Тышқан жылы елімізде болатын өзгерістер аз емес. Нақты айтқанда 1 қаңтардан бастап күнкөріс шегі мен айлық есептік көрсеткіштің жаңа мөлшері енгізіліп отыр. Сонымен, әлеуметтік төлемдерді есептеуге арналған күнкөріс шегі 1500 теңгеге жоғарылап, 31 183 теңгені құраса, айлық есептік көрсеткіш (АЕК) 2 651 теңгеге тең болады. Ал ең төменгі жалақы мөлшері сол күйінде қалды – 42 500 теңге.

Әлеуметтік көмек

2020 жылдың басты жағымды жаңалығы көпбалалы отбасыларға табысына қарамастан төленетін жаңа мемлекеттік жәрдемақы болмақ. Бұған дейін хабарлағанымыздай, мемлекеттік жәрдемақы бала санына қарай сараланады:
4 балаға – 42 496 теңге;
5 балаға – 53 127 теңге;
6 балаға – 63 757 теңге;
7 және одан көп балаларға – 74 388 теңге.
Сонымен қатар, жаңа жылдан бастап атаулы әлеуметтік көмекті төлеу жүйесі өзгереді. АӘК бұрынғыдай алты немесе он екі айға емес, тоқсан сайын тағайындалады. Егер отбасының еңбекке жарамды мүшесі мемлекет ұсынған жұмыстан бас тартса, атаулы әлеуметтік көмек бүкіл отбасыға тоқтатылады.
Бұған қоса, атаулы әлеуметтік көмек алып жүрген отбасылардың балаларына кепілдендірілген әлеуметтік пакет беріледі. Яғни, мектеп жасына дейінгі балалар азық-түлік және гигиеналық құралдармен қамтылса, мектеп жасындағыларына тегін ыстық тамақ, мектеп формасы мен оқу-құралдары беріледі, күнделікті мектепке барып-келуге жұмсалатын жол шығыны өтеледі.

Жалақы жоғарылайды

Қазақстанның еңбек заңнамасы бойынша, елімізде тек ең төменгі жалақының мөлшері ғана реттеледі. 2019 жылдың басынан бері әлеуметтік жауапкершілік аясында 203 мың кәсіпорын 1,2 миллион жұмысшының жалақысын 32%-ға, яғни, 46 мың теңгеден 61 мың теңгеге дейін көтерді.
2020 жылғы 1 шілдеден бюджет қызметкерлерінің айлығы 30%-ға ұлғайды.
Ал 2020 жылдың 1 қаңтарынан мұғалімдердің жалақысы 25%-ға, мәдениет саласы қызметкерлерінің айлығы 35-50%, әлеуметтік сала қызметкерлерінің жалақысы 30-60%-ға өседі деп жоспарланып отыр.

Зейнетақы

2020 жылы ең төменгі базалық зейнетақы 800 теңгеге ұлғайып, 16 839 теңгені құрайды.
2020 жылдың қаңтар айына дейін тағайындалған зейнетақы мөлшері 7%-ға артады. Мысалы, бұған дейін зейнетақы 57 900 теңге болса, 2020 жылдың 1 қаңтарынан бастап 61 953 теңгеге тең болады.
Сонымен қатар биыл ең төменгі зейнетақының мөлшері 36 108 теңге болса, келесі жылы 38 636 теңгеге жетеді.
Жыл сайын айлық есептік көрсеткіштің өсіп отыруына байланысты, мемлекеттен балаларға, мүгедектерге, асыраушысынан айырылу бойынша, аса зиянды және ауыр жұмыстарда еңбек ететін адамдарға төленетін әлеуметтік жәрдемақылар да көбейеді.

2020 жылы алғаш рет зейнетақы алуға өтінім берген азаматтардың максималды кірісі (еңбекақысы) 46 еселенген айлық есептік көрсеткіштен аспайды (121 946 теңге). Мысалы, нақты кіріс 180 мың теңгеден асса да зейнетақы төлеуге 121 946 мың теңге кірісі есептеледі.
Ұлы Отан соғысының қатысушылары мен мүгедектеріне берілетін арнайы мемлекеттік төлемақы биыл 42 416 теңгені (16 АЕК) құрайды.
ҰОС мүгедектеріне теңестірілген тұлғаларға 20 016 теңге (7,55 АЕК) төленеді.
ҰОС қатысушыларына теңестірілген тұлғаларға – 16 410 теңге (6,19 АЕК).

Екінші дүниежүзілік соғыс жылдары опат болған сарбаздардың жесірлері 11 877 теңге (4,48 АЕК) алады.
Соғыстан кейінгі жылдары қайтыс болған, өмірінде мүгедек деп танылған ҰОС қатысушылары мен мүгедектерінің қайта неке құрмаған жұбайларына 6 787 теңгеден (2,56 АЕК) төленеді.
Тыл еңбеккерлеріне – 5 647 теңге (2,13 АЕК).

Соғысқа қатысушы болып саналатын Кеңес Одағының батырларына, үш дәрежелі Даңқ орденінің кавалерлеріне ай сайын 367 509 теңгеден (138,63 АЕК) төленеді.
«Халық қаһарманы» және «Қазақстанның Еңбек Ері» дәрежесімен марапатталған тұлғаларға ай сайынғы төлемақы мөлшері де 367 509 теңгені құрайды.
Соғысқа қатысқан Социалистік Еңбек Ерлері 197 898 теңге (74,65 АЕК) алады.

Мүгедектерге – жәрдемақы

І топқа – 59 872 теңге, II топқа – 47 710 теңге, III топқа – 32 431 теңге.
16 жастан бала мүгедектерге: І топ – 59 872 теңге; II топ – 49 581 теңге; III топқа – 37 420 теңге; 16 жасқа дейінгі мүгедек-балаларға – 43 657 теңге.
Ата-анасының бірінен айрылған жағдайда балаларға немесе отбасының еңбекке қабілетсіз мүшелеріне ай сайын төленетін жәрдемақы:

- бір балаға – 26 818 теңге;
- екі балаға – 46 463 теңге;
- үш балаға – 57 689 теңге;
- төрт балаға – 61 119 теңге;
- бес балаға – 63 302 теңге;
- алты және одан көп балаға – 65 797 теңге.

Тұл жетімдерге ай сайын 36 796 теңгеден төленеді.

Балалар жәрдемақысы

Бала тууға байланысты берілетін бір реттік жөргекпұл көлемі артады:
- бірінші, екінші және үшінші балаға – 100 738 теңге;
- төртінші балаға – 167 013 теңге.
Жұмыс істемейтін әйелдерге сәби 1 жасқа толғанша ай сайын берілетін жәрдемақы:
- бір балаға – 15 270 теңге;
- екінші балаға – 18 054 теңге;
- үшінші балаға – 20 811 теңге;
- төрт және одан көп балаға – 23 594 теңге.

Мүгедек-баланы тәрбиелеуші тұлғаға – 43 657 теңге.
Бала жастан І топ мүгедегін күтушіге жәрдемақы – 43 657 теңге.
«Алтын алқа» және «Күміс алқамен» марапатталған көп балалы аналарға ай сайынғы жәрдемақы 16 967 теңгеге дейін көбейеді.

Паспорт пен жеке куәлік қымбаттайды

2020 жылдан төлқұжат пен жеке куәлік алу қымбаттайды. Паспорт алуға мемлекеттік баж салығы 8 АЕК немесе 21 208 теңгені құрайса, жеке куәлік алу қызметінің бағасы 0,2 АЕК немесе 530 теңге болады.

Егер азамат жеке куәлікті ауыстыруға уақытылы өтініш бермесе, онда оған 7 АЕК немесе 18 557 теңге айыппұл салынады. Әдетте құжаттарды алу мерзімі 15 күнге дейін уақыт алады. Дегенмен, қосымша ақы төлеп, құжаттарды жедел алуға болады.
Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент қалалары үшін:

Жеделдіктің бірінші санаты – бір жұмыс күніне дейін – 4 983 теңге;
Жеделдіктің екінші санаты – үш жұмыс күніне дейін – 2 752 теңге.
Облыс орталықтары үшін:
Жеделдіктің бірінші санаты – үш жұмыс күніне дейін – 4 983 теңге;
Жеделдіктің екінші санаты – бес жұмыс күніне дейін – 2 752 теңге.
Облыстардың аудандары мен қалалары үшін:
Жеделдіктің үшінші санаты – жеті жұмыс күніне дейін – 1 166 теңге.
Ал жүргізуші куәлігін алу үшін мемлекеттік баж салығы – 1,25 АЕК немесе 3 314 теңге.

Шәкіртақы көтеріледі

Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 2020 жылдың 1 қаңтарынан студенттердің шәкіртақысын 25%-ке ұлғайтуды тапсырды. Мемлекет басшысы бұл туралы Жастар жылының жабылу салтанатында мәлімдеген еді.

Сонымен, жаңа жылдан бастап студенттердің стипендиясы:
бакалавриатта – 20 949 теңгеден 26 186 теңгеге дейін;
магистратурада – 53 530 теңгеден 66 913 теңгеге дейін;
докторантурада 81 998 теңгеден 102 498 теңгеге дейін өседі.

Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру

2020 жылдан бастап елімізде науқастарды қабылдау мен емдеу жаңаша жүргізіледі. Осылайша Қазақстанда міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесі енгізілмек. МӘМС аясында мемлекет тегін медициналық көмектің кепілдендірілген көлемін сақтайды.

1 қаңтардан бастап жұмыс берушілер мен өзін-өзі жұмыспен қамтушылар медициналық сақтандыру қорына жарна аударуға міндеттеледі:
жұмыс берушілер үшін – жалақы қорының 2%;
жұмысшылар үшін – еңбекақының 1%;
жеке кәсіпкерлер, шаруа қожалықтары, жеке практикамен айналысатын тұлғалар – 1,4 ЕТЖ-нің (ең төменгі жалақы) 5%;

азаматтық-құқықтық сипаттағы келісімшартпен жұмыс істейтіндер – табысының 1%;
өздігінен төлеушілер – 1 ЕТЖ-нің (ең төменгі жалақы) 5%.
Ал жеңілдікке ие азаматтардың 15 санатына мемлекет жарнаны қорға өзі аударады.

Несие беру талабы күшейтіледі

Жаңа жылдан бастап кірісі күнкөріс деңгейінен төмен қазақстандықтарға кепілсіз несие берілмейді. 2020 жылы ең төменгі күнкөріс деңгейі 31 183 теңгеге тең болады. Бұған қоса жұмыссыздар да несие ала алмайды. Банктен қарыз алу үшін соңғы 3-12 айдағы ресми табысты көрсету қажет.
Сонымен қатар, банктерге азаматтардың несие бойынша берешегі 90 күннен асып кеткен жағдайда, комиссия есептеуге тыйым салынды.

Табыс салығынан кімдер босатылады?

2020 жылдың басынан бастап арнайы салық режимін қолданатын микро және шағын бизнес субъектілері табысқа салынатын салықтан үш жылға босатылады. Бұл – Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасы.

Алайда бұл өзгеріс жер қойнауын пайдаланушылар, акциздік өнім өндірушілер, ойын бизнесі, сыртқы экономикалық қызмет қатысушыларына қатысты емес.
Бұдан бөлек, шағын және орта бизнеске үш жылға тексеріс жүргізуге мораторий жарияланды. Бірақ бұл тексеріс мүлде жүргізілмейді деген сөз емес.
Кедендік тексеріс, кезікпе салық тексерісі, қылмыстық іс аясында және салық төлеушінің өтініші бойынша өз қызметіне қатысты жүргізіліп жатқан тексерістер қала береді.

Жаза қатаңдатылады

1 қаңтардан бастап алкогольді ішімдік ішіп алып, жол жүру ережесін бұзғандарға жаза қатаңдатылады. Бұған дейін ішімдік ішіп алып, жол жүру ережесін бұзғандардың жүргізуші куәлігі екі жылға тәркіленіп, 40 тәулікке дейін қамауға алынып келген болса, енді мұндай жүргізушілер 1 жылға дейін абақтыға қамалып, жүргізуші куәлігінен 10 жылға дейін айрылмақ. Ал жол апатының кесірінен кісі өлімі болса, онда кінәлі жүргізуші 7 жылдан 10 жылға дейін түрмеге қамалады және жүргізуші куәлігінен өмір бойына айрылады.

Бензин акцизі қымбаттайды

2020 жылдың 1 қаңтарынан бензин акцизі екі есеге дейін – тоннасына 10 500 теңгеден 24 435 теңгеге дейін көтеріледі. Бұл өз кезегінде бензин бағасына әсер етері сөзсіз.