Шымкент келбеті

Қысқы Олимпиада ойындарының басталуына небәрі екі күн қалды. Әлем спортшыларының да, жанкүйерлердің де назары Оңтүстік Кореяға ауған. Қазақ елінің спортшылары да осынау спорт мерекесінде бәсеке көрігін қыздырмақ. XXIII Қысқы ойындардан несібеміз қандай болмақ? Облыс спортшыларының жағдайы қандай?

Үмітін үкілеген бес спортшы...

Расын айтқанда, Оңтүстіктің ұл-қыздары қысқы спорттан несібесіз емес. Соңғы жылдары бұл спорт түрін дамытуға ден қойылды. Спортшыларымыздың алды Олимпиада ойындарында бақ сынап, берісі Универсиада ойындарында жеңімпаз атанды. 

Бұл жолы үмітін үкілеген бес спортшы...Бәрі де фристайл акробатика шеберлері. Бұған дейін Жанбота Алдабергенова, Ақмаржан Қалмұрзаева және Маржан Ақжігіттің жолдама алғанын сүйіншілей жазып едік. Олардың қатарына тағы екі өреніміз қосылып отыр. Олар – Аяна Жолдас пен Ильдар Бадрутдинов. 

Жанбота мен Ақмаржанның жасы 22-де болса, қалғандары 16-17 жастағы өрендер. Естеріңізде болар, облыстан Алматыда өткен Қысқы Универсиадаға бес спортшы қатысқан-тұғын. Алдабергенова мен Іңкәрбек чемпион атанса, Арапбаева күмістен олжа салып еді. 

Жанбота Сочи ойындарында 6 орынды иеленген. Өзі қайсар қыз. Одан кейін бойжеткендер арасында әлем чемпионатының күміс жүлдегері атанды. Еуропа кубоктарында тәуір нәтижелерге қол жеткізіп жүр. 

Оңтүстік жұртшылығы Дүниежүзілік Қысқы Универсиададан оралған жеңімпаз ұл-қыздарын зор салтанатпен күтіп алғанына да бір жыл болыпты. Облыс әкімі Жансейіт Түймебаев жеңімпаз спортшыларды қабылдап, сый-сыяпат жасағаны әлі көз алдымызда. 

Мінекей, 2018 жылғы Олимпиадаға дайындық сол кезде-ақ басталып кеткен. Ақпан айында-ақ Кореядағы әлем кубогы этаптарына қатысты. Швейцария, Финляндия елінде оқу-жаттығу жиындары өтті. Осындай тыңғылықты дайындықтың арқасында бес жолдамаға қолымыз жетіп отыр. Біле-білгенге бұның өзі аз табыс емес. Қарсыз өлкеде де әлеуетті спортшылардың бой көрсетуі қуантарлық жайт.

Бап пен бақ қатар шапса...

Қазір облыс спортшылары соңғы дайындықтарын пысықтауда. Соңғы дайындық Ресейдің Красноярск аймағында өтті. ОҚО Қысқы спорт мектебінің директоры Бақытжан Зиябековтың айтуынша, бәрінің де дайындығы жақсы. Тек бақтары жанса болғаны.

Жалпы, фристайл акробатика бәсекелері 15 ақпанда басталады. «Phoenix Park» кешенінде алдымен жарыс көрігін арулар қыздырады. 16 ақпан күні финалдық сындар өтеді. Ал ерлер сайысының іріктеу кезеңі 17 ақпанға жоспарланған. Финалдық сынды 18-ші ақпанда тамашалаймыз.

Негізінен, бұл спорт түрінде Аустралия, Қытай, Беларуссия қыздарының шоқтығы биік. Әр Олимпиада ойындарында осы елдің спортшылары жүлдегер атанып келеді. Сочи ойындарының жеңімпазы беларуссиялық Алла Цупер де, күміс жүлдегер Сю Менгтао (Қытай), қола жүлденің иесі Лидия Лассила (Аустралия) да таңы жұпар елінде тағы да жүлдеге таласады. Негізгі қарсыластар осылар. 

– Бұл спортта осы спортшы негізгі қарсылас деп айту қиын. Әр жарыста ауа-райы әр түрлі болады. Бәрі спортшының өзіне байланысты. Қалай десек те, намысты қолдан бермейміз, – дейді Ақмаржан Қалмұрзаева.
Әрине, бап пен бақ қатар шапсын дейміз. ОҚО Қысқы спорт мектебінің директоры Бақытжан Зиябековтың айтуынша, жерлестеріміз Кореяға 8 ақпан күні аттанады.

7-ші Олимпиада...

Ақ Олимпиада ақпан айының 9-25 аралығында Оңтүстік Кореяның Пхёнчхан қаласында өтеді. ҚР Ұлттық Олимпиада Комитеті таратқан мәлімет бойынша, ел спортшылары дүниежүзілік ойындарда тоғыз спорт түрінен 57 лицензияға ие болды. Бұл – Тәуелсіз қазақ елі спортшыларының 7-і Олимпиадасы.

Бүгінде Олимпиадалық қалашықта қазақстандық спортшылар үшін бәрі дайын. Отандық спортшылардан биатлоншылар Пхёнчханға 1 ақпанда келді. 

Олимпиаданың ашылу салтанатында ел туын шорт-трекші Абзал Әжғәлиев ұстап шығады. Жалпы, Қазақстан спортшыларының сапында мәнерлеп сырғанаудан Сочи олимпиадасының қола жүлдегері Денис Тен де бар. 

XXIII қысқы Олимпиада ойындары Оңтүстік Кореяда өтетін алғашқы, Азия құрлығында Саппоро (1972) мен Наганодан (1998) кейінгі үшінші қысқы ойындар болмақ. Қысқы Олимпиаданы өткізуге Мюнхен (Германия) және Анси (Франция) қалалары да таласқан еді. Дегенмен, дауыс берудің бірінші турында Пхёнчхан жеңіске жетті. Пхёнчхан қысқы Олимпиаданы өткізуге үшінші рет таласқан болатын. Бұған дейін 2010 жылы Ванкуверге, кейін Ресейдің Сочи қаласына жол беріп қойған.

Қысқы Олимпиададағы қызықты бәсекелерді «Хабар» агенттігі тікелей эфирде жанкүйерлер назарына ұсынбақ. Олимпиада алауы 9 ақпанда жағылады.

Ақжолтай жаңалық! Спортшыларымыз қысқы олимпиадаға жолдама жеңіп алды. Бұл туралы ОҚО қысқы спорт түрлерінен балалар мен жасөспірімдер спорт мектебінің әдіскері Диляфруз Худайшукурова мәлімдеді.

ОҚО фристайл шеберлері Жанбота Алдабергенова, Ақмаржан Қалмырзаева және Ақжігіт Маржан алдағы 9-25 ақпан аралығына жоспарланған Пхенчханда өтетін XXIII қысқы Олимпиада ойындарында бақ сынамақ. Жаттықтырушысы – Мұрат Аблятифов. Диляфруз Худайшукурованың айтуынша, тағы бірнеше спортшының олимпиадаға қатысуға мүмкіндігі бар.

Қазақстан құрамасы бұл олимпиадаға әзірге 49 лицензия ұтып алған. Ел намысын қорғайтын спортшылар олимпиадаға фристайл, шаңғымен жүгіру, мәнерлеп сырғанау, шорт-трек, коньки, трамплиннен секіру және шана спортынан қатысады. Олимпиаданың ашылу салтанатында Қазақстан туын шорт-трекші Абзал Әжғалиев ұстап шығады.

Азамат ЖАППАР

Бұл балуанның қарым-қабілеті көпшілікті таңдандырып жүргені рас. Жыл басында Таразда өткен ел чемпионатында қарсыластарының бәрін айқын жеңгеніне куә болып едік. Одан кейін де мықтылығын байқатқан. Таиландта өткен Азия чемпионатында үшінші орынды иеленді. Одан бөлек, Мардан Сапарбаевты еске алуға арналған халықаралық турнирде жеңімпаз атанды.
Дамир Күзембаев осы күні грек-рим күресінен аса ауыр салмақта Нұрмахан Тінәлиевтың нағыз ізбасары саналып жүр. Тінәлиевке жаттығуда көмекші балуан ретінде Рио-де-Жанейроға да барып қайтқанынан көпшілік хабардар.
Жиырма бес жастағы алып тұлғалы балуан Оңтүстіктің атынан күресуге бел буыпты. Жеке бапкері екеуі ақылдаса келе осындай шешімге келген. Таяуда ғана облыстың грек-рим күресі құрамасы Конфедерация Кубогында жеңіске жетті. Осы қуанышты сәттен кейін балуанмен жақыннан таныстық.
– Өтіп бара жатқан жыл расында да жеңіске толы болды. Бұл – бастамасы деп ойлаймын. Әрі қарай да нәтижені жақсартуға әрекет етеміз. Алла бұйыртса, бар мақсатым – Олимпиада шыңына жету, – дейді өзі. «Батыр аңғал келеді» деуші еді. Алдағы төртжылдықтағы басты мақсаттарын іркілмей жайып салды. Әңгіме ауаны алдымен Конфедерация кубогы жөнінде өрбіді.

– Финалға жолдама алып, әуелгі жоспарды орындадыңдар. Ендігі мақсаттарың қалай?

– Бұл жеңіске ортақ мақсатқа бірігудің арқасында жетіп отырмыз. Облыстың күрес саласының басшылары барлық жағдайды жасап қойған. Кубоктың алдында Қырғызстанда жиын өткіздік. Шетелден балуандарды шақырып жатыр. Ең бастысы, командада ауызбіршілік бар. Аға бапкер Әбдірахман Архарбеков те бәрімізді өз баласындай көреді. Міне, өзімнің шымкенттік болып жатқан жайым бар (күліп). Мақсатымыз жөнінде айтсақ, ОҚО құрамасы өткен жылғы Қазақстан кубогының жеңімпазы. Бұл бәсекедегі басты мақсат сол – Кубокты Шымкентке әкелу. Шүкіршілік, іріктеу кезеңінен өттік. Енді финалда да жақсы өнер көрсетеміз деп ойлаймын.
Қостанай, Павлодар, Қарағандыдан келген қарсыластарым әлі жас. Негізінен, ұлттық құраманың жиындарында аса ауыр салмақта Нұрмахан екеуміз ғана боламыз. Жалпы, екі-үш балуаннан аспайды. Бізге әлі де бәсеке керек.

– Биыл Азия чемпионатында қола жүлде алдың. Өз күресіңе көңілің толды ма?

– Негізі, тактикалық тұрғыда біршама қателіктер болды. Ұпай алатын жерде мүмкіндікті жіберіп алдық. Қазір сол қателіктерді түзетіп, тактикалық дайындықты жетілдіруге жұмыс істеп жатырмыз. Өзіммен бірге тұғырда тұрған иран, қырғыз балуаны Риода да күрескенін білесіздер. Өзім де Риоға барып, олардың белдесуін бақылаудың сәті түсті. 

– Әңгіме ауаны Олимпиадаға ойысып жатыр. Жалпы, өзің не байқап қайттың? Ауыр салмақтағы бәсеке жайын айтып берсең...

– Риоға Нұрмаханға спарринг қарсылас болып бардым. 2012 жылғы ойындардан кейін-ақ, бірге дайындыққа кіріскен едік. 4 жыл бойы бірге дайындалдық, тәжірибе алмастық. Одан көп нәрсені үйрендім. Соған қарап өсіп келе жатырмыз ғой. Нұрмахан бауырымыз бұл жолы да барын салып-ақ күресті. Өзі соңына дейін белдесетін балуан. «Бұйырған кетпес» деген. Бәлкім, сәттілік серік болмаған шығар...Шынын айтқанда, Нұрмаханның күресін көрейін деп ұшақтан да қалып қойған едім. Жанкүйер болайын дедік. Неміс балуаны да әлсіз емес. Олимпиадада осал жігіт күреспейтіні мәлім. 

Не байқағанымды айтсам...Олимпиаданың өзге жарыстардан өзгешелігін сезген жоқпын. Сол кілем, сол трибуна. Жанкүйерлері де сол. Өзіміз қатысып жүрген турнирлердің бірі. Дегенмен, бір ерекшелігі – төрт жылда бір өтетіні болса керек. Ел-жұрттың шығарып салуы өзгеше әсер берері анық. Рас, онда аура бөлек. Соның әсерінен спортшылардың да көңілі толқитын секілді.

– Аса ауыр салмақта кубалық Михайн Лопес үш дүркін Олимпиада жеңімпазы атанды. Бұл жігіттің өзгелерден қандай айырмашылығы бар? Олардың жаттығу әдісі өзгеше ме, әлде? 

– Кубалық жігітті грек-рим күресінен әлемнің ең мықты балуаны десе жарасады. Өзіміз сияқты дайындалады ғой. Асып бара жатқан ештеңесі жоқ. Қазақ балуандары одан кем деп айта алмаймын. Бірақ, «неге ол сияқты күресе алмай жатырмыз» деген мәселенің әлі жауабы жоқ. Лопес тек ұпаймен жеңіп жүрген, өзіміз секілді балуанның бірі. Кейде 2-3 балмен басым түседі. Кейде бәсеке тағдырын 1 ұпаймен шешеді. Оның өзгелерден басымдылығы – психологиялық дайындығы. Әрине, физикалық тұрғыдан да мықты. Өзі өте сезімтал. Бір жағынан тәжірибесі де мол. Жасы 34-ке келді. 2006 жылы Хасан Бароевтан ірі есеппен жеңілген еді. Одан кейін сол жеңілісінен сабақ алып, 2007 жылы әлем чемпоны болды. Әрі қарай жұлдызы жанып, Олимпиада мен әлем чемпионаттарында үздік шығып жүр. Бәрі де еңбектің арқасы ғой. Оның да осал тұсын табуға болады. Тек жұмыс істеу керек. Өзімнің де ол жігітпен күрескім келіп жүргенін несіне жасырайын. Бәсеке болғанда ғана адам өседі емес пе?! 

– Қазіргі ережелердің өзгеруі жайында не айтасың?

– Ережелер сәт сайын өзгеріп жатыр. Төрттағанды алып тастады. Енді тік тұрып көп жұмыс істеуге көңіл бөліп жатыр. Қолайлы ма, қолайлы емес пе, оған шағым айту балуанның шаруасы емес. Ереже қалай өзгерсе де күресу керек. Басқа амал бар ма? Қазіргі өзімнің салмағым 127-128 келі. Бұл салмаққа да ақырын төселіп келемін. 

– Қазіргі қазақ бапкерлерінің біліктілігі қалай? Балуандарға жігер беру, олардың бабын табу көңілден шыға ма?

– Қазақстанда жақсы мамандар жетерлік. Жақсы формаға келтіретін мамандар бар. Өзімнің жеке бапкерім – Жаңабай Оспанов. Ол кісімен 2007 жылдан бері біргеміз. Бірінші бапкерім – Акмалбек Түсіпбеков еді. Жас кезде достарым әр спортқа қызықтырса, соған еріп кете беретінмін. Таэквондомен де шұғылдандым. Ақыры 14 жасымда грек-рим күресіне келдім. «Бір спортты таңда» деп нұсқау берген әкем. Туып-өскен жерім – Қапшағай қаласы. 

Бапкер спортшының жағдайынан толық хабардар болуы керек. Жаңабай ағайым менің дене-қуатымның қандай күйде тұрғанын бірден сезеді.

– Грек-рим күресінде кімдер сияқты болғың келеді? Қандай нәтижелерге жетсем дейсің? 

– Грек-рим күресі бұрын француз күресі аталған. Ол кезде Қажымұқан бабамыз әлемде үздік балуанның бірі болды. Мен де ең алдымен даңқты атамызды үлгі тұтамын. Әр балуанның қабілеті әр түрлі. Тумысынан дарынды балуандар бар. Мәселен, өзіміздің жігіттерден Алмат Кебісбаевтың күресі ұнайды. Ал әлемде ирандық Хамид Сориан, армениялық Артур Алексанян дарынды жігіттер. Михайн Лопестің де күресі таңдандырады. 

Айта берсек, арман көп. Ендігі мақсат – Токио ойындарына қатысу. Әуелі өз әлеуетімді Қазақстан чемпионатында байқап көремін. Қолдан келгенше дайындаламыз. Осы әлемдегі мықтылардың бәрімен күресіп, бәрін жеңгім келеді, аға!

– Отбасыңмен таныстырып өтсең...

– Әкемнің есімі – Сәбит. Ішкі істер органы саласынан зейнетке шыққан. Өте сабырлы, томаға-тұйық кісі. Ал анамның есімі – Альфия. Ол кісі суретші. Негізі ірілік жағынан әкеме тартқанмын. Атам да ірі болған екен. Ата-анамның тұңғыш перзентімін. Өзімнен кейінгі інім әуе гимнасты. Одан кейін кенже қарындасым студент. 

Өзім 2012 жылы отау тіктім. Екі қызым бар. Үлкен қызым үште, кіші қызым бір жарым жаста. Енді, ұлымның дүниеге келуін күтіп жүрміз.

– Әңгімеңе рахмет!

Облыс әкімі Бейбіт Атамқұлов Рио Олимпиадасының жүлдегерлері – Жазира Жаппарқұл мен Отгонцэцэг Галбадрахты қабылдап, сый-құрмет көрсетті.

Күміс жүлдегер Жазираға «Нұрсәт» шағынауданынан екі бөлмелі пәтер және «Toyota Land Cruiser 200», ал дзюдошы қызға – бір бөлмелі пәтер мен «Toyota Land Cruiser Prado» көлігі берілді. Көңілдері алып-ұшқан қос спортшы да ел ағаларына дән риза.

– Жетістік оңайлықпен келмейді. Жарқын жеңіс келесі Олимпиадада жалғасады деп сенеміз. Бұл сый-сияпатты бүкіл Оңтүстік жұртшылығының атынан берілген алғыс деп біліңіздер. Жолдарың әрдайым ашық болсын, – деді Б.Атамқұлов жүлдегерлерді құттықтап. Өңір басшысы ОҚО денешынықтыру және спорт басқармасының басшысы Әлібек Нұртаевтың да еңбегін атап өтті.

Жазира көптің көзінше пәтерін ата-анасына сыйлайтынын айтты. Ал көлікті өзі жүргізбек. Дайындыққа қаңтар айында кіріседі. Кездесуге келген жеңімпаз қыздың әкесі Әбдірахман Құдайқұловтың көңілі толқып тұр. Жазирасы халықтың қызына айналғанына куә болу үлкен қуаныш.

– Елбасыға, облыс басшыларына рақмет. Жазирам халқының қызы болды ғой. Келесі Олимпиадада алтын аламын деп айтты. Тіл-көзден аман болса, ол арманына жетеді деп сенемін, – дейді көңілі толқыған әке.

Дзюдошы Отгонцэцэг Галбадрах бір ай тынығып, жаттығуға қайта кіріседі. Жаңа жылдан бастап Гранд-Слам, Гран-при жарыстарына қатысады. Келесі жылғы басты сын – әлем чемпионаты. Қос батыр қыз да енді алдағы жарыстарға тыңғылықты дайындалмақ.

«Жүйріктен жүйрік озар жарысқанда...». Екі апта бойы әлем жанкүйерлерінің назарын аударған XXXI Жазғы Олимпиада ойындары аяқталды. Оңтүстік Америка құрлығында тұңғыш ұйымдастырылған сын қызықты сәттерге толы. Қазақ елінің спортшылары осы Олимпиадада жүлде саны бойынша рекорд жаңартты: қоржында үш алтын, бес күміс, тоғыз қола медаль (17 жүлде) иеленді. Жалпыкомандалық есепте 22-ші орынға жайғастық. Ел Тәуелсіздігінің 25 жылдығына қосқан тамаша сый бұл.

17 ЖҮЛДЕ – РЕКОРДТЫҚ КӨРСЕТКIШ

Бәсекеге үкілеп қосқан 104 спортшының осыншама жүлде иеленуі аз олжа емес. Осыған дейінгі ғаламдық ойындарда ең көбі 13 медаль бұйырыпты. Мәселен, Атлантада – 11, Сиднейде – 7, Афиныда – 8, Бейжіңде – 13, Лондонда – 13 медаль еншімізге тиді.
Рио Олимпиадасы қазаққа тұңғыштарды сыйлаған дода ретінде есте қалды. Мәселен, қазақ қыздарының арасынан тұңғыш болып Жазира Жаппарқұл жүлде алып, тарихқа атын жазды. Ал әйелдер күресінен Эльмира Сыздықова және бокстан Дариға Шәкімова тұңғыш болып тарихи жүлделерді еселей түсті.
Жеңімпаздар мен жүлдегерлерді тағы да атай кетейік. Бап пен бақ арпалысқан додада Нижат Рахимов (ауыр атлетика), Данияр Елеусінов (бокс) және Дмитрий Баландин (жүзу) дара шықты. Күмістен олжа салғандар – Елдос Сметов (дзюдо), Жазира Жаппарқұл (ауыр атлетика), Василий Левит (бокс), Әділбек Ниязымбетов (бокс) және Гюзель Манюрова (әйелдер күресі). Қола жүлдемен қуантқандар – Галбадрах Отгонцэцэг (дзюдо), Фархад Харки (ауыр атлетика), Карина Горичева (ауыр атлетика), Александр Зайчиков (ауыр атлетика), Ольга Рыпакова (жеңіл атлетика), Эльмира Сыздықова (әйелдер күресі), Екатерина Ларионова (әйелдер күресі), Иван Дычко (бокс) және Дариға Шәкімова (бокс).

ЖОСПАР ОРЫНДАЛДЫ

Жанкүйерлер боксшылардан мол олжа күтті расында. Жұдырығының қуатын әр ойындарда танытып жүрген жігіттерге айтар өкпе жоқ. Бір алтын, екі күміс, екі қола медаль жеңіп алған өрендеріміз жалпы есепте төртінші орынға тұрақтады. Ұлттық құраманың бас бапкері Мырзағали Айтжанов Олимпиаданың алдында 4-5 жүлде, екі алтын алуды жоспарлағанын жазған едік. Алтын жүлдені «қазақтың салмағы» деп әспеттейтін 69 келідегі Данияр Елеусінов сыйлады. Әділбек Ниязымбетов екінші рет Олимпиада ойындарының күміс жүлдегері атанып, Болат Жұмаділов ағасының жетістігін қайталап берді. Жанкүйерлердің пікірінше, күмістің өзі тақиямызға тар келмейді.
91 келіде Василий Левиттің күміс жүлдесі әлі талай әңгімеге өзек болатын сыңайлы. Финалда ресейлік Евгений Тищенконың отандасымызды күмәнді жағдайда жеңіп кетуі әлемдік БАҚ-тың назарын аударды. AIBA басшылары осы жекпе-жекте төрелік еткен қазыларды жарыстан аластататумен ғана шектелді. Жанкүйерлер қауымының пікірінше, Левит біз үшін жеңімпаз!
Аса ауыр салмақтағы Иван Дычконың қоласын қомсынбаймыз. Әлем чемпионаттары мен Олимпиада ойындарының жүлдесіне жетіп жүрген саңлақтан жоғары нәтиже күткен едік. Бұл жолы да барын салып еді. Бұйырғаны қола екен.
Бір айта кетерлігі, арулар да Лондондағы нәтижені қайталады. 75 келіде қолғап түйістірген Дариға Шәкімова жартылай финалға дейін жетіп, сүрінді. Бұл сында да тосқауыл болған АҚШ өкілі – Кларисса Шилдс. Айтса айтқандай-ақ екен. Жас вундеркинд боксшы осымен екі дүркін жеңімпаз атанды. Екі Олимпиада ойындарының жартылай финалында жерлестеріміздің жолын қиды. Олимпиада тарихында тұңғыш рет Вэл Баркер кубогы осы спортшыға табыс етілді.

ЖАЗИРА ТОКИОҒА КӨЗ ТIГЕДI

«Жазира осы жарыста өзінің бар мүмкіндігін көрсетті деп ойлаймын. Жазира өте дарынды және ең бастысы еңбекқор. Бірақ, әрбір мүмкіндігін өте саналы, өте тиімді пайдалануы үшін оған тәжірибе керек. Әлі уақыт бар. 23 жасқа енді аяқ басты. Токио Олимпиадасында чемпион болатындығына кәміл сенемін. Бірақ, бұл үшін жаттығуларда және жарыстарға қатысып, аянбай тер төгу қажет», – депті ауыр атлетикадағы білгір маман Энвер Түркелери отандық БАҚ-қа берген сұхбатында. Рас, Жазираның жұлдызды сәтіне куә болдық. Екі әлем чемпионатының күмісін иемденген Арыстың қызы міне, Олимпиада медаліне де қол созды. Қуаныш ұзағынан сүйіндірсін дейік.
Талай майданда шыныққан зілтемірші алтын алмай тынбаймын дегенді айтып отыр. Білекте буырқанған күш барда жеңіс жеңіске ұласатынына сенім бар.
Қазақстан ауыр атлеттері Олимпиада ойындарын 1 алтын, 1 күміс және 3 қола жүлдемен, жарысты 5-і орынмен аяқтады. Бұл – біздің екінші құрам екенін айта кеткен жөн.

ҚЫЗДАР ҒАНА ҚУАНТТЫ

Біз балуан халықтың ұрпағы емес пе едік? Әріден айтпағанда, берідегі Жақсылық Үшкемпіров, Дәулет Тұрлыханов сынды даңқты балуандар салған жеңісті жолдың көмескі тарта бастағаны ма? Рио бозкілемінде грек-рим және еркін күрес балуандары да еңсемізді түсірді. Әр Олимпиада сайын балуандарымға бұйырар өз несібесі бар-тұғын. Бұл жолы қоржын бос қайтты. Әлем чемпионатының жүлдегерлері Алмат Кебісбаев, Досжан Кәртіков және Нұрмахан Тыналиевке сенгенбіз. Өкініштісі, «классиктер» классикалық күрес көрсете алмады. Оған кімді кінәлаймыз? Еркін күрес балуандары да бастапқы белдесулерде-ақ жеңіліс құшып, өзекті өртеді.
Абырой болғанда арулар тығырықтан алып шықты. Гюзель Манюрова, Эльмира Сыздықова және Екатерина Ларионоваға қандай мақтау айтсақ та жарасар. Сыздықова әйелдер күресінде жүлде алған тұңғыш қазақ қызы ретінде тарихи ерлік істеді. Осы бір күміс, екі қоланың арқасында Қазақстан балуандары жалпыкомандалық есепте 12-ші орынға нықтап орнықты. Ал ерлеріміздің осы олқылықтың орнын толтыруы уақыт еншісінде екеніне сенейік.
Шүкір дейік, қазақ дзюдосының алға қарай қадымдап келе жатқанына көз жеткіздік. Қазақ ұландарының қайратын көрсеткен – Елдос Сметов.
Осы бір алтын асықтай ұл сегіз жыл бұрынғы Асхат Житкеев шыққан тұғырдан көрініп, жанкүйерлерін желпіндірді. Әлем чемпионаты мен Азия ойындарында тұңғыш рет жеңімпаз атанған балуанның ендігі мақсаты – Токио ойындары. Сәтін салса, 2020 жылы төртжылдықтың басты бәсекесінің алтын тұғырынан қол бұлғап жатса, таңданбаспыз.

АЛҒАШҚЫ АЛТЫНДАРЫН ИЕЛЕНДI 

Енді әлем спортшыларының әлеуеті жайында бірер сөз. Рио Олимпиадасында 121 медальді жеңіп алған (46 алтын, 37 күміс, 38 қола) АҚШ құрамасы жалпыкомандалық есепте жеке дара көш бастады. Екінші орында – 67 медальмен (27 алтын, 23 күміс, 17 қола) Ұлыбритания спортшылары. Үздік үштікке 70 жүлде еншілеген (26 алтын, 18 күміс, 26 қола) Қытай тұр. Жарыс қорытындысында барлығы 86 мемлекеттің өкілдері жүлдеге қол жеткізді. Бәсекенің тарихында медаль олжалаған мемлекеттер саны рекордты көрсеткішке жетті. Вьетнам, Пуэрто-Рико, Сингапур, Бахрейн, Кот-д'Ивуар, Косово, Фиджи, Тәжікстан және Иордания сынды тоғыз бірдей елдің спортшылары алғаш рет алтын жүлдені иеленді. 

Тізімнің ең соңында тұрған БАӘ, Тринидад және Тобаго, Португалия, Нигерия, Молдавия, Марокко, Финляндия, т.б. елдердің еншісінде бір қола жүлдеден бар.
Сонымен, тағы бір Олимпиада ойындары тарих қойнауына кетті. Ендігі атқарар шаруа – кемшін тартқан тұстарды зерделеп, келешекке көз тігу. Рио-де-Жанейро ойындарынан бұйырған жүлделерге көңіл тоқ. Токиода бұдан да жоғары нәтиже көрсетеміз деген үміт көп. Қош бол, Рио, алда Токио!

ОҢТҮСТІКҚАЗАҚСТАНДЫҚ ЖАЗИРА ЖАППАРҚҰЛ ОЛИМПИАДА 
ОЙЫНДАРЫНЫҢ КҮМІС ЖҮЛДЕГЕРІ АТАНДЫ

Көптен күткен алтынға да қолымыз жетті. Олимпиада ойындарының бесінші күнінде ел спортшылары жанкүйерлерін желпіндіріп тастады. Бір күнде 2 алтын, 1 күміс жүлде иелендік. Бұл жеңістің жөні бөлек расында. Қазақ қыздарының арасынан тұңғыш Олимпиада жүлдегері шықты. Бізге таңсық көрінген су спортында да алғашқы алтын жүлде қоржынға түсті.

ҚОРЖЫНДА – ҚОС АЛТЫН

Әдеттегідей, ауыр атлеттеріміз жарқын жеңіс сыйлайтынына сенгенбіз. Өйткені, ұлттық құраманың бас бапкері Алексей Ни «Менен алтын мен күміс күтіңіздер» деп уәде берген еді. Сол уәдесінен шықты да. 

Бұл түні күллі жанкүйерлер «Қазақстан» Ұлттық телеарнасына көз тікті. Арыстың толағай қызы Жазира Жаппарқұлдың жолына үмітпен қарап, іштей тілекші болдық. Өзінің де «Жеңіспен ораламын» деген уәдесі бар. Мұндай сында аянып қалғысы жоқ.
Жазира ұйқысын қиып, көк жәшікке телмірген отандастарының сенімін ақтады. Оның үстіне көз алдында, трибунада айқайға басқан спорт саласының тізгінін ұстаған азаматтардың қолдауы бар.
Дәл ойлағанымыздай болды. Алғашқы жаттығуда қытайлық Сян Яньмей екеуі үздіктер көшін бастады. Отандасымыз жұлқа көтеру сайысын 115 келімен, яғни екінші орынмен аяқтады. Екінші жаттығуда 140 келіні көтере алмай, қорқытып та қойды. Екінші мүмкіндігінде бұл келіні еңсеріп кетті. Үшінші талпынысында 144 келіні де басынан асыра серпіді. Қоссайыстағы нәтижесі – 259 келі. Ал қытай спортшысы қоссайыста 261 келіні (116+145) еңсерді. Қола жүлде мысырлық Сара Ахмедке бұйырды. Сөйтіп, қазақтың Жазирасы Олимпиада ойындарының күміс жүлдегері атанды.
Бұл – тарихта қазақ қыздарының Олимпиада ойындарынан еншілеген алғашқы жүлде. Одан бөлек, ауыр атлетика бәсекесінде де тұңғыш жүлде иеленген қаракөзіміз.

Бір сағаттан кейін ерлер арасында 77 келіге дейінгі салмақта Нижат Рахимов сайысқа түсті. Оның да қарқыны керемет. Ол да тек бас жүлде үшін келген. Жерлесіміз жұлқа көтеру сайысын 165 келімен аяқтады. Бар есесін екінші жаттығуда қайтарып алатынын талай рет дәлелдегенін білеміз. Бұл жолы да намысқа тырысты. Алдымен 202 келі зілтемірді кеудесінен асыра серпіді. Ал екінші мүмкіндігінде ол 212 келі зілтемірді көтерді. Бұл – 77 келідегі ауыр атлеттің әлемдік рекорды. Соңына дейін тіресіп келген Лондон Олимпиадасының жеңімпазы, қытайлық Люй Сяоцзюнь екінші сатыға орнықты. Осылайша, Нижат Рахимов ел қоржынына алғашқы алтынды салды.

БОКСШЫЛАРДЫҢ ӨЗ СЫЙЫ БАР

Тамыздың 10-ы күні Рио шаршы алаңында іріктеу және ширек финал айқастары өтті. Бұл сында Біржан Жақыпов пен Василий Левит жартылай финал жолдамасы үшін таласып көрді. Әттеген-айы, ардагер боксшы Біржан Жақыпов өзбекстандық Хасанбай Дусматовтан айласын асыра алған жоқ.
Есесіне, 91 келідегі Василий Левиттің қарқынына сүйсіндік. Ширек финалда ол маврикийлік Кеннеди Сен Пьерден бір бас жоғары тұрды. Енді, оның жартылай финалдағы қарсыласы – кубалық Эрисланди Савон.
Кешегі түнде Қайрат Ерәлиев, Абылайхан Жүсіпов, Данияр Елеусінов және Әділбек Ниязымбетов алғашқы електік бәсекелерін өткізді.

СУ ТҮБIНЕН АЛТЫН ТЕРГЕН

Қазақ елін қуантқан тағы бір оқиға – жүзу шебері Дмитрий Баландиннің сенсациялық алтын жүлдесі. Жүзу спортынан бұған дейін Олимпиада ойындарындың жүлдесі бұйырмай келген еді. Алматылық дарынды спортшы әлемді таңғалдырып, Рио ойындарының екінші алтынын әперді. Ол брасс әдісімен 200 метр қашықтыққа жүзуде мәреге 2:07:46 нәтижемен келді. Екінші орынға америкалық Джош Прено (2:07.53) жайғасса, үшінші орыннан ресейлік Антон Чупков (2:08.08) көрінді.
Баландин осыдан екі жыл бұрын Инчхонда өткен Азия ойындарында үш дүркін Азия чемпионы атанып қайтқаны мәлім.
Қазақстан спортшылары осы нәтижелердің арқасында 2 алтын, 2 күміс, 3 қола жүлдемен жалпы командалық есепте 11-ші орынға көтерілді. Әзірге, 11 алтын, 11 күміс және 10 қоланы қоржынға басқан АҚШ спортшылары жалпы командалық есепте үздік келеді.

Бүгін Бразилияның Рио-де-Жанейро
қаласында XXXI Жазғы Олимпиада
ойындары басталады

Топтан озған ақтаңгерлер,
Ор боп қалар шапқан жерлер,
Ел намысын қорғау үшін,
Риоға аттанды ерлер.

Оңтүстіктің оғландары,
Өр рухқа толған жаны.
Алты алашы сенгендері,
Жалғыз Алла қорғандары.

Жеңіс сыйлап байтағына,
Құшақ ашар айқарыла.
Сенімдімін көк Туымды,
Желбіретіп қайтарына.

Ерлікпенен ұтқанда алтын,
Шыңы биік шыққан таудың.
Ерліктерін қайталаңдар,
Бекзат пенен Мұхтарханның.

Оңтүстіктің жігіттері,
Шеттерінен рухты еді.
Әрбіреуі қос дүниелік,
Абыройдың үміткері.

Біржан БАЙТУОВ,
айтыскер ақын

(Ашылу салтанаты Астана уақытымен сенбі, 6 тамызға қараған түні сағат 04.55-те өтеді)

Тамыздың 5-і күні Бразилияның Рио-де-Жанейро қаласында XXXI Жазғы Олимпиада  ойындарының алауы жағылады. Әне-міне дегенше, спортпен тыныстайтын сәтке де келіп жеттік. Бап пен бақтың сыналар сәті. Төртжылдықтың басты бәсекесі шын мықтыларды анықтап бермек. Қазақ елінен  бұл сынға 26 спорт түрі бойынша 104 саңлақ аттанды. Оның ішінде Оңтүстік өңірінің 21 спортшысы бар.

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Олимпиадашыларды қабылдап, көк Туды таэквондошы Руслан Жапаровқа тапсырғаны белгілі. Яғни, жамбылдық өренге артылған жауапкершілік жүгі ауыр. Жас спортшы Ермахан Ыбырайымов ағасының жолын жалғап, Көк туды желбіретіп барып, қайтса дейміз.
Олимпиада ойындарына әлемнің 200-ден астам елінен 10500 спортшы қатысады. Жарыстың ашылуы әлемге әйгілі «Маракана» стадионында өтеді. 21 тамыз күнгі жабылу салтанатын да осында өткізу жоспарланған.
Отызыншы Олимпиададан олжалы қайтқанбыз. Бұл жолы қай сатыдан көрінер екенбіз? Бокс, дзюдо, ауыр атлетика сынды сайыстар 6 тамыздан басталады. Ал балуандар 14 тамыз күні жарысқа қосылады. Әуелі грек-рим күресі шеберлерінің әлеуетін байқаймыз. Ел спортшыларының кезекті аламаннан да абыройлы ораларына сенім бар.
Әдеттегідей, ҚР Үкіметі спорт тойында жеңімпаз атанғандарға қомақты сый тағайындап отыр. Алтын жүлде иегері бұл жолы да 250 мың АҚШ долларына ие болады. Күміс жүлдегерге – 150 мың, қола жүлдегерге 75 мың АҚШ доллар көлемінде сыйақы беріледі.

Ауыр атлетикадан әлем біріншілігінің екі дүркін күміс жүлдегері Жазира Жаппарқұл – ел үміт артқан саңлақ. Рио-де-Жанейрода өтетін отыз бірінші Олимпиададан олжалы оралуды мұрат еткен. 69 келідегі үздіктердің көшін бастауға барлық мүмкіндігі бар. Жазираның жеңісті сәттеріне куә болғанбыз. Арыстың толағай қызы, қазақтың Жазирасы екенін талай рет дәлелдеген. Әлем чемпионатының күмісін алғаш рет олжалаған кезі әліге дейін көз алдымызда. Ол күн тарихтың жаңа беті ашылған сәт еді. Арқаланып барған сапардан көңіл марқайып қайтты. Болашағы жарқын боларынан үміттенгенбіз. Мінекей, талай сыннан өткен зілтемірші алғашқы Олимпиадасында бағын сынамақ.

АҚШ жерiнде де жүлдеге жеттi

«Еліңді сүйсең, ерлік істейсің» деген. Тарихи сәттермен есте қалған дода әлі талай айтылады. Қазақтың қаракөздері тұңғыш рет әлемдік сайыстың алтын, күмісін сыйлаған мезет қой.
«Балуан Шолақ атындағы спорт сарайы. Осыдан дәл бір жыл бұрын шаршы алаңның шаңы қағылған жер зілтеміршілердің сахнасына айналыпты. Таныс нысан. Таныс сарай. Әлем чемпионатының аурасы бірден байқалады. Бокстан тарихи төрт алтын алған сарайдың зілтеміршілерге де жұғысты болсын деген ниет, тілек жанкүйерлерде. Жастар сапынан небір соқпақтардан өтіп келген Жазираның жұлдызды сәті енді туды. Нағыз қызу шайқасты солтүстіккореялық спортшы бастады. Жазира да қарап қалмай, үшінші мүмкіндігінде 118 келіні таза орындады. Екінші жаттығуда да тайсақтамай, соңына дейін тіресті. Солтүстіккореялық Рио Ун Хю – талайды көрген спортшы. Алматыға да өз жоспарымен келген. Екінші жаттығуда ол 145 келімен тоқтап, бірінші орынға шықты. Жазираның нәтижесі 144 келі. Сонымен, қазақ қызы тарихта тұңғыш рет әлем біріншілігінің жүлдегері».
Екі жыл бұрын Алматы асып, әлем чемпионатын тамашалап қайтқан кезде осылай деп оқырманнан сүйінші сұрағанбыз. Былтыр сол жеңісті жорық АҚШ жеріндегі әлем чемпионатында да жалғасты. Облыстық дене шынықтыру және спорт басқармасының басшысы Әлібек Нұртаев та Хьюстонға сапарлап, дем беріп қайтқан. Мұндайда намысты қолдан беруге болмас әсте. Сол жолы да мықтылармен тайталасып, күміс жүлде иеленді. Қоссайыстың қорытындысы бойынша бас жүлде 263 келіні көтерген қытайлық Сян Янмейге бұйырды. Жазира 256 келімен екінші мәрте күміс жүлдегер атанды.

Денешынықтыру пәнiнен басталды 

Жазира 1993 жылы 22-і желтоқсанда темір жолдары тарамдалып жатқан Арыс қаласында дүниеге келген. Отбасында жеті қыздың ішіндегі ең кенжесі. Ауыр атлетикамен 8 жасынан бастап айналыса бастайды. Мектепте оқып жүргенде дене шынықтыру пәнінің мұғалімі Дүйсебек Құрманов осы спорт түріне үгіттеген. Алғашында қыз баланың темір көтергені ерсі көрінсе керек, ата-анасы қарсы болыпты. Жаттығудың өтеуі ретінде жүлделер сыңғырлап келе бастағанда ғана көңілдері жайланыпты. Облыс орталығына ауысқан кезде Рашид Төлегенов те біраз жетістікке жетеледі. 2010 жылы Сингапурде өткен тұңғыш жасөспірімдер арасындағы Олимпиада ойындарында топ жарды. Міне, спортшының алғашқы баспалдақтары осылай қаланып еді.
Бастапқыда қарсы болған ата-ана, бауырлары бүгінде спортшының басты жанкүйері.

         «НЕ ЖЕЙМІН, НЕ ІШЕМІН ДЕМЕЙДІ...»

Таяуда Шымкентте Жазираның талабын ұштаған бапкер Рашид Төлегеновты жолықтырып қалдық. Амандық-саулықтан кейін әңгіме ауаны бірден ауыр атлеттер жайына ойысты. Білікті маман отандық зілтеміршілерден қоржынына бұл жолы кемі екі алтын түсеріне сеніп отыр. Жазираның да бағалы жүлдемен қуантатынын бағамдайды.
Әттеген-айы, «қырсық бір айналдырса, шыр айналдырады» дегендей, ауыр атлетикадағы қазіргі допинг мәселелері жөнінде пікірін айтты. Әрине, елде спорттық медицинаны дамытпай, мұндай жағдайлар кездесе бермек. «Шынашақтай ғана қытайлар таудай-таудай темірлерді көтеріп жатады. Олардың неге қанынан кінәрат табылмайды?» деп сауалды төтесінен бір-ақ қойдым. «Олармен бізді салыстыруға мүлдем келмейді. Қытайда спорттық медицина жоғары дамыған. Не ішіп, не жегенің бәрі бақылаулы. Спортшылар қандай дәрі ішу керек, қай дәруменді қай кезде қолдану керек деген мәселеге бас қатырмайды. Олардың бар ойы берілген тапсырманы орындау. Өйткені, фармакология жағын реттеп отыратын арнайы мамандар бар. Біз де соған көшуіміз керек» дейді білікті бапкер тереңінен қозғап.
Адам ағзасы дәрумендерді де пайдалану керек. Онсыз алға басу жоқ. Ал оны қалай падалану күрделі мәселе. Бұны шешу үшін ғылымға бет бұрған жөн.

Басты қарсылас – Сян Янмей

Осыдан бес күн бұрын Халықаралық ауыр атлетика федерациясы Олимпиадаға қатысатындардың тізімін жария етті. Оның ішінде Қазақ елінен сегіз саңлақ сапта. Әйелдер арасында 69 келіде Жазира Жаппарқұлға сенім артылып отыр. Тізімге қолымыз жете салысымен, қарсыластарды да шолып шықтық. Бұл салмақта 19 спортшы тіркеліпті. Өткен жылғы әлем чемпионы, қытайлық Сян Янмей, қола жүлдегер ресейлік Анастасия Романова, төртінші орын иегері Сара Ахмед (Египет) – біздің негізгі қарсыластар. Хьюстон төрінде қытайлық ару жерлесімізден жеті келіге озып кеткен-ді. Сол себепті, бағы мен бабы қатар шапса, бұл жолы есесін қайтаруға мүмкіндігі бар. Талдықорғанда өткен Қазақстан чемпионатында қоссайыста 270 келі (120+150) көтеріп, бабында екенін байқатқан.
Зілтеміршінің басты мақсаты – Олимпиада шыңына шығу. Бұны талайдан бері мәлімдеп те жүр. Қазақ қыздарының арасынан тұңғыш рет жеңімпаз болғысы келетінін де жасырмайды. Оған жету әрине, өз қолында. Бар күш-қайратын көрсетсе, жеңістің ауылы алыс емес.
Облыс спортшыларына қолдау көрсету үшін Әлібек Нұрбайұлы да Олимпиадаға аттанғалы отыр. Біз Жазирадан тек жүлде күтеміз.
Айта кететіні, ауыр атлеттер жарысты 6 тамыздан бастайды. Арыстың толағай қызы 10 тамыз күні өз әлеуетін паш етпек.

Тамыздың 5-21 аралығында өтетін Жазғы Олимпиаданың басталуына санаулы күндер қалды. Қазақ елі бұл ғаламдық сынға 100-ден аса саңлағын үкілеп қоспақ. Оңтүстік Қазақстан облысы өкілдері де межелі жоспарды асыра орындап, 21 лицензияға ие болды. Бәрінің де дайындығы тәп-тәуір.

Облыстық дене шынықтыру және спорт басқармасының басшысы Әлібек Нұртаев ОҚО Аймақтық коммуникациялар қызметінде спортшылардың дайындығы жөнінде брифинг өткізді. Оның мәлімдеуінше, жерлестеріміз спорттың 11 түрінен бақ сынайды: оқ ату, бокс, байдарка және каноэда есу, ауыр атлетика, жеңіл атлетика, дзюдо, батутта секіру, стенд ату, садақ ату, көркем гимнастика және жүзуден сайысады.
– Дайындыққа Лондон ойындарынан кейін-ақ кірісіп кеткенбіз. Өткен ойындарда облыстан 10 жолдама болған. Сол кемшіліктердің бәрін зерделей келе, бапкерлер тиісті жұмыстарды жүргізді. Спортшылар барлық оқу-жаттығу жиындарынан өтті. Біздің елімізде бокс өнері жақсы дамыған. Боксшылар осы жолы жақсы нәтиже көрсетеді деген ойдамыз. Себебі, бұл спортта үш жолдама бар. Ауыр атлетикадан Жазира Жаппарқұл екі жыл қатарынан әлем чемпионатында күміс медальге ие болды. Дзюдошы Галбадрах Отгонцэцэг те жүлдеге таласа алады, – деді басқарма басшысы.
Облыс спортының тарихында тұңғыш рет паралимпиадашы Роман Агалаковтың (жүзу) әлеуетін байқаймыз.
Баспасөз мәслихатына ҚР бокстан ұлттық құрама командасының бас бапкері Мырзағали Айтжанов, боксшылар Біржан Жақыпов және Қайрат Ерәлиев те қатысты. М.Айтжанов шәкірттерінен зор үміт күтетінін айтады. Боксшылар нағыз бабында қазір.
– Олимпиадаға бара жатқан қазақ боксшыларының осалы жоқ. Бәрі де іріктеліп, жолдама алды. Оның ішінде Біржан үшінші рет бара жатыр. Спортшылардың арасында жасы үлкені де өзі. Сәтін салса, жүлдесіз қайтпайды, – дейді ол.
Бұл мақсатта көп жұмыс атқарылды. Енді спортшылар төккен тердің өтеуін көрмек ниетте. Бағы жанса оған да жетіп қалар.
Басқарма басшысы да, БАҚ өкілдері мен жанкүйерлер қауымы да облыс спортшыларынан зор үміт күтіп отыр. 6 тамыз күні ең бірінші болып дзюдошы
Галбадрах Отгонцэцэг жарыс жолына шығады.
Айта кетерлігі, Олимпиадаға 206 мемлекеттен 10500 спортшы қатысады деп жоспарланған.