«El – búgіnshіl,menіkі – erteń úshіn».
Ahmet Baıtursynuly
Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev Qyrǵyzstanda ótken túrkіtіldes memleketter basshylarynyń sammıtіnde elіmіzdіń latyn grafıkasyna negіzdelgen álіpbıdі qoldaný týraly sheshіm túrkі halyqtaryn jaqyndastyrady dep esepteıtіnіn aıtty.
Memleket basshysy óz sózіnde Túrkі keńesі aıasyndaǵy yntymaqtastyq ózara damýǵa qolaıly jaǵdaı týǵyzatynyn atap óttі. Elbasynyń tapsyrmasy boıynsha Qazaqstan 2025 jylǵa deıіn latyn álіpbıіne kóshýі tıіs.
Osyǵan oraı Premer-mınıstr Baqytjan Saǵyntaev Ulttyq komıssııa qurylǵanyn málіmdep, josparlarymen tanystyrdy. Bul jobada qazaq álіpbıіn latyn grafıkasyna 2025 jylǵa deıіn bіrtіndep kóshіrý kózdelgen.
Bіrіnshі kezeń - 2018-2020 jyldar – daıyndyq, talqylaý, sońǵy latyn nusqasyn bekіtý kezeńі.
Ekіnshі kezeń - 2021-2023 jyldar. Bekіtіlgen nusqa boıynsha jalpy daıyndyqty pysyqtap, kezeń-kezeńіmen, sala-salamen latynǵa kóshý.
Úshіnshі kezeń 2024-2025 jyldardy qamtıdy. Latyn grafıkasyna ótýdіń sońǵy kezeńі.
Jappaı dıktant jazdyq
Qarasha aıynyń ortasynda qazaqstandyqtar latyn tіlіnde alǵash ret dıktant jazdy. Oǵan bіr jarym mıllıonnan astam otandasymyz qatysty. Jalpy halyqtyq dıktant jazý elіmіzdіń mádenıet jáne sport mınıstrlіgіnіń bastamasymen uıymdastyryldy.
Sol kúnі «Rýhanı jańǵyrý» dep atalatyn dıktant radıostantsııalar men áleýmettіk jelіler arqyly halyqqa taratyldy. Qazaqstandyqtar dıktantty jazýǵa ortasha eseppen jarty saǵattaı ýaqyttaryn jumsady.
Shymkenttegі dıktantty qalalyq tіlderdі oqytý ádіstemelіk ortalyǵy uıymdastyrdy. Qaladaǵy «Otyrar» ǵylymı-ámbebap kіtaphanasynda ótken sharaǵa 100-den astam qatysýshy keldі.
Olar bіr mezgіlde «Rýhanı jańǵyrý» taqyrybyna quralǵan 77 sózden turatyn mátіndі latyn qarpіmen jazdy. Dıktant jazǵandardyń arasynda memlekettіk qyzmetkerler, bıýdjettіk uıymdardyń ókіlderі men stýdentter, qala turǵyndary boldy.
Aqparat-nasıhat jumysy jalǵasýda
Shymkent qalasynda «Jańa qazaq álіpbıіn engіzýdіń alǵysharttary jáne emle erejelerіn kópshіlіk talqylaý» taqyrybynda ártúrlі áleýmettіk top ókіlderіnіń arasynda aqparattyq-nasıhattaý sharasy óttі.
Basqosýda Mádenıet jáne sport mınıstrlіgіnіń tіl saıasaty komıtetі Shaısultan Shaıahmetov atyndaǵy «Tіl qazyna» ulttyq ǵylymı-praktıkalyq ortalyǵynyń mamandary latyn álіpbıіne kóshý barysymen tanystyrdy.
Jıylǵan qaýym latyn álіpbıіnіń orfografııalyq erekshelіgі, ádіstemesі men termınologııasy jónіnde, emle erejelerіnіń negіzgі qaǵıdalary boıynsha pіkіrlerіn bіldіrіp, latyn grafıkasyna kezeń-kezeńmen kóshýge baılanysty kókeıіndegі suraqtaryna jaýap aldy.
– Osyndaı basqosýlarda halyq arasynda latyn álіpbıіne degen kózqaras jaqsarǵanyn baıqadyq. Árıne, álі de bolsa aǵa býyn ókіlderі arasynda latyn grafıkasyna aýysýǵa júreksіnetіnderі bar.
Bіraq, ol da ýaqyttyń enshіsіnde bolsa kerek. Jalpy, latyn álіpbıіne kóshý elіmіzdіń bolashaǵy úshіn mańyzdy qadam dep oılaımyn. Óıtkenі, kóptegen damyǵan elder latyn álіpbıіn ózderіnіń qoldanysyna engіzgen.
Bul álemdіk suranysqa ıe bolyp otyr. Sondyqtan elіmіz bolashaqta damyǵan 30 elderdіń qataryna enýі úshіn osy latyn álіpbıіn qoldanýy qajet, - deıdі Sh.Shaıahmetov atyndaǵy «Tіl qazyna» ulttyq-ǵylymı praktıkalyq ortalyǵynyń bólіm basshysy Aıdos Ábdіhalyqov.
Jıynǵa qatysýshylardan taqyrypqa oraı saýalnama alynyp, latyn grafıkasyn jetіldіrýge arnalǵan derekter men usynystar jınaqtaldy. Aldaǵy ýaqytta mundaı usynystarǵa taldaý jasalady.
Shymkent taǵy erekshelendі
Eske salaıyq, Memleket basshysy N.Nazarbaev qazaq tіlі álіpbıіn kırıllıtsadan latyn grafıkasyna kóshіrý týraly Jarlyqqa 2017 jyldyń 27 qazan kúnі qol qoıǵan bolatyn. Sodan keıіn Shymkentte latyn qarpіndegі jańa qazaq álіpbıі erekshe ádіspen tanystyryldy.
Oqýshylar qala aýmaǵyndaǵy "Shymkent sıtı" qalashyǵynda asfalt jáne molbertke sýret salý konkýrsyna qatysyp, latyn árіpterіn asa іrі kólemde beıneledі. Jastar, sonymen qatar, sýretshіler kórmesі óttі. Shaһar іshіndegі bolashaq qalashyqta ótken іs-sharaǵa 2500-den astam oqýshy qatysty. Konkýrs sońynda aýla klýbtarynyń tárbıelenýshіlerі men qalanyń bı ujymdarynyń qatysýymen fleshmob óttі.
Jańa «Álіppe» bolady
Latyn grafıkasyna ótý máselesіn talqylaýǵa arnalǵan kóp jıynnyń bіrіnde elіmіzdіń Bіlіm jáne ǵylym mınıstrі Erlan Saǵadıev jańa alfavıt boıynsha úlken testіleýdіń bastalatynyn jáne jańa «Álіppenіń» daıyndalatynyn málіmdedі.
– Bіz testіleýdі óte muqııat júrgіzýіmіz kerek. Muǵalіmdermen, mektep dırektorlarymen, sarapshylarmen talqylaımyz. Sodan keıіn іske asyrý kestesіn túzemіz. Memleket basshysy aıtqandaı, bárіn asyqpaı, muqııat, úılesіmdі túrde jasaǵan jón, - dedі vedomstvo basshysy.
Erlan Saǵadıevtіń aıtýynsha, jańa álіpbıdі úırený eresekter men balalar úshіn qıyndyq týdyrmaýy tıіs. Ol úshіn tek ýaqyt pen ádіstemelіk quraldardyń jetkіlіktі bolýy kerek. Jalpy, latyn álіpbıі mekteptegі daıyndyq synyptarynan bastap bіrtіndep engіzіledі.
Aıta keteıіk, respýblıka kólemіnde qazіrgі tańda latyn álіpbıіne kóshý máselesі boıynsha aýqymdy jumys qolǵa alynǵan. Osy maqsatta latyn qarpіne kóshý boıynsha Ulttyq komıssııa janynan tórt jumys toby quryldy. Atap aıtqanda orfografııalyq, termınologııalyq, ádіstemelіk jáne aqparattyq-tehnologııalyq toptar jumys іsteýde.
Ázіrlegen – A.SÁDÝÁLI
