МҰҒАЛІМНІҢ МӘРТЕБЕСІ – ҚОҒАМНЫҢ МӘРТЕБЕСІ немесе Президент қатысқан Тамыз конференциясында сараланған 8 мәселе
Среда, 21 Август 2019 09:00– Елордада Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың қатысуымен өткен "Bіlіm jáne Ǵylym!" атты тамыз конференциясы білім беру саласының көкейтесті мәселелерін талқылап, мүмкіндіктерді таразылаған толғамды жиын болды. Алқалы басқосуға еліміздің әр өңірінен жиналған екі мыңнан аса педагог білім беруді модернизациялау бойынша әдістемелік ұсынымдар әзірлеп, өз идеяларын ортаға салды. Жаңалығы көп жиынға Шымкент қаласынан 53 ұстаз қатысты.
Мейірімің тасты еріткен, Асылым!
Пятница, 12 Июль 2019 04:24Аяулы анам Сақып Әлікбайқызының рухымен сырласу
Асылым, Анашым! Сіз мына жарық дүниенің есігін жапқалы 40 күн өтіпті. Еңсені езген, қорғасындай ауыр 40 күн... Күн емес, қаратүнек түн секілді жанымды қараңғылық қамап алған тым жайсыз, тым күңгірт уақыт болды бұл күндер.
Сіздің елесіңізді сағынып, елегізумен күнді өткерем, айдай нұрлы жүзіңізді аңсап, жастығымды жасқа малып, талықсып ұйқыға кетем. Таңертең көзімді ашқанда да сол мейірімді бейнеңіз әрдайым шұғыла шашып тұратын жанарыңызбен елжірей қарап, «Ботам, ботам» деп тұрғандай көрінесіз. Өзіңізді мәңгіге жоғалтып алғанымды мойындағым келмей, іштей аласұрған сезім жүрегімді жаншып, жанымды езгілейді де тұрады.
Сол аласапыран дауыл өкініш отын үрлеп, «Неге ертерек барып, дәрігеріне алып келмедім? Неге сол күні қасында қалмай, қайтып кеттім?» деген ащы өксікке ұласып, өзегімді өртейді.
Әрине, аз ғұмыр жасадыңыз, өміріңіз жағдайсыз өтті дей алмаймын. Өзіңіз де әр күні «Аллаға мың шүкір! Өміріме де, бала-шағама да, айналамдағы барлық адамдарға да екі дүниеде ризамын!» деп тәубешілігіңізді айтып отыратынсыз!
Сіздің жаныңыздың жомарттығы, жүрегіңіздің мейірім мен шапағатқа тұнған тұнықтығы жан-жағыңызды арайландырып, адамның бәрін өзіңізге магниттей тартып тұратын. Сол қасиет пен құдірет «атадан жалғыз едім, Құдай берген үрім-бұтағыммен, төңірегіме топтасқан жақсы жандармен бір мемлекет болдым» дейтін дәрежеге жеткізді.
Ия, Сіз жақсыдан қалған жалқы едіңіз, алтынның сынығы едіңіз! Әкеңіз – Кеңес Одағының Батыры, Ұлы Отан соғысында Москва түбінде, Дубосекова разъезіндегі кескілескен шайқаста ерлікпен қаза тапқан 28 панфиловшының бірі Әлікбай Қосаевтың соңында қалған жалғыз жарығы едіңіз. Бірақ ешқашан «мен Батырдың қызымын, әкем осындай адам» деп ешкімнің алдына барып кеуде соқпадыңыз, әкеңіздің атағын малданып, ешкімге міндет артпадыңыз.
«Батырдың қызысың, басшылардан не талап етсең де болады ғой» дейтіндерді де көргенбіз. Ондайда «әкем Отан үшін ерлікпен жанын пида етті, мен әкемнің қаны мен жанын қара басымның қамы үшін пайда көрсем, кім болғаным?» дейтінсіз.
30 жылдан астам мектепте ұстаздық етіп, «Білім саласының үздігі» атандыңыз. Әкем екеуіңіз бала оқытумен бірге өздеріңізден тараған 8 ұл-қызды тәрбиелеп, өнегелі отбасын құра білдіңіздер.
Анашым, мен өмір бойы Сіздің жүрегіңіздің дариядай кеңдігіне табынумен келемін.
Өмірдің қаншама қиындығын, жетімдіктің тақсыретін, соғыс пен аштықтың азабын, жоқшылықтың зардабын тартып өссеңіз де жүрегіңізде күллі әлемді өзіне сыйғызатындай шапағат мөлдіреп тұратын еді. Құрсағыңыздан шыққан перзенттеріңізбен бірге өзіңізден тумаса да туған балаларыңыздан кем көрмей қаншама ұл-қызды бауырыңызға бастыңыз! Кішкентай кезімізде біздің отбасында Күнтубай ағам мен Күләш әпкем де өсті.
Күләштен кейінгі Жұмакүл мен Бақыт есімді ұл да үйімізде жиі жүретін. Оларды өзіміздің туған бауырларымыз, үйдің үлкен балалары деп ойлайтынмын. Кейінірек есіміз кіргенде білгенім, бұл төрт ұл-қыз әкем екеуіңіздің достарыңыз, көрші Киров селосында тұрған Манапбай көке мен Зербала тәтенің балалары екен. 42 жасында Зербала тәте, одан кейін Манапбай көке қайтыс болған.
Ауыр науқастан көз жұмар алдында Зербала құрбыңыз сізге «Сақып, балаларым жас қалып барады. Манапбайдың да денсаулығы жоқ. Олай-бұлай болып кетсем, балапандарыма бас-көз боларсың» деп табыстаған екен. Ол кісілер қайтыс болғанда шаңырақта Манапбай көкенің қарт анасы қалғанымен кейуана да кейінірек дүниеден өткен. Күнтубай ағам да, Күләш әпкем де мектепті біздің үйде жүріп, біздің ауылда тәмамдады.
Кейіннен Күнтубай ағам үйленіп, отау құрған соң көрші ауылдағы әке-шешесінің қарашаңырағына оралды. Күләш та техникумға оқуға түсіп, одан соң Мәйкөн деген жігітпен шаңырақ көтерді Анашым, Сіздің осы балаларды өз перзенттеріңізден кем көрмей, мәпелеп, Күнтубай ағамды үйлендіріп, Күләш пен Жұмакүлді ұзатып, оларға ана болып құдалығына барғаныңызды, жасауларын дайындап, құтты орындарына қондырғаныңызды білеміз.
Олар да сізді «ана орнына ана болған асылым» деп аялап, бауырыңызға тығылып, еркелейтін. Күләштің: «Ата-анадан айрылып, жетім қалғанымызда емшек сүтін бермесең де елік сүтін беріп өсіріп ең ғой, жарығым, анашым!» деп мойныңызға асылып, көзін сығып алатын кездерін көргенде менің де көңілім толқитын. Күнтубай аға мен Жұмакүл бертінде науқастанып қайтыс болды. Күләш бүгінде Алматыда ұлдарымен бірге тұрады.
Асыл анашым, өзіңіздің қан қысымыңыз көтеріліп, жүрегіңіз сыр беріп жүрсе де біздің әрбіріміздің жағдайымызды ойлап, алаңдап отыратынсыз. «Күләшкенімнің денсаулығы болыңқырамай жүр, полиартрит деген кесел шаршатты ғой жарығымды» деп Күләшті көп уайымдайтынсыз. Алматыдағы кенже қызыңыз Гаухардың үйінде жатқаныңызда Күләштің денсаулығын сұрай барып, «Жарығым, мені қанша жүрер дейсің? Төлімнің қатарын көбейткен құлынымсың ғой, көзімдей көріп жүрерсің» деп қолыңыздағы қомақты алтын сақинаңызды саусағына салып кеттіңіз.
«Боталарым» деп бауырыңызға басқан тағы бір ұл-қызыңыз Әскен ағам мен Күлия тәтемді де бауыр ғып бізге қосып, қатарымызды көбейтіп кеткен ақ жүрегіңізден айналдым, Анашым! Әкем екеуіңізді бір көргеннен жандарына жақын тартып, «Бізге өкіл әке-шеше болыңыздаршы» деген ерлі-зайыпты екеуінің тілегін қуана қабылдап, «өкіл бала емес, өз баламсыңдар» деп бізден кем көрмей ерекше еміренетін едіңіз.
Олардың да сіздерге деген пейіл-мейірі бөлек-тін. Үлкен ұлыңыз, менің алдымдағы ағам Дастан 53 жасында кенеттен қайтыс болып, оның екі баласы Ермахан мен Ерлан да бірінен соң бірі ойда жоқта жалғанның есігін жапқанда қайғыдан бауырыңызды жаза алмай бүк түсіп қалған сізге бізбен бірге демеу болған да осы ұл-қыздарыңыз болатын.
Ананың мейіріне шөлдеп өскен Үрзаданың (Айтөреева) сона-а-а-у бір жылдары мен елге барарда өзіңізге арнап жазған бір жапырақ сәлем хаты сіздегі мейірімнің дариясын тасытты. Шымкенттен жолданған құрбымның сол хатын сандығыңыздың түбіне салып сақтап қана қоймай, Үрзаданы өзіңізге қыз қып теліп алдыңыз.
Өзіңіз айтатындай «Құдай қосқан» бұл балаларыңыз біздің үйдің төл перзенттеріне айналып кеткені қашан! Үйдегі қандай жиын, тойда болмасын, мерекеде болмасын, тіпті жайшылықта әншейін өзіңізді сағынған кезде де алып-ұшып жетіп, құшағыңызға құлай кететін еді. Сондағы сіздің «алтындарым, бір басымды мың еткен жарық жұлдыздарым» деп емірене иіскеп, шөпілдетіп сүйетініңізді олар да, біз де қалай аңсап жүргенімізді сезесіз бе, Анашым!
Сіз әрдайым: «Мені Ана деп қабылдап, сендерді бауыр тұтқан Күләшімді, Әскенімді, Үрзадамды ертең менің көзім кеткенде бөлектейтін болсаңдар, мен арғы дүниеде риза болып жатпайтынымды біліңдер» деп ескертуден жалықпайтынсыз. Аманатыңызға ешқашан қиянат болмайды, маматай!
Шымкенттегі көз ауруханасында бір апта жатқаныңызда бірге емделген Нархал есімді апай да сізді өзіне апа қылып алды. Шымкентте болсаңыз, «апатайым менің» деп үйге келіп, мауқын басып, еліңізге – Шуға қайтсаңыз соңыңыздан қоңырау соғып, іздейді де жатады. Бұл жақта Сіздің есіміңізді есінде сақтаған Ханбибі, Гүлдана, Нәзира, Алма, Ертай, Ержан, Нысанбек, Жамила, Жұбай, Тұрсынай секілді ұл-қыздарыңыз да әрбір қасиетіңізді аңыз қып айтып отырады.
Біздің Надя деген әпкеміз бар. Шешесі – орыс, әкеміз – ортақ. Әкеміз анамызға үйленбес бұрын Антонина деген орыс қызымен көңіл жарастырып, бас қосуға ниеттенгенімен әжеміз ұлының басқа ұлттың қызын келін етіп әкелуіне қарсы болыпты. Бірақ араларындағы сезімнен дүниеге келген Надежда есімді қызды әкемізбен бас қосқаннан кейін өзіңіз іздеп барып, бауырыңызға тартып, бізге жақындастырып жібергеніңізді ерлік десем де, кеңдік десем де жарасар.
«Ол – сендердің қандарың. Ол жалғыз жетімсіреп өспеуі керек, оған бауыр керек. Анасы мен әкесінің тағдыры үшін ол кінәлі емес» деп екі ортаны жалғаған жаны жайлау анашым-ау ! Сол адал пейіліңізге сай Надя да, оның анасы да сізді пір тұтатын. Сіздің Антонина тәтемен (біз ол кісіні тетя Тоня дейтінбіз) ол кісі дүниеден қайтқанша құрбылардай араласып тұрғаныңызды дүйім ел білетін.
Ал Надя өмірден өткеніңізше сізді «мама, милая моя, неповторимая, единственная» деп құшырлана сүйіп, құшағына қысумен жүрді. Кеше соңғы деміңіз таусылар сәтте басыңызда егіліп отырып, «Мама, мамочка, мен Надямын ғой. Көзіңді ашшы, маған бір қарашы» деп қолыңызды алақанына салғанда оның саусақтарын әлсіз ғана қысып, көзіңіздің ернеуінен мөп-мөлдір тамшылар сырғанап түсіпті. Қимай қоштасқаныңыз болар.
Сіздің мейірімнің дариясына шомылған, жанартаудай жан жағына жарық шашқан жүрегіңіз осылай соңғы минутына дейін шұғылалы сәулесін жанымызға дарытып, үнсіз ғана тоқтады.
Бірақ сіздің бүкіл адамды, бүтін әлемді сүйген, барлық балаңызға аналық махаббатыңызды теңдей бөлген жүрегіңіздің дүрсілі бізбен бірге мәңгі жасай береді, жан Анам! Берген батаңызды, суырып салып айтатын әніңізді, әдемі әңгімеңізді, саңқылдаған үніңізді енді таспадан ғана естіп, шөліркеген көңілімізге содан ғана медеу табамыз ба? Қайтеміз?!
Жатқан жеріңіз жарық, топырағыңыз толғындай мамық болсын Батырдың қызы, Асылдың ізі, аяулым, Анашым!
«Журналист адамдармен араласқанда жусаннан аласа болса... деймін»
Пятница, 28 Июнь 2019 04:44Деген белгілі журналист, бетегеден биік БЕКҚҰЛОВ Ертаймен еркін әңгіме
– Ереке, 40 жылдан бері қаламды жанына серік етіп келе жатқан журналист үшін жаттанды сұрақ көрінер, бірақ адамның белгілі бір мамандықты таңдауына түрткі болатын жағдайлар болады ғой. Жазуға қызығушылық қайдан туды?
– Мен Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданында, Сырдария мен Қарартаудың ортасындағы «Қос үйеңкі» деген ауылда дүниеге келгенмін.Бұл ауылда жазушы Дүкенбай Досжанов ағамыз туып өскен. Мектепте аудандық газетке бірлі-жарым кішкентай шимай-шатпақтарым шығып жүргенмен, журналистік мамандыққа деген түбегейлі талабымды оятқан оқыс бір оқиға болды.
Ол не дейсің ба? Әскерден келген бетім. Бір күні мектептің қасынан өтіп бара жатсам, буда-буда дәптерлер шашылып жатыр. Бұл не дүниелер деп қарасам, ішінен Дүкенбай ағамыздың жазған біраз шығармаларын көрдім. Соның ішінде «Туған жердің көктемі» деген шығармасы бар екен. Біздің жақта Қаратаудың қойнауында Ынтымақ, Талдысу деген керемет жерлер бар.
Сол жердің табиғатын Досжанов ағамыз өте әсерлі суреттеген. Соны оқыдым да сөздің құдіретін тереңірек түсіндім. Осы сезім менің талабымды тереңдетіп жіберді. Бір қызығы ҚазМу-дың журфагына құжат тапсырып, шығармашылық сынаққа кіргенімде шығарма жазуға дәл сол – Туған жердің көктемі деген еркін тақырып келді. Дүкенбай ағамның шығармасынан алған әсерім өз ауылымның табиғатын өзімше көркемдеп суреттеуге жетеледі.
Соның арқасында шығармадан 4 деген баға алып, оқуға түскенмін.
– Дүкенбай ағаңыздың дәптерінен оянған махаббат журналистік мамандықты түбегейлі сүйіп өтуге жетелеген сияқты ғой.
– Ия оның рас. Мен өмір бойы бір-ақ салада, өзім қалаған журналистика саласында қызмет істедім. Оның 20 жылы меншікті тілшілікпен өтті. 6 облыста меншікті тілші болдым. Университетті бітірген соң Қостанай облыстық газетіне жолдамамен барып жұмыс істеп жүргенімде солтүстіктегі Қостанай, Көкшетау, Солтүстік Қазақстан облыстарына «Лениншіл жастың» тілшісі болып қызметім ауысты.
Бұл – мен үшін үлкен мектеп болды. 5 жыл меншікті тілші болып, тың өлкесінде араламаған жерім қалған жоқ. Астықты өңір, кен орындары, еңбек адамдары туралы қаншама мақала жаздым. «Пениншіл жастың» бір номеріне кейде 2-3 мақалам қатарынан жарық көріп жүрді.
Сөйтіп жүргенде бас редакторым Сейдахмет Бердіқұлов шақырып алып, Оңтүстік өңірдегі Шымкент, Жамбыл, Қызылорда облыстарына меншікті тілші болып баратынымды айтты. Қасыма қосып жіберген редактордың орынбасары Ержұман
Смайылов облыстық партия комитетінің бірінші хатшысы Асанбай Асқаровқа әкеп таныстырды.
Себебі ол кезде «Лениншіл жастың» беделі керемет еді. Сол уақыттарда газет таралымы Шымкент облысының өзінде 45 мың дана болатын. Одан бөлек Жамбыл мен Қызылорданың әрқайсысында 25 мыңнан аса тұрақты оқырманы бар еді. Осы үш облыс бойынша 3 жыл тілші болып, үш өңірдің барлық аудандарын араладым. Оңтүстікте мен әсіресе мораль тақырыбына көп материал жаздым.
Өйткені, бұл облыстардан жеке бастың мәселесіне байланысты арыз-шағымдар, сотта қаралатын мәселелер жөнінде көптеген хаттар келіп түсетін. Қаншама адамның тағдырына араласып, журналистік зерттеу жүргіздім, қаламымның күшімен көмек бердім. Есімде, Қазығұрт ауданы Қызылдала деген ауылдан жетім қыздың ауыр тағдырына араласып, соның нәтижесінде облыстық комсомол комитеті ол қызға Шымкенттен жатақхана алып беруге ықпал етті. Мұндай жағдайлар көп, бәрін тізу мүмкін емес.
– Қызмет бабымен келдіңіз де, Шымкент сонымен түпкілікті мекеніңізге айналып кетті...
– Ол рас. Шымкент туған жерім болмаса да, өмірімнің ең үлкен бөлшегіне айналып кетті. Келген беттен-ақ жақсы достар таптық. Қимас орта қалыптасты. Мен Шымкентке ауысып келген жылдары бізден бір курс жоғары оқыған Қалыбек Атжан да республикалық радионың осы өңірдегі тілшісі болып қызметке кіріскен екен. Екеуміз энергетика техникумының жатақханасында көрші бөлмеде жаттық. Отбасымыз әлі көшіп келмеген.
Ол Жамбыл облысының, мен Қызылорда облысының жігіттеріміз. Шымкентті білмейміз, жаңа келген кезіміз. Бірге жүреміз. Қалыбекке облыстық партия комитеті қызметтік көлік ретінде Волга автомашинасын берді. Бірақ оған жүргізушілік штат қарастырылмаған. Өзі тілші, өзі жүргізуші. Іс-сапарға бірге шығамыз. Қалекең рульде болғандықтан қасында отырған мені бастығы деп ойлап, шаруашылық, аудан басшылары мені қолпаштап қарсы алып жататын.
Мен ондайда Қалекеңе «шопыр бала» деп қалжыңдап тиісетінмін. Қалекең «әй, Ереке, сені жаяу жүрмесін деп жақсылық жасағаным осы болды ма?» деп кейде күйгелектеніп қалатын. Осындай-осындай қызықты күндермен бірге журналистік өмір жалғасын тауып, жылдар жетегіне жалғасып кетті. Біз қызметімізге адалдықпен еңбек еттік. Ол кездерде газеттердің де, журналистің де беделі биік болатын. Газетке шыққан сын мақала жауапсыз, шара көрусіз қалмайтын.
– «Лениншіл жастан» шыңдалып шыққан Бекқұлов одан кейін де бірталай басылымдардың басын қайырды емес пе?
– «Лениншіл жас» мен үшін журналистиканың мінсіз мектебі болды. Ол газетте 8 жыл қызмет істеп, 38 жасқа келгенімде (жастар газетінде «қарияға» айналғанда) «Алматы ақшамы» газеті шақырып, Алматыға кеттім. Газет редакторы Исламғали Бейсебаев еді. Маған қала шаруашылығы және совет құрылысы деген бөлімді басқаруға берді.
Қазір «Хабар» арнасындағы «Бармысың бауырым» хабарының бас редакторы болып істейтін, Ақпанбет Әлішев, «Айқын» газетінде редактордың бірінші орынбасары болған Берік Бейсенұлы, қазір Парламентте баспасөз қызметінде отырған Серік Қаражанов деген мықты журналистер істеді қарамағымда.
«Алматы ақшамына» барғанда «Алматы қай елдің астанасы» деген мақала жазып, ол оқырмандар арасында үлкен резонанс туғызып, екі жыл бойы соның тоқтауы болмады.Ол кезде «Алматы ақшамы» 6 облысқа тарайтын. Сол мақала жан-жақты талқыға түсіп, соңында ол ұлттық мәселеге дейін ушығып бара жатқан соң Алматының әкімі Заманбек Нұрқаділов бас редакторды шақырып алып, талқылауды тоқтауды ұсынған. Мен бұл газетте бір жыл ғана істедім.
Себебі бізге, яғни әр облыстан шақырған 9 журналиске қаланың әкімі пәтер береміз деп уәде берген еді. Ол болмады. Сондықтан мен жаңадан ашылған «Халық кеңесі» газетінің Шымкент облысындағы тілшісі болып Шымкентке қайтып оралдым. Сөйтіп бұл басылымда 5 жыл істедім. Себебі газет осы уақыттан соң тарады. Оның тарауының басы-қасында өзімнің де болғанымды білмей қалдым.
Соған байланысты бір қызық оқиғаны айтайын. Ол кезде белгілі журналист Шәкизада Құттаяқов Президент аппаратында жұмыс істейді. Шымкентке келген екен. Облыс әкімінің баспасөз хатшысы Иса (Омар)Тасқұловтың кабинетінен маған телефон соқты. «Кешке Ордабасы ауданына барып қайтуға қалайсың? Сен советтердің газеті «Халық кеңесінің» тілшісісің ғой. Бірге жүр. Газетке жазылу науқаны жүріп жатыр, әрі шаруаңды тындырасың» деді.
Сонымен үшеуміз Ордабасыға келдік. Әкімдік жүйе жаңадан енген кез. Аудан әкімі Еркін Сатқанбаевтың кабинетіне кіретін уақытта «Ал, Ереке, сен аудандық атқару кеңесіне кіріп, өзіңнің шаруаңды тындыра бер, бізде әкімге кіретін мәселе бар еді» деп әкімнің кабинетіне кіріп кетті. Мен кеңестегі тиісті адаммен сөйлесіп , әкімнің қабылдау бөлмесінде қайтып келіп, біршама күтіп отырып қалдым.
Бір кезде әкімнің кабинетінен әлгі екі жігітпен бірге Ордабасы аудандық газетінің редакторы Нармахан Бегалиев те шықты. Нар-ағаның үйінен шәй ішіп, одан соң қалаға қайттық. Таңертең үйде шәй ішіп отырсам, радиодан «кеше Ордабасы ауданында Бөржар совхозында халық депутатары кеңесі тарады»деген хабар беріп жатыр.Мен аң-таңмын. «Қалай, кеше біз сол жерде болдық қой» деймін.
Сөйтсем олар кеңестерді тарату жөнінде арнайы тапсырмамен келген екен. Ал мен сол кеңестердің газетінде істесем де соны білмей қалдым. Оны жігіттердің айтпағаны, мұндай мәселені алдын ала жария етпейтін еді.
– Ереке, журналист мінезді болу керек деп жатады. Сіз өзіңізді қандай адаммын деп ойлайсыз?
– Мінезді болу керек дегенді шайпау, шәлкем-шалыс мінезбен шатастырмау керек. Бұл жердегі мінез меніңше, журналистің ойы ұшқыр, қаламы үшкір, қаламы шындықтың қаруы, жаны жақсылықтың дәруі болуы керек деген ұғымға сайса дұрыс. Ал адамдармен араласқанда журналист бетегеден биік, жусаннан аласа әдебінен айнымағаны абырой.
Мен өзімді «скромный» адамдардың қатарына жатқызамын. Өмірімде қызмет бабымды пайдаланып ештеңеге ұрынған да, «мен журналистпін» деп ешкімнің алдында кеудемді соғып, жұлынған да жан емеспін. Мансабымды алға тартып, ешкімнен ештеңе сұраған да емеспін. Тіпті 40 жыл журналист, оның ішінде 20 жыл республикалық газеттердің тілшісі бола жүріп өкіметтен ешқандай үй алмаппын.
Өзім қатарлы меншікті тілшілердің бірқатары бір емес, бірнеше баспана алудың жолын тапты. Рас, маған да бірнеше мүмкіндіктер болған. Өзім меншікті тілші болып қызмет істеген газеттердің редакторларының хатына байланысты Рысбек Мырзашев, Бердібек Сапарбаев, Халық Абдуллаев секілді облыс басшыларының «үй берілсін» деген шешімдері шыққан. Әйткенмен түрлі жағдайларға байланысты ол шешімдер орындалмай қалды. Үй бермеді деп ешкімге өкпелеген де, шағымданған да емеспін. Өз қаржыма алған үйім бар, шүкір.
Оған қоса жұмыс таңдаған да, біреуге кіріп қызмет сұраған да жан емеспін. Бұйырған жұмысты кәсіби міндетім ретінде атқардым. Біреулер «Ой, Ереке, небір республикалық газеттерде қызмет істеп, кішкентай бір басылымдарда тілші болып жүргеніңіз қалай?» дейтін. Бірақ мен оны ар санамаймын. Керісінше тәуелсіз газеттерден де көп нәрсе үйрендім.
Мәселен, курстасым Шойбек Орынбайдың тәуелсіз басылымдарының бірі «Жазмыш» газетінде істеп жүргенімде кәдімгідей әдебиетші болып алдым. «Ақиқат» газетінде 9 ай редактор болып, еркін журналист ретінде түрлі мәселелерге еркін қалам тартуға машықтандым. «Замананың да дәмін таттым.
– «Шымкент келбеті» газетіне де редактор болдыңыз емес пе?
– Ол да бір қызық тарих. Анар Аспан «Оңтүстік Қазақстанға» редактор болып барған соң сол газетке бөлім меңгерушілікке шақырды. Осында қызмет істеп жүргенімде қала әкімінің орынбасары Тұрғанбай Сәрсенбаев «Шымкент келбетіне» редактор болуды ұсынды. Ал директоры – Дәрменбай Шәріп. Сонымен жаңа қызметке келдім.
Бірақ, бір басылымда екі басшының көзқарасы үйлесе бермейтінін білдім де мен өз еркіммен редакторлықтан бас тартып, «Оңтүстікке» қайта оралдым. Сөйтіп сіздердің газетте 2 ай редактор болғаным бар.
Журналистік жолда екі еңбек кітапшасын толтырыппын. 10 шақты басылымда жұмыс істедім-ау. Себебі республикалық газеттермен қатар тәуелсіз газеттерде де қосымша қызмет атқардым.
– Осы Сізге журналистік қызметте милициялар ақша әкеп беріп тұрған дей ме?..
– Ия, екі жыл милициялар ақша әкеп беріп тұрды... Үкіметтің өзі жұмсап...
– Қызық екен?
– Ол басында өзіме де қызық болып, тіпті шошып кеткем. Мен Үкіметтің «Үкімет жаршысы» және «Правительственный вестник» деген газетінде де істедім. Сол газеттің редакторы Жолтай Әлмешов «айлықтарыңды кепілхатпен жіберіп тұрамын» деді.Оған қоса газетке шыққан газеттердің номерін де салып жіберем» деді.
Содан бір күні сырттан үйге келе жатсам милицияның «Уазик «машинасы қасыма тоқтап, ішінен екі милиция шықты да «Сіз Бекқұловсыз ба?» деді. «Иә» десем, «машинаға мініңіз» дейді. «Неге?» деймін таңданып. «Мініңіз, үйіңізге апарамыз» дейді. «Оу, жігіттер менде нелерің бар, үйім міне, тиіп тұр, өзім-ақ барам» деймін түкке түсінбей.
«Жоқ, машинаға отырыңыз» дейді қоймай. Сонымен не керек олар менен қалмай үйге бірге келді. Есік алдында әңгіме соғып отырған орыс көрші кемпірлер подьездге екі милициямен кіріп бара жатқан маған қарап, бір бәле болды деп ойлады ма кім білсін, үрпиісе қалды. Үйге кірген соң бір қағазды шығарып, «мынаған қол қойыңыз» деді.
Қол қойдым. Сосын олар «мынау сізге» деп бір пакетті қолыма ұстатты. «Бұл не сонда» деп әлгі пакетті ашсам, «Үкімет жаршысы» газетінің бірнеше номері мен конвертке оралған айлығым екен.
– Оны неге милиция әкеліп тұр?
Оның қызығы мынау. «Пелдегерная связь» деген болады екен. Ол яғни «Үкімет поштасы» деген сөз. Ол арнайы самолетпен милицияның «сопроваждениесімен» келіп, нақты көрсетілген адамға, діттеген жеріне дейін әкеліп тапсырып, қолын қойдырып алады екен. Сөйтіп екі жыл бойы үйіме айлығымды арнайы милициямен әкеліп тұрды.
– Бірқатар марапаттарыңыз бар екенін білеміз. Әйтсе де, сіз үшін ең қымбаты қайсысы?
– Әскерде жүргенде бір күні маған бірден жеті хат келді. Оның біреуі тым жуан екен. Оны командир ашты. Қалың боп тұрғаны – ішінде газет бар екен. Әскери өмірдің алғашқы әсерлері туралы өзіміздің ауданның газетіне мақала жіберген едім. Сол мақалам шыққан газетті үйдегілер салып жіберген ғой. Командирім Борисов деген орыс.
Ол айтты «бізде қалыптасқан заң бар: әр хатқа 20 рет «отжимание» жасап, сосын ғана хаттарыңды аласың. Ал мына газетің үшін екі есе жасайсың» деді. Сол айтқан 180 отжиманиесін жасап, хаттарымды зорға алғанмын. Ал газетте жазылған мақаламды орысша аударып, түсіндірген соң «Письмо на Родину» деген хатпен ата-анама алғыс жолдап, хат жіберген еді. Ата-анамды қуантқан сол Алғыс хат мен үшін өте қымбат.
Одан соң... журналистік еңбегімді не үшін бағалағанын айқындап тапсырған бір медалім бар. Ол— облыс әкімінің «Облысқа сіңірген еңбегі үшін» деген медалі. Өзің айтқандай өзге наградаларым Құдайға шүкір, бар. Бірақ бұл медальдің берілу тарихы қызық. Мұны газеттегі ұтқыр қойылған тақырыптарым үшін алғам. Оны сол кездегі облыстық Ішкі саясат басқармасының басшысы Берік Уәли айтты.
Ол жаңағы медальға ұсынылғандардың тізімін облыс әкімі Асқар Мырзахметовке алып барса, «Мынаның бәрі кілең редакторлар ғой. «Оңтүстік Қазақстандағы» мақалалардың тақырыптары керемет. Редактордың әр тақырыпқа шұқшиып отыруға уақыты болады дейсің бе? Тақырыптарды кім қояды?» десе, Берік: «Орынбасары бар, Ертай Бекқұлов деген, зейнеткерлікке жақындап қалған тәжірибелі журналист» депті. «Е, онда неге соған бермейміз?» деп әкім тізімге мені тосыннан кіргізіп жіберіпті. Сол үшін де оның жөні ерек.
– Ереке, бұл наградаларыңыздан да бөлек «Қайынжұртына еңбегі сіңген қайраткер» деген ешкімде жоқ атағы бар дейді ғой сізді?
– Ту-у, қай-қайдағыны еске түсіріп... (Ол күлді) Әйтсе де, қайынжұртқа да, қаламымның арқасында еңбегім сіңгені өтірік емес. Ең бастысы Қостанайда істеп жүргенімде қайынатама Ленин орденін алып бергем.
– Не дейді? Мынауыңыз сыбайластық емес пе?
– Жоқ, сыбайластық емес. Таза заңдылық. 1948 жылы Жоғарғы кеңестің Жарлығымен Ленин орденімен наградталғандардың тізімі шыққан. Озат шопан болған атамыздың аты-жөні наградталғандар тізімінде Абдильдин Смағұл деп бірінші тұрғанымен сол марапат ол кісіге келмеген. Кейін сұрастырып білсек, кезінде Мәскеуден келген орденді иесіне тапсыруды аудандағы уәкілдердің біріне жүктеген.
Ол әне тапсырам, міне тапсырам, деп жүріп, ақыр соңында жоқ болған.
Содан 80-ші жылдары бір жолы қайынжұртқа қыдырып барғанымызда атамыз әңгіме үстінде сол баяғы орденін алмағанын айтып қалды. Қойшы болған қарт кісі емес пе? Оны сол күйі соңына түсіп іздемеген. Соны іздестіріп, Алматыдағы Пушкин атындағы кітапханадан «Социалистік Қазақстан» газетінің тігіндісінен 48-ші жылғы Жарлықты тауып, соның негізінде Ленин ордені қайта тапсырылды.
Оны кезінде «Лениншіл жас» газетіне «36 жылдан соң иесін тапқан орден» деп бір беттік мақала жазғанмын.
Менің аты-жөнім Қарағанды облысы Қарқаралы ауданының энциклопедиясына кіріпті. Қайынжұртқа сіңірген еңбегім үшін болса керек. (Ерекең әзілге саятын күлкісіне басты) Оған себеп бір жағдай – Қазыбек бидің шапаны табылып, ол туралы алғаш «Лениншіл жасқа», басқа да бірнеше басылымға мақала жариялап, Мырзатай Жолдасбеков ол шапанды республикалық мұражайға алдырып қойғызған.
Тегінде журналистке тақырып шектеу немесе менің облысым емес деп аймақ шекаралау жүрмейді. Сондықтан өзім Оңтүстіктің тілшісі болғаныммен қайынжұртқа қыдырып барып жүргенде сол жердегі тарихи орындар туралы көп жаздым. Содан ғой жолдастардың «Қайынжұртқа еңбегі сіңген қайраткер» деп қалжыңдайтыны.
– Бір үйде екі журналиссіздер...
– Ия, өзің білесің, жұбайым Алмамен бір курста, бір топта оқыдық. Қостанай облыстық газетінде бірге істедік. Орыстың құрқылтайдың ұясындай жаман времянкасында тұрып, түнде отырып жарысып мақала жазатынбыз. Шымкентке келген соң «Сарыағаш» газетінде, «Жібек жолы» журналында істеді. Одан соң мамандығына сай жұмыстың ыңғайы болмады да мемлекеттік қызметке кіріп кетті.
Шымкент қалалық әкімділігінде қызмет істегеніне ширек ғасыр болыпты. Ол саланың да білгірі болып алды. Оған өкінбейді.
Қатып қалған қағида жоқ. Өмір ғой...
– Ия, дұрыс айтасыз. Өмір әркімді өз арнасымен ағызады. Сол арнаның ағысы жайлы болсын, Ереке!
Әңгімелескен
Асхан Майлыбаева
Әдебиеттегі қос асыл немесе Шерхан мен Насыр
Вторник, 30 Апрель 2019 04:53Шерхан ағаның сөзімен айтсақ, «Тұлпарлар туған, сұңқарлар қонған жер» Түлкібас ауданында, табиғаты тамылжыған Таупістелі ауылында қаламгер қауымның басын қосқан керемет бір шара өтті. Түлкібас жері Тұрардай ұлы тұлғаны, Бауыржандай батырды, Шерхандай шындықтың алдаспанын, Тұтқабай Иманбековтей тұғырлы қаламгерді, Мархабаттай сөз өнерінің сүлейін, тағы, тағы талай дарындарды дүниеге әкелген топырақ. Сондықтан бұл топырақтан тамыр тартар тағлым аз емес.
Өткен жұмада осы ауданда көкіректі рухани шуаққа шомылдырған «Таупістелі тағлымы-2019» жиыны өтті. Осыдан үш жыл бұрын «Мархабат-Мирас» қоғамдық қорының бастамасымен қолға алынған «Таупістелі тағлымы» жобасының екінші басқосуына жиналған қауым игілікті іс-шараны Түлкібас ауданындағы күре жолдың бойына орнатылған Тұрар Рысқұлов ескерткішіне гүл шоқтарын қоюдан бастады.
Биылғы тағлымды шара бауырлас екі ел әдебиетінің көрнекті өкілдері Шерхан Мұртаза мен Насыр Фазыл сынды саңлақ суреткер- жазушыларларға арналғандықтан жиынға келген қаламгерлер Таупістелідегі Шерхан мен Насыр бауында қос қаламгердің шығармаларына арналған кітап көрмелері мен олардың рухани достығынан сыр шертетін тарихи сурет шежірелерімен танысты.
Қазақ, өзбек әдебиетінің қос шынарының рухын биіктеткен әдеби жиын осы маңдағы «Алтын таға» демалыс аймағында жалғасты. Биыл 90 жасқа толатын Насыр Фазылдың мерейтойы Таупістеліден бастау алса, Мархабат Байғұт айтқандай, дәл сол күні Шерхан ағамыздың қайтыс болғанына дәл сол күні 201 күн болған екен.
Рух пен рухани туыстықты қабыстырған қос қаламгер жайлы басқосуға Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының хатшысы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, «Жазушы» баспасының директоры, көрнекті ақын Есенғали Раушанов, Өзбекстан Республикасынан– Өзбекстан Жазушылар одағы қазақ әдебиеті кеңесінің хатшысы, жазушы-аудармашы, халықаралақ «Алаш», «Арғымақ» сыйлықтарының лауреаты Мехмонқұл Исламқұлов, Өзбекстанға еңбек сіңген мәдениет қайраткері, ақын жазушы Атхамбек Алимбеков, «Шарк жұлдызы» журналының бас редакторы, жазушы Сражиддин Рауф, журналист -жазушы Нурқабыл Жалилов, Түркиядан – көрнекті ғалым, Қазақ - түрік филологиясы кафедрасының меңгерушісі Асыл Шенгун, Жамбыл облысынан– белгілі жазушы, республикалық « Жамбыл» журналының бас редакторы Несіпбек Дәутайұлы, Түркістан облысы әкімінің орынбасары, Қазақстан Жазушылар Одағы басқармасының мүшесі, жазушы-аудармашы Мәлік Отарбаев,Түлкібас ауданы әкімінің орынбасары Нұрбол Тұрашбеков, сондай-ақ Алматы мен Астанадан, Шымкенттен, аудандардан белгілі қаламгерлер мен жас ақын-жазушылар қатысты.
Таупістелідегі жиын әдебиеттің алыптарына айналған қос жазушы жайлы тағлымдық та, танымдық та әңгімелерге, әдебиет, журналистика туралы ой-пікірлерге, сұхбат-сырларға сусындатқан рухани демалыс болды.
Есенғали Раушанов мысалға келтірген Ілияс Жансүгіровтің «Өз елін, өз ерлерін ескермесе, ел тегі қайдан алсын кемеңгерді» дегеніндей, «Мархабат-Мирас» қоры мен аудан әкімдігі ұйытқы болған басқосу ұлт ардақтыларын, қаламның қасқалдақтарын қастерлеу арқылы көркем әдебиетті ел бірлігіне жұмсаудың үлгісін танытты.
Жан-жақтан келген қаламгерлердің Шерхан Мұртаза мен Насыр Фазыл жайлы жан жадыратқан естеліктері басқосудың мәні мен мазмұнын байыта түсті.
Жиын соңында айтулы қаламгерлер жас таланттарға жолашар баталарын беріп, шығармашылық жолдарына сәттілік тіледі.
«Парасат» орденімен марапатталды
Пятница, 21 Декабрь 2018 05:14Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық университетінің ректоры Оңалбай Аяшев Тәуелсіздік мерекесіне орай Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың Жарлығымен «Парасат» орденімен наградталды. Бұл мәртебелі награданы Астанада, Үкімет үйінде ҚР Білім және ғылым министрі Е. Сағадиев табыс етті.
«Парасат» орденімен ғылым мен мәдениет, әдебиет пен өнер қайраткерлері, сондай-ақ республиканың рухани және интелектуалдық әлуетін дамыту мен молайтуға зор үлес қосқан немесе адам құқықтарын және оның әлеуметтік мүдделерін қорғауға белсенді атсалысқан азаматтар марапатталады.
Оңалбай Аяшұлының да білім мен ғылым саласына қосқан үлесі аз емес. Ол басшылық жасайтын оқу орны республикадағы іргелі де ең озық білім ордасының бірі. Өткен жылы 80 жылдық мерейтойын атап өткен қарашаңырақ оқу орны Үкімет қаулысымен 2017 жылы Университет мәртебесіне ие болды. Университет статусын иелену үшін білім бағытынан бөлек өнер, гуманитарлық, жаратылыстану бағытында 4 мамандыққа лицензия алды. Бұл білім ордасының еліміздегі ЖОО орындары арасында алғашқылардың бірі болып қосарланған 6 мамандыққа лицензия алуы да үлкен жетістік.
ОҚМПУ республикадағы педагогикалық бағытта мамандар дайындайтын 59 жетекші жоғары оқу орны арасында рейтинг бойынша 9 орынға көтерілді. Университеттің 3 профессор-оқытушысы – Н. Иманбаев, Г. Исатаева және Г. Бахрамова «ЖОО үздік оқытушысы атанды.
«Рухани жаңғыру» бағдарламасын жүзеге асыру бағытында да атқарылған игі жұмыстар жетерлік. Университетте «Рухани жаңғыру орталығы, студенттерге арналған «100 жаңа оқулық» орталығы ашылды. IT мамандарының дағдыларын үйрету мақсатында ақысыз алты «IT- SYNYP» жұмыс істеуде.
Өңірдегі ордалы оқу орнының жеткен осынау жетістіктері әрине оның басшысы Оңалбай Аяшевтің іскерлік, ұйымдастырушылық қабілеті мен біліктілігінің жемісі десек асыра айтқандық емес.
Ақылына ақы сұрамайтын орда
Среда, 12 Декабрь 2018 05:06«Адамды адам еткен—кітап, адамзат еткен – кітапхана» деген екен қазақ әдебиетінің көрнекті өкілі Әбіш Кекілбаев. Ал мемлекет және қоғам қайраткері Дінмұхамед Қонаев «Кітапханаға барған кісі мешітке барғандай тазарып шығады» деген тамаша тәмсіл айтқан.
Шымкенттегі сондай киелі шаңырақтың бірі –қалалық жасөспірімдер кітапханасы таяуда өзінің 40 жылдық мерейлі мерекесін атап өтті. Кітапхана залында өткен іс-шараға ақын, жазушылар, кітапхана қызметінің ардагерлері мен оқырмандар, БАҚ өкілдері қатысты.
Шымкент қаласы мәдениет және тілдерді дамыту басқармасы басшысының міндетін атқарушы Ә. Шалхарова кітапхана ұжымын мерейтоймен құттықтап, кітапхана қызметінің адам тәрбиесіндегі рухани маңызын атап өтті және кітапхана қорына кітап топтамасын тапсырды. Жиынға қатысқан Түркістан облыстық мәдениет, спорт және ақпарат кәсіподағы комитетінің төрағасы Б. Пірімбетов, «Нұр Отан партиясы Әл-Фараби аудандық филиалы төрағасының бірінші орынбасары Б. Есімова мерекелік ізгі тілектерін білдірсе, ақын-әнші Нышан Төлегенов арнау өлеңімен шашу шашты.
Қалалық жасөспірімдер кітапханасы өзінің 40 жылдық тарихында руханият саласының дамуына үлкен үлес қосқан қасиетті орда. Өз оқырмандарын кітаптың құдіреті арқылы отансүйгіштікке, адамгершілік асыл қасиеттерге тәрбиелей білген кітапхана қызметінің өткен белестері туралы арнайы дайындалған слайд көрсетіліп, осы кітапхананың директоры З. Пәрімбекова ұжымның жеткен жетістіктері туралы баяндады.
Ақылына ақы сұрамайтын киелі ордадан өмірлеріне үлкен азық алып, бүгінде сол білімдерінің арқасында шетелде қызмет етіп жүрген кітапхананың оқырмандары Шәкен Орынбаев Дубайдан, Біржан Әлімбетов Канададан, Мария Матвиенко Санкт-Петербургтен, Әлмади Асылхан Астанадан skype арқылы сәлем жолдап, кітапхана ұжымын мерейлі тойларымен құттықтады.
Белгілі ақын, жазушылар Нармахан Бегалы, Шойбек Орынбай, Сәрсенбек Сахабат, кітапхана саласының ардагері Сәуле Рүстемова да «рухани жаңғырудың» жаршысы мен білім мен тәрбиенің тамыршысына айналған қастерлі шаңырақтың қызметін толғамды ойларымен талдап, ұжымға толайым табыстар тіледі.
Кітапханашылар – бесаспап мамандар. Олар әнші де, биші де,кеш жүргізуші де, әртіс те, мәнерлеп оқушы да бола біледі. Кеш қызығын ұжымның қыздары мен жігіттері осы өнерлерімен өздері-ақ әрледі.
Абырой деген осы емес пе?
Пятница, 07 Сентябрь 2018 05:00Ол – екі дәуірдің адамы. Кеңестік кезең мен бүгінгі тәуелсіз еліміздің идеологиялық майданының сабағы мен тәрбиесін алған, екі кезеңнің де жақсы жақтарын саралап, қажет кезінде өз қызметінде сабақтастыра білген тәжірибелі де тәлімді маман.
Ол – қос дипломның иегері. Жоғары білім алып, қос мамандықты меңгерген, тарих пен педагогика саласымен қатар, шаруашылық саласының да жөн-жосығын жан-жақты білетін білікті агроном.
Ол — қос тілді қатар еміп, ана тілімен қатар орыс тілінде де еркін көсілген, кез келген ортада, алқалы жиында кібіртіктемей сөйлеуге төселген шешен.
Ол—қатар жатқан қос өңір Келес пен Сарыағаш аудандарының өсіп-өркендеуіне өз өрнегін қосып, кәсіпкерлік салада да бағын сынап көрген басшы.
Ол – комсомол қызметінен еңбек жолын бастап, партия-кеңес саласында тәжірибесі шыңдалған, әкімдік институтының мектебінен үлкен тәлім алып, «Нұр Отан» партиясының парасатты жолымен жүріп келе жатқан байыпты азамат.
Ол—осынау қызмет сатыларында абырой мен беделге бөленіп, «Нұр Отан» партиясы Қаратау аудандық филиалы төрағасының бірінші орынбасары қызметінен зейнеткерлік демалысқа құрметпен шығып отырған Әшірбек Әнуарұлы Тұрдалин.
Жоғары оқу орнын тәмамдаған соң еңбек жолын Қаз ССР 50 жыл атындағы орта мектептің комсомол комитетінің хатшысы, қызметінен бастаған Әшірбек Әнуарұлы үшін өмірдегі басты принцип — адалдық, еңбексүйгіштік, өз міндетіне жауапкершілік, ізденімпаздық болды. Сол қасиеттерінің арқасында ол Келес аудандық комсомол комитеті ұйымдастыру бөлімінің нұсқаушысы, осы ауданда «Білім» қоғамының жауапты хатшысы, аудандық ауыл шаруашылық басқармасының аға агрономы, аудандық кәсіподақ комитетінің хатшысы, аудандық партия комитеті ұйымдастыру бөлімінің нұсқаушысы, аудандық партия комитеті идеология бөлімінің меңгерушісі, аудандық «Халықты жұмыспен қамту» орталығының директоры болып жауапты жұмыстар атқарды. Іскерлік қабілетімен көзге түсе білген абыройлы азамат бұдан кейінгі жылдары Сарыағаш ауданында жемісті еңбек етіп, Сарыағаш ауданы әкімінің орынбасары қызметін бірнеше жыл атқарды.
Әшекең Шардара ауданының өндірістік саласында да өзіндік із қалдырған азамат.
Ең бастысы қайда, қай салада еңбек етсе де Әшірбек Тұрдалин азаматтық парасатынан айныған емес. Ол өз ортасында әркез сый-құрметке бөлене білді. Еңбегіне лайықты наградалардан да құралақан емес.
Соңғы жылдары «Нұр Отан» партиясы ОҚОФ саяси бөлімінің меңгерушісі, одан соң «Нұр Отан» партиясы Қаратау аудандық филиалы төрағасының бірінші орынбасары қызметін атқарған Әшекең зейнеткерлік жасқа толып, әріптестері оны еңбегінің зейнетін көретін демалысқа үлкен құрметпен шығарып салды.
Осынау салтанатты рәсімге арналған жиында «Нұр Отан» партиясы Шымкент қалалық филиалы төрағасының бірінші орынбасары Бахадыр Нарымбетов Әшірбек Тұрдалиннің Оңтүстік өңіріне, Шымкент қаласының өркендеп-дамуына қосқан үлесі, партия қызметіндегі принципшілдігі мен іскерлігі, азаматтық айқын позициясы мен адамгершілік парасаты жөнінде жылы лебіздерін айта келіп:
– Әшірбек ағамыз өз абыройы мен мәртебесін елге еткен елеулі қызметімен көтере білген азамат. Зейнеткерлік жасқа қайратты күшпен, сергек көңілмен жетіп, жастарға үлгі боларлық өмір жолымен өнеге ізін қалдырып келе жатқан ағамызға мықты денсаулық, мерейлі де шуақты өмір тілеймін. Біз үлгіні алыстан емес, өзіміздің қасымызда жүрген осындай азаматтардан іздесек те адаспаймыз. Жасыңызға жас, басыңызға бас қосыла берсін, Әшеке! — деді ол.
Ия, әрбір азаматтың өмір жолы осылай әдемі өрнектеліп жатса, одан артық абырой бар ма?
Ақан серіні сергелдеңге салған сезім
Пятница, 08 Сентябрь 2017 08:44
Ақан серінің азан шақырып қойған есімі – Ақжігіт. Әкесі Қорамса мен анасы Жаңыл бес қыздан кейін зарыға күткен ұлдарын еркелетіп Ақан атап кетіпті. Көкшенің табиғаты көркем, қарағай мен қайың тұтасқан ну орманды жерінде, Қоскөлдің жағасында 1843 жылы дүниеге келген Ақан ақжолтай ұл болып, артынан Мұхамбет, Рамазан, Айберген деген тағы үш інісі туылады. Жолы құтты баласын ата-анасы еркелетіп, еркін өсіреді. Ақанның жан – дүниесі өзі туған жердің көркем табиғатымен үйлесіп, ол сұлулыққа құштар болып ержетеді.
Сымбат-көркіне талғамы сай келген бозбала өнерді серік етіп, әсем киінуге, жүйрік ат, құмай тазы, алғыр бүркіт ұстауға құмар болады. Той-жиынның көркіне айналған келісті жігіт қасына өзі секілді өнерлі, балуан, сауықшыл нөкерлерін ертіп, серілік өмірдің салтанатын құрады.
Әкесі Қорамсаның досы Қыпшақ байы Ақанға бәсіреге берген қарагердің тұқымы Қоңыр тайының Қоңыр ат болған кезінде Ақан да қызды ауылдың сыртынан өлеңдетіп өтетін көрікті жігіттік жасқа жеткен еді. Құйрық-жалы жібектей жалтылдаған, ауыздығымен алысқан Қоңыр атын ойнақшытып жүріп, ауыл-елді әнімен тербеп, талай сұлуды сұқтандырған сері жігіттің жүрегін жаулаған алғашқы махаббаты Бәтима еді. Ғашықтықтың ғаламатына бөлеген бұл ару Ноғай қарауыл ішіндегі Бадырақтың Бекбасының бұлаңдап өскен қызы болатын. Уыздай үлбіреген,нәркес жанары жәудіреген, көркіне ақылы сай, әнге ынтық ару сері жігіттің есін алады. Ақсу мен Қоскөлдің арасын жол қылып, жүрек қылын әнмен тербеген ұлына Қорамса Бәтиманы атастырып, көктемге салым екі жақ құдалық салтына кіріскелі отырғанда... тәтті арманның алтын жібі аңдаусызда үзіледі.
Сол жылғы қыс жұртты қынадай қырған ауыр індетімен келген еді. Көк майсалы мамырда сүйгенімен қосылғалы отырған Бәтима осы ауыр індет – сүзектен оңала алмай о дүниелік болады. Кешегі таң бозарғанша сырласқан бал-шырын кездесулер, қол алысып, құшақ қабыстыра тұрып мәңгілікке бірге болуға сөз байласқан серттесулер ойда-жоқта ауыр қайғыға ұласып, беймезгіл өлім Ақанды теңселтіп жіберген.
Әрине, уақыттан артық емші бар ма? Ақанның да дертті жүрегі сол уақыттың ағымымен қайтадан өз ырғағын табады. Арада екі жыл өткенде алғашқы махаббатымен аттас тағы бір Бәтима есімді сұлу сері жігітке жар болып жолығады.
«Салқоңыр, тізгінің бос, жолың ашық,
Баратын жерім шалғай, жерім қашық.
Үстінен Айыртаудың қарайын бір,
Көзіме көріне ме сүйген ғашық?» – деп атқа қайта қонған сері:.
«Басыңда кәмшат бөркің жарқыраған,
Иығыңда алтын шолпың жалтыраған.
Сыпатың жұмақтағы хор қызындай,
Үніңнен айналайын қалтыраған» – деп Шомат қажының Бәтимасымен бас қосады. Бәтима Ақан серінің жаралы жүрегін емдеген асыл жар болса, Қоңыр аты бәйгенің алдын бермей, абырой-атағын асқақтатқан, шашасына шаң жұқтырмаған жүйрік еді. Әттең бірақ қызғаныш атты қызыл иттің қиянаты Қоңыр аттың шабысын қапияда шорт кесті. Серілік салтымен Көкшенің керім жері Сырымбетте ел-жұртты әнімен тербеген Ақан ойда-жоқта жүйрігін жоқтап қаламын деп ойламаған еді. Жүсіп төренің ауылында кермеде байлаулы тұрған сұлу сәйгүлігінің жанары жаудырап, аузынан көбігі атқылап, екі аяғымен жер тіреп, ыңырана қиналып жан тапсырғанын көргенде Ақан дүние төңкеріліп түскендей есеңгіреп кеткен. Қоңыр атының жұмбақ өлімі оны жан азабына салды. Осындай шер мен мұңның шырмауында жүргенінде Бәтимасы босанып, Ақан 23 жасында перзент сүйді. Бәтима байсалды, байыпты, ақын жанын түсінген жарамды жар болды. Ол Үміт, Дәмелі атты екі қыздан кейін Ибраһим атты ұл туады. Оны бәрі еркелетіп Ыбан деп атап кетеді. Бірақ Ыбан тілсіз, мылқау болып туылған болатын.
Бұл кезде Қоңыр аттың орнын Ақанға нағашысы Елторы сыйға тартқан Құлагер басқан еді. Даланы дүбірге бөлеген небір бәйгелерде жұлдыздай ағып, алдына қара салмаған Құлагер талайдың көзінің құрты болды. Ал ән-жырымен де, дүлдүлімен де дүниені дүрілдетіп жүретін Ақанның басына көп ұзамай тағы бір қайғының бұлты үйірілді. Он жыл отасқан жары Бәтима дүниеден өтті.
Тағдыр осылай оған түрлі сынағын тосып, жүрегін тілімдегенімен ақын жаны жақсылықтан үміт үзген емес. Сол үміттің сұлу сәулесіндей болып жаралы жүрегіне от жаққан ару – Ақтоқты еді.
«Ақтоқты, шашың жібек, жүзің айдай,
Адамзат сыпатыңа таңғалғандай.
Дерт болып жүрегіме сен жабыстың,
Тілекті жеткізейін қапы қалмай», – деп сезімінің селін өлеңмен ақтарған ақын үшін бұл ару да қол жетпес арман болып қалады. Себебі қыздың айттырылып қойған жері бар. Орта дәулетті, момын Бақтыбайдың айдай ару қызы Сүтемген байдың айы оңынан туған ұлы Жалмұқанға атастырылып қойылған. Әйткенмен той-томалақ, жиындарда әнімен жүрегін жаулаған серіге Ақтоқты да назды көңілін байқатса керек. Ақан сері өмірін зерттеуші жазушы, композитор Илья Жақановтың деректеріне сүйенсек, «ұзатқалы жатқан Ақтоқтыны Ақан сері Қарабедеуге мінгізіп алып қашады. Іле-шала қуғыншылар шығады. Шауып келе жатып Қарабедеу томарға сүрініп, омақаса құлайды.
Ұшып түскен Ақтоқты шырқырап:
– Ақан, сен де есіңді жи, мен де есімді жидым. Бір баянсыз іс болды, ұмытайық. Ата салтын аттағым келмейді. Ата-анамның тілегі кесілмесін, мен Жалмұқандықпын, – деп безек қағады.
Осы сәт қуғыншылар да жетіп, Ақтоқтыны атқа өңгеріп ала жөнеледі.
Тағдыр тәлкегіне түсе беретін Ақан серінің тағы да сағы сынады. Бақтыбай ауылы тездетіп Ақтоқтыны ұзатуға кіріседі.
Ақбоз үйдің ішінде көз-жасын төккен қыз:
– Болар іс болды, ел-жұртым, мен енді Жалмұқанның жарымын! Аужарымды ел еркесі Ақан сері айтсын, – деп отырып алады. Ақтоқтының тілегі қабыл болып, Аужарды Ақан сері айтады».
Ақан арманының ақ құсына айналған Ақтоқтыға жүрек қылын шерткен бес ән арнаған.
Махаббатта бағы жанбаған серінің серігіне арналған сәйгүліктерінің де опасыздықтың құрбаны болғаны ақын жанын аяусыз жаралады. Үш жүзге сауын айтып, Ерейменнің етегі Қусак көлдің жағасын дүрілдетіп әкесі Сағынайға ас берген Паң Нұрмағамбеттің аты аңызға айналған жиынына Ақан да Құлагерін баптап келген еді. Бірақ бұл ен даланы дүбірлеткен бәйгеде соңында шуда-шуда шаң қалдырған Құлагердің соңғы шабысы екенін сері көңіл қайдан сезсін! Күндік жерден айналған үш жүз жетпіс аттың алдын орап, жеке-дара желдей ескен Құлагер шекесіне шірене сілтенген шоқпардың соққысынан омақаса құлаған. Бұл – қаскөй Барақбайдың Құлагердей тұлпарға ғана емес, Ақандай сұңқарға да қапияда сұққан қанды қанжары іспетті еді. Құлагерінің басын құшақтап, үш күн еңіреген Ақан:
«Қырмызы, қара құлпы құйрығың-ай,Суырылып топтан озған жүйрігім-ай! Жеріне Ерейменнің айдап келген, Тәңірдің неғылайын бұйрығын-ай» – деп жер бауырлап жатып алады. Ақанның «Құлагер» әні жүрегін тілімдеген қасіреттен осылай туған еді. Асқа жиналған есепсіз халық ақынмен бірге егілген.
Мінгені – тұяғы асыл тұлпар, ерткені – құмай тазы, ұшырғаны – қыран бүркіт, сүйгені – сұлу, салтанаты– серілік, көмейі – тұнған ән-жыр десек те Ақанның тағдыры трагедияға толы. Төбесін торлаған қара бұлттан енді серпіліп, еңсесін тіктей бергенде тағдырдың тағы бір соққысы сансыратып, кесе көлденеңдей беретінін қайтерсің!
Құлагерінің құсасынан жаны аяусыз жаншылған ақын бұл қасіретті де қара нардай көтеріп, толқынға қарсы тағы жүзеді. Өмірдің арнасы, көңілдің дариясы оны шулы өмірдің ортасына қайта оралтты. Көкбестісімен Сырымбет пен Қоскөлдің ортасында желдіртіп жүріп, оның жүрек пернесін шерткен «Үш тоты» әні дүниеге келген еді. ««Мен бүгін ұйықтап жатып көрдім бір түс, Көргенім – бақ иранда үш тоты құс…» деп келетін әнінің тууына түрткі болған үш ару– Тінәлі қажының Ұрқиясы, Үрім Майқоққызы, Шыңғыс төре әулетінің бір гүлі, Жүсіп төренің Жамалы еді.
Осы үш тотының бірі Ұрқияға көңілі құлаған Ақанның жолын кесе көлденеңдеген кедергі де жоқ емес еді. Екі ғашықтың сезімі жарасқанмен Ұрқияның атастырылып қойған жері бар. Бірақ қыз жүрегінің қалауы– Ақан сері. Сондықтан серттескен ғашығын Ақан Көкбестісіне мінгестіріп, алып қашады. Бірақ соңына түскен қуғыншылар оларды ұстап алады. Ақанға қамшысын үйірген қуғыншылардың екпінін іздерінен жеткен Тулақ батыр басып, тойтарып тастайды. «Ақан! Ақан!» деп шырқыраған Ұрқияның дауысын естіген ол «Ақандай жігіттің піріне, Ұрқиядай тотыға қалай қолдарың батпақ?» деп араға түскенде батырға ешқайсысы бата алмай, кері шегінеді. Тінәлі қажы да қызына қиянат жасаудан тартынып, Ұрқияны Ақанға қолынан ұзатады. Ақанның шырағы қайта жанып, жанының жайлауы қайта жайнап шыға келген. Әттең-ай, бірақ бұл шаттықтың ғұмыры тым қысқа боларын біліп пе? Шешектің шеңгеліне іліккен Ұрқия серімен үш ай ғана отасып, бұл жалғанның есігін ерте жабады. Қайғыдан есеңгіреп, ес жия алмай жүрген ақынды Ұрқияның жетісін беріп жатқан күні тағы бір дауыл теңселтіп жығады. Сол күні інісі Айберген аттан құлап, мерт болады. Ол аздай көп ұзамай бір түнде қанат-құйрығынан жұрдай болған Қараторғайы өледі. Мына сұмдыққа аһ ұрған ел артынша серінің құмай тазысы у жалап өлгенде жағаларын ұстап, «Астапыралла!» дескен.
Ақынның нәзік жүрегін тілім-тілім еткен осынша қасірет оны мүлде қалжыратып, сүлесоқ күйге түсіреді. Көкбестісін теңселтіп, ен далаға, тау-тасқа мұңын шағып, өткен күндердің тәтті елесімен сырласқандай шалықтаған күйге түседі.
Келер жылы әкесі Қорамса мен анасы Жаңыл да өтеді дүниеден. Жанына серік, көңіліне көрік болған ұлы ұстазы, қиналғанда қасынан табылатын қамқоршысы Біржан сал да кетеді келмес жаққа. Тағдырдың ес жиғызбас соққылары серіні мүлде сенделтіп жібереді. Ол енді мына бейдауа өмірден түңілгендей ел ішінен безіп, құла түзді кезіп кетеді. Тау таспен сырласады. Сағымдай алыстан бұлдырай елестеген қос Бәтиманың бекзат болмысын, Ақтоқтының ақыл-ажарын, Ұрқияның тәтті қылығын аңсаумен шексіз ойдың шыңырауына батып, қиялымен қиян кезіп жүріп бір күні өзінің сүйікті Сырымбетінің етегінде, сылдыраған мөлдір бұлақтың басында отырғанда... Бұйра талдардың арасынан жарқ етіп Жамал шыға келгені-ай! Өзі әнге қосқан кешегі үш тотының бірі... Кездейсоқ кездесу іштегі сөніп бара жатқан жалынды қайта үрлегендей болып, сері көңіл сірнеленген күйінен арыла бастағанын сезеді. Жамал Ақанның жүдеп-жадаған көңіліне, қайғыдан қара түнекке айналған жанына сәуле құйып, тұңғиықтан жарыққа алып шыққандай болды. Бал бұлақтың басында бірнеше күн кездесіп бірге өткізген бал-шырын сәттердің немен тынарын екеуі де бағамдап жатпады.
«Қыздарды мен қайтейін қылаң-сылаң,
Қалайша ғашық отқа сабыр қылам.
Жайнатқан өмірімді қалқа бала,
Басы – «жұм», ортасы – «мим», аяғы – «ләм» – деп жұмбақтап әнге қосқан аруы осы Жамал болатын. Екеуінің арасын 39 жас алшақтатып тұрса да бір біріне ынтыққан жүректерге бұл айырмашылық шекара бола алмайды. Әйткенмен оларға тосқауыл қоятын басқа күш бар еді. Екі ғашықтың байланысын білген Жамалдың әкесі Жүсіп төре жынданып кете жаздайды. Ол шұғыл шешімге келіп, қызын атастырған жеріне апыл-ғұпыл ұзатып жібереді.
Махаббаттың тағы бір азабын тартып Ақан сері қалады арманда.
Ақанның өмірінде өзгеше өрнек қалдырған сұлудың бірі– Балқадиша. (шын аты Төкен екен). Балқадиша балғын шағынан Ақанның көз алдында өскен. Ақан Ыбырайдың үйінде талай болған, бұл шаңырақты талай әнімен тербеп, шаттыққа бөлеген. Балдай тәтті боп бойжеткен Балқадишаға Ақанның ессіз еліткені рас. Бірақ қыз оны ағасындай жақсы көріп, өнеріне тәнті болған.
Жүрегінің дертін ән-жырмен емдеген Ақан сері думанды күндердің бірінде Ыбырайдың он екі қанат үйін домбыраның күмбірімен тербеп отырғанда ақын ағасының қасына Балқадиша келіп жайғасады. Көңілі көкке өрлеген сері әннің бұлағын ағызады. Балқадиша да дауысы сыңғырлаған күміс көмей әнші еді. Екеуі әнді кезегімен іліп әкетіп, жұртшылықтың айызын қандырумен түн орталанған шақта қыздың екі жеңгесі келіп, Балқадишаны алып кетуге ұлықсат сұрайды.
«Қызы едің Ыбекеңнің, Балқадиша,
Өзенді өрлей біткен, тал Қадиша.
Сексен қыз серуенге шыққан кезде,
Ішінде қара басың Хан, Қадиша.
Дегенде, Балқадиша, Балқадиша,
Бұралған белің нәзік, тал Қадиша.
Бір емес, екі жеңгең келіп отыр,
Рұқсат, бізден сізге, амал не, бар, Қадиша»,– дейтін кезі міне, осы шақ.
Балқадишаның атастырылған жері бар. Бұрыннан аралас-құралас Масабай Ыбыраймен құда болып, Балқадиша сүйгені Сүлейменге ұзатылады. Жыланды жақта ел аралап жүрген Ақан бұл хабарды естігенде ет-жүрегі езіле, жанарын тұман торлайды. «Балқадиша» әнінің жалғасы болып:
Дегенде Балқадиша, Балқадиша,
Боларсың біздің сөзге зар, Қадиша.
Бұлаңдап асау тайдай жүрген басың,
Боларсың қандай жанға жар, Қадиша.
Басынан Жыландының құлағаным,
Кекілін Кербестінің сылағаным.
Кетті деп Балқадиша естігенде,
Құшақтап құз-жартасты жылағаным», – деп жүрегінен толықсып жыр төгіледі тағы да.
Балқадиша Сүлейменмен жарастықта ғұмыр кешіп, бірнеше перзент сүйген. Сүлеймен парасатты адам болған екен. Жұрт «Балқадишаны» айтқанда, екеуі де ұйып тыңдайтын көрінеді. Ал Балқадиша Ақан жайлы сұрағандарға: «Ақан серідей адамның сұлтанын кім сүймейді» деп жұмсақ қана жымиған екен, жарықтық.
Ғашықтықтықтың балын да, шерін де татқан, тағдырдың азабын да, серілік өмірдің ғазалын да қатар көрген, қазақ өнерінің көгінде Шолпан жұлдыздай жарқыл қаққан, талай арудың жүрегінде ерке өзендей балқып аққан, баянсыз махаббаттың отына күйіп, әйтсе де халқы қастерлеп, ел-жұрты сүйіп өткен аяулы Ақанның сергелдеңге түскен серілік өмірінің аянышты ақиқаты міне, осындай.
