Шымкент келбеті

Жарық дүниеден өткен жақындары мен жайсаңдарын еске алып, әруағына бағыштап ас беру қазақ халқының дәстүрінде бар. Мұсылман дінін қабылдағанға дейінгі нанымы бойынша, ас бере отырып, халқымыз ата-баба рухының желеп-жебеп жүруін тілек еткен. Сондықтан, өлінің рухына арналған өзге садақаларға қарағанда, ас беру рәсімінде салтанаттылық нышаны басым болып келеді. Осы орайда, қазақтың қанында бар бұл дәстүр Ислам дініне қаншалықты үндеседі? Қазақстан Мұсылмандары Діни Басқармасының ОҚО бойынша өкіл имамы Ахметжан Керімбекке бірер сауалымызды жолдаған едік.

– Ахметжан Пірәліұлы, дүниеден өткен ата-бабалар рухына Құран бағыштауда нендей амал-әрекеттер орындалуы тиіс? Дұрысы қалай болмақ?

– Дүниеден өткен адамға «сауабы тисін» деген ниетпен Құран бағыштауға болатынын, оның шариғатқа қайшылығы жоқтығын, керісінше, сауапты іс екендігін талай Ислам ғұламалары дәлелдеп жазған. Пайғамбарымыздың: «Өлілеріңе «Ясин» сүресін оқыңдар» деген хадисі бар. Абдуллах ибн Омар сахабаның қабір басында «Бахара» сүресінің аяттарын оқығаны жөнінде риуаят жеткен. Пайғамбарымыздан жеткен сахих хадистерде марқұмның өтей алмаған оразасын тұту, атқара алмаған қажылығын өтеу, оның атынан садақа беру секілді ғибадаттардың сауабы өліге тиетіні айтылған. Осыған сүйеніп, ғалымдар Құран оқу да жеке ғибадат болып табылатынын, оны марқұмға бағыштаудың да өліге сауабы тиетіні жөнінде ортақ тұжырымға келген. Пайғамбарымыздан бір кісі: «Уа Алланың елшісі, ата-анам өлгеннен кейін де оларға құрмет көрсете аламын ба?» деп сұрайды. Сонда Пайғамбарымыз: «Иә, егер дұға жасасаң, Алладан оларға кешірім етуін сұрасаң, берген уәделерін орындасаң, туыстарымен байланысыңды үзбесең және достарын құрметтесең» деп жауап берген. Сонымен қатар, Исламда «үздіксіз сауап» деген ұғым бар. Ол Пайғамбарымыздың: «Адам қайтыс болған соң амал-сауабы тоқтайды. Тек үш жолмен ғана үздіксіз сауап барып тұрады: тоқтаусыз садақасы (ел игілігі үшін жасаған нәрселерінің сауабы – салған көпірі, мешіт, медресесі, т.б.), қалдырған пайдалы ілімі, салиқалы ұрпағының дұғасы» деген хадисіне негізделген. Осы негіздерге сүйене отырып, Құран оқудың ғана емес, дүниеден өткен адам үшін дұға етіп, кешірім тілеудің, бағышталып жасалған барлық жақсылықтың сауабы тиетінін ғалымдар өз еңбектерінде жазып қалдырған. Дегенмен, Құранды ақы төлеп оқытуды Ислам ғұламалары құптамаған, «ақшаға оқылған Құран қабыл болмайды» деп тұжырымдаған. «Мүмкіндігінше қаза иесінің Құранды өзі оқып, бағыштағаны жөн, ал Құранды басқа адамға оқытқан жағдайда оған ақы төлеуге болмайды, садақа ретінде беруге болады» деген ортақ тұжырымдар бар.
Қазақтың дәстүрінде өліге Құран бағыштауға ерекше мән берілетіні белгілі. Бұл бір жағынан дін мен дәстүрдің өзара ортақ ой-ниетке тоғысқанын көрсетеді. Ежелгі ғұндар мен сақтар дәуірінен тамыр тартып келе жатқан сайын даладағы бір игі дәстүр – дүниеден өткендерді еске алып, ас беру болған. Исламды қабылдаған түркі жұртында бұл үрдіс әруақтарға арнап ас беріп қана қоймай, Құран оқып, сауабын өлілерге бағыштаумен толықты. Көшпелі далалықтар ерекше қастерлеген мазар мәдениеті мен зиярат әдебі де Ислам діні мен ұлттық дәстүрлер үндестігінің көрінісі. Дін мен дәстүр үндескенде дін дамиды, дәстүр байиды, ал ұлт діннің рухын сезініп, құндылық ретінде қабылдайды.

– Бүгінгі ұрпақтың ас беру әдебі өз мәнерінде сақталып жатыр ма?

– Қазақы ортада қалыптасқан дәстүр бойынша қыршын кеткен жасқа және пайғамбар жасына толмай дүниеден озғандарға ас беру болмаған, тек жылын ғана өткізген. Қарапайым адамдар кішкене ас беру өткізеді және ол бір-ақ күннің ішінде атқарылады.
Қазақтың жора-жоралғысы бойынша ас беру рәсіміне елдің әр аумағынан есімі белгілі ақсақалдар, батырлар, ақындар, палуандар, әнші-жыршылар, көкпаршылар, мергендер арнаулы жіберген адамдар арқылы шақыртылған. Ас беру дəулетті адамдардың, ұйымшыл елдің ғана қолынан келген. Абылай ханның асы, Құнанбайдың əкесі Өскенбайдың асы, Қанжығалы Шауыпкел батырдың асы, Керей Сағынайдың асы, Дулат Сыпатай батырдың асы бүкіл елге мəлім болып, аңызға айналған той болды. Дегенмен, ас беру көпшілікпен бірге атқарылар шара болғандықтан, тек бір əулетке немесе бір руға ғана салмақ түсірілмеген. Шақырылғандар да әруаққа арнаған сойыс малдарын жəне қымыз толы сабаларын өздерімен бірге ала келген. Сонысымен де ас беру үрдісі ел бірлігінің нығаюында айрықша рөл атқарған институттардың бірі болды.
Бұл жерде мына нәрсені де ескерген жөн. Әруақ алдындағы қарызын өтеп, жан-дүниесі тыныштық табуы, ар алдында таза болуы – тірілер үшін үлкен сабақ. Өліге бағыштап Құран оқытып, садақа берудің, марқұмның ізгілігін сүйінішпен, кем-кетісін өкінішпен еске алып, соңында қалғандарға қайырым-көмек жасаудың астарында үлкен мағына жатыр. Сондықтан бүгінгі күні де топырақты өлімде бас қосу қазақы болмысқа тән құндылықтарды көбірек жаңғыртып отырғанын атап айту ләзім.
Ас беру – нығмет. Бұл жөнінде, Хадис шәрифте былай делінген: «Алла Тағала тамақ жегізетін жомарт құлымен періштелеріне мақтанады» (Имам Ғазали). «Қонақ дастарханда отырғанынша, періштелер үй иесіне дұға етеді» (Табарани).
Бір кездегі отарлау саясаты тәрізді саяси-әлеуметтік факторлардың тегеурінді әсеріне байланысты ас беру ХХ ғасырдың бас кезінде-ақ мән-маңызын кемітіп алды. Жасыратыны жоқ, қазіргі таңдағы ас беру деп атап жүргеніміз бұрынғы өткен батыр бабалар мен аталардың есімін ардақтап, дәріптейтін шара деңгейінде ғана атқарылып келеді. Яғни, ел-жұртты шақырып, мал сойып, ат шаптырып атап өтетін шара деңгейінде атап өтіліп жүр.

– Көпшілік арасында ас беру үрдісін ысырапшылық ретінде бағалайтындар да жетерлік...

– Ислам мұсылмандарға бүкіл жақсылықты бұйырып, күллі жаманшылыққа тыйым салатын иләһи дін. Мысалы, жұртшылықты ас беруге шақырғанмен, шектен тыс ысырап жасауға жол бермейді. Қасиетті Құрандағы: «Ішіңдер, жеңдер, бірақ ысырап етпеңдер. Алла ысырап етушілерді сүймейді», – деген аяттан ұғарымыз өте көп. Бұл ретте, жомарттық жасаймын деп жүріп, ысыраптыққа жол беріп алуымыз да ғажап емес. Сондықтан, осы екі ортадағы қылдай нәзік өлшемнен қателік жібермеуге тиіспіз. Шындығында да, бүгінгі беріліп жүрген ас беру рәсімдері біздерді айтарлықтай алаңдатады. Барды шектен шықпай ұқсата білу де өнер. Көп ретте, ас иелері «Әкесі кезінде оқытып, жетілдіріп еді. Енді оның құдайы асын жарытпай отырғанын қарашы» дейтіндерден именіп жатады. Күрескенде біздер, міне, осы түсінікпен күресуіміз керек. Мұсылманға өзгенің пікірі емес, Алланың бұйрығы маңызды. Дастарханға қойылғанды жеп, тауысып кететін жамағат болса, әрине, дұрыс. Бекерге артылып, төгілген дастарханда не мән бар? Мұсылманға ас ішкізу – сауапты іс. Бірақ, ысырап ету – күнә. Міне, осылардың арасынан алтын ортаны таба білуіміз қажет. Тамақты өлшеммен беріп, ал артылған қаражат болса, жағдайы төмен отбасы мүшелеріне киім-кешек, ас-ауқат апарып берсек құптарлық амал сол болмақ.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Жеңісбек СЕРІКҰЛЫ

Оңтүстіктің адуынды ақындар ортасына бір жас айтыскер баланың келіп қосылғанын айтысқұмар ағайын жақсы біледі. Айтыстың анасы Әселхан Қалыбекованың ең кенже шәкірті, дүлдүл айтыскер Бекарыс Шойбековтей ағасынан тәлім алған Дәурен Ақсақаловтың түрлі жыр бәйгелеріндегі беталысы, қадамдары көз сүйсінтеді, көңіл қуантады. Жиырмадан енді асқан ұзын бойлы, кең иықты, маңдайы жарқыраған, жанары жарқылдаған тұлғалық тұрпаты да кешегі баһадүр сардарларымызды еске салатындай. Қасиетті Отырар жерінен түлеген жастың айтар әңгімесі, көңілге тоқыған түйінді ойлары аз емес екен. 

– «Ақын сахнадағы айтқан сөзіне сай болмаса сөзінің құны көк тиын. Сөз бен іс сай болуы керек. Жастарға тіл, дін туралы айттың ба, сол қасиет өзіңнің бойыңнан да табылуы керек» – дейді айтыстың жанашыры Жүрсін Ерман. Сіздің айтыс сахнасына аяқ басқаныңызға аса көп уақыт бола қоймаса да, жас буынның ішінде ауызға ілігіп жүрсіз. Сахнадағы образыңыз өмірдегі Дәуренмен сәйкес пе?

– Жүрсін ағам айтудай-ақ, айтыпты. Расында, ақынның сахнадағы сөзі мен ісі бір-бірімен сай болуы керек. Сондықтан да, ақын екенмін деп білгішсініп көп нәрсені айта алмайсың. Өз басым өмірдегі образым мен айтыстағы келбетімнің ешқандай айырмашылығы жоқ деп ойлаймын. Әрдайым шынайы қалпымда шығамын. Екіжүзділіктен құдай сақтасын. Айтыста мүмкіндігінше жақсы дүниелер, пайымды, парасатты ойлар айтуға тырысамын.

– Жырқұмар жұртшылық сізді Бекарыс Шойбековтің інісі әрі төл шәкірті деп біледі. Айтысқа бет бұрып, сахнаға шығуыңызға оның ықпалы болды ма? 

– Бекарыс Шойбеков, рас, ағам. Ол кісіні мен де барлық ақындар сияқты өте сыйлаймын. Бекарыстың інісі болу мен үшін бір жағынан мақтаныш әрі мәртебе. Десе де, ағам «Ой, мынау менің жақыным, інім» деп жұрттан ерекшелеп қараған емес. Бұл оның тұлғалық қасиеті деп білемін. Осы қасиеті үшін одан да қатты құрметтеймін. Егер қазақтың басқа баласынан артық санап, туғанына бұра тарта беретін болса, менің де ағам туралы пікірім өзгерер еді. Қазақ айтысындағы осындай тұлғаның бары үшін де қуанамын.
Мен бала кезімде мектепке бармай тұрып-ақ, жазуды үйреніп алғаным есімде. Мектепте қазақ әдебиеті пәнін сүйіп оқыдым. Содан болар, әдебиет пәнінің мұғалімі мені ерекше жақсы көретін еді. Кітапханаға түскен ең жаңа, бүтін кітапты менің қолыма беретін еді. Пән олимпиадаларына да қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен қатысып жүрдім. Осылайша қазақтың бай әдебиетіне деген қызығушылық мені айтысқа алып келді. 2007 жылы Отырарда «Әселхан Қалыбекова «Ақындар мектебін» ашты» деген хабарды ести салысымен, бірден сол жерге бардым. Одан алдын домбыра үйірмесіне барып, бағымды сынаған едім. Алайда, домбыра – маған қол емес екен. Үш рет барып, ақыры шығып кеттім. Ал «Ақындар мектебінде» өзімді жайлы сезіндім. Ол жер маған өлең шығаруды үйретті. Ұстаз дегеннің қасиеті де сол ғой, шәкіртінің бойынан титімдей болса да ұшқынды байқап, ары қарай шамын жағу.
Айтыс сахнасына, басқа да жерлерге «Бекарыстың інісі» деп таныстырып шақырып жатады. Оның өзі – жауапкершілік. Мықты дайындықпен, жақсы сөз саптаумен шықпасаң, «ағасының арқасында шыға салған екен» деген сөзге қаласың. «Әселханның шәкірті», «Бекарыстың інісі» деген сөздер, шыны керек, намысымды қамшылайды. Мен үшін қай-қай айтысқа да немқұрайлы қарауға болмайды.

– Неге «Алтын домбыраға» қатыспайсыз? Өзіңіз секілді жастар қатысты ғой...

– Иә, менімен үзеңгілес қатарластарым қатысты. Олардың «өнері өрге жүзсін» деймін. Бауырларыма әрдайым тілектеспін. Әр ақынның өзінің ішкі пайымы, айтары бар ғой. Спорттың шыңы – Олимпиада болатын болса, айтыстың шыңы – «Алтын домбыра». Ал маған «Алтын домбыраға» қатысуға әлі ерте. Айтысып шығуға мүмкіндігім жетсе де, әзір қатыспас едім. Себебі, әлі біраз еңбегім сіңуі қажет. Содан кейін барып қатысуға мүмкіндік туса, жең түруге болады.

– Оңтүстіктегі айтыскерлер шоғырының ауызбірлігі қандай? Ақындар ортасы қалыптасқан ба?

– Оңтүстіктің ақындарымен мақтанамын. Айтыстың ақ апалары Тәушен, Әселхандар өздерінің соңынан Маржан, Анар, Кәрима апайларымызды ертті. Кейіннен Тәушен апамыздың көзі кетті, Әселхан апамыз ел анасына айналды. Бекарыс, Маржан, Кәрималардың өзі бір толқын болды. Бұл кісілердің артынан Нұрлыбек Мейірманов, Біржан Байтуов, Нұрлан Есенқұлов, Қалижан Білдаш сияқты ағаларымыз шықты. Анау Бекарыс ағамыздан бастап ең соңы Аян Ниязбекке дейін бір-бірімізбен ынтымағымыз күшті. Қуанышымызда да, қайғымызда да табылып жатамыз. Жүздесуге себеп болмай жатса, кейде себепсіз бас қосамыз. Ондай басқосуларда айтысты талқылап, жақсы, келелі әңгімелер айтылады. Үлкендер ақылын, кішілер ойын ортаға салады. Бір-бірімен түсінісіп, сыйласып өмір сүретін орта. Оңтүстіктің айтыскерлері – нағыз ақындардың ортасы деп мақтануға тұрарлық.

– Қалай ойлайсыз, бүгінгі айтыстың дамуы қай деңгейде? Өз функциясын атқарып жүр ме?

– Шындығына келсек, айтыстың қазіргі дамуы өте жоғарғы деңгейде. Көрерменнің де, ақындардың да талғамы өскен. Айтыс өз функциясын толықтай атқарып жүр. Ақындардың жетістікті де, кемшілікті де бүгіп қалған кезі жоқ. Ел арасында «Билікті жамандаса, ол – мықты ақын, мақтаса – сарай ақыны» дейтін қасаң пікірдің жатталып қалғаны жасырын емес. Ендігі көрермен де оның аражігін ажырата алады. Қазақстан – көпұлтты ел. «Көпұлтты» деген сөзге қарсымын негізі. Ешқандай ел бір ұлттан тұрмайды. Бізде этностар көп деп айтсақ болады. Сол үшін халықаралық қақтығыстар тудырмай, елдің тыныштығы үшін ақындардыңбейбітшілік жолында жақсы дүниелерді айтқаны ләзім. Дәл қазір елдің дамуы үшін ең қажет нәрсе – тыныштық. Құдай бетін аулақ қылсын, қайсыбір елде соғыс басталса, отағасы соғысқа кетеді, соңында қалған тұяғы қара жұмысқа жегіледі. Әйелі де жадап-жүдеп, арып-ашып, тіршіліктің мәні қашады. Ал тыныштық болса, диқан егінін егеді, балықшы балығын аулайды. Әркім сүйікті кәсібімен шұғылдана алады. Бірлігі мығым болса, керемет елдің іргетасын қалап шығады. Сондықтан, ақындар елді бірлікке шақырса, несі айып?!

– Дулат Бабатайұлы, Шортанбай Қанайұлы, Мұрат Мөңкеұлы, Әбубәкір Кердеріұлы өткен ғасырдағы зар заман ақындары сары уайымға салынып, қайғы-мұңға беріліп, келешектен үміт сезінбей өтті. Сіз секілді ХХІ ғасырдың жастарына креатив пен заманауи ойлау тән. Жас болсаңыз да, елдің сөзін сөйлеп жүрген жігіттердің бірісіз. Сіздің жас жүрек нені аңсайды? Көкдөнен көңіл нені көксейді? 

– Ең бір алаңдайтын нәрсем, ол – біздің қоғамның қазақилығы. Қазір жүрген ортамнан қазақ іздейтін болдым. Қай ортаға тап болсам да, қазақы мінез, қазақы қасиетке аңсарым ауып тұрады. Қазақша сөйлеп тұрған адамды қазақ деп айта салуға болады. Бірақ, дүниетанымы, көзқарасы өзгеріп кеткен жастарды көргенде, қарның ашады. Қазақ десе намысын жанитын елшіл азаматтар көбейсе екен деймін. Ұлтжанды қазақтарды көрсем, соларға қызмет қылуға, інілікке жарауға тырысып бағамын. Ал өзім барынша қазақы болуға, қай ортада отырсам да, қазаққа жат дүниетанымды жоюға тырысамын. Көңілімнің көксейтіні, қазақ өз-өзін жоғалтпаса екен. Шынтуайтында, біз көп құндылығымыздан айырылып қалған елміз. Қазіргі таңда салт-дәстүрімізді сұраққа айналдырып «Қыз сыны» мен «Жігіт сұлтаны» байқауларында ғана қолданатын болды. Оның өзін алдын ала дайындап береді. «Тұсаукесер», «байғазының» анықтамасын айтудан әрі аспаймыз. Ал біздің қаншама салт-дәстүрлеріміз ескі кітаптар мен қазыналы қарияларымыздың алтын сандық кеудесінде жатыр. Сол қарттармен бірге кетіп қалмаса екен деймін. Себебі, мен ауылда өстім. Шалдың тәрбиесін, ауылдағы қариялардың бірлігін, ауыл жастарының тірлігін, үлкенге деген құрмет, сыйластығын көрдім. Ауылдағы сол бір тамаша қазақы қарапайым аураны қаладан іздеймін. Қалада көбіне сол қазақи қалып жетіспей жатады. Құрмет пен ізеттің жартысында – есеп бар. Сондықтан кейде ауылға кетіп қалғым келеді.

– Неге кетіп қалмасқа?

– Қалада жұмысым бар, мүмкіндіктер мол. «Ауылды жақсы көрем» деп ауылға кетіп қалсам да, болмайтын шығар. Бәлкім, қаладағы әртүрлі ортамды қазақылыққа өзгерте алатын шығармын. Қазақтың қазақылығын сақтау жолында күресіп жүрген аға-әпкелеріміз көп қой.

– Қазір не оқып, не жазып, не көріп жүрсіз?

– Маған драматургиялық, көркем шығармалардан гөрі тарихи шығармаларды оқыған ұнайды. Әсіресе, қазақтың батырлары туралы шығармаларды өте сүйіп оқимын. Тек соларды оқимын десем де, өтірік айтқандығым емес. Қабдеш Жұмаділовтің «Дарабозын» дәл қазір екі сағатыңызды қисаңыз, басынан аяғына дейін мазмұндап беруге бармын. Одан кейін Ілияс Есенберлиннің «Көшпенділерін» оқып шығуға кеңес беремін. Осы трилогияның «Алмас қылыш» тарихи романының желісінде түсірілген «Алмас қылыш» атты фильм жарыққа шықты. Соңғы көрген кином – осы. Қазір кез келген жастан «Көшпенділерді» оқыдың ба?» десең, оның авторын да білмеуі мүмкін. Тарихи шығармаларқазақтығымызды, қасиетімізді, рухымызды тануға көмегін тигізері сөзсіз. Бабаңмен бірге жылап, бірге күліп аласың. Одан кейін қазақ болмай көр. Сондықтан жастар негізінен тарихи шығармаларды оқыса, ұтары мол.

– Әр өнердің ішкі құпиясы бар. Ақындар арасында өзара келісушілік туралы әнебір жылдары қоғамда көптеген сын пікірлер айтылды. Сіз айтысқа шығардың алдында қалай дайындаласыз? Шаппа-шап айтысқа қалайсыз?

– «Келісу» деген кеше пайда болған нәрсе. «Шоу-айтыс» деген пайда болды да, сол кезде ақындар «кішкене қызықтырып, шоу жасау» мақсатында өзара келісіп алатын болды. Өзімнің суырыпсалмалығым керемет деп те, өте нашар деп те айтпаймын. Дайындықсыз шығуға болмайды. Абыройлы ақынның өзі ізденеді, қарсыласын зерттеп көреді. Елдің жүйелі сөз күтетінін біледі. «Ақын» деп хабарлап, сол кісілердің жарты сағат уақытын алатын болғаннан кейін тыңдарманның көңілінен шығатын тұщымды дүниелер айту керек.

– Қазанғап ақынды еске алуға арналған жыр бәйгесінде Мөлдір Айтбаймен өткен айтысыңыз көрермен көңілінен шықты. Қорытындысында «Мөлдір Шымкентке келетін болған». Алайда...

– Мөлдір екеуміздің айтысымыз көрерменге ұнағандай болды. Бір күн бұрын Мұхтар Ниязов ағамыз «Қызылордаға жет!» деді. Ертесіне түсте айтыс басталып кетті. Мөлдірмен сол күні таныстық. Ол шоу айтыс еді. Айтыста «қыз бен жігіттің айтысы» бар. Сол жолғы айтыс өз миссиясын орындады.

– Қазір айтыс ақындары, жалпы, өнер адамдары қосымша табыс көзі ретінде тойға шығады. Сіз ше?

– Мен той, құдалық басқармаймын. Соны онша ұната да бермеймін. Арасында домбырамен бет ашамын. Табыс табудан бұрын қоғамға тиімді жұмыстармен айналысқанды жөн санаймын. Қазір ОҚМПИ-де жастар ісі мәселесімен айналысамын. Алдыңғы пікірімде жастардың бойынан іздейтін қасиеттер жайында айттым ғой, енді соны іні-қарындастарымның бойында қалыптастыру үшін маған Құдайдың өзі осы істі нәсіп еткен сияқты.

– Дәурен, ақ жарылып, әңгімелескеніңізге рахмет! Сізге биік-биік белестер мен шығармашылық табыс тілейміз. 

Сұхбаттасқан
М. МАМЫРБАЙҚЫЗЫ

Елімізде ІТ саласының беталысы жаман емес. Елбасы биылғы Жолдауында: «Елде 3D-принтинг, онлайн-сауда, мобильді банкинг, цифрлық қызмет көрсету секілді денсаулық сақтау, білім беру ісінде қолданылатын және басқа да перспектикалы салаларды дамыту керек. Сондықтан, Үкімет ІТ саласын дамыту мәселесін ерекше бақылауда ұстауға тиіс», – дегенін баршамыз естідік. Бұл салада жасындай жарқылдаған жастарымыз да баршылық. Солардың бірі – ІТ маманы Ербол Серікбай.

Әр саланың өзіне тән қиындығы мен қызығы қатар жүреді. ІТ маманы болу оңай емес. Ол үшін математика мен физикаға жүйрік болу керек. Істейтін іс-әрекеттеріңнің барлығы алгоритмге негізделеді. Егер де алгоритмге жылдам болсаңыз, онда сізден мықты ІТ маманы шығуы мүмкін. Бір қарағанда, ІТ мамандарын жәй ғана «компьютер шұқылаушы» деп қабылдайды. ІТ саласы да ішінара бөлінеді. Веб-бағдарламалаушы, жүйелі администратор, т.б. Бүкіл желінің жұмыс істеуі, ақпараттың дұрыс тарауы бір емес, бірнеше маманның жұмысына байланысты. Қазақтар «компьютерші» деген бір ғана атаумен атаймыз ғой. Бұл сөзге «хакер» дегенді қосып қоямыз.

Намыстан – табысқа...

2010 жылы М.Әуезов атындағы ОҚМУ-да 3-курс оқып жүрген кезімде арнайы веббағдарламалау деген курс болды. Сол кезде ұстазымыз Бауыржан Жақашов жеке жоба жүргізуге тапсырма берді. Мысалы, бір қазақ қызы интернет арқылы сұрақ қойса, жауабы Ответы. Mail.ru сайтынан шығады. Орысша контент болғандықтан, «неге орысша жазбайсың?» деп балағаттауға дейін барады. Ойлана келе «Өзгенің сервисін қолдана бергенше неге қазақ тіліндегі сұрақ-жауап сайтын жасамасқа» деп, surak-jauap.kz сайтын қолға алдық. Алғашқы кезеңде сайттың қолданушысы өзім болдым. Группаластарым «Ербол, мына есеп қалай шығады?» деп сұраса, сайтқа жаз деймін. Себебі, дәл осындай студенттер еліміздің басқа аймақтарының бірінде, Оралда немесе Семейде тура сол есептің шешімін таба алмай қиналып жатқан болуы мүмкін. Сайттың идеологиясы мынадай: енгізген мәліметтің барлығы сақталады. Контенттерді өшірмей, қаз-қалпында қалдырамыз. Содан кейін бе, сайттың оқырмандары көбейе берді. Енгізілген ақпараттардың басқа да іздеу сайттарынан жылт етіп шығатындай жағдай жасадым. Яғни, басқа тілден аударып, уақыт кетірмейсіз.

surak-jauap.kz – тырнақалды жобаларымның бірі. Қазіргі таңда күніне 100 мың адам кіретін порталға айналды. 2016 жылы қыркүйек айында студент жастарды біріктіріп, өзіміздің шағын редакциямызды аштық. Жастарға пайдалы әрі қызықты контент беруге тырысып келеміз. Қарап отырсам, осы 6 жылдың ішінде surak-jauap.kz сайтына 120 мың сұрақ, 150 мыңдай жауап, 120 мыңдай пікір, 156 мың тіркелген қолданушы бар екен. Демек, осы сайттың арқасында қазақтілді контентті арттырдық. 

Жуырда мені «Егемен Қазақстан» газетінің электронды сайтына жұмысқа шақырды. Маған сенім артып отырған Дархан Қыдырәлі ағамызға рахметімді айтамын. Қаңтар айының басынан бастап осы газеттің сайтына жұмысқа орналастым. Екі сайтты қатар алып жүрмекпін. «Егеменнің» жаңа мультимедиялық өнімдерді қолдануына, ақпаратты дұрыс таратуына өз үлесімді қоссам деймін.

ІТ саласында жаңалық көп

Ол рас. Бүкіл әлем бойынша электронды үкімет тенденциясы кеңінен қолданылуда. Соңғы кезде salyk.kz электронды сайты арқылы салықты үйде отырып-ақ төлей беруге жағдай жасалған. Коммуналдық қызметтер, уақытша тіркеудің өзін электронды үкімет арқылы іске асыруға болады. ІТ саласында өмірімізді барынша жеңілдету үшін көптеген шаралар жасалуда. Қазірдің өзінде мемлекеттік басқару жүйесінің өзі де осы ІТ технологиясының мүмкіндіктерін кеңінен қолданып жатыр. Әкіммен байланыс, шағым беру, әлеуметтік желі арқылы көзіңіз көріп, құлақ естіген оқиғаны әкімнің парақшасына жіберу, бәрі де ІТ мамандарының қолынан өтеді. Осындай көз ілеспес жылдамдықпен даму біздің күнделікті өмірімізге етене еніп үлгерді. 

Электронды коммерция, киім-кешек дүкендерінің өнімдерін онлайн сатып алу сияқты қызмет түрлері жаңа технология ретінде енгізілуде. «Қазпочтада» да электронды үкімет порталы өз функциясын толығымен атқарады деген ойдамын. ҚР Бас Прокуратурасының басшылығына білікті ІТ маманы Бағдат Мусиннің барғанының өзі елімізде ІТ саласының көш ілгері дамуын айғақтаса керек. 

Еліміз келешекте қағазбастылықтан арылып, онлайн жүйеге көшетіні аян. 

ІТ саласында Қазақстан – экспорттаушы емес, импорттаушы мемлекет. Бұл жанға бататын жағдай. Өз өнімімізді шығармасақ, тек тұтынушы мемлекет ретінде ғана қалып қоюымыз мүмкін. Алысқа бармай-ақ, көрші жатқан Украина мен Белоруссияны алсақ, ол жақта ІТ-стартап жобалар үлкен мемлекеттік компанияларға сатылып, ірі жобаларға айналуда. Бізде де ІТ университеттері ашылуда. Алайда, оның өзі көп тәуекелдерге бара алмайды, қауқарсыз.

Бұл салаға жас мамандар көптеп келуі үшін, біріншіден, мектеп бағдарламасында жаңа технологияның мүмкіндіктерін кеңінен пайдалану қажет. ІТ саласында бүгін шыққан ақпарат ертесіне-ақ ескіріп қалады. Сондықтан күнделікті жаңара отырып, ІТ саласына маман дайындайтын бір емес, бірнеше ЖОО ашылса дұрыс болар еді.

Болашақта ұшатын көлік көрсеңіз, таңғалмаңыз!

ІТ саласын бір ауыз сөзбен сипаттасақ, бұл – болашақ. Баршамыздың келешегіміз ІТ саласымен тығыз байланысты. Мәселен, банк жүйесін алайықшы. «КазКом» банкі несиелендіру мақсатында ІТ-стартап жобаларға иек артуда. Тіпті, қазіргі кезде менің қолданып жүрген Самсунг Гера2 сағатымның өзі – «ақылды сағат» деп аталады. Бұл сағат «жүрегіңнің соғысы қанша?», «неше қадам бастың?», барлығын айна-қатесіз айтып береді. Жаңалықтарды оқи беруге болады. Яғни, заманның, техника, технологияның ғарыштық жылдамдықпен қарыштап дамығаны сонша, барлық қажетті мәліметті телефонмен емес, сағаттың өзімен-ақ ала беруге болады. Алдағы уақытта ұшатын көлік немесе жүргізушісі жоқ таксиді көріп қалсаңыз, таңғалмаңыз. Өйткені, бұл қазірдің өзінде Батыста қолданылып, тәжірибеге енгізілуде. Аталған технологияның бәрі де уақыт өте келе біздің елімізге де келетін болады. Егер де болашағыңыз жарқын әрі қызықты болсын десеңіз, ІТ саласын таңдауға кеңес берер едім. 

ІТ – қазір ең көп жалақы алатын мамандықтың бірі. Кез келген біліктілігі жоғары бағдарламаушы қашанда сұранысқа ие. Шымкент қаласы әкімдігінің аппарат басшысы Рашид Аюповтың өзі Лондон қаласында бағдарламалаушы мамандығы бойынша оқып келді. Қаладағы жаңа технологияның жүзеге асуына өз үлесін қосып жүр. Жалпы алғанда, «Кімсің, ІТ маманымын» дейтіндей дәрежеге жеткен достарым өте көп. Шымкент қаласынан шыққан Алмас Көбекбаев «Самсунг» компаниясында жұмыс істей жүріп, өзінің Top.kz деген сайтын ашты. Қарамағында 100-ге жуық адам жұмыс істейді. Олардың жалақылары да аз емес. Жақсы маманды ұстап отыру үшін компания қашанда жақсы жалақы тағайындайды. Осы орайда, өзімнің де құпияммен бөлісе кетейін. Негізгі жұмысымнан бөлек қосымша жұмыстарды қоса есептегенде, айына 300-400 мың табыс табады екенмін. Бұл саланың бір артықшылығы, өз уақытыңды өзің басқара аласың. Негізінен түнгі сағат 3-4-ке дейін жұмыс істейміз, ертесіне 10-11-ге дейін ұйықтаймыз. Қатып қалған кесте жоқ.

Бірлігі жоқ ел тозады,
Бірлігі күшті ел озады

(қазақ нақылы)

Мемлекет тек тыныштықта гүлденеді. Бұл – бұлжымас қағида. «Тату елге тоқшылық нәсіп» деп Күлтегін бабамыз айтқандай, бірлігі бекем елдің ғана әрдайым табысы мол. Елбасы Н. Назарбаев биылғы халыққа арнаған Жолдауында: «Қазақстан – жас, көпұлтты, болашағына сенімді және қарқынды дамып келе жатқан мемлекет! Алдымызда қандай қиындықтар кездессе де, оларды еңсере алатынымызға сенімдімін. Біздің басты күшіміз – бірлікте», – деген болатын. Елдің ынтымақ-бірлігін сақтауда Қазақстан халқы Ассамблеясына жүктелер жауапкершілік мол. Осы орайда Оңтүстік Қазақстан облыстық Қазақстан халқы ассамблеясы төрағасының орынбасары – облыстық ассамблея хатшылығының меңгерушісі Мұратәлі Қалмұратовпен әңгімелесіп, көкейіміздегі сауалдарға жауап алған едік.

– Мұратәлі Оразалыұлы, елдің тұтастығы мен тыныштығы – мемлекеттілікті сақтауда, әрі оны баянды ету жолында ең басты фактор болып табылатыны даусыз. Осы тұрғыдан келгенде Қазақстан халқы Ассамблеясының бүгінгі қоғамдағы рөлі қандай? Бұл институт өз жұмысын лайықты деңгейде атқарып отыр ма?

– Қазақстан халқы Ассамблеясы констиутциялық деңгейде қорғалған, қоғамға қажеттілігін, ел дамуына ауқымды үлес қоса алатынын дәлелдеген әрі дүниежүзінде баламасы жоқ институт. Оны Мемлекет басшысының басқаруы бұл ұйымның мәртебесін тіпті биіктете түседі. Ассамблея 20 жылда өзіне жүктелген міндеттерді жоғары дәрежеде атқарып келеді. Нақты іс-әрекеттермен қоғам тұрақтылығын нығайту жолында жұмыс істеуде. Өркениетті елдер Қазақстан халқы Ассамблеясы бастамасын әлемдік қауымдастық арасында адами тұрғыдан ең ізгі идея екендігін даусыз мойындады. Ассамблеяның түпкі мақсаты – қоғамда келісім орнату. Келісім бар жерде барлық мәселе өмірден сырт қалатынын өмір дәлелдеп келеді және ондай жерде қоғамның әр саласында даму болады. Міне, бұл Елбасының бұған дейін айтқан «Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» идеясымен ұштасып жатыр. Білсеңіздер, еліміз егемендігін алған тұста аяқтан тұру оңай болған жоқ. Біз бір мақсат жолында жұдырықтай жұмылып, асуларды еңсере білдік. Бүгінде 100-ден астам этнос өкілдері, яғни тегі әртүрлі, бірақ мақсаттары ортақ қазақстандықтар бір шаңырақ астында еңбек етуде. Бұл халқымыздың ауызбіршілігін көрсетеді. Елбасымыздың Ассамблены құру идеясы, яғни татулықтың «қазақстандық моделі» көптеген елдерге үлгі болып отыр.

– Қазіргі таңда Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, Қазақстан халқы Ассамблеясына жаңа функционалды бағыттар, яғни қайырымдылықты үйлестіру, қоғамдық келісім кеңестері мен аналар кеңестерінің қызметін жүргізу міндеттері жүктелді. Бұл бағытта өңіріміздегі жұмыстардың нәтижесі қандай?

– Осы бертінге дейін Ассамблея өзге ұлттардың адвокаты секілді айтылып келді ғой. Түрлі этностардың тек мерекелерін ғана ұйымдастыратын ұйым ретінде танылды. Дегенмен, уақыт өткен сайын «Қоғамдық келісім» мекемесіне артылған міндет пен сенім жүгі артып келеді. Ассамблеяның басты ұраны – қазақ ұлтының топтастырушы рөлін арқау ете отырып, этнос өкілдерін бір шаңырақ астына біріктіру. Қазір жеті бағытта жұмыс істеп жатырмыз. Жоспарымыз да айқын. Атап кетерлік нәрсе, «Қоғамдық келісім» мекемесінің филиалдарын аудандардан ашу алғаш Оңтүстікте қолға алынды. Біздің жұмыс тиімділігімізді ескерген Президент Әкімшілігінің ҚХА Хатшылығы оңтүстікқазақстандық тәжірибені еліміздің басқа аймақтарына енгізе бастады. Іс-шарамызды Астана, Алматы, Атырау, Ақтау қаласында барып өткіздік. Тәжірибемізді бөлістік. Облыстағы барлық мектептер мен арнайы орта оқу орындарында толеранттылық клубын құруды ұсындық. Қазір өңіріміздегі ЖОО-да, колледждерде «Достық» клубтары ашылуда. Бұл клуб оқу орны – білім бөлімі – әкім – Ассамблея хатшылығы құрылымы негізінде жұмыс істейді. Біз осы арқылы жастардың туындаған мәселелерін құқықтық мәдениет арқылы шешуге мүмкіндік туғызамыз. Келесі бір мәселе, қазір аудан, қалаларда бағыттары әр түрлі кеңестер көп. Жергілікті әкімдікпен бірлесе отырып, осы кеңестердің өкілдері мен қоғам белсенділерінің басын қосып, бейресми кездесулерді жиі ұйымдастыра бастадық. Жұмыс нәтижесіз емес. Онда шалғайдағы болып жатқан оңды өзгерістер, жағымсыз жайттар жан-жақты таразыға салынып, сараланады. 

 

– Қазыналы Оңтүстік – бірлік пен татулықтың ордасына айналған өңір, бүгінде қаншама ұлт пен ұлыс өкілдері мекен етіп жатыр. Білгіміз келгені, олардың нақты саны қанша? Этномәдени бірлестіктердің тыныс-тіршілігі қалай?

– Қазіргі таңда өңірімізде үш миллиондай халық болса, оның ішінде 700 мыңға жуығы өзге ұлт өкілдері. Жалпы саны 20 облыстық этномәдени бірлестік жұмыс істейді. Олардың аудандар мен қалаларда 51 филиалы мен 17 жастар қанаты, 11 жексенбілік мектебі бар. Өңірде жыл сайын әр этномәдени бірлестік өзінің тілі, мәдениеті және дәстүрі күндерін атап өтуде. Сонымен қатар, әр салада жетістікке жеткен белсенді этнос өкілдері жыл сайын облыс әкімінің «Бауырмал» сыйлығымен марапатталады. Қайырымдылықты үйлестіруде «Қамқор», «Жүректен жүрекке» акциялары ұйымдастырылып келеді. Сондай-ақ өңір тарихында алғаш рет этномәдени бірлестіктер арасында «Достық сыйы» акциясы бастау алып, «Менің елім – Қазақстан!», «Тәуелсіздік тұғыры – Мәңгілік Ел!», «Қазақ дастарханы», «Играй, гормонь!», «Достық тілегі» сынды бірегей іс-шаралар өтуде. Былтыр облыстық этномәдени бірлестіктер ата-ана қамқорлығынсыз қалған 260 балаға 2,6 млн теңге көлемінде қайырымдылық көмектер ұсынды. Реті келгесін айтайын, «Қоғамдық келісім» мекемесі өңірдегі науқас 6 баланың Алматы, Астана қалаларында ем алуларына ықпал етіп, Арыс қаласындағы балалар үйінің 9 тәрбиеленушісіне жүйелі түрде демеу көрсетіп келеді. Біреу білер, біреу білмес, былтыр «Сайрам-Өгем» тау жотасы тізбегіндегі шыңға «Қазақстан халқы Ассамблеясының 20 жылдығы шыңы» атауы берілді. Сондай-ақ, қазақтың салт-дәстүріне, қонақжайлығына деген құрметті дәріптеу мақсатында еліміз бойынша қазақтың ұлттық тағамын әзірлеуден тұңғыш рет «Ет асу» фестивалі өтті. Міне, өңіріміздегі осындай іс-шаралар барлық этномәдени бірлестіктердің атсалысуымен, яғни бірлікпен, өзара сеніммен жүзеге асып жатыр.

– Фестиваль деп жатырсыз ғой, бұл шара шынында көпшілікті ынтымақ пен елдікке шақырған сәтті жоба деп ойлаймыз. Осы бастамаға өзіңіз ұйытқы болғаныңызды да жұртшылық біледі. Аталған фестиваль өңіріміздің аудан, қалаларында жалғаса ма?

– Қазір бұл фестивальді облыстық деңгейде қолға алдық. Аудандарда да дәстүрлі түрде өткізуге болар еді. Ортақ іске атсалысатын азаматтар барда бұл да іске асып қалар. Бұл фестиваль – идеологиялық құрал. Кейбіреулер тамақпен таңғалдырмақ па деп түсінбеуі мүмкін. Біз осы арқылы мемлекет құраушы ұлттың мәртебесін, рухын көтеруді дәріптеп отырмыз. Мысалы, италяндықтар өздерінің лапшасымен, пиццасымен, түріктер лавашымен мақтанады. Бізде ұлттық тағамдар көп.

«Ет асу» фестивалі арқылы қазақ дастарханын, оның ұлттық таным-тағылымын насихаттауды мақсат еттік. Былтыр екінші рет өткіздік. Бюджеттен арнайы қаржы бөлініп, бұл дәстүрлі қазақ дастарханы фестиваліне айналды. Бұған тек этнос өкілдері ғана қатысады. Жоба арқылы өзге этностар қазақтың дүниетанымын тереңірек түсінетін болады. Фестивальдің атауын қою да оңай болған жоқ. Мархабат Байғұт ағаларымыз бастаған зиялы қауым өкілдерімен бас қосып, бірауыздан «Ет асу» деп ұйғардық. Жалпы қазір «бешбармақ» деп білместікпен айтып жүргендер көп. Бұл дұрыс емес. Қазақша ет дейміз ғой. Осы дұрыс.

– Президенттің Қазақстан халқы Ассамблеясына жүктеген міндеттерінің қатарында медиация желісін дамыту да бар. Өңіріміздегі қоғамдық келісім мен тұрақтылықты сақтауда медиацияның рөлі және оның маңыздылығы қандай?

– Өркениетті елдерде медиация институтына мықтап ден қоюда. Жалпы медиация ұғымы қазаққа жат емес. Дау-дамайды билер соты арқылы ымырамен келісе отырып шешу халқымызда бұрыннан бар. Медиация мақсаты – қоғамдағы даулар мен жанжалдарды сотқа дейінгі тәртіппен шешу, яғни ел бірлігін нығайту. Елімізде қазір «Медиация туралы» заң қабылданды. Біз бұл институтты жаңадан тауып отырған жоқпыз, ғасырлардан ғасырларға жалғасып келе жатыр. Дәстүрімізде бар. Біраз уақыт үзіліп қалды. Ол билер институты еді. Біз соны қазір жаңғыртып жатырмыз. Мысалы, екі жас АХАТ-қа (ЗАГС) барып ажырасуға арыз берді делік. АХАТ қызметкерлері осы сәтте Қоғамдық келісім кеңесіне арызданғаны жөнінде хат жібереді. Міне, осы аралықта біз жауаптылық танытып татуластыруға кірісеміз. Біз облыс деңгейінде аудандық барлық АХАТ бөлімдерімен меморандумға тұрдық. Қоғамдық келісім кеңесінің
төрағасына сөзі өтімді, абыройлы қарияларды алдық. Оларға «Қоғамдық келісім төрағасы» деген куәлік бергелі жатырмыз. Бұл әрине мемлекеттік деңгейде қолдау деп танылады. Қоғамдық келісім кеңесінде тек дау-дамайды ғана қарайды десек, қателесеміз. Мұнда аты айтып тұрғандай қоғамдағы басқа да мәселелер ортаға салынады. Бұған дейін дін, білім, жастар және жергілікті полиция мәселесін талқыладық. Аудандар да атсалысып жатыр.

Облыстық сотпен, әділет департаментімен, нотариаттық палатамен және адвокаттар алқасымен өзара іс-қимыл жөніндегі меморандум түзілді. Облыстағы медиаторлардың араласуымен былтыр 2317 азаматтық іс қаралып, оның 1226-сы оң шешілді. Бұл жұмыстың қолға алынғанына бір жыл да болған жоқ. Дегенмен, жемісті тірлік бар. Қоғамдық келісім кеңесі бойынша Түркістанда жақсы жұмыс жүріп жатыр. Сайрамда, Төлебиде де нәтижелі. Бұл әлі үлкен институтқа айналады деп ойлаймын. Бұған ел болып көмектесуіміз керек. 

– Қоғамды топтастырудың маңызды бір факторы – тіл екендігі анық. Осы орайда, өзге этностардың мемлекеттік тілді білу деңгейі қандай? Олардың ана тілімізді меңгеруіне қаншалықты мән берілуде?

– Өңірімізде қазақ тілінің елді біріктіруші ретіндегі рөлі артып келеді. Мемлекеттік тілдің өрісін кеңейту – Ассамблеяның негізгі міндеттерінің бірі. Бұл бағытта «Қоғамдық келісім» мекемесінің ұйытқы болуымен тұрақты түрде іс-шаралар ұйымдастырылуда. Жалпы алғанда, Оңтүстікте этнос өкілдерінің мемлекеттік тілге деген құрметі жоғары деп айта аламын. Бүгінде бізде мемлекеттік органдарда іс-қағаздарды жүргізу 100 пайызға жетіп отыр. Сосын, 20 этномәдени орталықтың 11-нде жексенбілік мектептері бар. Осы 11-нде міндетті түрде қазақ тілі оқытылады. Болашағына мемлекеттік тілдің өте қажет екенін түсініп, өздері келіп оқып жатқандары да аз емес.

Елбасы биылғы Жолдауында: «Қазақ тілінің басымдығы сақталады. Оның әрі қарай дамуына зор көңіл бөлінеді» деп баса айтты. Жақында жоспар жасадық. Енді «Қоғамдық келісім» мекемесінің ішінен жексенбілік мектеп ашып, оған арнайы филолог мамандарды тартып, қазақ тілін үйретуді қолға алмақпыз.

– Қазақстан халқы Ассамблеясының кезекті бір жиынында еліміздің Мемлекеттік хатшысы Гүлшара Әбдіхалықова: «Қазақтың бірлігі мықты болмай, мемлекеттің тұтастығын сақтау мүмкін емес» деген еді. Өңіріміздегі ұлттар мен ұлыстар арасындағы татулықты қамтамасыз етудің тетігі неде деп ойлайсыз? Жалпы, қазақтың бірлігі қандай болуы керек? 

– Қазақтың бас ақыны Абай Құнанбайұлы 6-шы қара сөзінде: «Бірлік – ақылға бірлік, малға бірлік емес», – дейді. «Ақылға бірлік» идеясының мәні тереңде жатыр. Біздің ең басты байлығымыз – Тәуелсіз Отанымыздың бірлігі. Отанның қадіріне жетпеген, өз қадіріне жетпейді. Кейде біз өзімізді өзіміз кемсітіп жатамыз. Түрлі анекдоттарды ойдан шығарып, қазақты келемеждеп жататындар бар. Елге жанашыр адам олай етпеуі тиіс. Жақында Грузияда болып қайттым. Кез келген тұрғынымен шүйіркелесе қалсаң, отаншылдық сезімі мен өз еліне деген құрметінің керемет екенін аңғарасың. Тарихтан білеміз, қиын-қыстау замандарда қаншама хандарымыз бен сұлтандарымыз бір тудың астынан табылып, еліне қорған болды, осылайша халқымыз бірліктің үлгісін көрсетті. Елбасымыз: «Қиындық атаулыны жеңетiн бiр-ақ күш бар, ол – бiрлiк. Елiңдi, жерiңдi қорғау үшiн бiрлiк қаншалықты қажет болса, Тәуелсiздiк жемiстерiн, бүгiнгi қол жеткен табыстарымызды сақтап қалу үшiн де ол сондай қажет», – деді. Осы сөзден ғибрат ала білсек. Жері кең, ал саны аз қазақ халқына қазір ең басты керегі – ауызбіршілік. Қазақ ынтымақшыл болса, еліміздің алмайтын асуы, бағындырмайтын биігі жоқ.

– Тәуелсіздік пен тұрақтылық ұғымдары өміршең құндылықтар екені белгілі. Бұл бағытта «Қоғамдық келісім» мекемесінің қазіргі қолға алған жұмыстарына және алдағы жоспарларына тоқтала кетсеңіз...

– «Қазақстан» кинозалының ғимараты бізге беріліп отыр. Жақында ол күрделі жөндеуден өтті. 800 орынға лайықталған бұл ғимаратта тек этномәдени бірлестіктер орналасып қана қоймай, этнос өкілдеріне арналған түрлі шығармашылық үйірмелер жұмыс істейді. Ғимараттың алдынан «Қазақ еліне мың алғыс!» монументі бой көтерді. Айта кетерлігі, ол этномәдени орталықтардың жеке қаржысына салынды.

Бұл – қазақ жерін мекендейтін түрлі этностардың қазақ еліне деген ыстық ықыласы мен шынайы алғысының көрінісі. Онда «Тағдыр тәлкегімен қазақ жеріне қоныстанған барлық этностар атынан ҚАЗАҚ ЕЛІНЕ МЫҢ АЛҒЫС!» деген жазулар бар. Сондай-ақ бізде қазір баспасөз қызметі белсенді жұмыс істеуде. Әлеуметтік желілерде арнайы парақшамыз бар. Былтыр журналистер мен блогерлер клубы ашылды. Клуб мүшелері ай сайын бас қосып, ел бірлігі мен қоғам тұрақтылығын нығайту бастамаларын белгілеп, оны іске асыруда.

Клубтың ұйытқы болуымен «Достық сыйы» акциясы, «Мен қазақстандықпын!», «Достық тілегі» жобалары іске асты. Өңірдегі белсенді этнос өкілдерінің қатысуымен «Қазақ еліне мың алғыс!» циклды шағын бейнероликтер түсіруді бастадық. Ол роликтер әлеуметтік желілер арқылы таратылуда.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Сәбит ТАСТАНБЕК

Спорттың төресі қазақ күресі деп бекер айтылмаса керек. Төл күресіміз таяуда ғана жабық кешендегі Азия ойындарының бағдарламасына кірді. Алда Олимпиада ойындарының қатарына қосу мақсаты тұр. Ұлттық спорттың насихаттаушысы, «Қазақстан барысы» турнирінің екі дүркін жүлдегері Жұманазар Ерсұлтановтың бұл тұрғыда айтар пікірі бар. Оңтүстіктің бас балуаны әлі де болса қолдауды күшейте беруіміз керек дейді. Алла нәсіп етсе, өзі Азия ойындары бәсекесінде бақ сынауға ниеттеніп жүр.  «Тұмар» спорт кешенінде жаттығып жүрген балуанмен әңгімелестік. Оңтүстік жұртшылығына берген уәдесі бар. Соны орындамақ ниетте. Былтыр күміс жүлдемен оралған. Биылғы мақсаттары жөнінде сұрадық. Ерсұлтанов өз күшіне сенетін балуанның бірі. «Дайындықты жаңа жылдан бастадым. Жуырда Алматы қаласында Қазақстан чемпионаты басталады. Әзірге дайындықтың толыққанды жүргізілмеуіне байланысты бұл жарыстан сырт қалып отырмын. Келесі жарыстарда өзімді сынап көруе бел байладым», – дейді өзі. Бір айта кетерлігі, биылғы «Қазақстан барысы» турнирінде жастарға өз орнын босатып бермек ойы да бар екен. Әрине, лайықты ізбасарлар көрініп жатса, батырдың жолын жалғаса құба-құп.

– Артыңыздан ерген інілеріңіздің әлеуеті өзіңізге айқын ғой. Келешекте жеңісті жолды жалғастырар дарындар бар ма? 

– Құдайға шүкір, қазақ күресі Оңтүстікте дамып келеді. Талапты жастар баршылық. Былтыр желтоқсан айында Шымкентте жасөспірімдер арасында ОҚО кубогы өтті. Жеті спорт түрінен әр ауданнан командалар қатысты. Бұл тұңғыш рет біздің өңірде ұйымдастырылған жарыс. Облыс әкімі жарысты өзі ашып берді. Қазақ күресінде Шардара ауданының жігіттері озды. Отырар ауданының өрендері де әбжілдігін байқатты. Оңтүстікті әлемге танытатын балуандар шыға береді деген ойдамын.
Мұның бәрі қолдаудың арқасы ғой. Жақында қазақ күресінен Шымкент қалалық федерациясы құрылып, оның басшылығына кәсіпкер Асқар Кенехан сайланды. Облыстық федерацияның президенті – Полат Қырықбаевтың да еңбегі ерен. Одан бөлек, облыстық денешынықтыру және спорт басқармасының басшысы Әлібек Нұртаев та қолдау көрсетіп жатыр. Одан кейін Ғани Ахметбаев басқаратын ұлттық спорт түрлері мектебіміз бар. Ол кісіге де көп рахмет.
Қазіргі жеке жаттықтырушым Белай Рахымбаев ағамыздың да еңбегін атап өту қажет. Ол кісінің жаттықтыру әдісі өзгеше.
Ең бір қуанышты жағдай, қазір Шымкент қаласында жаттығатын зал көп. Өзіміз қатарлы, спорттық мансабын аяқтаған жігіттер жаттықтырушы болып жұмыс істеп жатыр. Соның арқасында Шымкент қаласының жасөспірім, жастар құрамасы мықтылық танытып жүр.
Спортқа бергенімнен әлі берерім көп. Өзім спортты қояр болсам, қаладан жеке қазақ күресі мектебін ашсам деймін. Енді қазақ күресі шеберлеріне өмірлік тәжірибемді беруім керек.

– «Қазақстан барысы» турнирі нағыз елдік сайысқа айналып үлгерді. «Алтын белбеуді» алмай тынбаймын деген уәдеңіз бар...

– Облыс жұртшылығына берген уәдемді орындауым керек. Алғашқы жылы қола, былтыр күміс белбеумен оралдық. Аллаға шүкір, төрт жыл бойы Оңтүстіктің бас балуаны болып тұрмын. Қазір 33-ке келдім. 35-36 жасыма дейін күресуге болады.
Нұрсұлтан Мыңғышев, Әділжан Ыстыбаев сынды өкшемді басып келе жатқан інілерім бар. Еркін күрес шебері Ержан Дүйсенбековке де үміт артамын.
Көңіл түкпірінен қаншама үміт сығалайды. Өз күшіме сенемін. Келесі жылы уәдемнің үдесінен шыға алсам, үлкен іс тындырған болар едім.
Несін жасырайын, биыл шиыршық атып тұрған жастарға жолымды беріп, өзім сырттай бақылап қайту ойымда бар. Жақсы балуандар көрініп жатса, інілерімді өзім апарып, сынға салсам деймін. Олар да өз әлеуетін көрсетсін. Жолын жаба берсем, ертең олардың да жасы келіп қалады емес пе?!

– Таяуда қазақ күресі жабық кешендегі Азия ойындарының бағдарламасына кірді...

– Әрине, дүниежүзілік қазақ күресі федерациясының атқарған жұмысының нәтижесі бұл. Мінекей, федерация басшылығына Ислам Әбішевтей абзал азамат келді. Ұлттық спортты қолдау жалғаса бермек. Он жылдың ішінде тағы да жетістіктерге жетеріміз кәдік. Сәрсен Құранбек, Арман Шораев сынды ағаларымыз көптеген жобаларды қолға алып, ақыры өз мақсаттарына жетті. Бүгінде әр елдің өз федерациялары ашылып жатыр. Мәселен, әлем барысы атанған кубалық Брайсон өз еліндегі қазақ күресі федерациясының басшысы болып тағайындалыпты.
Әзірге, жабық кешендегі Азия ойындарының бағдарламасында 70, 90 және абсолюттік салмақтағы балуандар алғашқы жүлделерді сарапқа салмақ. Оған дейін әлі уақыт бар. Бұл сынға да қатысқым келеді-ақ. Оған дейін Қазақстан чемпионаты, ел кубогы, халықаралық турнирлер бар. Осы жарыстарда өз мүмкіндігімді көрсетуім керек. Биыл әлем барысында күрессем деп жоспарлап отырмын.

– Ұлттық сусындарымызды әлемге танытар спортшылар қауымы. Бүгінде құнарлы қымыздың насихатталуына көңіліңіз тола ма?

– Насихат жаман емес. Негізінен, жастарды байқаймын. Қымызханаға барсаң, жастар толып отырады. Таза жерде, жақсы кісілердің қолынан дайындалған қымызға кім қызықпайды?!
Өзім «Теріскей» шағынауданындағы киіз үйдің қымызын жиі тұтынамын. Күнара жаттығудан кейін сол жерге барып, баппен дайындалған жүгері көжесін ішемін. Ондай көже қалада жоқ. Бір отырғанда екі-үш кесесін сіміріп аламын. Кейде жолдасымды, ұл-қыздарымды да ертіп барамын. Сонда кезекте тұрған жастарды байқайсыз. Қымыз, қымырандар көбейсе, жас ұрпақтың да дені сау, болашағы зор болмақ.

Төлеби ауданынан Темірхан Айтбаев деген азамат қаладан қымызхана ашты. Өзі көкпардан ұлттық құраманың мүшесі. Ағаларымен қосылып, кәсібін бірге дамытпақ. Қымызы бал татыған. Жылқының етінен қуырдақ істейді. Үнемі осы екі орынға барып тұрамын.
Жарыс кезінде де жанымда үнемі құнарлы қымыз бен қазы болатыны рас. Оны үйдегі жолдасым дайындайды. Қымызды жақсылап ішсеңіз, жылқының етін баптап жесеңіз, одан асқан күш бар ма?! Жас қозының еті де ғаламат күш-қуат. Жылқының етін жесең, бір тәулікке дейін бойың қызып тұрады. Жаттығудан кейін бір литр қымыз ішсеңіз, сізден мықты жігіт жоқ.

– Бұрын Наурыздың кезінде ауыл тұрғындары арасында қазақ күресінен сайыс өтетін. Қазір ол дәстүр ұмытылып бара жатқандай. Олардың орнына кәсіпқой спортшыларды немесе жастарды күрестіріп жүр...

– Бұл аудандық спорт басшыларының кінәсі деп ойлаймын. Сол жиын болып жатқан жерге кілем апарып, кішкене жарыс ұйымдастырып жіберсе, күреспейтін бала жоқ. Медалін, алғыс хатын, қаржылай сыйын берсін. Оған көп қаржы кетпейді. Соны ұйымдастырмай жүрміз. Шынын айтқанда, кілемді апаруға ерінеді.
Өзіміз де Наурызға барып, талай күрестік. Ұтылып қалсақ, жылайтынбыз. Келесі жылы ұтамын деп, бір жыл бойы дайындалатын едік. Сол заманды аңсайсың. Әлі де кеш емес. Осы ойымды аудандық спорт басшылары ескерер деген ойдамын. Тіпті қажет болса, оларға осындай жарыс ұйымдастыруды міндеттеу қажет. Сонда ұлттық спорттың насихаты да, жетістігі де зор болар еді.

– Одан бөлек, біз ұлттық киім киіп жүруді де ұмытып барамыз. Тек Наурызда ғана немесе той-жиындарда бір сәт насихаттаған боламыз.

– «Көш жүре түзеледі» деген. Алматыда дүниежүзілік Қысқы Универсиаданың ашылу салтанатында алты балуанмен бірге қазақы шапанымызды киіп шықтық. Осылайша, бүкіл дүниежүзінің алдында рухымыз бір серпілгендей болды.
Рас айтасыз, қазір шапан, бөрік киіп жүруге ұялатын болдық. Өзім ара-тұра қалаға бөрік киіп шығатын әдетім бар. Оны көкпарда сыйға тартқан. Бірде дүкенге барсам, бәрі таңырқай қалыпты. Арасында бір жігіт «Аға, тамаша жарасып тұр» деп, көңілді көтеріп қойды.
Шынында, өзгенің қаңсығына еліктейтін әдетіміз бар. Ұлттық киімдерді мақтаныш етуге не кедергі? Біз көрсетпесек, кім көрсетеді? Өзіміз жастарға үлгі бола білейік.

– Түркі әлемінің Наурыз мерекесі биыл Түркістанда өтеді. Маңызды мерекеден шет қалмайтын шығарсыз?

– Ондай іс-шарадан қалмауды жөн санаймын. Бүгінгі күн – ертеңгі тарих. Дәстүрімізді танытар жиындардың берері мол. Әлі де болса түркі халықтарының салт-дәстүрін танып-білген жоқпыз.
Алла нәсіп етсе, отбасыммен бірге барып қайтамын. Үлкен ұлым Марлен биыл онға толады. Қызым Жасмин екінші сыныпта оқиды. Одан кейін Бейбарыс деген балуан өсіп жатыр. Қазір екі жасар.
Бабаларымыз «Қасқадан қасқа тумаса да, төбел туады» деген екен. Сол айқандай, ұлдарымның да балуан болғанын күтіп жүрген жайым бар. Барша түркі жұртының жаңа жыл мерекесінде жаңа табысқа, жаңа жетістіктерге жете берейік. Оңтүстік балуандары әрқашан да биіктен көріне берсін деп тілеймін!

– Әңгімеңізге рахмет!

Кәсіптен несібе терген азаматтарға ендігі жерде «Жұмыспен қамтудың жол картасы – 2020» бағдарламасы шеңберінде зор қолдау көрсетілгелі отыр. Яғни, агроөнеркәсіп кешенін дамыту бағытында ауыл кәсіпкерлеріне 16 миллион теңгеге дейін жеңілдетілген несие беру қарастырылған. Сондай-ақ, «Нәтижелі жұмыспен қамту және жаппай кәсіпкерлікті дамыту» деп аталатын жаңа бағдарлама екі қолға бір күрек таба алмай жүрген жастарды арнайы оқытып, жұмысқа орналастыруға мүмкіндік бермек. Бизнестің әлеуетін көтеру және жұмыспен қамтудың жоспарлы қызметі Шымкент қаласы әкімдігінің халықты жұмыспен қамту орталығы директорының орынбасары Ержан Серікбаевпен сұхбатымыз осы мәселе төңірегінде өрбіді.

– Ержан Жомартұлы, мемлекеттік бағдарлама азаматтарды жұмыспен қамтуда және жұмыссыздық деңгейін төмендетуге қаншалықты мүмкіндік береді?

– Бағдарламаның негізгі мақсаты – халықты нәтижелі жұмыспен қамтуға жәрдемдесу және азаматтарды кәсіпкерлікке тарту.
Бағдарламаның нысаналы индикаторларына қол жеткізу үшін жұмыс үш бағыт бойынша яғни, бағдарламаға қатысушыларды техникалық және кәсіптік біліммен және қысқа мерзімді кәсіптік оқумен қамтамасыз ету, жаппай кәсіпкерлікті дамыту, халықты жұмыспен қамтуға жәрдемдесу және еңбек ресурстарының ұтқырлығы арқылы еңбек нарығын дамыту аясында жүргізіледі.
Жекелей тоқтала кетсек, бағдарламаға қатысушыларды техникалық және кәсіптік біліммен және қысқа мерзімді кәсіптік оқумен қамтамасыз ету бағыты шеңберінде мынадай міндеттер шешілетін болады: еңбек нарығының қажеттіліктерін ескере отырып, техникалық және кәсіптік білімі бар кадрларды даярлау, жұмысшы кадрларды еңбек нарығында сұранысқа ие кәсіптер және дағдылар бойынша қысқа мерзімді кәсіптік оқыту. Бұл тұрғыда, өмірлік қиын жағдайға тап болған және тұрмысы төмен отбасылардың мүшелері қатарындағы орта мектеп түлектері, жоғары білімі жоқ, жұмыс іздеп жүрген адамдар, сондай-ақ азаматтардың өзге санаттары аталмыш бағдарламаға қатыса алады.
Олардың оқу төлемақысы, бір реттік ыстық тамағы, стипендиясы мен жол жүру жеңілдігі мемлекет тарапынан қамтамасыз етіледі. Осы орайда, бағдарлама шеңберінде биыл техникалық және кәсіптік білімі бар кадрларды даярлауға Шымкент қаласы бойынша 1267 азаматты оқыту жоспарлануда.
Кадрларды даярлау білім беру ұйымдарында, оның ішінде, мобильді оқу орталықтары арқылы жүргізіледі. Қысқа мерзімді кәсіптік оқу цифрлық сауаттылық дағдыларына, ағылшын тіліне және кәсіпкерлік негіздеріне оқыту бойынша да өткізіледі. Оқу мерзімі кәсіптің ерекшелігіне қарай бір айдан алты айға дейінгі мерзімді құрайды.
Екінші, жаппай кәсіпкерлікті дамыту шеңберінде бағдарламаға қатысушыларды «Бастау Бизнес» жобасы бойынша кәсіпкерлік негіздеріне оқыту, ауылдағы және қалалардағы кәсіпкерлік бастамаларды қолдау қарастырылған. Оның негізгі мәні, кәсіпкерлік дағдыларына оқытуға, оның ішінде ауыл шаруашылығы кооперативтерін қалыптастыру қағидаттарына, сондай-ақ олардың бизнес жобаларын сүйемелдеуге бағытталған.
Үшінші, халықты жұмыспен қамтуға жәрдемдесу арқылы еңбек нарығын дамыту және еңбек ресурстарының ұтқырлығы бағыты аясында жұмыссыздарды және өзін-өзі жұмыспен қамтыған адамдарды жұмыспен қамтамасыз етуге жәрдемдесу, еңбек ресурстарының ұтқырлығын арттыру, жұмысқа орналастыру бойынша бірыңғай цифрлық алаң құру міндеттері шешімін табуы тиіс.

– Кәсібін ашуды ойға алған азаматтар үшін ұсынылатын микрокредиттеу шартының тиімділігі қандай?

– Микрокредиттер микробизнесті ашу, жұмыс істеп тұрған бизнесті кеңейту, ауыл шаруашылығы кооперативтерін ашу үшін ұсынылады. Микрокредиттер азаматтарға кәсіпкерлік негіздеріне оқыту курстарынан өткеннен кейін не соңғы екі жыл ішінде басқа бағдарламалар шеңберінде кәсіпкерлік негіздеріне оқыту курстарынан өткендігі туралы сертификаты бар болса беріледі.
Микрокредит жұмыс істеп тұрған бизнесті кеңейту және ауыл шаруашылығы кооперативтерін құру үшін жаңа тұрақты жұмыс орындарын құру шартымен ұсынылады. Осы шартқа сәйкес, азаматтардың микрокредитті 16 миллион теңгеге дейін алу мүмкіндігі бар. Айта кетейік, бағдарлама шеңберінде шағын несиелеуге Шымкент қаласы бойынша 296 адамды тарту жоспарланып отыр.
Сондай-ақ, 29 жасқа толмаған азаматтар үшін «Жастар практикасы» бағдарламасы биыл да жалғасын табады. Ондағы ұсынылған жұмыс орындарының саны шектелмейді. Бұл жұмыс уақытша сипатқа ие, яғни, 6 ай уақыт мерзімінен аспайды. Айлық жалақысы бұған дейін 38 мың теңге болса, бүгінгі таңға оның көлемі 56 мың теңгеге дейін көтерілді. Бұл да жұмыс іздеген жастар үшін зор мүмкіндік.

– Жаңа тұрғылықты жерге ерікті түрде қоныс аудару үшін қандай жеңілдіктер қарастырылған?

– Еңбек ресурстарының ұтқырлығын арттыру бағыты бойынша жұмыс күші тапшы өңірлерді жұмыс күшімен қамтамасыз ету, өңірлердегі диспропорция мен демографиялық теңгерімсіздікті жоюға бағдарламада басты басымдық берілген. Қазақстан Республикасының азаматтары, оралмандар және олардың отбасы мүшелері жаңа тұрғылықты жерге ерікті түрде қоныс аудару бойынша Бағдарламаға қатысушылар болып табылады.
Жаңа тұрғылықты жерге ерікті түрде қоныс аудару үшін жиырма тоғыз жасқа дейінгі жастар, оның ішінде балалар ауылдарының тәрбиеленушілері мен балалар үйлерінің, он алтыдан жиырма үш жасқа дейінгі жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған мектеп интернаттардың түлектері, орта, техникалық және кәсіптік, орта және жоғары білім беру ұйымдарының түлектері, жұмыс берушінің экономикалық жағдайының нашарлауына әкеп соққан өндірістердің және орындалатын жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер көлемінің төмендеуіне байланысты жұмыстан босатылған адамдар осы аталған бағдарламаға қатыса алады.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Жеңісбек СЕРІКҰЛЫ

Нұрлан Бекназаров – бұған дейін де өкілетті билікте қызмет етіп, көптеген игі істердің атқарылуына үлес қосқан абыройлы азамат. Осыған дейін Шымкент қалалық мәслихатының үш рет хатшысы болса, екі шақырылымда мәслихатта тексеру комиссиясының төрағасы болған, яғни депутат болып бес рет сайланған. Бүгінгі әңгімемізде Нұрлан Құдиярұлы қаланың қазіргі әлеуметтік-экономикалық даму бағыты бойынша атқарылған жұмыстар мен алдағы жаңа міндеттерді баяндап берді.

– Нұрлан Құдиярұлы, жуырда ғана Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың билік тармақтарының өкілеттіктерін қайта бөлу туралы Үндеуі жарияланды. Елбасы Үндеуінің маңызы мен мәні неде? 

– Елбасының Үндеуде айтылған бастамалары өте дер кезінде көтеріліп отыр. Бұл – егемен еліміздің тұрақты дамуын қамтитын жаңа жоспар және келешек ұрпақтың болашағын ойлағаннан жасалған қадам. Үндеудің негізгі мәні – Қазақстан Республикасының Президенті өзінің бірқатар өкілеттілігін Парламент пен Үкіметке беру. Бұл реформа басқару жүйесінің тиімділігін арттыруды көздейді. Ұсынылып отырған реформаның ерекшелігі билік өкілеттіліктерін сарабдалдықпен қайта бөлуде, тұтастай саяси жүйені демократияландыруда жатыр деп Елбасының өзі де атап өтті. Біріншіден, бұл дегеніміз – Президенттің әлеуметтік-экономикалық процестерді реттеудегі біршама өкілеттіліктерін Үкіметке және басқа да атқарушы органдарға беру. Сонда бұл салаға Үкімет, министрліктер және әкімдіктер толықтай жауап беретін болады. Екіншіден, одан да күрделі міндет – билік тармақтары арасындағы қарым-қатынасты конституциялық деңгейде теңгерімді ету. Яғни, осы реформаның аясында Үкіметті жасақтаудағы Парламенттің рөлін күшейту. Елбасы Үндеуінде айтылғандай, Парламент сайлауында жеңген партия Үкімет құрамын анықтауда түбегейлі ықпал ететін болады. Бұл министрлер кабинетінің өкілетті билік алдындағы жауапкершілігін арттырады. Тиісінше, биліктің заң шығарушы тармағының атқарушы билікке бақылауын күшейтеді. Елбасының мемлекеттік басқаруды жаңғырту туралы бастамасы өте құптарлық. Бұл – жеткен жетістіктерімізді сақтап, одан әрі үздіксіз дамуға бағытталып отыр. 

– Қазір жер-жерлерде Елбасының биылғы «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты Жолдауы жан-жақты талқылануда, ел дамуына серпін берген маңызды құжатты түсіндіру шаралары жүргізілуде. Биылғы Жолдаудың басты ерекшелігі неде деп ойлайсыз? Оның еліміз үшін стратегиялық маңыздылығы қандай?

– Елбасы Жолдауы – еліміздің даму жолын айқындаған өте маңызды құжат. Мемлекет басшысы қай Жолдауында болмасын халықтың жағдайын бір сәтке де ұмытқан емес. Бүгінде межеленген міндеттердің бәрі жыл өткен сайын бірте-бірте орындалып келе жатыр. Әрине, биылғы Жолдаудың маңыздылығын тақырыбынан-ақ аңғаруға болады. Қазір әлем жаңаруға бет бұрды. Президент бұл ретте Жолдауда негізгі бес басымдықты баса айтты. Мәселен, экономиканың жеделдетілген технологиялық жаңғыртылу мәселесіне ерекше назар аударуы еліміз үшін аса маңызды дер едім. Елбасымыз атап өткендей, елімізде 3D-принтинг, онлайн-сауда, мобильді банкинг, цифрлық қызмет көрсету секілді денсаулық сақтау, білім беру ісінде қолданылатын және басқа да перспективалы салаларды дамыту керек. Осыған орай, Үкіметке «Цифрлы Қазақстан» жеке бағдарламасын әзірлеуді тапсырды. Бұл өз кезегінде экономиканы барынша дамытумен бірге қолданыстағы құрылымдарды жетілдіруге мүмкіндік береді. Отбасылық бизнес, қаржылық сауаттылық, тағы басқа қажетіліктер осыдан бастау алады. Елбасы айтқан тағы бір маңызды басымдық – бизнес ортаны түбегейлі жақсарту және кеңейту. Біздің стратегиялық мақсатымыздың бірі – елдің ішкі жалпы өніміндегі шағын және орта бизнестің үлесі 2050 жылға қарай кем дегенде 50 пайыз болуын қамтамасыз ету керек делінген. Жалпы алғанда, Елбасы өз Жолдауында Қазақстан дамуының жаңа бағыттарын айқындап, белгілеп берді. Түптеп келгенде, бұл ең алдымен халықтың әлеуметтік жағдайын күшейтуге ықпал етеді.

– Енді Шымкент қаласының бүгінгі әлеуметтік-экономикалық даму бағытына тоқталсақ. Қазіргі таңда қаламызда Ұлт жоспары «100 нақты қадам» бойынша атқарылған жұмыстар барысы қалай?

– Шымкент – еліміздегі даму көрсеткіші қарқынды, миллионға жуық тұрғыны бар үш мегаполистің бірі. Қаланың әл-ауқаты да жылдан-жылға артып, жақсарып келеді. Тіпті, Шымкентке келген әр сапарында Президент мұндағы оң өзгерістерге ризашылығын білдіреді. Елбасымыз: «Шымкент – шырайлы шаһар. Экономикасы, кәсіпорындары дамыған қонақжай қала» деп жоғары баға берген болатын. Өздеріңізге мәлім, осы аптада қала әкімі Ғабидолла Әбдірахымов 2016 жылы атқарылған жұмыстардың қорытындысы бойынша және қаланың алдағы 5 жылға арналған даму жоспары жөнінде тұрғындар алдында есеп берді. Әрине, шаһар басшысы Ғабидолла Рахматоллаұлының тұрақты қадағалауының арқасында қаламызда соңғы кездері шешімін тапқан шаруалар аз емес. Қала жаңарып, игі істер молайып жатыр. Жалпы, Шымкент соңғы бесжылдықта әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан өрлеу мен жаңғырудың жаңа кезеңін өткеруде. Бұл ретте қаланың 2020 жылға дейінгі әлеуметтік-экономикалық даму тұжырымдамасы іске асырылуда. Қала аумағы кеңейіп, шаһарға 40-тан астам елдімекен қосылғалы бері жұмыс ауқымы да айтарлықтай артты. Қазір Бас жоспарға сәйкес, қала шекарасы 3 есеге ұлғайды. Соңғы санақтың қорытындысы бойынша қазір мұнда 910 мыңдай адам тұрады. Биыл бірінші жартыжылдықта халық саны миллионға жетеді деп жоспарланып отыр. Әрине, ең негізгі міндет – қала тұрғындарын толғандырған өзекті мәселелерді шешу, инфрақұрылым жұмыстарына басымдық беру. Бұл өз уақытымен орындалуда.

– Тұрғындарды алаңдатқан мәселелер рет-ретімен шешімін табуда дедіңіз. Осыған кеңірек тоқталып өтсеңіз.

– Бүгінде қалада ең бірінші кезекте инфрақұрылым жұмыстарына ерекше екпін берілуде. Елбасы белгілеген тапсырмаға сәйкес, қаланың көркеюі жолында мемлекеттік бағдарламалар аясында жүйелі жұмыстар жүзеге асып жатыр. Осы мақсатта Шымкент қаласы әкімдігі тарапынан қала тұрғындарына көрсетілетін қызметтердің барлық түрін «бір терезе» жүйесі арқылы атқаратын «Фронт-офис» орталығы ашылды. Сөз реті келгенде айтарым, жуырда қала әкімінің есебінде тұрғындар тарапынан осы орталықтың атауын өзгерту туралы ұсынысқа орай бұдан былай ол «Халық кеңсесі» деп аталатын болды. Көпшілікті мазалаған мәселенің бірі ол – ауызсу. Осы орайда 2016 жылы 98 мың халқы бар 7 елдімекен ауызсумен қамтылып, таза суға қосылған халық саны 83 пайыздан 92 пайызға жетті. Сондай-ақ осы жылы 68 мың халқы бар 6 елдімекен электр желілерімен қамтылып, оның көрсеткіші 84 пайыздан 88 пайызға өсті. Ал көгілдір отынға келсек, 2016 жылы 30 мың халқы бар 4 елдімекен газбен қамтылды. Яғни, қамту деңгейі 82 пайыздан 90 пайызға артып отыр.

– «Қала таза болса, көңіліміз таза болады» деп жиі айтып жатамыз. Шымкенттің тазалығына қаншалықты мән берілуде? Қаланы көріктендіру бойынша жұмыстардың нәтижесі қандай?

– Қала тазалығы – әкімдіктің басты назарында. Бұл бағытта қала әкімдігі арнайы жоспар бекітіп, сол бойынша жұмыстар атқаруда. Қазіргі таңда қаланың орталық бөлігімен қатар, 4 аудан әкімдігі тарапынан шағынаудандардың ішкі орамдық санитарлық тазалығына мән берілуде. Қомақты қаражат бөлінген. Бөлінген қаржыға шет аймақтардағы елдімекендердің санитарлық тазалығы қадағаланады, бей-берекет қоқыстарды шығару, аулаларда тазалық жұмыстары жүргізіледі. Білесіздер, Шымкент қаласының әкімдігі мен «ОҚО Азаматтық Альянсы» қауымдастығы бірлесіп, «Таза қала» байқауын ұйымдастырып келеді. Жалпы соңғы жылдары тазалық мәселесіне қолдау жоғары деңгейде деп айтуға болады. 

Былтыр қалада 24 мыңнан астам қылқанжапырақты, 50 мыңдай жай жапырақты және 24 мыңнан астам бұтақшалар егілді. Жасыл желектерді суару үшін 3 скважина орнатылды. Тағы бір ерекше айта кетерлігі, бүгінде облыс әкімі Жансейіт Қансейітұлының бастамасымен өңірімізде «Шатқал» бағдарламасы қолға алынуда. Бұл бағытта Шымкентте 5 саябақ салыну жоспары іске аса бастады. Бағдарламаның бірінші кезеңінде «Шымсая» саябағына 1718 түп көшет егілсе, «Самал» саябағына 5 мың түп ағаш көшеттері отырғызылды. Бұл жұмыстар әлі де жалғасын табатын болады. Тазалық мәселесінде тұрғындар да бейжай қарамаса деймін. Әрбір игі іске қолдау білдіріп, тазалық шарасында белсенділік танытып үлес қосса, міне ол – азаматтық белгісі. Меніңше, әркім өзінің тұрған жерінің патриоты болу керек. Бүгінде аймақ басшысы Жансейіт Қансейітұлы облыс орталығы Шымкентті еліміздегі ең үлгілі қалаға айналдыру бағытында жинаған тәжірибесі мен бар күш-жігерін жұмсап, барлық саланың өркендеуіне ерекше көңіл бөлуде.

– Қала әкімі халыққа есеп беру кездесуінде шаһардың қарқынды дамуы үшін қомақты қаражат бөлініп жатқанын айтып өтті. Биылғы жоспар бойынша ол қаржы қай салаларға көбірек бөлінбек? Осы туралы толығырақ айта кетсеңіз. 

– Әрине, бөлінген қаражат ел игілігіне жұмсалатыны анық. Ол қаражат ең алдымен қаланың инфрақұрылым жұмыстарын жақсартуға бағытталмақ. Көшелер мен аулаларды жарықтандыру – кезек күттірмейтін мәселелер. Сонымен қатар шалғай елдімекендерде өзекті мәселелер бар. Қазір жаңа мектептердің құрылысы жүруде. Биыл күзде бірнеше білім шаңырағы пайдалануға берілмек. Алдағы екі жылда үш ауысымды мектептер мен ирригациялық жүйелер мәселесі толық шешіледі деп отырмыз. Биыл Шымкенттегі металлургтер стадионы қайта жаңғыртылады. Сосын қалаішілік жолдарға ерекше мән берілуде. Былтыр тек қана аяқжолдарды салуға 1 млрд теңге жуық қаражат бөлінді. Бұған дейін ондай қолдау болған емес. Көшелер мен саябақтарда спорт алаңшалары көбеюде. Аулаларды жаңарту жұмыстары жалғасуда. Міне, мұның бәрі де тұрғындардың жайлы қалада өмір сүруі жолында атқарылып жатқан игі жұмыстар. Негізгі мақсат – Шымкентті ең қауіпсіз қалаға айналдыру. Биыл көшелер мен аулаларға видеобақылау құрылғылары орнатылады. Бұл әрине, шымкенттіктердің қаланың кез келген жерінде күндіз де, түнде де емін-еркін жүруіне қолайлы жағдай туғызу. Қаланың 2016 жылғы бюджетіне тоқтала кетсек, былтыр 69 млрд теңгені құрады. Қаржының басым бөлігі, қалада инженерлік жүйелер өзекті болғандықтан, осы саланы дамытуға бағытталды. Қуантарлығы сол, биыл бюджет қаржысы еселеніп, ел қазынасынан қаланы дамытуға қосымша 40 млрд теңгеге жуық қаражат бөлінуде. Қазірдің өзінде бюджет қаржысы 110 млрд теңге деп бекітіп отырмыз. Жыл соңына дейін қаражат мәселесі тағы төрт мәрте қосымша бекітіліп, нәтижесінде бұл қаражат одан да көбейеді деген жоспар бар.

– Қалалық мәслихат құрамының жаңарғанына да көп бола қойған жоқ. Халық сенімін арқалаған депутаттарға сайлаушылар аманаты қандай жауапкершілік жүктейді?

– Қалалық мәслихатқа 29 депутат сайланған. Барлығы да білімді, тәжірибелі азаматтар. Мәслихат депутаттарының негізгі міндеті – халық пен билік арасындағы алтын көпір қызметін атқару. Бұл міндетімізді мүлтіксіз орындап келеміз деп сеніммен айта аламын. Елімізге белгілі ғалым Мырзатай 

Жолдасбеков: «Мемлекетке қызмет ету дегеніміз – Отанға, келешекке қызмет ету» дейді. Бұл орайда халық қалаулылары өздеріне жүктелген депутаттық міндеттерін қал-қадірінше адал атқарып жатыр.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан 
Сәбит ТАСТАНБЕК

Қазақ бизнесінде креативті ойлаудың да қажеті шамалы, тек өз ісін дұрыс істесе болғаны». Бұл – белгілі құрылысшы, «Nuray Construction» компаниясының директоры Алтай Айнабектің пікірі. Иә, ол – креативті ойлайды, жазады. Әсіресе, фэйсбук әлеуметтік желісіндегі жазбалары кім-кімді де бей-жай қалдырмайды.
Ғаламторға кірсек, бірде «Алтай Айнабек Сайрамдағы №4 Балалар үйінің тәрбиеленушілерін «Алмас қылыш» киносына тегін алып барыпты» немесе «Жаураған жолаушыны үйіне жеткіз!» акциясына бірінші болып қатысыпты» деген жарияланымдар сау етіп шыға келеді. Мұны кейіпкерімізді мақтау үшін емес, қайырымды іс-әрекеттерін көпке үлгі ету үшін жазып отырмыз. Ең бастысы, ол Шымкенттің келбетін өзгертуге барынша тырысып жүр. Қалғанын өзі айтып берсін.

– «Nuray Construction» дағдарыс кезеңінде әлемдік деңгейдегі тұрғынүй кешендерін тұрғызуда. Өткен жылы алғашқы «Шұғыла» тұрғынүй кешені пайдалануға берілді. «Sofia Towers» пен «Арман» тұрғынүй кешенінің құрылыс жұмыстары басталыпты. «Арман» тұрғынүй кешенінің жобасы үшін ҚР сәулетшілер одағының І дәрежелі дипломымен марапатталдыңыздар. Бұл тұрғынүйлер жобасының авторы өзіңіз бе? Қандай стандарттарға негізделіп жасалған? 

– Атақты Стив Джобстың: «Мен – музыкант емеспін, дирижермін» деп айтқан бір жақсы сөзі бар. Мен де сәулет саласында С.Джобстың меңзегеніндей, «дирижер маманмын». Командамдағы жігіттер менің нұсқауым бойынша ноталарды қаз-қалпында қағазға түсіріп, бірлесіп жұмыс істейміз. Яғни, идея – өзімдікі. «Sofia Towers» бойынша екі, «Арман» бойынша тағы екі жігіт кескіндеуге ат салысты. Мен оларға ой еркіндігі мен кеңдігін, жұмысқа бағыт-бағдар бердім. Жобаның нобайын жасаған жігіттердің бәрі Шымкентте туып, өсіп-өнген. Демек, қаланың әрбір қиылыс, қатпарын жақсы біледі деген сөз. 

«Қазақстандық құрылысқа еурокод енгізіледі» деп жарияға жар салып жатырмыз ғой. Алайда, бір нәрсе анық мәлім. Еліміздегі Кеңес кезінен қалған үйлер еурокод өлшемдеріне сай келе бермейді. «СНиП-тардың» нобайы – бір қорапқа салып, шектеу ғана. Менің түсігімде, сәулет деген – адамның шет-шегі жоқ қиялы. Шетелде бір шығармашылық жұмысқа деңгейі әр алуан 5 адамды отырғызып, тәжірибе жасапты дейді. Сонда белгілі болғандай, жалпы ұжымдық жұмыс кезінде ең төменгі көрсеткіш анықталған. Сол іспетті шығармашылық жұмыстың тізгінін бір адамға тапсыру қажет. Екі адам автор болуы мүмкін емес. Мысалы, Пикассо өзінің суретін біреумен салыстырып отырып салған жоқ қой. Моцарт өзінің шығармаларын екі адам болып дүниеге келтірген емес. Бір адамның қиялына ерік беру керек. Бірнеше адамға қалдырса, қайтадан бәрі бір қораптың ішіне салынып, бір шеңберді шиырлап жүре береді, даму болмайды. Бұл, әрине, менің жеке пікірім. 

Инновацияға келсек, құрылыс саласында қиындықтар жоқ емес, бар. Біз көп жағдайда «СНиП-тармен» (строительная норма и порядок) шектелеміз Иә, Кеңестер одағының мектебі – үлкен мектеп болған. Оны ешкім де жоққа шығара алмайды. Алайда, құмнан басқа ешнәрсесі жоқ арабтар, сингапурлықтар біздің алдымызға түсіп, қалай тез дамып кетті? Мәселе осында. Себебі, олар жылдам өзгере алды. Ал біздің жергілікті кәсіпкерлерге тән қасиет, «өзім ғана істесем екен, өзімді клондап, көбейтіп тастасам» деп ойлайды. Өзінің идеясын ешкіммен бөліскісі келмейді. «Бөтен адамдар ұрлап-жырғап кетеді» деген психология бар. Алайда, адам бес саусақтан артықты игере алмайды. Өткен ғасырдағы ең танымал әйелдердің бірі Маргарет Тэтчер: «Маған 10 ақылды, адал адамды беріңіз, сонда мүлде басқаша әлем орнатар едім», – дейді. «Темір ханым» сол өзіне қажетті он адамын тапқан. Біздің Елбасымыздың да айтып жатқаны, жұмысты қарамағындағы сенімді өкілдерге «табыстауға» саяды. Егер басшы барлық жұмысты өз мойнына ала берсе, қарамағындағылар, орынбасарлары миын шынықтырмайды. Шынықпаған ми былқ-сылқ етіп жұмыс істемейді. Жолдаудың түпкі ойы осы. 

– Елбасы күні кеше жасаған Жолдауында «Жаңа индустриялар құрумен қатар дәстүрлі базалық салаларды дамытуға серпін беруіміз керек», – деді. Оның ішінде құрылыс секторы да бар. Осы орайда сіздің жобаларыңызға сүйенсек, «Жаңа Шымкенттің келбеті» қандай болмақ?

– «Жаңа Шымкенттің келбеті» әлемдік тенденцияға негізделмек. Мысалы, Нью-Йорктегі Еmpyer state building өткен ғасырдың 30-шы жылдары салынған. 103 қабаттан тұрады. Париждегі 1889 жылы салынған Эйфель мұнарасының биіктігі – оның құзар басындағы антеннасымен қоса есептегенде 322 метр. Ал біздің Астанадағы Бәйтерек 1997 салынды. Биіктігі – 97 метр. Яғни, әлемдік ғимараттардан 3 есе шағын. Демек, біздің деңгейіміз де сәйкесінше төмен деген сөз. Оны мойындауымызға тура келеді. Бурж әл-Араб – Біріккен Араб Әмірлігінің ең үлкен қаласы Дубайдағы керемет қонақүй. Биіктігі (321 метр) жөнінен әлемде төртінші орын алады. Ғимараттың пішіні қайық желкеніне ұқсайды. Оны кейде «әлемдегі жалғыз Жетіжұлдызды қонақүй» деп те атайды. Бурдж-Халифаны (биіктігі – 828 метр) сталагмитке (тасқада – тау үңгірінде тұрып қалатын әк тұнба) ұқсатады. Ал біздің «Sofia Towers» қолға ұқсайды. Бұл да табиғатқа теңестірілген нәрсе. Біз шетелдік мамандармен қоян-қолтық жұмыс істейміз. БАӘ-нен, Қытайдан келген серіктестерімізге біздің жалпы тұжырымдамамыз ұнайды. Өзім де шетелде көп боламын. Ондағы зәулім ғимараттар көздің жауын алады. Бұрыннан осындай тұрғынүй жобасын дайындасам деп армандайтынмын. Бізде бәрі бар, табиғатымыз да ерекше. Тек елең еткізетін ғимараттар жоқтың қасы. Облыс әкімі Жансейіт Түймебаевтың: «Өңірімізге қонақ келсе, Rixos қонақүйінен басқа апаратын жер жоқ» деген сөзі шырылдаған шындықты жайып салып тұрғандай. Rixos-тың сәулеті – шедевр емес, бір қарағанға жанға жайлы, көз сүйсінтеді. Дегенмен, қаламызға жанарды суыра тартатын ерекше пішіндегі еңселі ғимараттар керек-ақ.

«Ескі шаһардан Рысқұлов көшесіне дейін өзгерту керек»

– Ойыңызда тағы қандай жаңа сәулет туындыларының жобасы бар?

– Қазақстандық сәулетшілерге Сингапурге ме, Дубайға ма ұшаққа билет алу керек. Лас-Вегас та шамамен сондай қала. Ол жақтарда бәрі алдын ала ойластырылған. Бірақ, аталған қалалар – шын мәнісінде қала үлгісінде салынған. Өзімнің тың идеяларым көп. Құдай қаласа, іске асырам деп ойлаймын. 

Біз, өкінішке қарай, әзірге туристік ел емеспіз. Елбасының бастамасымен «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» көлік дәлізі туризмге сәл дем бергендей болды. Біз не туризмді қарқынды дамытып, не инвесторларға толықтай еркіндік беруіміз қажет. Меніңше, қаламыздағы ескі үйлерді бұзу керек. Шымкенттегі үйлердің әбден тозығы жеткен. Өзім көбіне Дубайдың әдісдемелеріне сүйенемін. Мәселен, қаладағы көне шаһарды бұзсақ деген жоспарым бар. Су белдеуіне дейінгі арақашықтық 20 метр болуға тиіс. Ескі шаһардан бастап Рысқұлов көшесіне дейін толығымен өзгерту керек. Жеке секторларды өзгертіп, жоғарыда тоқталғанымыздай, орамдар салсақ деген ойымыз бар. Әрине, көне үйлердің тұрғындарын уақытша пәтерге орналастырып, кейіннен сол көне үйдің орнына тұрғызылған жаңа үйлерден берілетіндей жағдай жасасақ, қаланы жаңартып, жаңғыртуда ешқандай кедергі болмайды деп ойлаймын.
Шымкенттің жаңа келбеті деген – бір ғана кешеннің құрылысы емес қой. «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» транзиттік жолынан кейін бұрынғыдай жолдардың тесігін жамау деген артта қалды. Жалпы, сапа, түсінік өзгерді. Сәулет туризмді дамытады. Біз клиент үшін ең жақсы дүниелер ұсынуымыз керек. Дегенмен, біз туризмді онша жарнамаламаймыз. Мына тұрған Грузия не деген жарнамалар жасайды. Ал бірақ экономикасы жөнінен Астананың шаңына да ілесе алмайды. Қаланы орамдарға бөліп, кезең-кезеңімен құрылыс жұмыстарын жүргізсек деймін. Әкімдік бұл ретте қол ұшын созса құба-құп.

«Дағдарыс, білген адамға, үлкен мүмкіндік!»

– Құрылыс тауарларын қайдан аласыздар?

– Бетонды негізінен өзіміз шығарамыз. Ал жоғын ірі шетелдік компаниялармен келіссөздер жүргізе отырып, аламыз. Көп азаматтар үйінің құрылысына 500 теңгелік кран сатып алады. Ал біздің 5000 теңгелік кранды 1000 теңгеге алуға мүмкіндігіміз бар. 

Бәйтереков-Арғынбеков көшелерінің қиылысындағы «Арман» тұрғынүй кешенінің 23 қабаты – жердің үстінде, 2 қабаты – жердің астында орналасқан. Қазір 4 бетон шығаратын зауытты жаңартып жатырмыз. Бұл жердегі бетонның сапасы да жоғары әрі көлемі үлкен. Мұндай үлкен көлемді бетондарды Шымкент әлі көрмеген, бұған дейін Астана мен Алматыда ғана болған. Осы айдың аяғында бетондау жұмыстары басталады деп отырмыз. Американдықтардың түріне қарасаңыз, ілініп-салынып жүрген біреулер сияқты. Бірақ, өндіріс көлемі жөнінен Қытайды басып озады. Өйткені, олар іске кірісерден бұрын «жеті рет өлшеп, бір рет кеседі». Қазір сол әдістемемен, яғни, бүге-шігесіне дейін жоспарлап жұмыс істеудеміз. Біздегі көп кәсіпкерлер алдын ала жоспарламай, жұмыс барысында ойланады. Көп компаниялардың шығынға ұшырап жатқаны да сондықтан. Қайсыбір құрылыс дағдарыста пайда болады. Дағдарыс, білген адамға, үлкен мүмкіндік! Өйткені, ісіңізді үнемдеуден бастайсыз.

– Қазақ бизнесінің дамуы үшін не істеу қажет?

– Біз бар болғаны 17-ақ миллион халықпыз. Американдық Procter & Gamble компаниясы жарнама өндірісінің жылдық бюджеті 8-9 миллиард долларды құрайды екен. Біздің жылдық айналымымыз – 27 миллиард доллар болса, компанияныкі – 500 миллиард. Қазір Акио Маритоның «SONY Сделано в Японии» деген кітабын оқып жатырмын. SONY компаниясының да жылдық айналымы Қазақстанның жылдық айналымынан көп. Енді есептей беріңіз, бір компания Қазақстанды Менделеев кестесінде кездесетін бүткіл элементтерімен, кен-қазба байлықтарымен, уран, мұнайымен қосып он орап алады. 

Менің ойым, бүткіл Қазақстан – әлемдік масштабта бәсекеге түсе алатын бір-ақ компания болуы керек. Кез келген бизнес әлемдік стандарттарға негізделіп жасалуы тиіс. Министрліктер мен басқармалар әлгі компанияға бағынып, жұмыс істесе. Біздің кәсіпкерлерде керемет бизнес-идеялар бар. Нақты жұмысқа бел шешіп кіріскен кезде, бір қосымшасын Германиядан, енді бірін Қытайдан алуына тура келеді. Шетелдің өнімі, әрине, қымбатқа түседі. TESLA американдық автомобильді компаниясын мысалға алып қарайықшы. Барлығын өз ішінде өндіреді. Осындай бағытта үлкен жұмыстар атқару керек деп есептеймін. Қазір кіріспесек, кейін кеш болады.

– Өзіңіз басшылық ететін «Nuraу Construction» компаниясы кәсіпқой бокс шебері Қанат Исламның 17-ақпанда АҚШ-тың Уилмингтон штатында өтетін бәсекесіне демеушілік танытып, қаржылай көмек көрсетіп отырсыздар. Байқауымызша, сіз спорт жанкүйері екенсіз.

– Спорттағы көп жігіттермен араласамын. Маған Қанаттың намысқойлығы, еңбекқорлығы, пікірі ұнайды. Негізі боксшылардың көбі өркөкірек, ұр да жық болып келеді ғой. Ал Қанаттың мінезі не деген жұмсақ көркем мінез. Отанға деген сүйіспеншілігі қандай! Адамгершілігі және біздің елдің туын желбіретіп жүргені үшін сыйлаймын. Одан кейін Шымкенттің атын әлемге әйгілегім келді. Осы әрекет арқылы туған қаламыз туралы қатып қалған қасаң кері пікірді жойғым келді. Бауыржан Оспановтың «Жер-су» компаниясымен бірлесіп, біз жартылай шығынын көтеріп отырмыз. 

– Біздің газеттің оқырмандарына айтар тілегіңіз болса, мархабат...

– «Шымкент келбеті» газетін бұрыннан жақсы білемін. Газеттің қыруар жұмысынан да хабардармын. Электронды нұсқаға өткендеріңіз – замана көшінен қалмай, алға нықтап қадам басқан дамудың көрінісі. Ақпараттық бағыттарыңызға ризамын. Адамгершілік, имандылық шеңберінен шыққан емессіздер. Ары қарай да шығармашылық табыс тілеймін. Оқырмандарыңыз көп болсын!

– Қызу жұмыс кестеңізге қарамай, бізбен сұхбаттасуға уақыт бөлгеніңізге рахмет! Сәттілік тілейміз!

Сұхбаттасқан
Мөлдір КЕНЖЕБАЙ

Айдарымыздың бүгінгі қонағы – «Асыл арна» телерадиокомпаниясының Бас продюсері Ерлан Әбдірұлы. Жас болса да, білім-біліктілігін байқатып, телевизия саласында өнімді еңбек етіп жүргенін білеміз. Оның үстіне, өзінің еңбек жолын газеттен бастаған-тын.
Әріптесіміз таяуда «Қазақстан-Шымкент» телеарнасына қонақ болып, бүгінгі БАҚ, журналистикадағы ұрпақ сабақтастығы, «Асыл арнаның» отбасылық арна ретіндегі трансформациясы т.б. тақырыптар төңірегінде тәжірибе алмасты. Одан алдын әлемге әйгілі ұлыбританиялық ВВС телеарнасында білімін жетілдіріп қайтқан еді. Оңтүстікке келген сапарында біз әріптесімізге бірер сауалдарымызды қойдық.

Журналист «сүзгінің» рөлін атқарса...

– Ерлан, кейбір әріптестерің жергілікті телеарналардан тың идеяларды ойға түйіп кетемін дейді. Жалпы, өңірлік телеарналардан нені үйренуге болады?

– Өңірлік телеарна болсын, республикалық ауқымдағы БАҚ болсын, өзінің нақты көрермені, не оқырманы, яғни, қалыптасқан өз аудиториясы бар ғой. Сондықтан, қай мүмкіндіктегі медианың болсын қызметкері тоқмейілсімей немесе керісінше қорашсынбай өз аудиториясына адал қызмет етуі керек. Өйткені, республикалық телеарна кейде өңірлік ерекшеліктерді толық сезіне алмауы мүмкін немесе уақытында қажетті ақпаратты эфирге ұсына алмауы мүмкін. Аймақтық БАҚ, керісінше, осы кеңістікті «құрығы ұзын» республикалық арнадағы әріптестеріне қарағанда, әбжілдікпен жылдам қамти алса, құба-құп. Ал «адал қызмет ету» – тоғыз бен алтының арасында ауыздыға сөз бермей редакцияда жүріп алу емес. Біздің егемендік алған уақытымыз анталап тұрған пайдасыз ақпарат ғасырына тұспа-тұс кеп қалды. Үйіңіздегі бүлдіршініңізді психикасына, тәрбиесіне кері әсер етуі мүмкін ақпараттардан, телеөнімдерден қорғаштағаныңыз сияқты, оқырман-көрерменіңізді де құрметтеп, типографияға, әлде эфирге кетіп бара жатқан әр материалға сақ қарай алсақ деймін. Өйткені, оны да біреу сеніп оқиды, оны да біреу жүрегін ашып отырып теледидардан тамашалайды. Ендеше, бүгінгі журналист-редакторлар, бейнелеп айтқанда, «сүзгінің» рөлін атқара алса ғой. Қазіргідей құндылықтар төңкерілген қоғамда сенсация жариялау оңай. Бірақ одан кім, не ұтты? «Құралайды көзге атқан» сұңғыла журналист екеніңді көрейін, елге құр қызықты емес, қажетті, құнды ақпаратты ретін тауып жеткіз, құнықтырып оқыт. Сары басылымдар мен тұнып тұрған попсаның арасынан әрбір қарашаңырақ төріне төтелеп жүріп жол сал. Міне, бұл аса маңызды. 

Әріптестерім өңірлік телеарналардан идея алып қайтса, мен аз күшпен, кем техникамен көп шаруа тындырып жатқан әріптестеріме қарап, Оңтүстіктен мотивация арқалап қайттым десем болады.

– Бүгінгі жастардың әлеуеті қалай? Әріптесің Мейіржан Әлібекұлы «Бүгінгі қоғамға әмбебап журналист керек» деп еді. Журналист көптеген саладан хабардар болуы керектігін меңзегені ғой...

– Ежелгі папирустарда «жастар білімсіз, бұзылып барады» деген сыңайдағы жазбалар болыпты деп әзіл-шынын араластырып айтып жүрміз ғой. Өйткені, өзіңіз білесіз, кітапханадағы кезек жоғалып, интернет көптеген дерек көздерін қолжетімді қылғанмен, білім көбейген жоқ. Яғни, қажеттісін «Гуглдан» қарай салатын буын өсіп шықты. Керісінше, жады мықты, заты ізденімпаз, тақырыпты індетіп зерттейтін маман тапшыға айналды. 

Мейіржан – ҚазҰУ-дың журфагында тетелес оқыған тәжірибелі бауырым. Рас, өзі жазып, өзі таспалап, өзі монтаждап, эфирге даяр қылатын маман керек. Бірақ әлемдік тенденция салалық журналистиканың да дамитынын көрсетіп тұр.

Үлгі – іспен көрсетіледі, жетпей тұрған жері ғана сөзбен айтылады

– Таяуда әлемдегі ең ірі телеарналардың бірі – ВВС-де тәжірибе алмасу бағдарламасы бойынша білім алғаныңнан хабардармыз. «Асыл арна» мен ВВС арасындағы тәжірибе алмасу бағдарламасы одан әрі де жалғасады екен. Британиядан қандай жоспарлармен қайттың?

– ВВС World жүйесі ұйымдастырған семинар-тренингке Президент телерадиокешенінің басшысы Ерлан Бекхожин мырза бастаған делегация құрамында «Асыл арна» телеарнасының Бас директоры Мұхамеджан Тазабек мырза екеуміз де сапар шектік. ВВС – ондаған телеарна мен радионың, интернет порталдар мен журналдардың басын біріктірген алып құрылым ғой. Әлем бойынша, жиырма мыңнан астам қызметкері бар. ВВС жарнама қызметінің, BBC Storyworks және контент жөніндегі маркетинг тобының вице-президенті Ричард Паттисон, ВВС World News коммерциялық өкілдігінің директоры Сергей Становкин, ВВС «Русская службасының» жетекшісі Фамиль Исмаилов, ВВС Worldwide аймақтардағы өкілдіктерінің директоры Кейт Уоксман тәрізді ондаған білікті мамандардың БАҚ-тың бренд қалыптастырудағы рөлі, коммуникациядағы бәсекелестік, болған оқиға жайлы жылдам реакция шаралары, контент брендингі, әлемдегі өзгерістер үдерісіндегі әлеуметтік желі маңызы және т.б қызықты тақырыптар жөнінде тәжірибе алмасудың сәті түсті. ВВС бас кеңсесіндегі қызу процестерді де ішінен көріп, замануи жабдықтар мен озық студиялардың жұмыс істеу барысын да бақылай алдық. 

Жалпы, бұл сапарда көргеніміз көп, түйгеніміз де аз емес. Енді оны өз тәжірибемізде іске асыра алсақ, Англияға кеткен алтын уақыттарымыздың ақталғаны.

– «Асыл арнаның» биылға нендей жоспары бар? Қандай тың жобалар жарыққа шықпақ?

– «Асыл арна» көрермені – талғампаз, өзіне көгілдір экраннан нақты не қажет екенін анық білетін көрермен дер едім. Неге дегенде, көзі қарақты көрермен жақсы біледі, біздің арнада үнді мен корейдің телехикаясы да, жантүршігерлік жаңалықтар топтамасы да, поп-мәдениет өкілдерінің сенсациялық сұхбаттары да, тіпті голливудтық боевиктер мен болливудтық махаббат қиссалары да көрсетілмейді. Бірақ қазақстандық телеарналардың көрілімділігі бойынша, «Gallup Media» рейтингінде көрсеткішіміз жаман емес. Бұл нені көрсетеді? «Асыл арна» ұсынып отырған отбасылық құндылықтар, иман, сенім, тәлім-тәрбие, ер мен әйел психологиясы секілді сан түрлі тақырыптарды қамтитын «Қазақ білсін», «Әдеп әліппесі», «Кестелі орамал», «Құран оқып үйренейік», «Менің анам, менің әкем...», «Әжемнің әңгімесі», «По душам», «Семейный доктор» тәрізді бағдарламаларға, әлем мұсылмандары жайлы «Мұнаралы Еуропа», «Мұнаралы Америка», «Ғибратты саяхат. Индонезия», «Жемісті сапар. Малайзия» сынды деректі фильмдерге, өз базамызда түсірілген жанұядағы ымыра, шаңырақтағы ырысқа шақыратын «Үлкен үй» (режиссері – Мақсат Оспанов, сценарий авторы – Мұрат Есжан), «Бір келіншек» (режиссері – Арнұр Ташев, сценарий авторы – Жандос Құсайынов) телехикаяларына, қоғамдағы өзекті мәселелелер талқыланатын, білікті имамдар мен қоғам қайраткерлері қатысатын тікелей эфирлер серияларына көрермен тарапынан сұраныс жоғары деген сөз. Биыл, Алла жазса, ағымдағы жұмыстардан өзге қазақ тарихындағы ірі тұлғалар өміріне арналған «Ғибратты ғұмырлар» атты деректі фильмдер циклын бастамақпыз. Сондай-ақ, «Ютуб» желісінде 2 млн-нан астам қаралған «Үлкен үй» телехикаясының екінші маусымы таспаланады. Бұдан бөлек, 50 сериядан тұратын тағы бір отбасылық телехикаямыздың сценарийі жоспарда бар.

– Өзің жүргізген «Жарты сағат» бағдарламасында көптеген тұлғалар қонақ болып, тұшымды ойлар айтылды. Бағдарлама өз миссиясын атқарды ма? 

– «Жарты сағат» – жалғасады. Телеарна кеңсесі мен телестудияларымыздың басқа мекенжайға көшуі, жаңа декорация дайындау, әрі өткен жыл соңында іссапарлар мен жоғарыда сөз еткен білім жетілдіру жобаларының көбеюі секілді нақты себептермен бағдарламаның эфирге шығуын, өкінішке қарай, үзіп алдық. Бірақ, Алла жазса, ақпан айының орта шенінен бастап «Асыл арна» көрермендеріне «жақсымен өткен жарты сағаттарым» жол тарта бастайды.

Талантсың ба? Қабілетіңді көпшілік игілігіне сал

– Бүгінде басылымдардың интернет газетке көшу үрдісі басталып кетті. Жаһандануға жұтылып кетпей, оған бейімделу тетіктері қандай? Өзің де әуелі газетте ысылдың ғой...

– «Газетте ысылдың» дегеннен шығады – оқу, тәжірибе жинақтауда өзімді жолы болған маман санаймын. Неге дегенде, ұстаздарым жақсы болды. Осы саланың кіл мықтыларының алдынан өттік. Журналистика факультетінде Бауыржан Жақып, Кәкен Қамзин, Сағатбек Медеубекұлы, Қайрат Сақ тәрізді алашқа аты мәлім азаматтардан дәріс алдық. Теориядан практикаға ауысқанда да «Жас қазақ» газетінде Талғат Ешенұлы, Дәурен Қуат, Сәкен Сыбанбай, Есей Жеңісұлы, Жанарбек Әшімжан, Қасым Аманжолұлы, марқұм Әмірхан Балқыбек сияқты азаматтардың көп жақсылығын көрдік. «Хабарда» да Серік Абас-шах, Мұрат Бидосов, Шоқан Шөжеев, Арман Сқабылұлы, Болатбек Қожан, Ринат Думанұлы тәрізді телевизияның бүгінгі мэтрлерінен көп нәрсе үйрендік. Т.Жүргенов атындағы өнер академиясында жүрген жылдары болса, Сергей Әзімов, Сатыбалды Нарымбетов сияқты қазақ режиссурасы маэстроларының балға-төсінде біраз шыңдалу көргендейміз. «Мосфильмде» өндірістік тәжірибеде жүргенімде, киностудия басшысы Карен Шахназаровтан да талай жақсы сабақ алдық. Мұны не үшін айтып отырмын? Қазақ «Ұстазы жақсының ұстамы жақсы» дейді. Замана желі қалай құбылса да, түрлі технологиялар түртінектеп өмірімізге араласса да, ең бірінші іргетас – білім ғой. Газетке жазасыз ба, интернет арқылы оқырманға мақала ұсынасыз ба – бәрібір түбі сауатты жазу керек. Яғни, қай істе де түбір өзгермейді. Мақсат – пайдалы мәлімет жеткізу болса, интернет тұрмақ, әлгінде айтқан папируспен тарататын заман келсе де тартынбаған дұрыс. Ал классикалық газет қашан да бола береді. Тек ақпараттық басылымдар азайып, аналитикалық газеттер өмірін жалғастыра беретін шығар.

– «Біз әу бастан әр көрермен үшін күресетін замандамыз. Мұным кейбіреулер үшін тым асқақ сөз көрінуі мүмкін, бірақ тырыссақ, оған қол жеткізуге әбден болады» дейсіз. Жалпы, әр журналист өзін бренд ретінде қалыптастыратын сәт келді. Дегенмен, бұл орайда нені ескеруіміз керек? 

– Журналистің жеке тұлға ретіндегі болмысының зорайғаны – оқырманға сөзін өткізу, көп көрермен тарту тұрғысынан қажет те шығар. Бірақ, мысалы, жоғарыда сөз еткен ВВС-де мені қызықтырған бір нәрсе, ондаған телеарна, жүздеген басылым мен сайттардың басын біріктіріп тұрған, жиырма мыңнан астам қызметкері бар алып медиа құрылымның синхронды қозғалуы болды. Сұрай келе ұққанымыз, ортақ жүйе, ортақ мүдде бар. Ал ол ортақ жүйе жекелеген адамдарға ұнамауы да мүмкін. Бірақ жұмыс алға жылжуы үшін кадрлар өзін соған көндірген. Яғни, арна мүмкіндіктерін өз тұлғасының жарнамасына емес, керісінше, кәсіби қабілетін өндірістің ілгерілеуіне салады. «Тоp Gear»– ды талай жыл жүргізген Джереми Кларксон мен ВВС-дің жолы екіге айрылу себебі де сол, оны да сұрадық. Талантсың ба – өз-өзіңе сүйсініп, «ортақ өгізден оңаша бұзау артыққа» салынба, яғни, білгеніңді көпшілік игілігіне сал. 

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан 

Т. ҚАСЫМ

Сабыржан Әбілдаұлы – Оңтүстік Қазақстан облысы Ішкі істер департаментінің үздік спортшысы. Дзюдо күресінен жастар арасында Азия чемпионатының қола жүлдегері. Қазақ күресі, самбо, дзюдо, белбеу күрестерінен Қазақстанның бірнеше дүркін жеңімпазы. Спорт – денсаулық кепілі. Өміріне спортты серік еткен, спорттың 5 түрінен спорт шебері, облысымыздың «барысы», қазақ күресін әлемге танытып жүрген спортшымен орайы келгенде жолығып, әңгімелескен едік.

– Сабыржан Әбілдаұлы,сайыстардан қол үзіп қалғаныңызға біршама уақыт болды. Оған не себеп?

– Рас айтасыз, осыдан екі жыл бұрын қолымнан жарақаттанып, жарыстардан қол үзуге тура келді. Әзірге, үлкен жарыстарға болмаса да, өзімнің салмағымда облыстық жарыстарға қатысып тұрамын. Шүкіршілік, жағдайым жақсарып келеді, дегенмен әлі де болса түйе балуандармен белдесуге мүмкіндік болмай тұр.

– Сіз кілемге қалай келдіңіз? Өзіңіз туралы таныстырып кетсеңіз.

– Мен 1989 жылы 11 наурызда Отырар ауданы, Көкмардан елдімекенінде дүниеге келдім. 3 қыздан кейінгі жалғыз ұл болып өстім. Алайда, бала күннен менде еркелік емес, жауапкершілік жоғары болды. Үйде әке орнына әке, аға орнына аға, іні орнына іні болуға тура келді. Мектепте үздік оқыдым, 2006 жылы мемлекеттік грант иегері болып, М. Әуезов атындағы ОҚМУ-ға «Алғашқы әскери дайындық» мамандығына оқуға түстім. Кішкентай кезімізде мұғалім «өскенде кім боласыңдар?» деп сұраса, мен бірден «полицей» боламын дейтінмін. Сол бала арманым орындалып, ішкі істер органдарында 2013 жылдан бастап қызмет атқарудамын. Бүгінгі таңда ОҚО ІІД ниспекторы, полиция аға лейтенантымын. Қазақ күресіне 3 сыныптан бастап қатыстым. 7 сыныпта аудандық, облыстық жарыстарда бақ сынадым. Қазір спорттың қазақ күресі, самбо, дзюдо секілді 5 түрінен спорт шеберімін.

– Алғашқы жеңіске жеткен күніңіз есіңізде шығар...

– Әрине, ең алғаш жеңістің дәмін татқан сәтін ешбір спортшы ұмытпайды. Өйткені, ондай тәтті кезеңді естен шығару мүмкін емес. Алғашқы жарыстан алған сыйлығым – кішкентай магнитафон болатын. 7 сыныпта күрестен облыстық жарыс өтті. Содан 3 орын алғанмын. Одан кейін ең бір қуанған кезім – автокөлік ұтып алуым. 19 жаста едім. Бөген ауылында үлкен ас беріліп, көкпар сайысы болған. Сол кезде түйе балуанды жығып, автокөлік иемдендім. 2008 жылы Оралда өткен жарыста 1 орынды иеленіп, автокөлікпен қайтқаным бар.

– «Қазақстан барысы» додасына қатысқаныңызды білеміз. Осы сайыста өз әлеуетіңізді қаншалықты көрсете алдыңыз?

– «Қазақстан барысы» республикалық турниріне 2010 жылдан бастап, 4 жыл қатарынан күрестім. Үлкен жеңісім 2013 жылы бесінші орынды иеленгенім болды. 2013, 2014 жылдары Ішкі істер органдары арасында самбодан өткен Қазақстан чемпионатынан екі жыл қатарынан бас жүлдені иелендім. Одан өзге, 2008 жылы Ташкент қаласында жастар арасында самбодан өткен Азия біріншілігінде 1 орынға ие болдым. Мәскеу қаласында жастар арасында Әлем біріншілігі өтті, онда да 1 орынды иелендім. ОҚО ІІД-нің 2015 жылғы үздік спортшысы атандым.

– «Осылар мықты қарсыластарым болды» деп кімдерді атар едіңіз?

– «Қазақстан барысына» қатысушылардың бәрі де мықты балуандар. Әрбірінің өзіндік әдістері бар. Мысалы, Бейбіт Ыстыбаев қырқа шалу, сырттан тастау әдістерін көп істейді. Қызылордалық Руслан Әбдіразақов, Ұлан Рысқұл, Айбек Нұғымаровтардың да өзіндік ерекше әдістері бар. Қарағандылық Асыл Барменовпен 2007 жылдан бері кілемде күш сынасып жүрміз. Осылар қазақ күресінің «майын ішіп, жілігін шаққандар» деп айта аламын. Біздер кілемде ғана қарсыласпыз, ал жеке өмірде доспыз. Ағалы-інідей сыйласамыз. Мәселен, қызылордалық Руслан Әбдіразақовпен, қарағандылық Асыл Барменовпен түйдей құрдаспын.

– Қарсыластарыңыздың арасында ең ауыры кім болды?

– Ондай қарсыластарым бар. Мәселен, Ордабасы ауданында Қажымұқан Мұңайтпасовты еске алуға арналған халықаралық турнирде 185 келі моңғол балуанымен күрескенімді айтар едім. Ол кезде өзімнің салмағым 95 келі. Қарсыласымды әдіске салу арқылы, жеңіп кетіп едім.

– Әрине, спортшының жетістіктері бапкерге де байланысты ғой.

– Мен өмірімде өте жақсы адамдардың жолығып, білікті мамандардан тәлім алып, жолдас болғаным үшін шексіз шүкірлік етемін. Алғашқы ұстазым – Нышанбек Бексұлтанов. Қазіргі бапкерім – Құралбай Орынбасар. Бала кезімнен жаттықтырып, жеңісіме себепкер болған осы кісілер. Мықты бапкерлер деп мақтанышпен айта аламын. Өмірімде де, спортта да үлгі болған адамдар.

– Айтыңызшы, сіз үшін өмірдің құндылығы неде, жеңіске жету үшін не істеу керек?

– «Арыңды сақта, болсаң да малға кедей», – деген сөз өмірлік ұстанымым. Намысты жігіт ретінде, қызмет пен достықта адалдықты, отбасыда тұрақтылықты, күнделікті салауатты өмір салтын ұстануды міндет еткенмін. Денсаулықтың өзін бағаламай, арақ ішіп, темекі тартып, есірткіге бой алдырып жүргендер аз емес. Ал бұл жат қылықтар жамандықтың бастауы. Ал қызметіме келер болсақ, спорт – сенімді серігім. Жаттығу, үнемі өзіңді жетілдіріп тұру – жеңістің басты қағидасы деп білемін.

– Облысымыздағы қазақ күресінің дамуына қандай баға бересіз? Өскелең ұрпақтың қызығушылығы қандай?

– Дәл қазір оны нақты айта алмаймын. Себебі жарақаттануыма байланысты біраз уақыт спорттан шеттетіліп қалдым. Дегенмен, жарыстар өтіп жүр ғой. Соған қуанасың. Бірақ қарқынды түрде емес. Оны жаттықтырушының жетіспеуінен немесе жастардың қызығушылығының төмендігінен деп айтуға болмас. Ұлттық өнерімізді төрге оздырамыз десек, қомақты қолдау керек. Спортшының шет жаққа жарысқа шыққан кезде тамағына, жатын орнына үлкен қаражат кетеді. Кейбірінің жағдайы жетсе, кейбірі мықты спортшы бола тұра, қаржы қолбайлау болып, қалып кетіп жатады. Қазір қазақ күресінде Оңтүстікте
Жұманазар ағамыздың абыройы асып тұр. Енді оның ізбасарлары мол болуы үшін, оларға тиісті жағдай жасалуы тиіс. Әсіресе, елім, жерім деген қалталы кәсіпкерлер қолдаса деп ойлаймын.

– Бапкер болу ойыңызда бар ма?

– Әлбетте, бапкер болғым келеді. Қазір өзім шәкіртпін. Баламен жұмыс жасау үлкен жауапкершілікті қажет етеді. Мәселен, өзім қалаға оқуға түскен кезімде 1,5 жыл жоғарыда атап өткен жаттықтырушым Құралбай Орынбасардың үйінде тұрғанмын. Өзінің баласындай көріп, барлық жағынан көмек көрсетті. Ақыл тоқтатып, бапкер болуға лайықты болған кезімде мен де шәкірт тәрбиелеуге кірісетін шығармын. Өзіңнен кейін із қалдыру ғажап дүние ғой. Ең алдымен психолог болу, яғни баланы түсіне білу керек. Оның болмысына қарай әрекет жасап, психологиялық-моральдық тұрғыдан да көмек көрсете білу қажет. Қатал, әрі жұмсақтық та қатар жүру керек секілді. Шәкірттің әрбір әрекеті үшін жауапты боласың.

– Спорттық мансабыңызда қаржылай көмек көрсеткен қолдаушыңыз болды ма?

– Менде бір ғана демеуші болды. Отырар ауданының тумасы, қазір «Конти» фирмасының директры Бекжан Мамыт деген азамат. Дзюдо күресінде кимоно алу көп қаражатты талап ететін. Сол сәтте 2008 жылы 200 долларға кимоно сатып алып берген. Шет елге жарыстарға шыққанда қаржылай көмегін аямаған. Ерекше ықыласпен ол кісіге алғысымды білдіремін.

– Қандай хоббиіңіз бар?

– Атқа мінгенді жаным сүйеді. Нағашыларым ат құлағында ойнайтын шабандоз болған. Бала күннен солардың көкпарға кетіп бара жатқандарына қызығып өстім. Сол қасиеті маған да берілген болса керек, демалысым бола қалса ауылға барамын. Өзім көкпар шаппасам да, көкпардан қалмауға тырысамын. Және қолым босаған сәттің бәрін отбасыма арнаймын. Үнемі жұмыс, жарыс деп жүргенде балалардың тәрбиесі, отбасындағы көңіл күй шетте қалып кетпеуге тиіс.

– Отбасыңыз туралы айтып өтсеңіз...

– Отбасы құрғанмын. Ұлназ есімді аяулы жарым, бір ұл, бір қызым бар. Жарым 14 ағайынды. Біз де сол дәстүрді жалғап, көп балалы отбасы болуды қалаймыз.

– Әңгімеңізге рақмет!

Сұхбаттасқан
Ақбота ОСПАН