні туралы талай-талай аңыздар мен әңгімелер бар. Осының бәрін жас ұрпақ біліп өсуге тиіс. Туған жерге деген сүйіспеншілік Туған елге – Қазақстанға деген патриоттық сезімге ұласады».

(Елбасы Н. Назарбаевтың
«Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласынан)

Оңтүстіктегі Ақмешіт үңгірі. Соңғы кездері осы киелі мекеннің кереметі жайында республикалық БАҚ беттерінде жиі айтылып-жазылып жүр. Белгілі ғалым, академик Мырзатай Жолдасбеков осында келгенде «Мен дүниеде көп нәрсені көріп едім, мынау нағыз ғажайып екен ғой» деп таңдайын қағып кетіпті. Үңгір Бәйдібек ауданындағы Ақмешіт ауылынан 7-8, ал Шымкенттен шамамен 70-80 шақырым жерде. Қаладан бір жарым сағаттық жол. Осы құпиясы мол мекенге жол тарттық. Сырт көзге елеусіздеу көрінеді. Егер ол жерден кездейсоқ өтсеңіз, үңгірдің бар екендігін байқамауыңыз да мүмкін.

Жанарды арбаған табиғи көрініс

Ақмешітке көбіне дертіне шипа іздеп немесе Жаратқаннан перзент сұрап, құрбандық шалып, ниеттеніп келетін көрінеді. Сондай-ақ ел арасында тіл мен көзден, дуадан құтқаратын мекен ретінде жиі айтылады. Аңызға сенсек, Ақмешіт үңгіріне XII-XV ғасырларда жоңғар шапқыншылығы кезінде он мыңға жуық әскер кіріп, намаз оқыған дейді. Келесі деректе, ертеректе жыланның ордасына айналған үңгірдің иесі айдаһар мен дию пері болған деп те айтылады. Әйтеуір, сыр сақтап жатқан құпия сандық секілді бұл жер. 

Киелі мекенде ұзақ жылдар бойы шырақшы болған Асқар Рүстембекұлы демалысқа шығыпты (Аудан әкімдігінің нұсқауымен бұдан былай ондағы қызметкерді шырақшы деп емес, саяхаттаушы деп атауды ұйғарыпты – С. Т.). Қазіргі гид-саяхаттаушысы Әбдіразақ Мәуленов деген азамат. Мамандығы тарихшы-географ. Бір жылдан бері осында қызмет етіп келеді екен. Оған ілесіп, баспалдақпен жоғары көтерілдік. Жылы жел соғып тұр. Үңгірге кіреберістегі орындықта кішкене кідіріп, ентігімізді басып, ішке ендік. ...Керемет дерсіз! Аузы аядай ғана болғанмен іші футбол алаңы іспеттес. Тамсанбай қарау мүмкін емес. Аяғымызды аңдап басып, Әбекеңнің әңгімесіне құлағымызды түріп келеміз. «Өзім Ақмешіт ауылында тұрамын. Біраз жылдар болды, осы үңгірдің тастарын алып ғылыми жұмыстар жүргізіп жүрмін. Зерттеп көргенімізде, Неолит дәуірінде қалыптасқаны белгілі болып отыр. Кереметі аз емес. Бұрын мұнда екі бұлақ болған екен. Төменге түскенде оң жақ бөлігінде төрт аттылы адам кіріп шығатын қақпасы да болған. Кейін бітеліп қалған. Киелі мекен болған соң халық жиі келеді. Зиярат етеді. Саяхат жасайды. Бұл жер Жаратқанның тылсым бір әлемі әрі емдік қасиеті бар үңгір», – дейді гид-саяхаттаушы.

Айналаны шолып, асықпай аралап шықтық. Үңгірдің орталық алаңында құстың саңғырығы үйіліп жатыр. Оған бәлкім жүз жылдан астам болған шығар, мүмкін одан да көп. Бірнеше жеміс ағашы бар екен. Жабайы жүзім мен бүлдірген. Жоғарыда жаңбыр суы әр жерінен тамшылап тұр. Гид абайлап жүруімізді өтініп, ескертті. Жанымыздағы сапарластарымыз «суды қойшы, жоғарыдағы тас құлап кетпес пе екен» дейді бір-біріне үрейленіп. Шынында 40 метрге жуық биіктегі тастар ешқандай тіреусіз тұр. Үңгірдің іші күмбез іспеттес. Ені 60-80, ұзындығы 120 метр екен. Осыдан 60-70 жыл бұрын ұзындығы 200 метр болған екен, 1966 жылғы Ташкенттегі жер сілкіністің әсерінен 120 метрге қысқарып, шөгіпті. Гидтің әңгімесін тыңдап келеміз. Біраз жайтқа қанық болдық.

Тарихи аңыз-деректер не дейді?

Үңгірдің тарихы қызық. Ертеректе, жаугершілік қиын-қыстау уақыттардың кезінде осы маңдағы ұлы Бөген мен бала Бөгеннің жарысып аққан тұсында Есіркеп Қойкелді батыр қалмаққа қарсы қол жинап, он мыңнан астам сарбазымен жауға қарсы шығуға дайындалып жатқан кезінде жаңбыр жауып кетеді. Селдетіп жауған жаңбыр астында таңғы намазды қалай оқимыз деп қиналмай бірден үңгірге түсіп, бәрі қатарласа тұрып намазға жығылады. Мынау бір керемет жер екен деп таңданысады. Үңгірге бойы үйренгеннен кейін сарбаздардың бірі батырға бұл жер кереметтігімен ұзақ есте қалдыру үшін бұдан былай бұл үңгірді Есіркеп деп немесе Қойкелді деп ат қойып кетейік дейді. Бұл ұсынысқа қарсылық білдірген батыр, қасиетті керемет үңгірдің киесі оған лайық болмасақ бұл атауды кешіре алмаса, ең қиыны сол болар, деп сөзін түйіндейді. Батыр да ойға беріле тұрып сөз бастапты. Бұл үңгір олай болмаса оң мыңнан астам адам бізге жаңбырдан қорғаштамас еді ғой, таңғы намазымызды оқуға мүмкіндік берді, тастары да аппақ күйінде ғажап әсер сыйлады, бәріміз жиналып, он мыңымыз бір жерде сәждеге бас қоя алдық, киелігі де осы да, бұл жерді енді Ақмешіт деп атайтын болайық, бұл қасиетті жер екен, содан былай Ақмешіт үңгірі аталып кетіпті.

Тибеттің қасиеті бар

Ақмешіттің кереметіне тоқталайық. Мамандардың мәлімдеуінше, мұнда адам ағзасына ем: қуатты, толқынды ауа ағымдары шоғырланған. АҚШ-тың ғарышты зерттеу орталығының («НАСА») мәліметінше, күмбез шаңырақты ғимараттарда шоғырланған ғарыштық энергия ауаның құрамындағы ионды бөлшектерді өзгертіп, ауадағы келеңсіз бактерияларды жойып, тазартады екен. Ғылыми түрде сараптама жүргізілген. Ондай ғимаратта болған адам жеңілдеп, биологиялық ағзасы (аурасы) тазаратын көрінеді.

Көпшілік біледі. Шымкентте Мұсатіллә Тоқанаов деген ұлтжанды ғалым бар. Өзі ауылшаруашылығы ғылымдарының кандидаты. Елімізде геомагниттік толқындарды зерттеп жүрген бірден-бір ғалым. Осы азамат соңғы кездері Ақмешіт үңгірін экотуризмге айналдыру мәселесін көтеріп жүр. Бұл туралы «Шымкент келбеті» газетіне арнайы сұхбат та берген болатын. Ғалым айтады.

– Бірде геомагнитті толқындардың бар-жоғын тексеріп көру үшін, серіктеріммен бірге үңгірге түстім. Оның іші тап-таза. Жанымдағылардың қан қысымын алдын ала тексеріп алғанмын. Жарты сағаттай серуендеп, сыртқа шыққанымызда 160 болып тұрған қан қысымы 130-ға бір-ақ түсті. 20-30 деңгейге төмен түсетінін анықтадым. Қазақтың киіз үйі де күмбезді шаңырақты. Ақордамыз да сондай. Мұндай пішіндегі нысанның ішінде ауа иондары өзгеретіндіктен, қауіпті бактерия, вирустар болмайды. Керісінше, адам ағзасына жайлы әсер етіп, келеңсіз энергияны өзіне тартып алады. Сіз күмбезді шаңырақты ғимараттың ішіне көңіл күйіңіз төмен болып кірсеңіз, мамыражай күйге еніп, ашу-ызаның қайда қалғанын ұмытасыз. Мәселен, тіл-көз, дуа тиген адамның ұнжырғасы түсіп, мазасызданып жүреді. «Ақмешітке» кіргендердің бәрінің биоөрісі қалыпты жағдайға түсіп, иммундық күш-қуаты көтеріледі. Өзім биофизик ғалым ретінде, бес-алты адамның биоөрісін реттей аламын. Ал ары қарай шамам келмейді, өйткені оған көп энергия жұмсалады. Ал «Ақмешітке» мыңдаған адам түссе, бәрі де ауруынан айығып, қуаттанып шығады. Яғни, бұл мекен болашақта денсаулықтың «фабрикасына» айналуы мүмкін. Біз қолда барды пайдалануымыз керек қой. Сол жерде шипажай ашылуы керек деген ұсынысымды айтқанмын. Үңгірдің аймағында демалыс-сауықтыру шипажай орынын салсақ... Кәдімгі «Манкент», «Сайрам», «Сарыағаш» сияқты. Шипажайды қымыз бен шұбатпен қамтамасыз етсе. Сол жерде адамдар ем алатын болса, одан кейін «Ақмешітке» күніне 2 сағат кіріп-шықса, нағыз иммунды күш-қуатты арттыратын бірден-бір орын болмай ма?! Сол себепті бұл үңгір келешекте дүниежүзілік экотуризм аймағына айналарына сенім мол.

«Оңтүстік» туризм орталығының басшыларына Мұсатіллә ағамыздың бұйымтайын жеткізіп, пікірін білгенбіз. Ондағы мамандардың айтуынша, емдеу-сауықтыру кешенінің жобасы дайын. Жоспарда тұр. Қонақүй, мейрамхана, автотұрақ алаңы қарастырылған. Қаржы мәселесі алдағы уақытта шешімін таппақ көрінеді.

Игі іске қашанда қолдау керек-ақ. Ақмешіт үңгірі туралы журналистік зерттеу жүргізіп, көпшілікке кеңінен түсіндіріп, тереңнен қозғап жазған азаматтың бірі – белгілі журналист Бақтияр Тайжан. «Ақмешіт – био және экотуризм. Насихаты жақсы болса туристерді магниттей тартатын киелі мекен, – дейді қаламгер. – Дүниежүзінің жұрты сәті түссе, Тибет тауына шығып, көкірек кере дем алып, шамбалалар қасиетін жүрегінен өткізуге құмбыл. Қолы жеткендер бойындағы кеселдерден арылдым, жан-дүнием тазарды деп келеді. Құй сеніңіз, құй сенбеңіз, аспанмен амандасқан сол Тибет тауларының қасиеті осы біздің Ақмешіт үңгірінде бар. Мұсатілла Тоқановтай ғалымның басқа шаруасын жиып қойып: «Ақмешіт!» деп шырылдауынан осыны ұққайсыз. Ақмешіт – Алланың мейірімімен ерекше жаратылған жер. Ертеде адамдар жер қыртысының жарылыстары ойпаң, сай жерлерге және өзеннің бұрынғы арналарына өздері тұратын үйлерін салмаған. Үйлерін тек биік, тегіс, таза жерлерге салған. Біздің ата-бабаларымыз көшпенді қалыпта өмір сүргендіктен, жаздық жайылымдарға шыққанда қой малы қай жерге үйіріліп жатса, сол жерге үйлерін тіккен. Себебі, қой малы, тегіс қыратты жерлерді қалайды, сайға үйірілмеген. Халық киелі таза жерлерді біліп ондай жерлерді киелі емдік қасиетті жерлер деп атаған. Туризм керек пе, ем керек пе, Ақмешіттен табасыз. Мұнда әлем жұртының көзқұрты Тибеттің қасиеті бар».

Жөн-ақ дерсіз. Ақмешіт үңгірі туризмге сұранып тұрған жер. Тағы да гидтің әңгімесін тыңдасақ: «Кезінде, өткен ғасырдың 70-80 жылдары Байжансайдағы бір азамат үңгірді мал қораға айналдырып, сиыр ұстамақшы болыпты. Қыста жылы, жазда салқын, жайлы деп. Бірақ тасты бұзып-жаруға көлік-техниканың «тісі» өтпеген. Ол әрекетінен түк шықпағасын үңгірдің шеткері жағын арнайы жарылғыш затпен жарған. Қопару сәтінде бір жұмысшысы қаза тапқасын, әлгі кісі түпкі ойынан бас тартыпты».

Туған өлкесінің тау-қыратын, сай-саласын бес саусағындай білетін Әбдіразақ Мәуленов әңгімесінде болашақта үңгір ішінде арнайы қазба жұмыстарын жүргізуді жоспарлап отырғанын айтады. «Мүмкін біз білмеген жаңа парақтың беті ашылар, көне жәдігерлер табылуы да ғажап емес. Оны ауыл әкімдігімен келісіп, жүргіземіз», – дейді ол.

Ақмешіт үңгіріне барар жол теп-тегіс екен. Осыдан 4-5 жыл бұрын сол кездегі облыс әкімі А.Мырзахметовтың қолдауымен жол салынған. Жергілікті кәсіпкерлер демеушілік көрсетіп, айналмалы түсіп-шығуға ыңғайлы баспалдақты орнатып беріпті. Сосын тікұшақ қонатын екі алаң бар. Алыс-жақыннан кәсіпкер азаматтар да келіп-тұратын көрінеді. Туристерге келсек, әсіресе Ресейден, Қырғызстаннан көп келеді екен. Таяуда облыс әкімі Ж. Түймебаев өңірімізде Туризм саласы еншісін алып арнайы жеке басқарма болып құрылатынын айтқан-ды. Бұл әрине, жағымды жаңалық. Демек, алдағы күннен үміт басым. Ақмешіттің болашақтағы жоспар-жобасы нәтижелі әрі жемісті жүзеге асатынына үлкен сеніммен қараймыз.

Суреттер  kerekinfo.kz  сайтынан алынды

Облыс әкімі Жансейіт Түймебаев бір топ археолог-ғалымдармен Сайрамдағы Ханқорған қалашығына барды. Мемлекет басшысы Н.Назарбаевтың «Рухани жаңғыру» мақаласында айтылған еліміздегі киелі жерлер мен тарихи орындарды насихаттау мақсатында өткен жиында Ханқорған қалашығын қалпына келтіру, ашық аспан астындағы музейге айналдыру, консервация жұмыстарын жүргізу жайлы сөз болды.

– Бұл қалашықтың құпиясы көп. Бір кездері Абылайханның Оңтүстіктегі ордасы, цитадель болған жерде зерттеу жұмыстары жүргізіледі. Қазір жұмысшы тобы құрылды. Оңтүстік Қазақстанда мұндай қалашықтар көп. Шымкент, Түркістан, Сайрамнан бастап Сауран, Сығанақ қаласына дейін көптеген қалашықтар болған. Ханқорған солардың бірі. Сондықтан, бұл жер де еліміз, ұрпағымыз үшін өте маңызды, – деді өңір басшысы. 

Сонымен қатар, жиын барысында Қазығұрт, Ордабасы, Отырар, Оқсыз, Сидақ, Мәртөбе және тағы да басқа тарихи жерлердегі туризм саласын дамыту және зерттеу жұмыстарын жүргізу жайында әңгіме өрбіді.

Айта кетейік, Ханқорған тарихи деректерде Абылай ханның ордасы болған. Ғалымдар осы жерде оның жан тапсырғанын, сосын Түркістанға апарып жерлегенін айтады.

Біріккен Араб Әмірлігінің «Schneider & Danzey FZC» компаниясы Оңтүстік Қазақстан облысынан тұрмыстық қатты заттарды қайта өңдеуден өткізетін зауыт құрылысын салуға ниетті.

Бұл туралы аталған компанияның басшылары Йорга Шнайдер мен Крейг Дензидің облыс әкімі Жансейіт Түймебаевпен кездесуінде мәлім болды.

– Біздің компания негізгі екі бағытта жұмыс істеуді көздеп отыр. Оның алғашқысы – тұрмыстық қалдықтарды қайта өңдеу болса, екіншісі – жасыл экономика саласын дамыту. Аталған екі жоба да экологияға зиянсыз әрі екі жаққа да өте тиімді деп ойлаймыз, – деді Йорга Шнайдер мырза.

Шетелдік қонақтардың инвестициялық жобасымен танысқан облыс басшысы өңірдің экономикалық әлеуетін баяндап, инвесторларға мемлекет тарапынан көрсетілетін жеңілдіктерді түсіндірді. Бүгінде облыс халқының саны күн санап артып келеді. Яғни тұтынушы бар жерде қоқыстың да арта түсетіні заңдылық. Осы мәселеге тоқталған өңір басшысы аталған зауытты Түркістан мен Кентау қалалары төңірегіннен немесе Сарыағаш, Мақтарал аудандарының маңынан салуды ұсынды. Қонақтар облыс басшысының бұл ұсынысын қабыл алып, аталған аумақтарға арнайы барып танысып қайтуға ниетті екендігін білдірді.

Біздің өңірде  тарихи маңызы зор киелі орындар аз емес. Бүгінде оларды арнайы  тізімге алып, тіркеу мәселесі қолға алынып жатыр.

Солардың ішінен республикалық маңызы бар және жергілікті деңгейдегі сакралды орындар іріктелініп алынуда. Президент Н.Ә.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласы негізінде облысымызда тарихшы ғалымдар мен өлкетанушылардан және мәдениет саласы мамандарынан тұратын арнайы жұмыс тобы жасақталған болатын. Осы комиссия өңірдегі қасиетті, киелі орындарды зерделеу жұмыстарымен айналысуда. Ол жерлер сәулеттік-архелогиялық ескерткіштер, зиярат (ғибадат) ету орындары саналатын діни нысандар, саяси оқиғалармен және ұлттың ұлы тұлғаларының есімімен байланысты тарихи орындар, табиғи-ландшафтты нысандар деп бөлініп, қаралуда. Зерделеу барысында анықталған 38 қасиетті, киелі орын республикалық маңызы бар тізімге енгізілмекші. Ал жергілікті деңгейдегі қасиетті орындар қатарында 66 нысан анықталып отыр. Енді оңтүстіктегі сакралды орындардың нақты тізімі республикалық арнайы комиссия қорытындысы негізінде бекітілетін болады. Айта кетер жайт, комиссия мүшелері киелі орындарды анықтауда жергілікті халықтың да пікірін білгісі келеді. Осы ретте тұрғындар өз пікір-ұсыныстарын жобалық кеңсенің электрондық поштасына ( Этот адрес электронной почты защищён от спам-ботов. У вас должен быть включен JavaScript для просмотра. ) жолдауларына немесе (87252) 30-07-88 телефонына хабарласуларына болады.

ЭКСПО-2017 көрмесі қарсаңында «Самарқан-Астана-Нұрлы жол» жүрдек пойызы жолға шықты. Өзбекстаннан алғаш рет Астанаға жол тартқан №452-ші бағыттағы пойыз Шымкент темір жол вокзалында 20 минут аялдады.

Сарыағаш вокзалы арқылы Шымкентке жеткен жүрдек пойызды шаһар жұртшылығы сән-салтанатымен қарсы алып, жолаушыларға сәтті сапар тіледі. Айта кетерлігі, қос елге ортақ теміржол бағыты осы жылдың наурыз-сәуір айларында екі ел Президенттерінің Астанадағы, Сарыағаштағы басқосулары және Қ.Мамин бастаған үкіметтік жұмыс тобының Ташкентке баруының нәтижесінде жүзеге асып отыр.

Бұл пойыз Астана мен Самарқан арасындағы жолды 38 сағатта жүріп өтеді. Жолақы құны – 28 мың теңге. Әзірге аптасына бір рет қатынайды. Жол бағыты жұма күні Шымкент арқылы Астанаға жол тартса, жексенбіде Шымкенттен Ташкент арқылы Самарқан бағытына шығады. Пойыз Сарыағашта 1 сағаттан аса, ал Шымкентте 20 минут тоқтайды. Жолаушыларға ескерте кететін жайт, егер Өзбекстанға өтуіңіз керек болса, халықаралық төлқұжаттың болуы шарт.

Жаңа теміржол бағыты бауырлас елдердің сауда-саттық, туризм және мәдени байланыстарын нығайтады деп күтілуде. Сонымен қатар, елімізде өтетін ЭКСПО-2017 халықаралық көрмесіне қонақтарды тасымалдауға айрықша атсалыспақ.

«Киелі Қазығұрт» қоғамдық қорының ұйытқы болуымен жыл сайын дәстүрлі түрде өткізілетін «Алтын қазық» марапаты биыл 3 адамға тапсырылды. Олар – Светлана Назарбаева («Дәуір» баспасының директоры), Сайлаугүл Барақова (Экс-сенатор, «Білім саласының үздігі) және Рәшкүл Оспанәлиева (кәсіпкер, меценат). Үшеуі де, ел дамуы мен өркендеуіне сүбелі үлес қосып жүр.

Төраға Байдулла Қонысбек алдымен қор мен оның атқаратын қызметіне тоқталды. 

– «Киелі Қазығұрт» – елді ынтымақ-бірлікке, достыққа шақыратын қордың бірі. Өйткені, «Киелі Қазығұрт» деген атауыдың өзі үлкен жауапкершілік пен ауқымды міндеттер жүктейді. Құрылғанына 20 жылдан астам уақыт болды. Сол жылдардың ішінде алға қойған мақсаты – Нұқ пайғамбардың кемесі Қазығұртқа тоқтағанын, сөйтіп, бүткіл адамзаттың тіршілігі осы жерден өсіп-өніп, тараған деген ақиқаты басым аңызды бүкіл әлемге насихаттау. Қолымыздан келгенше соны насихаттап келеміз. Бұл туралы бірнеше деректі фильм, мультфилм түсірдік, кітаптар шығардық. Жалпы бұл мәселеге келгенде біздің мақсатымыз даңғыл, – деді Байдулла Қонысбек. 

Осыған дейін «Алтын қазық» сыйлығы 28 адамға тапсырылған екен. Олардың ішінде елімізге белгілі, Отан үшін аянбай тер төккен тұлғалар баршылық. Мәселен, бұл құрметке Асқар Мырзахметов, Бекет Тұрғараев сынды атпал азаматтардың аты аталады. 

Алқалы басқосуда жазушы, халықаралық «Алаш» сыйлығының лауреаты Мархабат Байғұт Мемлекет басшысы Н.Назарбаевтың «Рухани жаңғыру: болашаққа бағдар» атты мақаласындағы мәселелер осы қоғамдық қордың жұмысымен ұштасып жатқанын айтты. 

– Елбасының мақаласында «Туған жер» бағдарламасы туралы керемет айтылған. «Қазақстанның қасиетті орындарын көркейту үшін жергілікті әкімдіктер мен қоғамдық ұйымдар не істеу керек?» деген мәселені нақты көрсетіп берген. Сол «Туған жер» жобасының аясында «Киелі Қазығұрт» қоры да үлкен жұмыстар атқарып келеді. «Алтын қазық» белгісі киелі жерлерді насихаттау үшін түрлі саладағы қоғам және мемлекет қайраткерлеріне беріліп келе жатыр, – деді өз сөзінде М.Байғұт. 

«Алтын қазық» иегерлері де сөз сөйлеп, қор төрағасы мен мүшелеріне өз алғыстарын білдірді.

мол өнім аламын деу бос әурешілік

«Баптай білсең жер жомарт» деген. Бүгінде облыс диқандары шаруашылықтарының ауқымын кеңейтіп, жылыжай өндірісін дамытуға бет бұрған. Облыста 1000 гектардан астам жылыжай бар. Ендігі кезекте өнімділікті арттыру – маңызды мәселе. Өнеркәсіптік жылыжай басшыларын алаңдататын да осы жағдай: бірде жақсы өнім алса, кейде түсім төмендеп кетеді. Енді ғылыми-зерттеу институттарын көбейтіп, білікті агрономдарды тарту керек. Облыс диқандары бір-бірімен тәжірибе алмасуға кіріскені белгілі. Енді одан әрі де ойланатын мәселелер бар.

Тәжірибе алмасу жетістікке бастайды

Кәсіпкерлер өндірісті бірлесе дамытпақ. Облыс әкімі Жансейіт Түймебаевтың тапсырмасы бойынша қазір әр ауданда агроөнеркәсіпті дамыту мақсатында семинарлар ұйымдастырылуда. Тәжірибе алмасудың берері мол екеніне көз жете түскендей. Таяуда Шымкент қаласының 30-ға жуық шаруа қожалықтың төрағалары, агрономдары мен мамандары Сарыағаш ауданындағы жылыжай өнеркәсібімен танысқан-ды. Диқандардың басым бөлігі қалада жылыжай, бау, егін шаруашылығымен айналысады. 

Сарыағаш ауданының абыройын асырып тұрған мекеменің бірі – «Сарыағаш жер сыйы» ЖШС-і. Мекеме 2002 жылдан бері тұқымбақ шаруашылығын дамытып келеді. 95 гектар жердің бәрі тұқымбаққа арналған. Жылына бір миллионға жуық көшет шығарылса, оның 600 мың данасы – жүзім, 250 мыңы жеміс ағаштары. Төраға Танабай Шынтасовтың айтуынша, қазір элиталық жеміс-жидек және жүзім көшеттері, субтропикалық және декоративтік ағаш көшеттерін дайындауға мән берілуде. 40 адам тұрақты жұмыспен қамтылған. 

Жұмыс қауырт. Мұнда Франциядан әкелінген эндемиктен бастап, барлық көшет түрі дайындалады. Біз барғанда жұмысшылар алманы улап жатыр екен. 

– Жалпы, біздің шаруалар көшетті сатып әкеледі де, жерге тыға салады. Ол көшет өспей қалса, еңбек зая кетеді. Көшетті алып келгеннен кейін оны дайындау қажет. Біздің ғалымдар қазір көп бағытта ізденіп жатыр. Мәселен, лимонның көшетін дәннен шығарсаңыз, 6-7 жылда жеміс аласыздар. Ал көшеттен отырғызсаңыз, 2-3 жылда жеміс береді,– дейді агроном. 

Тың жаңалықтың бірі – шаруашылықтың ғалымдары жүзімді қыста сақтаудың технологиясын ойлап тауыпты. Яғни, жүзімді жерге көмбей-ақ, фальгамен орау да жеміс ағашын суықтан қорғайды. Өндірістік мекеме аграрлық университет ғалымдарымен бірлесе осы әдісті тәжірибеге енгізген. Қысқы маусымда жүзімді сақтап қалу – ОҚО, Алматы және Жамбыл облысындағы бірден-бір мәселе. 

Бұдан бөлек, сарыағаштық шаруалар кәдімгі тропикалық табиғатта өсетін бананды ауданға жерсіндіріп жатыр.

Шынтасов айтқан сыр

Біздің диқандар бірінші жұмысты бастап, топырақты дайындауға мән бермей жатады. Көпшілігі тәуекелмен іс қылады. Задында, топырақтың барлық химиялық құрамын білмей, жұмысты бастауға болмайды. Танабай Шынтасов осы тұрғыда өз ойларын айтты. Ғалымдар бұл мәселеде Алматыдағы топырақтану институтының қызметіне жүгінеді екен. Мысалы, жеміс ағашы үшін топырақтың құрамында кем дегенде 30 түрлі химиялық элемент керек. Бір элемент кем болса, өнім алу қиын. 

– Біз Кореяда болдық. Онда топырақтың құнын анықтамайынша, жер берілмейді. Әр ауданда сондай орталық бар. Сіз егетін нәрсені тесеріп, ғылыми тұрғыда зерттеп береді. Өнім алып болғаннан кейін де топырағында қанша азот қалды, қанша калий қалғанын анықтайды. Бізге де осыған мән беру қажет, – дейді өзі. 

Тұқымбақтарды мемлекеттің субсидиясынсыз дамыту мүмкін емес. Әр сатылған көшетке мемлекет тарапынан субсидия беріледі. Бір жеміс көшетіне 140 теңге, жүзімге 90 теңге қаржы төленеді. Қазір субсидия беру ережелері де өзгеріп жатыр.

Ғылыми-зерттеу институты ашылуы керек

Шымкентте 141 гектар жылыжай бар. Оның 30 гектары өнеркәсіптік бағытта. Бәрінде де негізгі мәселе – осы топырақты зерттеуге байланысты. Әзірге, шаруалар топырақтың құрамын тексеруге Украинаның ғылыми орталықтарына барып жүргендер жетерлік. Өйткені...шаруалардың көбісі ұсақталып кетті. Шаруа қожалықтарда агрономдар жоқ. Өзі директор, өзі бухгалтер. 

Шымкент қалалық ауылшаруашылығы және ветеринария бөлімінің басшысы Ғани Құрманбай семинар барысында осындай мәселелер көтерді. Жеке серіктес есебінен болса да, қалада осындай лаборатория ашу қажет. 

– Жаңадан диқаншылыққа өткендер 1-2 жыл егіп көреді де, одан ешқандай пайда таппаса, қолды бір сілтейді. Сол үшін жағдайды толыққанды білу керек. Кішкене қалтасынан ақша шықса да, агроном жалдаса, ұтары көп. Мәселен, ғылыми-зерттеу институтаттарымен келісімшарт жасасаңыздар, егудің алдында олардың маманы келіп, түсіндіріп берсе, жұмысты жүйелі түрде істейсіз. Осындайды ұйымдастырайық, – дейді бөлім басшысы. 

Ғ.Құрманбай осындай тәжірибе алмасу жиындарының пайдасы көп екеніне назар аударды. Қаладағы ірі жылыжайларда 40-50 адамның басын қосып, семинар өткізілсе. Оның нәтижесінде 2-3 адам әрі қарай әрекет етсе, соның өзі үлкен жетістік болмақ. Бір айта кетерлігі, семинарды түрлі секция бойынша өткізудің пайдасы ұшан-теңіз: жылыжай, мал бордақылау, сүтті және етті бағытта өнім өндірушілер және бау-бақша егушілерге жеке-жеке семинар өткізу, олардың қызығушылығын арттыра түсер еді.

Қорытындылай келе айтсақ, топырақтың құнарын зерттеу – өзекті мәселе. Түбі осыған бет бұрмай, өнімділікті арттыру қиын іс. Мамандардың айтуынша, бүгінде шетелде топырақты бір рет тексертудің бағасы 100 АҚШ доллары. Соны өзімізде қолға алар болсақ, қаншама игілікке кенелер едік. Өнім көлемі де артар еді. Мәселен, 100 гектар жерден 10 центнер өнім аларсыз делік. Ал егер сіз топырақтың химиялық құнарын зерттесеңіз, қандай тыңайтқыш керектігін анықтасаңыз, өнім екі-үш есе артады. Сол арқылы шығынды да қайтарып аласыз. Қазіргі шаруаларға басты керегі де осы емес пе?!