Шымкент келбеті

Соңғы кездері Шымкенттің мәдени көкжиегінде көптеген өзгерістер орын алуда. Соның бірі – өткен жұмада Шымкент қалалық опера және балет театрының директоры ауысты. Қазақ эстрадасы мен операсында тек жанды дауыста ән шырқайтын өнердің өз адамы, ҚР Мәдениет қайраткері Әбдіхан Нұрмаханбетов аталған өнер ордасын тұп-тура 10 жыл басқарыпты. Ауыс-түйіс алдында ағамызға кіріп шықтық. Өзі сәл сырқаттанып жүр екен. Иә, кезіндегі – Ш.Қалдаяқов атындағы филармониядағы, содан соң Шымкент қалалық опера және балет театрындағы директорлық қызметі тарлан таланттың сахнада алаңсыз ән айтуына «кедергі» болып жүріпті. Ал шын дарын іште бұғып, өнері булығып жатса – онда өнер иесінің жан дүниесі жүдеу тартатыны түсінікті. Ә.Нұрмаханбетовтің де сырқаты сол сахнаның сырқаты деп ұғынғандайсыз.
Ал оның шекпенінен шығып, эстрада жұлдызына айналған Асқар Жүнісбеков, «Жігіттер» квартетіндегі шәкірттері жайлы әңгіме өз алдына бөлек тақырып. Әбдіханның сайыпқырандары бүгінде өнерден ойып тұрып орын алған. Ұстазы балапандарын осы күнге қанаттыға қақтырмай, тұмсықтыға шоқыттырмай жеткізген ата қыранша марқайып һәм мақтанып алыстан шолып, көңілмен торып отырады. Бірақ, өткен күндер оңай болды деп кім айтыпты?! Біз кейіпкерімізден оқырманның көкейінде жүрген біраз сырды суыртпақтадық.

– Әбдіхан Бескемпірұлы, көптен бері сахнада көрінбей кеттіңіз. Сахна сізді жатырқап жүрмеген шығар?!

– «Неге сахнаға шықпай кеттіңіз?» деген сұрақ маған жиі қойылады. Құдай берген дауыс пен өзімнің адал тыңдарманым бар. Ол, әсілі, өзгермейді. Иә, ән салғым келеді. Шындығын айтсам, шығармашылығым қызметтің көлеңкесінде қалып қоюда. Арасында оқта-текте оркестрмен ән саламын. Менің қызметке кеткеніме он шақты жыл болды ғой. 1995 жылы Алматыдан Шымкентке қоныс аударып, Филармонияға әнші боп орналасқанмын. Одан соң аталған өнер ошағына директор етіп тағайындады. Сосын күні кешеге дейінгі қызмет орным – Опера және балет театрына келдім. Ешкім басшы боп туылмайды. Алматыдағы Консерваторияны әнші, педогог боп бітірдім. Ең әуелі, мен – әншімін. Одан соң – ұстазбын. Мұғалімдік екінің біріне беріле бермейді және ол мамандық қана емес, ол – қасиет. Негізі біздің Шымкентте эстрада әншілерімен жұмыс істейтін мамандар жоқтың-қасы. Жалпы эстрадалық әншілерді дайындайтын оқу орны да жоқ бізде. Халық қазір фонограммадан шаршады. Бұл – өнердегі трагедия. Кім де болса әнді табиғи дауыста естігісі келеді. Концертке шыққан кей әншілерге қарның ашады. Репертуарын дұрыс таңдай алмай жатады. Талғамы талапқа сай келмейді. Алла денсаулық берсе, өртеңге шыққан жауқазындай талантты жастарды жанды дауыста ән шырқауға баулығым келеді. Жалпы, шығармашылығымды жалғастыруды ойлап жүрмін. Себебі, сахнаға шықпасам, ауырамын. Сол үшін сахнаға оралуым қажет. Негізі өткен жыл мен үшін мерейлі жыл болды. Өмірін – әнге балаған ағаларыңыз 2020 жылы 50-ге келсе, өнерде жүргеніме 25 жыл толыпты. Мерейлі қос қуанышты атап өтуге пандемияның кедергі болғаны рас. Індет аяқталған соң студенттік жылдарды бірге өткізген қатарластарым мен өнердегі әріптестерімнің басын қосып халыққа есеп беру концертімді ұсынсам деймін.

– Жастарды баулығым келеді деп қалдыңыз. Бұған дейін де «Жігіттер» тобы мен Асқар Жүнісбековтің танымал болуына сіздің ықпал еткеніңізді ел біледі. Қазіргі күнде шәкірт тәрбиелеу жағы не болып жатыр?

– Мен жүрген жерімде талантты балаларды іздеп жүремін. Мәселен, ауылда тойларда, жиындарда жылт еткен таланты барын байқап қалсам, өзіме шақырамын. Тәрбиелеймін. Алдымен конкурсқа дайындаймын. Шәкірттерімнің бәрі конкурстан қара үзіп шықты. Сіз айтып отырған «Жігіттер» тобы мен Асқар Жүнісбеков те қарапайым ауылды жерден шыққан. Өзім барды бар, жоқты жоқ деп айтамын. Жасыратыны жоқ, ол кезде жігіттердің әлеуметтік жағдайы төмен болатын.
Бердібек Сапарбаев әкім боп тұрған кезде маған бір бөлмелі пәтер берді. 20-30-дай шәкіртіммен бірге сол жерде сыйып жатамыз. Бір қазаннан тамақ ішеміз. Әнші болғанымнан кейін сахналық киімдерге үлкен мән беремін. Қандай ән айтсам соған сәйкес костюм тіктіремін. Ешкімге «Киім тігіп бер!» деп жармасқан емеспін. Бәріне өзімнің адал еңбегіммен қол жеткіздім. Мысалы, 1995 жылғы «Арай» конкурсынан бірінші боп жүлде алған кездегі сахналық киімімді кейіннен Асқар Жүнісбеков киіп шықты. Гран-при жеңіп алды. Өзіме тіккізген костюмдеріме дейін шәкірттеріммен бөлісіп жүрдім. Қысқартатын жерін қысқартып, ұзартатын жерін ұзартып, сәйкестендіріп беретінмін. Біз күндіз-түні ізденуден шаршамадық. Күн сайын кешке қарай қаладағы ғимараты бар көке-жәкелерге өтініш жасап, зал іздейміз. Сөйтіп, түнімен дайындаламыз. Одан жаман болған жоқпын. Мүмкіндік болса әлі де шәкірттермен жұмыс істеймін.
Сол балалардың жұлдызының жанғаны – менің тұтас өміріме азық. Жасындай жарқыраған шәкірттеріме қолымнан келгенше ақылымды айтып, әлі де жол көрсетіп отырамын. Дәл қазір шәкірт тәрбиелеу жағы жұмысқа байланысты тоқтап тұр.

– Асқар балаңыз сахнадан төбе көрсетпей кетті ғой?..

– Ол қазір Алматыда. Асқардың бір қасиеті бар. Арзанқол ән айтпайды. Оның айтқан әні хит болып шығуы керек. Көңілі құлаған әнді шын мәнінде жететін жеріне жеткізіп айтады. «Асеке, мынаны айта сал» дегенге көнбейді. Талғамы мықты. Бірінші шыққаннан жарқ етті де, барлық байқаудан бас жүлдені қанжығасына байлады. Жақсы аты шықты. Қазіргі уақытта талғамына сай дұрыс ән кездеспей жүрген сияқты.

– Сахнаны сағынған кезде бәріне қолыңызды бір сілтеп кетіп қалғыңыз келмей ме?

– Жақында Нұр-Сұлтаннан «Астана-Операның» әншілері келіп, оркестрмен концерт қойды. Ішінде бір әнші «менімен бірге сахнаға шықсаңызшы» деп өтініш айтты. Білесіз, қазір сахналық формада емеспін. Әнші деген үнемі бабында жүруі керек. Сонда да тәуекелге бел буып, әннің бір шумағын айтып шықтым. Сахнаның құдыреті сұмдық қой. Оған дейін ауруханада 20 күн емделіп келген болатынмын. Сахнаға бір шыққанымның өзі қандай демеу болғанын сөзбен айтып жеткізу мүмкін емес. Жаныма қуат, рухыма рух қосты. Бүткіл ауруымның бәрі сол жерде қалып қойғандай әсер алдым. Мен сахнадан алыстап кете алмайды екем. Қызмет те, лауазым да уақытша нәрселер екені түсінікті.

– Сізді бұған дейін қызметте не ұстап тұрды? Таза шығармашылықтың адамысыз. Енді сахнаға деген сағыныштан пайда болған сырқатыңыздан жазылатын шығарсыз...

– 2010 жылы осы театрға сол кездегі облыс әкімінің орынбасары Әли Бектаев ағамыз бен мәдениет басқармасының бұрынғы басшысы Күлия Айдарбекованың шақыртуымен келген едім. Алматыда эстрада әншілерімен жұмыс істеп жүргенмін. Әрі қолымда әке-шешем болды. Сөйтіп, Шымқалаға қоныс аудардым. «Операны түсінеді» деп осы орынтаққа отырғызған шығар. Мен басшы болған уақыттарда «жұмыс істей алмады» деген әңгімені естіген жоқпын. Кезінде Филармонияның да тек жақсы аты шықты. Мақтанғаным емес. Өнерді бір кісідей түсінемін. Құлағым қалтқысыз естиді. Әрбір дыбысты сезінемін. Театрға келгенде көрермен жақсы нәрсе көріп кетсе екен деймін. Ол үшін әртістерге әрдайым сөзбен де, іспен де қолдау көрсетемін. Опера әншісі, ҚР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты Майра Мұхаммедқызы Шымкент қалалық Опера және балет театрының директоры қызметіне тағайындалды. Әлемдік сахналарда өнер көрсетіп жүрген аңыз адам ғой. Мен бұл шешімді қуана қабылдадым. Әріптесіме шығармашылық табыс тілеймін. Ал өзім шығармашылығыма мұқият кірісіп, жандандыра түсемін деп отырмын.

– Өзіңізді эстрада әншісі деп таныған былайғы жұрттың көкейінде «Операға қалай келді?» деген сауал да болуы мүмкін. Дейтұрғанмен, оң жамбасыңызға қай жанр жақын?

– Мен екеуін бөліп жара алмаймын. Кезінде консерваторияда 7 жыл оқыдым. Сол кезде факультет жанында «Опера студиясы» болатын. Бірақ, оның жабылып қалғанына біраз уакыт болды. 7 жыл бойына операның қыр-сырын меңгердік. Оңтүстікке келгеннен кейін эстрада жанрында да ән салдық. Көбіне оркестермен жұмыс істеймін. Ол үшін дауыс пен тәжірибе болуы қажет. Екеуіне де мүмкіндігім бар.

– Шынайы әңгімеңіз үшін рахмет!

Сынған аяқпен алған күміс медаль

2019 жылдың 6 шілдесі. «Шымкент-Цирктегі» отбасылық жұп Сергей, Гузель Мұстафиндер 13 мемлекеттің арасында өткен халықаралық додада күміс жүлдені қанжығаға байлаған күн. Шымкенттік цирк ұжымы сол жолы бар болғаны екі-ақ нөмір алып барған. Соның бірінде манежге Мұстафиндер отбасы шықты. Бірақ, сау шыққан жоқ. Иә-иә, тура мағынасында солай болды. Дайындық кезінде таяқпен жүгіруші жігіт Бағлан Ережепов серіппелі тақтайдан секірем деп тізесі шығып кеткен еді. Сол сәтсіз секіріс кезінде нөмір жетекшісі Сергей де аяғын жарақаттап алады. Жарысқа бір сағат қалғанда Гузель қос әріптесіне ауырсынуды басатын инені қос-қостап шаншып, бір Құдайға жалбарынып сахнаға алып шыққан еді. Нәтижесі – сынған аяқпен алған күміс медаль болды. Осыдан кейін манеж – шым-шытырық пен қым-қуыт арпалыстың алаңы десек, қателеспейтін болармыз.
Иллюзия жанры қазақ циркінде кенжелеп тұрған бағыт. Бірақ, Мұстафиндер отбасы шама-шарқынша иллюзион-шоу жасап жүр. Бұл жанрды өнерлі отбасы Қытайға іссапармен тәжірибе алмасуға барған төрт жыл ішінде үйреніпті. Аспан асты елінде цирк өнерінің атағы аспандап тұр дейді. Ең азы бес мың орынды үлкен залдарда көрермен алдына шығып, жабайы аңдармен ешқандай қорғаныссыз жұмыс істепті. Сондай бір кезекті қойылым кезінде кенгуруды жүгіртемін деп Гузелдің аяғы тайып, топылайының біз өкшесі еденге кіріп кетіп, омақаса құлайды. Соған қарамастан орнынан атып тұрып, нөмірін ары қарай жалаңаяқ жалғастыруына тура келеді.
Иллюзион-шоуда әртіс үлкен бокстардың ішіне тығылып, қайта пайда болуы тиіс. Дайындық кезінде әбден пысықтағанмен, қойылым барысында бәрі ойдағыдай бола бермеуі мүмкін. Кейде бокстың есігі ашылмай қалады, тағы бірде киім не шаш бокс ішіндегі сымдарға оралып қалып жатады.
– Бірде бокс ішіндегі электр сымдарына шашым оралып қалып аяқ астынан тыпырладым да қалдым. Бірақ, сол тығырықты сәттен де амалын тауып шықтым. Себебі, біз үшін көрермен ең басты орында тұрады. Біз отбасылық жұппыз ғой. Кейде ренжісіп қалуымыз мүмкін. Манежге ондай көңіл-күйді алып шықпаймыз. Барлық көңіл-күйді сахна сыртында қалдыруға тырысамыз, - дейді Гузель Зуфаровна манеждегі қызықты да қауіпті сәттерін еске алып.

Болмаған балалық шақ

Сергей-Гузель Мұстафиндер әулетін отбасылық династия деп танығанымызға көп жылдар өтті. Әсілі, олардың цирк саласында жүргеніне 30 жылдан асып жығылады. Ерлі-зайыптылардың қызы мен ұлы да осынау алуан түрлі асау да ақпатша өнер жолын таңдаған. Қызы – Сабина Чандчжоу циркінде авторлық нөмірлерімен таңқалдырып жүрген мықты иллюзионист әрі әуе шарында ойнайтын гимнаст. 26 жасар Сабина Мұстафинаның тартымды да таңғажайып авторлық нөмірлері жетерлік. Әлемде пандемия орын алып, карантин енгізілгелі онлайнда шекара болмай қалды. Біз де Сабинаның өнерін тікелей эфирде онлайн тамашалап, таңдай қақтық.
Ал 16 жасар Марк Мұстафин бүгінде Мәскеудегі мемлекеттік цирк өнері университетіне (ГУЦИ-ға) грантқа түскен бірден-бір жеткіншек. Тіпті, бұл оқу орнына басқа елдерден әлі ешкім тегін түсе алмапты. Пандемияға орай емтиханның 3 кезеңін де онлайн тапсырыпты. «Бұл біздің циркіміз үшін де үлкен жетістік дер едім. ГУЦИ-ға үш жасынан циркте өскен бала түспегенде кім түсссін?! Біз оны қаршадайынан осы оқуға дайындадық. Түске дейін циркте үлкендермен бірдей жұмыс істесе, түстен кейін сабағына қатысатын. Жазда да демалыссыз оқыды. Бір сөзбен, оның балалығы болмады десек те болады. Бірақ, өзі оған өкінбейді», - дейді Марктың әкесі С.Мұстафин.
Марк бүгінде бақытты бозбала. Циркте кәсіби маман атану үшін де ол осы оқу орнын таңдады. Бала шағынан өзін әр алуан жанрларда байқап келеді. Жонглерлік, моноцикл, акробатика, серіппелі тақтайда секіру, барлығында да салымы бар. Бір жылдары ағайынды Сұраншиевтермен қатар арқанжолмен жүрген. 9 жасында серіппелі тақтайда секірген. Негізі циркте 14 жасқа толмай қауіпті трюктар жасауға тыйым салынған. Марктың көзін ашып көргені цирк пен манеж болған соң, барлық жанрларға ерте араласуы заңдылықтай сезіледі. Титтейінен цирктің түрлі жанрларын ұршықша иірген Марк ән де жазады. Таяуда ғана өзінің жеке әнжинағын шығарды. Көптеген бейнебаяндары бар.

Цирк әртісінің жанды жері

Цирк әртістерінің жалақысының аздығы деген мәселе бұрыннан айтылады. Бірақ, Мұстафиндерді одан да маңызды бір мәселе алаңдатады.
–Цирктегі әртістер айлыққа жұмыс істемейді. Олар өз ісінің фанаты. Кәсіпқой адам қосымша табыс таба алады. «Шымкент-Цирк» ашылғанға дейін кооперативті циркте, түрлі спорт залдарда, мәдениет сарайларында өнер көрсеттік. Бізге осындай Цирк ғимаратын салғанын 20 жыл күттік. Әйтпесе, көптеген шетелдерден шақырту алдық. Дегенмен, біз туған қаламыздан аттап ешқайда кете алмадық. Қазір, Құдайға шүкір, барлық жағдай жасалған. Арнайы ғимарат салып берді. Бірақ, жатақхана мәселесін оңтайлы қарастырмағанына қынжыламыз. Басты проблема – жатақхана. Ауылдарда цирк өнеріне бейімі бар талантты балалар көп. Оларды Шымкентке жинап, өнерін кеңге жаюы үшін цирк жанынан жатақхана болса жақсы болар еді. Бұл мәселені талай әкімге айттық. Олар жиі ауысады да мәселеміз шешілмеген күйі қалуда. Пәтер жалдауға цирк әртістерінің жалақысы аз. Мәселен, Алматы мен Қарағандыдағы цирк әртістеріне арнайы жатақхана қарастырылған. Көптеген талантты жастар Ресейге, Қырғызстанға кетіп жатыр, - дейді Сергей Мустафин.
Расымен, «Шымкент-Цирктің» ашылғанына 17 желтоқсанда 9 жыл толды. Алайда, он жылдың ішінде цирк әртістеріне баспана мәселесінің қаралмағаны қиындау екен. Еліміздің байрағын дүниежүзілік өнер сайыстарында желбіретіп жүрген жампоздар негізінен осы мекемеде істейді. Тіпті, Қытайда жүргенінде этнос өкілдерінің саябағында Мұстафиндерге арнап күн сайын қазақ музыкасын қойып отырған екен. Бұл да бір цирк әртістері арқылы қазақ өнерін, қала берді тұтас ұлтымызды құрметтеу деп білеміз. Мұндай толғағы жеткен көкейтесті мәселені шаһар басшылығы назардан тыс қалдырмайды деп үміт етеміз.

«Жазушы Мархабат Байғұт – қазақ әдебиетінде өз өрнегімен, әсемдік әлемімен танылған, соқпағы соны, сонары олжалы, ішкі мәдениеті жоғары, Қаратаудың шертпе күйіндей күмбірлеген нәзік рухымен оқырманның жан дүниесін баураған бекзат жазушы.

Ол Биағаңнан тәбәрік алған, Чеховтан шеберлік үйренген, Шукшинге шұқшиып, Кекілбаевтан кеңдікті, Шерағаңнан теңдікті тәлім еткен, Оралханның ой орманымен сырласқан сырбаз да дегдар қаламгер; қойдан қоңыр қазақы мінезді қалыптаушы, алыс түкпірдегі ауыл өмірінің шебер суреткері, бейнетқор еңбек адамының риясыз ақжарқын да адал көңілін ақ қағазға айнытпай ажарлаушы автор. Оның әңгімелерінде ауылдастарының кеңдігі мен кемшілігі, кісілігі мен кісәпірлігі, кейіпкерінің қайшылыққа толы болмыс-бітімі мен мінез-құлқы шынайы сомдалып қана қоймай, оңтүстіктің шұрайлы тілімен қиюласа өрілетіні ғажап». Бұл – түркітанушы ғалым, журналист Дархан Қыдырәлінің «Қаратаудың қазыналы қайнары» атты мақаласынан үзінді.
Ал халық жазушысы Шерхан Мұртаза «Киікотын көксеу» атты толғауында: «Бұл жазушыда Жаратушы өзі бұйыртқан уыз тіл бар. Қазір жазушымын деп шіренгендердің көбінің тілінде уыз кемшін. Уызға жарымай, Көк базардан көп шалап ішкендер. Бұл жазушыда
Құдай өзі берген көз бар. Көз, әрине, бар. Ол кімде жоқ, адамдардың бәрінде дерлік бар. Шын жазушының көзі – көкірегінде. Ол маңдайға біткен екі көзден басқа-а-а. Жазушы сонысымен суреткер», - деген шынайы бағасын берген екен.
Осындай әдеби мақалалар, рецензиялар, зерттеулер «Мархабат музасы» атты әлі сиясы кеуіп үлгірмеген жаңа кітапта жарық көріп отыр. Мақамы бөлек Махаң хақындағы сәулелі сезімдер, терең толғаулар топтастырылған туынды оқырманына жол тартты. Кітаптың тұсаукесері Түркістан облыстық тарихи-өлкетану мұражайының «Ерлік» музейінде өтті. Аталған туындыны музей меңгерушісі, педагогика ғылымдарының профессоры, тарихшы Ақмарал Құдайбергенова жинастырып, оқырманға тарту етіп отыр. Барлық кітапханаларға тегін таратылған кітаптың таныстырылымына кітапханашылар, журналистер, қоғам белсенділері қатысты. Арнайы көрме жасақталып, келушілерге таныстырылды. Бірнеше жылдан бері отбасымен бірге
Мархабат әлемін зерттеп, шығармаларын жинақтап жүрген Ақмарал Асанқызы енді бұл жинақ ойлы оқырмандардың сүйікті кітабына айналса екен дейді.

Жасындай жырының отымен Отанын да, отбасын да жылытып жүрген Әселхан Қалыбекова: «Жүрекке сан жүк арттым, Жантақ кешіп, жол қылдым. Қара шашты ағарттым, Қара көзді оңдырдым», - дейді.

Ал өлеңінің өзегіне өртті леп құйып, халқының қамын жеген ақын қызы жайлы ақын Мұхтар Құралов «Өнердің ауыр жолына, рельс қып жанды төседің» десе, Фариза Оңғарсынова «Мен айтысты Әселхан арқылы жақсы көріп кеттім» дейді.
Көпен Әмірбек: «Әселхан, сен – ауыз әдебиетінің инесісің, мәдениеттің түймесісің, айтыстың күймесісің. Әселхан, сен құдықтың суы секілдісің, не көбеймейсің, не азаймайсың. Бірақ, мейір қандырады. Кенезесі кеуіп, таңдайы тандырдай қатқан талай қазақтың шөлін басқаннан артық сауап бар ма!?» деп сүйегіне сөз сіңген ақынға арнаған теңеуін жеткізген екен.
Хан қызындай Ханбибі: «Бір қарасаң – арыстандай айбарлым, бір қарасаң – қошақандай момыным» десе, енді бірде «Әні сұлу, жаны сұлу болмаса, Патша кімнің сүйіп еді бетінен?!» дегенді де айтады.
Ал Әселхан апамыздың айтыс өнерінде соңынан ерген шәкірті Маржан Есжанова «Қара өлеңнің Қажымұқаны өзіңсің, Деген бүгін ел ішінде атың жүр» деп өлеңге қосады.
Міне, қара өлеңнің қара нарындай Халық ақыны Әселхан Қалыбекованың 70 жылдық мерейлі жасына орай Шымкент қаласындағы «Отырар» ғылыми-әмбебап кітапханасында «Сөз өнерінің саңлағы» атты әдеби кездесуі өтті.
Кездесуге ақынның шәкірттері мен айтыссүйер қауым қатысты. Жиын барысында Шымкент қалалық мәдениет, тілдерді дамыту және архивтер басқармасының бөлім басшысы Раушан Шәденқызы қала әкімі Мұрат Әйтеновтің Алғыс хатын, сый-сыяпатын табыс етті. Сондай-ақ белгілі айтыскер, сазгер Әбдіхалық Әбдірайымов мерейтой иесіне «Ұлт жанашыры» төсбелгісін табыстады.
Сонымен қатар «Өнер» мектеп-интернатының директоры Маржан Есжанова, жыр жүйріктері Біржан Байтуов, Нұрлыбек Мейірманов, Бекмұрат Анарбаев ақындардың анасына айналған Әселхан Қалыбековаға деген ақжарма тілектерін жеткізді. Қалалық Мәдениет үйінің көмекейі бүлкілдеген өнерпаздары Әбдіразақ Сафура мен Әшірбек Жандос әдеби кештің көрігін қыздырып, әсем әндерімен әрлей түсті. Кездесу барысында халық ақыны тыңдармандар тарапынан қойылған сұрақтарға кеңінен жауап беріп, айтыс өнерінің қыр-сыры турасында қызықты әңгіме өрбітті.
Тағылымы терең әдеби кездесу кешін кітапхана басшысы Анар Жаппарқұлова жүргізді.