25 тамыз күні Мьянмадағы (Бирма) Ракхайн штатында (Аракан) үкіметтік күштер мен рохинджа мұсылмандары арасында қақтығыс орын алған. Салдарынан 2 мыңнан аса мұсылман үйі отқа оранып, 400-ден аса адам азапталып өлтірілген. Ресми билік өкілдері мен жергілікті халық мұсылмандарға қорлық көрсетіп, тірідей өртеген. Бұл әрекеттерін «Бирманы мұсылмандардан тазартқымыз келеді» деп түсіндірген. Пуреин мұсылмандары мен буддистері бұл оқиғаға сырттан келген буддистер себеп болғанын айтып отыр.
Оқиға орын алған кезде 50 мыңнан аса мұсылман көршілес Бангладешке бас сауғалаған. Оның ішіндегі 40 адам Наф өзенін өту кезінде көз жұмды. Соңғы деректер бойынша 50 мың адамның 27 мыңы ғана Бангладешті паналаған. Алайда, Бангладеш билігі екі мыңнан аса босқынды Мьянмаға кері қайтарды. Ал қалғандары екі шекара арасында жан сақтап жүр. Мұндай оқиғалар бірнеше жылдан бері жалғасып келеді. Бірақ мұндай деңгейде шиеленіспеген. 2012 жылғы да осындай қақтығыс орын алған. Ол кезде 84 адам қаза тауып, 129 адам жарақаттанған еді. Кейбір деректерде аракандықтар арасындағы дау 1940 жылдан бері жалғасып келе жатыр делінген.
Аталған оқиғаға байланысты Ресейдегі және Шешенстандағы мұсылмандар мьянмалықтардың мұсылмандарға жасап жатқан әрекеттеріне наразылықтарын білдіріп, шеруге шықты. Түркия Президенті Р.Ердоған бұны «Мұсылмандардың геноциді» деп атады.
– Бұл оқиғаға көз жұмғандар, солардың сыбайластары. Мьянмадағы адам тағдырына бейжай қараған әлемдік БАҚ та осы сорақылыққа қатысы бар деп есептеймін. 19 қыркүйектен бастап БҰҰ Қауіпсіздік кеңесің отырысы өтеді. Аракандағы жағдайды жеткізу үшін қолдан келгенін жасаймыз, – деді Түркия басшысы Тайып Ердоған.
Ал Шешенстан Президенті Рамзан Қадыров «адамзат мұндай қатыгездікті екінші дүниежүзілік соғыстан бері көрмеді» дейді.
– Аракан елінде айтуға ауыз бармайтын оқиғалар болып жатыр. Аяусыз өлтіру, зорлау, қорлау, тірідей өртеу мұсылмандарға қатысты барлық нәрселерді жою. Шешенстанда біреу түшкірсе күніне екі рет мәлімдеме жасайтын ондаған мемлекеттің басшылары неге үнсіз отыр? – деді Шешенстан басшысы.
Әлеуметтік желілерде #аракан, #prayforrohingya деген хэштегтер таралып жатыр. Мұндай хэштегтер саны әлем бойынша 2 млрд-қа жуықтаған. Қазақстан Парламенті Сенатының төрағасы Қасым-Жомарт Тоқаев «БҰҰ Мьянмада болып жатқан оқиғаларға тура көзқарасын білдіру қажет. Соншама көп жазықсыз мұсылмандар қатыгез қуғын сүргіннен өліп жатыр», деп өз пікірін білдіріпті. Сонымен қатар, Ардақ Назаров, Сәкен Майғазиев, Айнұр Тұрсынбаева, Мейрамбек Беспаев секілді елімізге танымал азаматтар да Аракандағы мұсылмандардың қайғысына ортақтасуда. Белгілі дінтанушы Қайрат Жолдыбайұлы да сырт қалған жоқ.
– Қандай жағдай болса да, күнəсіз сəбилерді турап өлтіруге, қорғансыз əйелдерді тірідей көмуге, толықтай бір халықты өртеп, жоқ қылуға бола ма? Бирмалықтардың қателіктері болса, ол елдің заңдары қайда? Мəдениетті жазалау жолдары қайда? Халықаралық құқықта тек кінәлі адам ғана істеген ісінің жазасын тартады. Жаппай қыру жəне мұны діннің атымен істеудің аты терроризм, геноцид болса керек. Ешқандай себеп мұндай жауыздықты ақтап ала алмайды. Халықаралық бейтарап комиссия құрылып, жағдайдың дұрыс шешілуін қарастырғандары дұрыс. Рим папасы жауыздықтың тоқтауын талап етіп, үндеу тастады, – деді Қ.Жолдыбайұлы.
Рохинджалар – мұсылман дінін ұстанатын этникалық бенгалдар. Мьянма билігі мен буддистер Каларларды (мұсылман рохинджаларды келемеждеп осылай атайды) лаңкестік ұйымдарды қолдайтын заңсыз мигранттар деп санайды. Сол себепті де азаматтық бермей келеді.
Ал әлеуметтік желіде суреті таралып кеткен буддист – Ашин Виратху. 9 жыл бұрын терроризмге қатысы болғаны үшін түрмеге отырған. Ол мұсылмандарға байкот жариялау мақсатында бүкіл буддисттерге үндеу тастаған. 2012 жылы Мьянмадан мұсылмандарды қуып шығару үшін құрылған митингті басқарған.
Тағы бір сәт, 2016 Мьянманың билік басына Аун Сан Су Чжи ханым келген болатын. Көпшілік жаңа басшы ұзақ жылдар бойы жалғасып келе жатқан қақтығысты тоқтатады деп күтті. Дегенмен, ол да бұл мәселеде қауқарсыздық танытуда. Оның бұл мәселедегі ұстанымын былтырғы қақтығыста «Маған адам құқығы бұзылмайтын мемлекетті көрсетіңдерші»,-деп айтқан сөзінен ұғуға болады. Айта кетейік, Аун Сан Су Чжи оппозициялық саясаткер ретінде «Нобель» сыйлығын иеленген болатын.
Қазіргі таңда түрлі Халықаралық ұйымдар гуманитарлық көмек көрсетуде. Дегенмен, Мьянма билігі БҰҰ-ның Ракхайн штатының солтүстігіне көмек көрсететін мекемелерді қайтарып және 16 ұйымның көмегін шектеп тастаған. Әрі қарай оқиғаның қалай өріс алатыны, 19 қыркүйектен соң мәлім болады деп күтілуде. ҚР Сыртқы істер министрі Қайрат Әбдірахманов Қазақстан да Мьянмадағы мұсылмандарға қатты алаңдаушылық білдіретінін айтып өтті.
– Біз Мьянмада мұсылмандармен болып жатқан жағдайға алаңдаушылық білдіреміз. Мьянмада исламофобияның жағымсыз үрдісін байқап отырмыз, – деді СІМ басшысы Қ. Әбдірахманов.
Мьянма мемлекеті – Оңтүстік-Шығыс Азияда, Үндіқытай түбегінде орналасқан. Жер аумағы 678 500 км². Басқару жүйесі – Республикалық. Жалпы халық саны – 55 млн. Астанасы – Нейпьидо. Елдің негізгі бөлігін бирмалықтар(68 %) құрайды. Шандар – 9 %, карендер – 7 %, аракандар – 4 %, қытайлар – 3 %, үндістер – 2 %. Басым бөлігі будда дінін ұстанады – 89 %. Христиандар – 4 %, мұсылмандар – 4 %.
