Шымкент келбеті

Кеңес Одағының Батыры Сабыр Рахымов атындағы Шымкент республикалық «Жас ұлан» әскери мектебі – еліміздегі санаулы 4 әскери мектептің бірі. Мұнда 280 бозбала әскери бағытта тәрбиеленуде. Жатын орны мен білім алу ғана емес, оқу барысындағы күнделікті қажеттіліктің барлығы ақысыз.

Бұл мектептің тәрбиеленушілері республикалық масштабтағы талай сында топ жарып, облыстағы ауқымды шаралардың барлығына дерлік атсалысады. 

Мектеп бастығының орынбасары, тәрбие және идеологиялық жұмыстар басқармасының бастығы, подполковник Медғат Мадрахымұлы бізді болашақ отан қорғаушылар мектебінің ішкі өмірімен таныстырды.

Уақыттың бәрі есептеулі

– Біздің мектеп тікелей ҚР Қорғаныс Министрлігіне қарайды. Әскери мектептің оқушылары Министрлік тарапынан бекітілген бағдарлама негізінде тәрбиеленеді. Оқу кестесі таңғы 7:00 мен түнгі 22:00-ге дейінгі аралықты қамтиды, – деді подполковник.

Күн тәртібіне сай ұландар дүйсенбі, бейсенбі күндері ақпараттық тренаж жасайды. Сейсенбі, жұма күндері саптық дайындық. Ал сәрсенбідегі пысықтау шаралары химиялық заттардан, уланудан сақтану жаттығуларына арналады. 10-11 сынып оқушыларының білім алу бағдарламасына сәйкес, сабақ оқиды. 

Әскери мектепте 11 үйірме бар. Олар тәрбие (би, ұлттық домбыра, ВИА), спорттық (жеңіл атлетика, мерген, күрес, волейбол, футбол), оқу (робототехника, ғылыми жоба, мамандыққа кіріспе) компоненті болып үшке бөлінеді. Әрбір үйірмеге 25 бала қатысады. Бос жүрмейді. Өзінің қызығушылығына сай үйірме түріне жазылып, уақытын мейлінше тиімді пайдалады. 

Одан кейін оқушылар ертеңгі сабақтарына дайындалады. Ал кешкі астан кейін ұландар теледидар қарап, кітап-газет оқып, жағаларын тігеді. Киімдерін ретке келтіреді, гитара тартып, ән шырқайтындары да бар. 21:20-да әскери мектеп оқушыларын кешкі тексеру. Саптық алаңда әскери тәртіппен ән орындаған болашақ сарбаздар тура сағат 22:00-де барлығы түгел ұйқыға жатады.

– Біздің мектептің түлектері болашақ отанқорғаушылар, әскери саланың қызметкерлері болғандықтан әрбір уақытын тиімді пайдалануына күш саламыз. Осындағы 10-11 сынып оқушылары барлығы 280 болса, биылғы бітірушілердің 90 пайызы әскери мектептерді таңдап отыр. Ата-анасы сеніп тапсырған балалардың жақсы тәрбие алып, дені сау, жан-жақты болып бой түзеуі үшін білім саласында, әскери жаттықтыру, үйірме және күнделікті қажеттілік барысында 100-ге жуық қызметкер жұмыс істейді, – дейді Медғат Мадрахымов.

Әскери мектепке қалай оқуға түсуге болады?

Шымкенттегі әскери мектепке Қазақстанның кез келген аумағынан оқуға түсуге болады. Бастысы, зор денсаулық және жоғары спорттық көрсеткіш қажет. Ал қалғаны қосымша ұпай ретінде ғана есепке алынады.

– Оқушылар 9 сыныпты бітірген соң тұрғылықты мекенжайы бойынша дәрігерлік тексеруден өтеді. Денсаулығы туралы құжатқа мектеп бітіргені туралы куәлігін және ата-анасының рұқсат бергені туралы қағазын қоса тапсыруы маңызды. Тиісті құжаттар қабылданғаннан кейін психологиялық тест, дене шынықтыру сынақтарынан өтеді. Әскери қызметкерлерінің балалары мен спорт шебері және СШ үміткер, қызыл аттестатқа бітіргендерге қосымша ұпай және жетім балаларға жеңілдіктер қаралған, – дейді подполковник М.Мадрахымов. 

Жаңа 2018-2019 оқу жылдарына қабылдау 1 тамыздан басталады. 

Әскери мектеп тәрбиеленушілерге екі апта сайын үйіне барып-қайтуға рұқсат береді. Ал аптасына 15 «бестік» алған оқушы апта сайын демалыста жақындарымен қауыша алады. Бұл балалардың үздік білім алуға талпынысын арттыру мақсатында қолға алынған ішкі тәртіп.

Жақында ғана «Жас ұлан» тәрбиеленуші Бейбарыс Ғарышбаев казармада өткен уақыттардың да текке өтпейтініне көңілі толады.

– Үлкен ұлымның әскери қызметкер болғанын қалап, осы мектепке бергенмін. Биыл оқуды бітіреді. Оның бойындағы көптеген өзгерістерге қарап, дұрыс таңдау жасағаныма қуанамын. Әрбір уақыттың қадірін білгені бір бөлек, бойында отансүйгіштік рухы қалыптасты. Еліне қызмет етеді. Атан-ана үшін бұл ең үлкен абырой, – дейді Бейбарыстың әкесі Қаржан Сыдықбаев. 

Өзін «Ауған соғысына қатыстым» деп таныстырған Қ.Сыдықбаев екінші ұлының да әскери мектепте тәрбиеленгенін қалайды. Соңғы жылдары әскери мектепте оқуға ниет білдіретін ұландардың саны көптігіне орай осы бағыттағы мектептердің санын арттыру мәселесі қаралуда.

Ұлы жеңіске – 73 жыл! Қазақстанда мереке жетерлік. Бірақ, сол мереке-мейрамдардың ішіндегі адам баласының жүрегіне ең қымбаттысы, ең қастерлісі Жеңіс мейрамы болса керек. Себебі, 1418 күнге созылған екінші дүниежүзілік соғыс әлем тарихындағы ең сұрапыл, ең ауыр, ең қасіретті соғыс болды.

Бұл соғыс 20 миллиондай адамның өмірін қиды. Статистикаға жүгінсек, елімізден майданға 1 млн 400 мыңға жуық адам аттанған. Сұм соғыста 600 мыңға жуық отандасымыз опат болды.

Бірі әкесін, бірі атасын, бірі жарын, бірі ұлын осы сұрапыл соғыста жоғалтты. Ал көзі тірі ардагерлер замандастарын, қаруластарын еске алады. Солардың бірі – Еңбекші аудандық ардагерлер кеңісінің төрағасы Жұпарбай Асылов. Немересін жетектеген тыл ардагері жыл сайын Ұлы Отан соғысы ардагерлеріне құрмет көрсетіп, ерен ерліктеріне тағзым білдіру мақсатында Даңқ мемориалына келеді. Әр келген сайын көңілі босап, жаны толқиды.

Әрине өткен күн тарих болып қалары анық. Бірақ соғыс зардабы ешқашан ұмытылмайды, оның жаңғырығы өшпейді. Батыр жауынгерлердің ерлігі ел есінде қала бермек. Ардагерін құрметтеген ұрпақтың ендігі тілегі – аспанымыз ашық болып, төрткүл дүние кеңістігінде соғыссыз әлем орнасын. Адамзат енді соғыс көрмесін!

Ербол Отарбаевтың әскери мерзімін өтеп жүргендегі ерлігі көпке үлгі. Бүгінгі жас сарбаздар оны мақтаныш етеді. Олар бейбіт күнде де қаһармандық көрсетуге болатынын ұғынған. Еліне адал перзент, бөлімінің мақтанышы болсам дейді. Мереке қарсаңында ҚР Ұлттық ұланының «Оңтүстік» өңірлік қолбасшылығына қарасты 6506 әскери бөліміндегі жас сарбаздардың тыныс-тіршілігімен таныстық. Мұнда дарынды азаматтар көп-ақ. 

Мереке өз мәнінде аталып өтті

Сонымен, сарбаздардың бір күндік өмірін бақыладық. Бөлімде қарбалас. 1 мамыр Қазақстан халқының бірлігі күні мерекесіне бір апта дайындалған. Өнерлері де көпшіліктің көңілінен шықты. Бәрі де түрлі этнос өкілдерінің киімін киіп, ән айтты. Би биледі. Олардың мәдениетімен таныстырды. 

Бұл әскерлердің демалыс күнгі бір мезеті. Әскери мерзімін өтеуші Жылгелді Құдайбергенов гитарада ойнап, би де биледі. Өз елінің нағыз патриот азаматы. Қарағанды облысы Жаңарқа ауданында дүниеге келген. Қазақ күресінен спорт шебері, самбо, дзюдо күресінен спорт шеберлігіне үміткер. Жақында ғана ұлттық ұланның әскері арасында самбодан Қызылорда қаласында өткен біріншілікте үшінші орын алып қайтты. 90 келідегі балуандар арасында 9 қарсыласының 7-уін жеңіпті. «Жансай Смағұлов, Елдос Сметовтың өнері ұнайды. Әскери мерзімімді өтеп болған соң да спортты жалғастырам. Елімнің көк туын көкке көтерсем деген арманым бар», - дейді өзі шынайы көңілмен. 

Жалпы, мұндағы мерзімді әскери қызметін өтеуші сарбаздар қала көшелерінде қоғамдық тәртіпті күзетеді. Бір күн сабақ оқып, енді бір күні қызметке шығады. Сарбаздар сағат таңғы алтыда тұрып, сабаққа дайындалады. Бұл – күнделікті тәртіп. Сағат 9:00-ден 12:50-ге дейін сабақ өтеді. Түскі үзілістен кейін кешкі алтыға дейін сабақ жалғасады. 

Қызметке шығатын күні де түске дейін сабақ оқиды. Сабақтан кейін қызметке дайындық басталады. Оған дейін тәрбие жұмыстары жүргізіледі. Түстен кейін қызметке шығуға бұйрық беріледі. Алдымен әр топқа қаланың аудандық ішкі істер бөлімінде бағыт-бағдар беріледі. Одан кейін қаланың 4 ауданы бойынша өздерінің белгіленген аймақтарында қызметін атқарады. Содан қызмет түнгі он екіге дейін жалғасады. Соңында аудандық ішкі істер бөліміне қайта жиналып, қызметті сол жерде қорытындылайды. 

Сарбаздар жексенбі күні «Қазақстан» арнасынан «Ақсауыт» әскери-патриоттық телебағдарламаны тамашалайды. Одан кейін спорттық іс-шараларда бас қосады: әскери эстафета, волейбол, баскетбол, футболдан турнир өтеді. Былтыр желтоқсан айында қолбасшылық арасында өткен жарыста бөлімнің көңілді тапқырлар клубы сайыста бірінші орынға ие болған еді. 

Жас сарбаздар тарихты қаншалықты біледі? Әскери борышын өтеуге келген сарбаздарды отансүйгіштікке баулу, тарихын білуге, дәстүрін сақтауға тәрбиелеу – жауапты міндет. Әскери өмірге жаңадан қадам басқан сарбаздардан тарихта ата-бабаларымыз қандай ерлік жасағанын, Қазақ хандығының қалай құрылғанын, тарихтағы маңызды оқиғаларды сұраудың да мәні сол себептен. Бұл туралы рота командирінің тәрбие және әлеуметтік құқықтар жұмысы бойынша орынбасары Ернар Қамза: 

– Спорттық жағынан біздің әлеуетіміз зор. Қазақ күресінен, дзюдодан спорт шеберлеріміз, одан бөлек футболшылар бар. Патриоттық рухын көтеру үшін әрдайым олармен тәрбие жұмыстары жүргізіледі. Яғни, іс-шарада да, жауынгерлік қызметті орындау кезінде де барлық жағдайға дайын болу керек, дейді.

Әскерлеріміздің әлеуеті артқан

Әскерлердің тарихи таным көкжиегін кеңейтіп, білім-біліктілігін арттыру маңызды міндет. Мәселен, қызметке түсер алдындағы ақпараттық сағатта 20-30 минут осы төңірегінде насихат жұмыстары жүргізіледі. Елімізге белгілі тұлғалармен ұдайы кездесу жиындары өтіп тұрады. Жуырда ғана ҚР Парламент мәжілісінің депутаты 

Мұхтар Ерман мырзамен кездесу ұйымдастырылған еді. 

Бүгінде Қазақстан Қарулы күштерінің қатары білікті мамандармен толықты. Соңғы жылдары әскери бөлімдердің соңғы үлгідегі техникамен жарақтандырылуы, әр түрлі қажетті құралдармен қамтамасыз етілуі жоғары деңгейде. Рас, бұрынғыға қарағанда барлық жағдай жасалған. Сарбаздар үшін еш кедергі жоқ. Тек қана үйреніп, соны орындау керек. 

Былтыр бөлімге ақпан айында Дариға Назарбаева бастаған ҚР Парламенті Сенатының депутаттары, армия генералы Мұхтар Алтынбаев келген-тін. «Оңтүстік» бағыт – өте маңызды. Террористік қауіптің алдын алу, шекарамызды күшейту сынды жағдай баса назарда тұрғаны мәлім. Сол себептен, бүгінгі әскери қорғанысымыздың, басқа да әскери құрылымдардың атқарып жатқан жұмыстарының деңгейін білмек керек. Сол кезде әскерилердің қазіргі заман талабына сай қажетті құрал-жабдықтармен қамтылуына қонақтар жоғары баға берген. 

Қазақстан әскерінің қуаты жылдан-жылға артып келеді. Ресей, Қытай, Түркия, Беларусь елдерімен жауынгерлік, техникалық оқу-жаттығулар ұдайы жүргізіледі. Сол себептен де біздің әскеріміз ешкімнен кем емес.

Отарбаев пен Сүндетовтей болғысы келеді

Тәуелсіздіктің төл құрдасы Ербол Отарбаев бүгінде Ұлттық ұланның мақтанышы. Ол жауынгерлік борышын атқару кезінде көрсеткен ерлігі үшін Елбасы Жарлығымен ІІІ дәрежелі «Айбын» орденімен марапатталған еді. Елбасымен екі рет кездесті. Ақтаудағы ерлігінен кейін 2011 жылы келісім-шарт бойынша осы бөлімде бас маман болып қызмет атқарды.

Сарбаздардың бәрі де Отарбаевты жақсы таниды. Ерлігін біледі. Бәрі де сол сияқты болғысы келеді.

Сондай-ақ, 2016 жылы Ақтөбе қаласындағы лаңкестік оқиға кезінде ерлік көрсеткен Сырым Сүндетов те қазір осында қызмет атқарып жүр. Ол тәрбие және әлеуметтік-құқықтар жұмыстары бөлімшесі бастығының жастармен жұмыс жөніндегі көмекшісі. Лаңкестерге тойтарыс берген Сырым Сүндетов «Жауынгерлік ерлігі үшін» медалімен марапатталған. 

Әскери бөлімнің жігіттері қандай жағдайға да дайын. Офицерлердің де жас шәкірттеріне артар сенімі зор. 

Қазір қала тыныш. Бей-берекет болатын келеңсіз жағдайлар азайған. Дегенмен, сарбаздар жағдайға сақадай сай тұруы тиіс. Жігіттер осыны жанымен ұғынған. 

Айтқандай, бөлімнің жас сарбаздары Алматы облысындағы Заречный кентінде өтетін халықаралық іс-шараға жолға шығуға қамданып жатыр. Онда тактикалық оқу-жаттығуларын өткізіп, білім-біліктерін пысықтап алады. Отан қорғаушылар және Ұлы жеңіс күнін де сонда қарсы алмақ.

немесе тыл ардагерлері де ұмыт қалмайды

Тарихта «Екінші дүниежүзілік соғыс» деген атаумен есте қалған нәубеттің аяқталғанына биыл 73 жыл толды. Осынау қантөгісте талай боздақ қан майданда от кешіп, ажал құшты.

Жеңіске жету жолында сарбаздармен қатар елде ерінбей еңбек еткен тыл ардагерлерінің де төккен терін ерекше атап өткен жөн. Олар майдан даласындағы әскерді азық-түлікпен, оқ-дәрімен, киім-кешекпен қамтамасыз етіп отырды. Елде жүріп Жеңісті еңбегімен жақындатқан ардагерлердің бірі – Жақып Оспанов.

Қазір сексеннің сеңгіріне шығып, 1 ұл, 5 немере, 2 шөбере сүйіп отырған ардагер соғыс жылдарында мектеп жасында еді. Ол еңбек еткен Ақтас колхозы барлық жоспарды уақтылы орындап отырған атақты колхоз болған. Айтуынша, колхоздағы жылқы басы 1200-ге дейін жетіпті. Дегенмен, барлығын соғысқа алып кетіп отырған. Ал бала Жақып 3-сыныптан бастап колхоздың егінін егіп, малын баққан. Қиын заманда барлық астық мемлекетке өткізілетін еді деп еске алады ардагер. Бүкіл ел межеленген жоспарды орындау үшін күн-түн демей еңбек ететін. Жиналған бидай, айран-сүт, ет тіпті май да өгіз арбамен аудан орталығына жіберілетін. Одан стансаға, стансадан соғыс майданына жөнелтіліп отырды.

Жақып атаның жары Оспанова Жұпар әже де тракторшыларға тамақ тасығанын айтады. Одан қалса шөп жинап, маялайтын. Қойдың жүнінен шұлық, қолғап жасап өткізетін. Еңбекақысына бидай алып, соны тартып күн көрген. Ал жоспар орындалмай, жалақысыз қалған кезде, таудағы жеміс-жидек, көкөністерді талғажау еткен күндер де болыпты.

– Барлығымыз тынбай жұмыс істедік. Қазіргідей 8 сағаттық жұмыс деген жоқ. Таңсәріден атқа отырғызып, қара кешке дейін жұмыс істететін. Әбден шаршаған балалар қалғып отырып, жылқының үстінен құлап кеткен кездері де болды. Бір сөзбен айтқанда ауылда бос адам болмайтын. Үйдегі балалы әйелдің өзі өзге балаларды қосып, бала бағумен айналысатын, – дейді ардагер.

Жақып ата отбасында 9 ағайынды. Соғыс кезінде 3 ағасы майданға бірдей аттанып, қайта оралмапты. 

Байқоңыр деген үлкен ағасы әскери борышын өтеп жүргенде соғыс басталып, сарбаздар қатарына қабылданды. Одан кейінгі ағасы 16 жасында жасын үлкейтіп айтып, өз еркімен әскер қатарына алынған екен. Қалған екі ұл, үш қыз елде жүріп қызмет еткен. Ал әкесі алғашқы кооператив мүшесі болған. Арыс стансасынан түйемен қант, шәй алып келіп үй аралап жүріп, таратып беретін.

– Біз тұрған жерлерде соғыс дүмпуі болған жоқ. Батысты шарпып, жайпаған жарылыс, атыс-шабысты біз көрген жоқпыз. Бірақ оның алапат зілін аудан орталығына барғанда Левитанның саңқылдаған дауысынан естуші едік. Сол радиодан майдан даласының жаңалықтарын, хабарын тыңдап отыратынбыз. Ауылдағы еңкейген қарт пен еңбектеген балаға дейін тынбай еңбек етті, – дейді кейіпкеріміз.

Жақып Оспанов 2010-2015 жылы екі рет «Тыл ардагері» медалімен марапатталды. Әрине, бұл маңдай терін тамшылатып төккен ардагерлеріміздің еңбегін өтей алмайды. Сондықтан бүгінгі ұрпақ Отанына қалтықсыз қызмет еткен ата-аналарымыздың еңбегін ескеріп, мәңгі есте сақтауы ләзім.

Ұлы Отан соғысында жеңісті жақындатқан халық қаһармандарының ерлігі тарих парағынан өшпек емес. Өйткені, бұл жеңіс миллиондаған адамдардың қан кешуімен, ауыр еңбекпен келді. Қан майдандағы жауынгерлермен қатар тылдағы жас балалар, аналар, қайраты мықты қарияларымыз таңның атысынан кеш батқанға дейін қажырлы еңбек еткенін ұмытпауымыз керек. Сондай ерен еңбегімен көзге түскендердің бірі – қарапайым шопан Мыңбай Қарзақов. Ол тылда жүріп-ақ танк колоннасын жасатуға 100 мың сом аударған. Бұл кісінің ерлігін бүгінгі ұрпақ біле ме?

Ерлік соғыста ғана жасалмайды

Соғыс уақытында тылда да ауыр жұмыс қайнап жатты. 1943 жылдан бастап қорғаныс қорына қаржылай көмек беру бастамасы қарқын алған. Қарапайым шопанның ерен ерлік жасағаны осы кез. Отанын жаудан қорғап жатқан жауынгерлерге танк колоннасын жасатуға көмек қолын созады. Жәй ғана көмек емес, 100 мың сом аударған. 

1943 жылдың 10 қаңтары күні «Оңтүстік Қазақстан» газетінің №8 (3327) нөмірінде «Қарзақов қарттың қамқорлығы» деген мақала жарияланды. Онда былай делінген: «Мыңбай Қарзақов биыл 62 жаста. Ол «Қайнарбұлақ» колхозының стахановшы-малшысы. Мыңбайдың жатса-тұрса ойлайтыны - жауды жеңу. Ол Отан үшін еш нәрсесін аямайды.

«Менің жақын інілерім-туысқандарымның алтауы майданда неміс қарақшыларымен шайқасып жүр» деді ол жақында колхозшылардың жалпы жиналысында. Олар Отан үшін қасық қанын, қадірлі жанын қиып жүргенде, бізге аянатын не бар! Мен еңбекпен тапқан бар қаржымды «Қазақстан колхозшысы» атты танк колоннасын жасау қорына қосамын, банкке 100 мың сом салып, Сталинге хат жазамын. Колхозшы-жолдастар, сендерді менен қалыспауға шақырамын!» 

8 қаңтарда Мыңбай қарт қалаға келіп, банкке 100 мың сом салды. Сталин жолдасқа телеграмма соқты. Ол өзінің хатында «Менің ақшама жасалған танкіге қазақ халқының ержүрек ұлдары мінсін де фашист арамзаларды таптап жаныштасын» деп жазады.

М.Қарзақов 1881 жылы қазіргі Сайрам ауданының Қайнарбұлақ бөлімшесінде (бұрынғы колхозда) дүниеге келген. Мыңғырған малы болғандықтан оның азан шақырып қойған есімі бірте-бірте ұмытылып, Мыңбай атанып кеткен екен.

Жұрт майданда жаумен арпалысып жатқан тұста Мыңбай қария тылда аянбай еңбек етті. 100 саулықтан 120-130 қозы алып, күн-түн демей қой соңында жүрген. Жауды жеңу мақсатында өзінің адал еңбекпен тапқан ақшасын танк колоннасын жасатуға аударады. Бұл ерен ерлік емей не?!

Мыңбай Қарзақов өзінің еңбегімен әл-ауқатты, бақуатты болған. Көмек сұраған кісілерге қолдарын бос қайтармай, мейлінше қамқорлық көрсеткендігін көпшілік аңыз қылып айтады. Өмірден өткенше осы ізгілікті ісінен қол үзбеген. 

Қарт шопанның бірінші әйелі Зеркүл апамыздан Ташман, Айсұлу, Ұлдан есімді қыздар өмірге келген. Мыңбай ата мұрагерсіз, ұлсыз қалмасын деген ниетпен Зеркүл апа отағасына өзі іздеп Ілес деген қызға үйлендіреді. Одан бес қыз, төрт ұл дүниеге келеді.

Қажымұқан балуанмен кездескен қарт шопан

Қазақтың атын күллі әлемге танытқан Қажымұқан Мұңайтпастовтың ерекше күш иесі ғана емес, оның асқан жомарттығы жайында жұрт жақсы біледі. Балуан бабамыз соғыс кезінде өз қаржысына ұшақ жасатып, Кеңес армиясының жеңіске жетуіне көп үлес қосты. 

Қажекең мен Мыңбай қарттың кездесуі де есте қаларлық оқиға болған. Атақты бабамыз Исақ деген кісінің үйіне қонаққа келгенінде өзі сияқты Ұлы Отан соғысында қорғанысқа үлес қосқан Мыңбай ақсақалмен танысқысы келетінін айтып, өтініш білдіріпті. Бұл 1946 жылы шілде айы болатын. Бұл жөнінде 

Мыңбай ақсақалдың ұлы Нұрымбет былай деп еске алады: 

«Әкемнің замандасы Рахман ата Қажымұқан балуанның ауылға қалай келгені туралы үнемі айтып отыратын. Сол күні Исақ ата бір семіз қойын сойып, әкемді үйіне шақырған екен. Сол кезде алып балуан қазақи дәстүрді сақтай отырып, орнынан тұрып: «Оу, мен сияқты палуан боларлық тұлғаң бар екен-ау» деп құшақтап, бауырына басқан екен. Қажымұқан ата әкемнен 3 жас үлкен. Исақтың үйінде біраз отырып Темірланға қайтады. Сонымен, ары қарай екеуі жақсы дос болып, сыйластық өмір кешкен...»

Бүгінгі ұрпақ ұмытпауы тиіс

Өз қаржысына танк сатып алып берген жерлесіміз Мыңбай ақсақалды бүгінгі ұрпақ біле ме? Бұл ойлантарлық жағдай. Тылда ерен еңбек ете жүріп ерлікке тең бастама көтерген кісі өзінің лайықты бағасын алуы тиіс. Мыңбай ата сынды асыл азаматтардың есімдері ұрпақтар жадында жаңғырып тұрғаны ләзім.

Мыңбай атаның Сталинге жазған жедел хатына жауап хат келген екен. Бірақ, өкінішке қарай, сақталмапты. Жеңіс күні қарсаңында осы күнге дейін сонау Мәскеуден Мыңбай ақсақалдың есімін ұмытпай, іздеп келіп тұратын азаматтар әлі де бар екен. 

Бүгінде осынау тыл ардагердің ұрпақтары Шымкент қаласы Қаратау ауданының Қайнарұлақ бөлімшесінде тұрады. Бір өкініштісі, ол кісінің есімін ұрпаққа насихат етердей бірде-бір іс қолға алынбағанға ұқсайды. Ұрпақтары осы мәселені көтеріп жүргеніне де біршама уақыт болған. Таяуда редакциямызға осы мәселесін айтып, жанашыр ұрпақтары келген-тін.

Айтар уәждерін тыңдадық. Бөлімшеде жаңадан салынып жатқан шағынаудандар бар. Енді сол жерден жаңа көшеге батыр аталарының есімі берілсе дейді. 

Әлемге аты мәшһүр күш атасы Қажекеңмен достық қарым-қатынаста болған Мыңбай атаның ерлігі елге мұра. Туған жерінде бір көшенің аты берілсе деген ұсыныс та қолдауға лайық. Намысты елдің ұрпағымыз. Ел ағалары мен тиісті орындар бұл өтінішке құлақ асар деген үміт бар. 

Міне, осындай батыр бабаларымыздың өткенін бүгінгі ұрпақ ұмытпауы тиіс.

...1943 жыл. Балтық жағалауының орманында неміс әскерлерімен қиян-кескі соғыс жүріп жатыр. Жан-жақтан бораған жау оғы, зеңбіректің жарылысы. Небәрі 18 жасар Төрегелді Сұлтанбековтың кеше ғана жанында болған қаруластары жау оғынан жараланып, қаншасы көз алдында ажал құшты. 216-атқыштар дивизиясының жауынгері тірі қалған майдандастарымен бірге кері шегінбей, жауға тойтарыс берді. Оқ пен оттың арасында бұл күнгі айқас қарт майдангердің жадында жаңғырып, еске түскен сайын жүректі сыздатады...

1942 жылдың мамыр айында Ордабасы ауданы Ленин туы ауылында (қазіргі Қажымұқан) Омаровтардың шаңырағында үш бірдей азамат соғысқа аттанып кете барды. Ағайынды Сұлтанбек пен бауыры Момбек және Отанын қорғауға асығып, жасын үлкейтіп көрсеткен Сұлтанбектің ұлы Төрегелді Арыс станциясынан пойызға отырып, майданға бет алады.

Алдымен Сұлтанбек Қара теңіз жағалауындағы Грузяның Батуми қаласына бір жыл әскери дайындықтан өтеді. Одан кейін Польшаның Львов қаласын жаудан азат етуге қатысады, ары қарай Германияға бет алады. Үш жыл майдан даласында Ұлы жеңісті жақындатуда талай мұз жастанған күндері әлі күнге дейін есінде. 

– Төбемізде жаудың самолеті, орманның әр бұрышынан оқ қарша борауда. Жау оғының қайдан келіп тиерін білмейміз. Жаныма жақын тартып жүрген досым көз алдымда жан тапсырды. Өшпенділік оты маздап, 12 жауынгердің көзін жойдым, – деді қарт майдангер. 

Ұлы Отан соғысының ардагері ғасырға жуық өмірінде ас талғап, күпіршілік жасамаған. Өйткені, бейбіт күн мен қара нанның қадірін соғыс көрген жандардан артық кім білсін?!. 

– Бір түйір қара нанға зар болған күндер аз болмады. Сондықтан немере-шөберелерімді ысырапшылдықтан сақтанып, асты қадірлеу қажеттігін жиі айтып, қайғылы болса да соғыста басымнан өткен осынау оқиғаларды айтып отырамын. Себебі олар бейбіт күннің, тыныштықтың қадірін білсе деймін – деді қария. 

Төрегелді Сұлтанов 1945 жылы Ұлы Жеңіс әуені шырқалғанда Литва қаласында болатын. Дегенмен жауынгер соғыстан қираған Вильнюс қаласын қайта қалпына келтіру жұмысына қалып, туған елге 1949 жылы оралады. 

Елге келген соң жауынгер Шымкент педагогикалық институтының тарих-география факультетін бітіріп, Қажымұқан ауылындағы мектепте ұзақ жылдар ұстаздық қызмет атқарады. Төрегелді қария талай шәкірт тәрбиелеп, ауылының өсіп-өркендеуіне үлес қосқан қадірлі жан екенін жерлестері мақтанышпен айтып отырады. Ұлы Отан соғысының ардагері, еліне абыройлы еңбек етіп, үлгілі ұстаз атанған ол Оңтүстік Қазақстан облысының Құрметті азаматы. 

Төрегелді қарияның жасы тоқсанның бесеуінде. Бүгінде Шымкент қаласында тұрады. Жары Сәндікүлмен бірге тәрбиелеп-өсірген 3 ұл, 1 қызы жоғары білім алып, медицина, құқық қорғау, білім беру салаларында қызмет етеді. Ұл-қыздарынан 9 немере, 14 шөбере сүйіп отыр. Атадан тараған ұрпақ батыр аталарының ерлігін мақтан етеді. Сұм соғыста жалындаған жастығында ұрпақтың жарқын болашағы үшін құрбан еткен тұлғалардың ерлігі мен өрлігін біз де ұмытпаймыз.

Бүгінгі таңда облыстық мемлекеттік архивте жеке 5 архив және 10 топтамадан құралған 15 қор жинақталған. Арасында 270-тен астам құжат бар. Соның ішінде жастар мен зерттеушілердің ерекше қызығушылығын оятатыны – «Кеңес Одағының батырлары» және «Оңтүстік Қазақстан облысынан 1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысына қатысушылар» топтамалары.

Мұнда Оңтүстіктен майданға аттанған 95 азаматтың құжаттары жинақталған. Cоның ішінде биыл туғанына 95 жыл толғалы отырған, «Даңқ» ордендерінің толық кавалері, Шымкент қаласының Құрметті азаматы, ҚР ішкі істер министрлігінің құрметті ардагері Қарабай Қалтаевтың өмірі жайлы айтқымыз келеді.
Қалтаев Қарабай 1923 жылдың 5 мамырында Төлеби ауданы, Ақжар ауылында дүниеге келген. Он тоғыз жасында әскер қатарына шақырылған жас сарбаз әскери борышын Иванов облысы Тейково қаласындағы 1-әуе десанты дивизиясында екі айлық әскери дайындықтан өтуден бастаған. Калинин майданында танкіге қарсы дивизионның құрамында қызмет етті. Молдавия, Карпат, Польша елдері арқылы өткен майдан жорығында Ужгород қаласын азат ету шайқастарына қатысты. Ингул өзенінен өткен кездегі шайқаста 30 неміс солдатының көзін жойып, үлкен ерлік көрсеткені үшін III дәрежелі «Даңқ» орденімен марапатталды. Содан кейінгі ұрыстарда да ерлігімен көзге түсіп, II және І дәрежелі «Даңқ» ордендерімен марапатталған. Кеңес елін жаудан азат етуге қатысқан Қарабай Қалтаев жеңісті Чехославакияның Прага қаласында қарсы алады.

Мәскеу қ. Қарулы күштер музейі 1975 ж.

Соғыстан кейінгі бейбіт өмірде тәртіп сақшысы болған Қ.Қалтаев 30 жыл ішкі істер саласында қатардағы милиционерден бөлім бастығына дейін жоғарылап, ел тыныштығын қорғады. Ол қашан да өзінің қарапайымдылығымен, еңбексүйгіштігімен, ізгілікке деген сарқылмас жігерімен ерекшелене білетін. Өз ісінің нағыз шебері, әскери дағды мен әділеттілік ісін шебер үйлестіре білетін азамат зейнеткерлікке шықса да ішкі істер органдары қызметкерлерімен байланысын үзбей, тәжірбиесінен сыр шерте жүріп, 2012 жылдың тамыз айында дүниеден өтті. Отаны үшін жанын аямаған соғыс ардагерінің есімін мәңгі есте қалдыру мақсатында көзі тірісінде 1938 жылы Украина елінің Чкалов ауылдық Кеңесінің Құрметті азаматы атағы беріліп, Ингул селосының ескерткіштер тақтасына аты жазылды. Бұған қоса 1955 жылы Шымкент қаласының Құрметті азаматы атағы берілді. Ал 1996 жылы Шымкент қалалық атқару комитетінің шешімімен Шымкент қаласындағы Жаңа ауыл көшесіне Қалтаев Қарабайдың есімі берілген.
Қазіргі таңда архив мекемелерінде жыл өткен сайын қатарлары сиреп бара жатқан соғыс ардагерлерінің құжаттарын жинақтау әлі де жалғасуда. Бүгінде бұл қорларға қажеттілік пен сұраныс артуда. Әсіресе өскелең ұрпаққа ғибраты мен өнегесі мол тұлғаларымыздан қалған жәдігерлердің берері мол.

Айнұр Нұржанова,
«Оңтүстік Қазақстан облысының
мемлекеттік архиві»
КММ ақпараттық-әдістемелік бөлімінің басшысы

Оңтүстік жұртшылығы Ұлыстың ұлы күні – әз Наурыз мерекесін ерекше сән-салтанатпен атап өткені белгілі. Биыл алғаш рет 1500-ге жуық өнерпаздың, мыңдаған өңір тұрғындарының қатысуымен Қазығұрт тауының бөктерінде «Наурыз Қазығұрттан басталады» ауқымды шарасы ұйымдастырылды. Енді айтулы мейрамның Қазығұртта мерекелену себебіне аз-кем тоқталсақ.

Қазығұрт аңызы

Қазығұрт – діни аңыздың қазақы нұсқасы бойынша жер жүзін топан су басқан кезде Нұх пайғамбар кемесі қайырлаған қасиетті тау, адамзат атаулы мен жан-жануар тараған киелі мекен. Жалпы, «Киелі тау», «Дүниежүзілік топансу», «Нұх пайғамбардың кемесі» жөнінде әлемдік мифологияда көптеген діни аңыз-әпсана бар. Соның ішінде Қазығұрттың басында кеме қалған аңызының өзіндік ерекшеліктері бар.

Қазақтар, біріншіден, Нұх кемесін көкпен тілдіскен заңғар тауларға қайырлатпайды. Өйткені, Ислам қағидаты бойынша, «мен бәріңнен биікпін» деген өркеуделік болмау керек. Ал Қазығұрт аласа болса да жер бетіндегі таулардың қасиеттісі. Екіншіден, тасқыннан аман қалған кемедегі төрт түліктің төлдері одан кейін Қазығұрттың басынан өсіп-өніп, көбейгені айтылады. Бұл жерде қазақтардың малшылық кәсібіне тән белгі айқын аңғарылады. Үшіншіден назар аударатын жайт – кеменің, Нұх пайғамбардың, оның қасындағы адамдардың микротопонимдер арқылы Қазығұртта «орналасуы». Қазығұрт тауының басында, күн батыс жағында азырақ тегіс жер бар. Ол жер «Кеме қалған» деп аталады. Бұған қоса «Нұх пайғамбарының кемесінің ізі», топансу тасқыны қайтқаннан кейін Нұх пайғамбардың және оның жанындағы адамдар мекендеген үңгір, Пайғамбардың намаз оқыған жері, үңгірдегі бес саусағының ізі, су ішкен бұлағы деп аталатын топонимдер бар. Төртінші, қазақ мифінде «Құдай баста жер-көкті жаратқанда Қазығұрт тауы да бірге жаралған» делінеді.

Міне, бізге жеткен жыр-дастандар мен аңыз-әпсаналардан Қазығұрт тауының киелі жер екенін аңғаруға болады. Ал Наурыз – жыл басының ғана емес, бүкіл тіршілік атаулының жаңаруының белгісі. Осыған орай Ұлыстың ұлы күнін Оңтүстіктегі киелі жерде қарсы алудың өзіндік белгісі бар.

«Кеме қалған» жобасы

Жылдың бастауы, табиғаттың жаңаруын тойлау осы мекенге жиналған қауым алдымен Қазығұрт тауының баурайындағы қасиетті шыңдағы Кеме қалған нысанының қазығын қақты.

Жалпы, биылғы Наурыз тойы «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясындағы ауқымды іс-шаралардың бірі де бірегейі болды. Енді алдағы уақытта Қазығұрт тауын заман талабына сай ірі туристік орталық ретінде қалыптастыру міндеті тұр. Облыс әкімі алқалы жиында Қазығұртта арнайы кешен жасау жобаланып отырғанын айтты: - Кеме Қазығұрттың биігіне орнатылмақ. Ұзындығы 137 метр, ені 30, ал биіктігі 15 метр, үш қабатты болады. Мұнда музей, қонақ үй, мейрамхана, көру алаңдарының салу қарастырылады. Екі шақырым көлік жолы мен жаяу жүргіншілер жолы салынып, жан-жақты абаттандыру, тынығу, демалыс алаңдарын жасау жұмыстары бар.

Өңір басшысының айтуынша, алдағы уақытта төменнен Кеме қалған нысанына апаратын ұзындығы 3,1 шақырымдық арқан жол мен 4 шақырымдық жаяу жүргіншілер жолы салынбақ. Сондай-ақ, ұлттық ат спорты ойындарын өткізетін 20 гектар аумақта атшабар құрылысы жоспарланып отыр. Осылайша облыс басшысы бастаған өңір азаматтары тарихи нысанның қазығын қағып, жергілікті жұртты қосарлана келген қуанышпен құттықтады.

Тау бөктеріндегі дүбірлі думан

Ұлық мерекеге орай тау бөктеріндегі этно ауылға 40-тан астам киіз үй тігіліп, алтыбақандар мен салт-дәстүрлерді паш ететін арнайы шағын сахналар мен ұлттық ойындарға арналған алаңшалар орнатырылды. Наурыз мейрамына жиналған қауым этноауыл ішіндегі қолөнер шеберлері мен ұлттық тағамдардың көрмесін тамашалады. Салтанатты шараның басты сахнасы Нұқ пайғамбардың кемесі іспеттес безендірілген.

Салтанатты шараның шымылдығы «Тіршіліктің бастауы - Қазығұрт» қойылымымен ашылды. Бұл қойылымда 230 биші хореграфиялық композиция арқылы жер жаһанды топан су басып, Нұқ пайғамбардың кемесінің Қазығұрт тауына келгенін бейнеледі. Мұнан соң «Күннің жаңаруы», «Қыдыр атаның 12 аймен кездесуі», «Табиғаттың оянуы», «Наурызтойы», «Рухани жаңғыру – ұлтты ұлықтаудың ұлы жолы», «Тәуелсіздік түндігі - Астана» атты сазды-хореографиялық композициялар жалғасты. «Табиғаттың оянуы» композициясында 500 көгершін көкке ұшырылды.

Мереке барысында Оңтүстік Қазақстан облысының әкімі Жансейіт Түймебаев көпшілікті Наурыз мерекесімен құттықтады.

- Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласында «Жаңа тұрпатты жаңғырудың ең басты шарты – сол ұлттық кодыңды сақтай білу. Онсыз жаңғыру дегеніңіздің құр жаңғырыққа айналуы оп-оңай» деп айтқан сөзі бар. Ал, ұлттық код деген қайда десек, оның қайнар көзі – әз Наурызда. Ұлыстың ұлы күнінде қазақ мәдениеті мен руханиятының бар інжу-маржаны жарыққа шығады. Наурызда дәстүрлі ән шырқалып, күй шертіледі, терме төгіліп, ақындар айтысады. Ең бастысы, Наурызда дәстүр бойынша жастар үлкендермен көріседі. Өкпе-наз, реніштердің бәрі ұмытылады. Яғни, Наурыз – ынтымақ пен бірлік, үлкенге құрмет, мейірім мен кешірімділік секілді ізгі қасиеттер дәріптелетін мереке.

Мұнан соң облыс әкімі Наурыз мересінде елді бірлікке, ынтымыққа шақырып, ренжіскен ағайын болса, құшақтасып көрісуге шақырды. Осылайша Қазығұрттың баурайына жиналған мыңдаған жұрт көрісу амалып, жасап, төс қағысты. Өкпе-назын кешірісті. Жаңару мейрамында көңілдер де жаңарып, жасарды.

Бұл күні бірқатар азаматтарға «Оңтүстік Қазақстан облысының Құрметті азаматы» атағы тапсырылды. Сондай-ақ, «Туған жерді түлету - перзенттік парызымыз» жобасы аясында ел ықыласына бөленген кәсіпкерлер марапаттады.

Рухани келісім – татулық тірегі

Мереке күні облыс әкімі Жансейіт Түймебаев алғаш рет киіз үйде облыстық, аудандық, қалалық, ауылдық ардагерлер кеңесі мен зиялы қауым өкілдерінің басын қосып, кеңес өткізді. Бұл жиында «Зорлық-зомбылықсыз – Оңтүстік» акциясы жарияланды. Аймақ басшысы аудан, қала әкімдеріне ұрпақ тәрбиесіне мән беріп, қылмыс пен құқық бұзушылықтың алдын алу бойынша кешенді жұмыс ұйымдастыруды тапсырды. Ондағы мақсат – ел ішіндегі түрлі оқиғалардың себеп-салдарын талқылап, олқылықтарды болдырмаудың жолдарын ақылдасу.

Облыс әкімінің сөзін қуаттаған зиялылар қазіргі таңда, жалпы қоғамымызда бала тәрбиесіне деген жауапкершіліктің әлсіреп бара жатқанын жасырмады. Ел ағалары ынтымақ пен береке болмаған жерге құт қонбайтынын айтты.

Айта кетейік, «Наурыз Қазығұрттан басталады» іс-шарасына облыстық мәдениет және тілдерді дамыту басқармасына қарасты мәдениет және өнер мекемелерінің әртістері және «Шамсинур», «Фараб», «Тұмар», «Жұлдыздар», «Таңшолпан», «Қаракөз», «Шаттық» би ұжымдары мен 500 жылқы, 500 көгершін мен түйелі күймелер қатысты.

Оңтүстікте биыл Наурыз мерекесі киелі Қазығұрт тауының бөктерінен басталады. Мерекелік шара 21 наурыз күні өтеді

«Наурыз Қазығұрттан басталады» мерекелік іс-шарасы аясында театрландырылған қойылымдар көрсетіліп, мерекелік концерттік бағдарламалар ұйымдастырылады. Мереке күні тау бөктерінде кеме тектес сахна қойылады. Қырыққа жуық киіз үй орнату жоспарлануда.

Өнерпаздар ел алдында ән мен биден шашу шашады. Сондай-ақ, қолөнер шеберлерінің өнімдері мен ұлттық тағамдардың көрмесі өтеді. Ұлттық спорттық ойындар бойынша түрлі жарыстарда қатысушылар бақ сынайды. Салт-дәстүрге арналған қойылымдар қонақтарға мерекелік көңіл сыйлайтын болады. Бұған қоса 19-21 наурыз аралығында облыстағы барлық қала-аудандарда «Жыл арқауы – жыл басы Наурыз», «Қош келдің, әз-Наурыз!», «100 кітап» сынды сурет көрмелері мен жас ақындар айтыстары өтеді. 

Ал Шымкент қаласындағы Қошқар ата өзенінің бастауында Қошқар ата сейілі көктем фестивалі ұйымдастырылып, Наурыз мерекесіне орай зообақтың маусымдық ашылуы болады. Субұрқақтар маусымы басталып, «Жайна, Шым!» фестивалі өтеді.

Мерекелік шара 22 наурыз күні Шымкент қаласындағы Наурыз алаңында «Наурыз көктем – Шымқала!» мерекелік іс-шарасымен жалғасады. «Наурыз-думан» мерекелік шеруінен соң Қазақстан эстрада жұлдыздарының қатысуымен мерекелік концерт өтеді. Ұлттық спорт түрлерінен ойындар көрсетіліп, шара соңы мерекелік отшашумен аяқталады.
23 наурыз күні Ұлыстың ұлы күні мерекесіне орай облыс орталығында кітап фестивалі мен республикалық Наурыз ақындар айтысы ұйымдастырылады. Биылғы мерекенің тағы бір ерекшелігі – «Ашық аспан» аэронавтика фестивалі өтеді.

Күн шығып, көктем нұрын шашып, Наурыз жетсе болғаны, әжемнің наурыз көжесін сағынамын. Ол көже сондай қою, майлы әрі өте дәмді болатын.

...1993 жыл еді. Жасым 9-ға толған. Елдегі жағдай тым қиындап кеткен кез еді. Үлкен қалаларда жұмыссыздық белең алып, күнделікті азық-түлік табудың өзі қиындады. Бұл жылдары анам бесінші перзентін өмірге әкеліп, декреттік демалыста отырған. Ал әкем жұмысшылар санының қысқартуына ілінді. Сол кезеңде көрші-қолаң, әкем танитын кісілердің көбі осы қиындықпен бетпе-бет келіп, жарығы жиі сөнетін қаладағы біздің үйге жиналып, қиындықтан қалай шығуды ойлап, уайымға бататын. Шиеттей бала-шағаның ас-ауқатын табу қамымен көпшілік отбасы жұмыс іздеп әр қалаға кетіп жатқанда, әжем «ауылда береке бар, қайтыңдар» деп «бұйрық» берді. Ол кісіге балалары тұрмақ, ауылдағы замандастары да қарсы сөз айта алмайтын.

Ауылға көшіп барған соң қаладағы қым-қуыт тірлік бір сәт бізден алыстап, «әй» дейтін әжесі, «қой» дейтін қожасы бар» берекелі өмір басталды. Күнделікті «жұмыстан айрылып қалдым», «енді қалай күн көреміз?» деп күш-қайраты болса да үміті сөне бастаған жастардың орнын «Еліміз тәуелсіздік алды!», «Назарбаев деген қазақ Президент болыпты!», «өзіміздің төл теңгеміз болады екен!» деп қуанған үлкендер алмастырды. «Социалистік Қазақстан» газетіне шұқшиып отыратын атам Алдияр – ауылдағы жаңалықтың жаршысы. Көзі қарақты ауыл биінің сөзіне барлығы қуанып, сол жылы Ұлыстың ұлы күні – Наурыз тойы тойланды. 

«Биыл Наурызды тойлауға болады екен» деген хабар әр үйге жүрекжарды қуаныш сыйлады. Үлкендер жағы жылдар бойы салты мен дәстүрінен бас тартпай, кейінгі ұрпаққа сақтап келген екен. Сонда да ай мен күні теңелетін наурыздың 22-ші жұлдызын белгілемеді. «24-іне ауылда Наурызды тойлаймыз» деп ауылдың жас-кәрісі түгел бір-бірінен сүйінші сұрағандай қуанып, сол күннің келуін асыға күтті. Әншейінде бала болып ұйықтайтын біз де күн санап, тіпті соңғы 2-3 күн ұйқыдан қалдық. «Қашан таң атады, қашан күн батады?» деп жүріп, 1993 жылғы наурыздың 24-ші таңын атырдық. Жоқ, дәлірек айтқанда таң атпай тұрып алдық...

Мерекеге әзірлік

Көзді аша сала атам мен әкемді сұрадым. «Қатыраға кетті» деді әжем. 

– «Қатыра» деген не?
– «Қатыра» өзбекше, бізде «еске алу» дейді. Өмірден өткен, қайтыс болғандарды еске алады.
– Оларды қалай еске алады?
– Мазаратқа барып, моласын қураған шөп пен тікеннен тазартады. «Жақсы кісі еді» деп олардың тірі кездегі өмірі жайлы естеліктерін әңгімелейді. Оны періштелер естіп, марқұмдардың амал дәптеріне жазып қояды.

Сонда олардың қабірі жарық болады, – деп әжем қуана түсіндірді.

Діни көзқарас, наным-сенім жайлы да осы күні алғаш рет естідім. 

Әжем менің «Періште кім?», «амал дәптері деген не?», «жаннат қайда?» деген сұрақтарымнан жалыққан жоқ. Бұрын бұлай көп әңгіме айтпайтын. Қасына жақындап сұрақ қоя берсең «кейін!» дейтін. Онысы не «кейін айтып беремін» не «ары шегін, жақындама» деген сөзі екенін ажырата алмай, айналшықтап жүріп-жүріп ары ойнап кететінбіз. Үлкендердің жаны жадырап, өзгеруіне қарағанда «Наурыз ең жақсы мереке болғаны» деп түйдім.

– Өткенде қайтыс болған Әлә ата да жарық жерде жатады ма? – дегенімде, әжем бүгінінен алыстап кеткен екен.

– Ойбұй, мен отырып алыппын. Ана жақта ел көжесін ішіп қоймай тұрғанда барайын. Сен де шешеңе айт, көжесін алып тез жетсін, – деді де қырға бет алды. 

«Мама! Әжем саған көжені тез алып келсін деді». Анама енесінің сәлемдемесін жеткіздім де әжемді соңынан қуып жеттім. 

Қыр қураған шөптен тазарып қалған. Жолдың арғы бетіндегі мазарат та жап-жасыл болып кетіпті. Ауылдың ақсақалы мен қарасақалды қарттарын таң атқаннан киіз-кілем салып, көрпеше төсеп, дастарханға жайғастырып қойыпты. Таңғы шәйді суытпай әлі сораптап отырғаны байқалады. Бірер бала самаурынға суытпай шоқ салып жүр. Үлкендер өмірден өткен біреуді әңгімелеп отырады да, сөз соңын «Жарықтық, қабірінде бір аунап жатқан шығар» деп аяқтайды. Елден бұрын оянып шыққан ауылдың үлкен-кіші еркек кіндіктілері күрек, тырма, айыр, кетпенін иығына іліп қайта бастады. Олар жақындағанша әжем ауылдан алдырып қойған үлкен қазанға әр үйден келген көжені аударып құя берді. Әркім өз көжесін мақтап отыр...

Ауылымыз аралас болсын!

Бірі «Менікі қойдың шұжығына әзірленген күріш көже, суықты алады» десе, бірі «Кеспені тек жұмыртқаға илеп кестім, суға ісіп кетпейді» дейді. Бірі үрме бұршақтан, бірі тарыдан, енді бірі маштан көже әзірлепті. Жұмыртқадан, сүрленген еттің соңғысынан, тіпті, қазыдан да көже дайындапты. Айранды ашытып, кәдімгі жүгері мен бидайдан ашытпа көже пісіріп әкелгендер де бар. Бірақ, осынша үйден келген ас-ауқаттың бәрі бір қазанда араласып кетті. Әжем өзін жағалап жүрген 3-4 келінге «Жақсылап араластырып, құя беріңдер ендігі. Балалар да келіп қалды» деді де қыр басына жайылған алашаның төменгі жағындағы құрақ көрпешеге жайғасты. 

– Анау апаның көжесін неге араластырасың? Ішпейм енді көжені! – деп бұрқ ете қалдым.

Келіндер жағы:
«Ауылымыз аралас,
Үйіміз қоралас,
Бауырымыз бірге,
Алғанымыз жүлде болсын!
Қазанымыз майлы,
Өміріміз жайлы,
Арқа сүйер азаматымыздың

Ер-тұрманы сайлы болсын!» деп қазандағы көжені жақсылап араластырды.

Кесе-кесеге құйып, әуелі ақсақалдарға, сосын шөлдеп, шөліркеп жеткен әке-ағаларымызға ұсынды. Жұртты тамсандырған көженің бір кесесі маған да жетті. «Ішпеймін» деп тұра бергенімде қиқарлығымды байқаған әжем мырс етіп күліп жіберді де қайта отырғызды.

– «Елде бейбітшілік болсын, ағайын арасындағы алауыздықтан арылайық. Бір-бірін сыйласын, бауырмашыл болсын» деп әдейі араластырдым. Тыныштық пен татулық орнасын десең, сен де ол апаны әжеңдей көріп, көжеден бір кесесін ішіп қой. Мынаның ішінде жеті түрлі дән мен жеті түрлі дәм бар. Қасиетті. Тауысып қойсаң, келесі жылға дейін тоқ жүресің. Аштық біздің үйден айналып өтеді, – деді.

Ол жылдары «молшылық», «тоқшылық» сөзінің қадірі өтіп тұрған кез емес пе? «Аштықтан Құдай сақтасын» деп көжені алдым. Таңдайым тақылдап, тағы бір кесе сұрағанымды да байқамай қалдым. Ел де мейірлене қалыпты. Біріне бірі тәттісін ұсынса, екіншісі майлысы мен жұмсағын үлестіріп жүр. Біреуді біреу сынап, не қабағы ашылмай бөлектеніп отырған бір адам жоқ. Бәрі әдемі болып кеткен. Ақсақалдар жайғасқан төрден бері қарай әке, ағалар, сосын ақ жаулықты әжелер немерелерімен, сосын келіндер қырдың сонау басынан созыла жайылған бір дастарханға жайғасқан. Бұл да бір ырым екенін есейіп ес кіргелі ұғып жүрмін. Кешкісін атам, ағам мен әпкем үшеуіміз түн ортасы ауғанша «Ханталапай» ойнаған едік.

...Мейірім мен шапағатқа толы сол күнгі қаттаманың иісін әлі ұмытқаным жоқ. Тіпті, бүгінгінің дастарханы мол болса да әжемнің араластырып берген Наурыз-көжесін сағына беремін. Ұлыстың ұлы күні Наурыз мерекесін тойлағанда, әр үйден келген көжені тілек пен ниетті біріктіргендей араластырып, елге «Тілеулес болыңдар, молшылық бәріңе ортақ болсын» деп үлестіретін ақ жаулықты әжелерді көргім келеді...