Бір ғана ән оның тағдырын түбегейлі өзгертіп жіберді. «Тракторист» әніне бейнебаян түсіріліп, халық арасында таралған соң үш күннің ішінде ол мегатанымал адамға айналды. Елімізді былай қойып, шетелдерде хит болды.
Тіпті, Америка құрама штаттарынан, басқа да алыс-жақын шетелдерден қоңырау шалып, концерттер мен той-думандарға шақырту алып, аяқ-қолы жерге тимеді. Бір әннің арқасында бармаған жері, баспаған тауы жоқ. Өзбектер мен қырғыздар бұл әннің көшірмесін шығарды. Бір сөзбен, «Тракторист» әні сол кезде үлкен қоғамдық резонанс туғызды. Иә, бұл ән – Арман Әлиевтің өнердегі «визиттік карточкасы» іспетті. «Шымкент-Циркке» директор болуына да «Тракторист» әні арқылы үлкен танымалдылыққа ие болғаны әсер еткен болуы мүмкін. Бәлкім, осы әнді орындамағанда Арекең қазір Ішкі істер органдарында жүрер ме еді, кім білсін?!.
...Арман ағамыздың кабинетіне сұхбатқа кіргенде көзіміз бірден шкаф сөресінде тұрған клоундарға түсті. Тартымдылығы жағынан бірінен-бірі өтетін клоун мүсіншелері, кәдесыйлар еріксіз өзіне баурап алады екен. Біздің қызыға әрі таңдана қарап отырғанымызды сезген болуы керек, респондентіміз орнынан тұрып, әлгі көз тартарлық мүсіншелермен таныстыра бастады.
– Жуырда ғана Душанбеге барып келіп ем, мынаны сол жақтан алып келдім, - деп бір қолына қауынын, екінші қолына қарбызын көтерген тәжіктің бейнесінде жасалған мүсіншені көрсетіп жатыр. Арасында Италия, Ресей, Қытайдың Лоянь қаласынан алып келген бұйымдарына да жеке-жеке сипаттама беріп қояды.
– Клоунада – менің хоббиім. Клоун деген ұғымға көп адам жеңіл қарайды. Мен бұған дейін де театрда істегенмін. Театрдағы «менмін» деген актерлерге: «Егер сен мықты актер болсаң, мықты клоун бола біл» деп айтатынмын. Өйткені, клоунда тіл болмайды. Сөйтіп отырып үш жасар балаға да, оның қырықтағы әкесіне де, жетпістегі атасына да не айтқысы келгенін түсіндіреді. Актер «Қош келдіңіз!» десе, клоун соны мимикамен айтады. Клоун образды сырттан іздемейді. Мына тұрған базарлықтың бәрі қоғамдағы адамдардың бет-бейнесі. Ол акробатиканы да меңгеріп, жануарлармен де тіл табысып, иллюзияны да істей алып, сальто да секіре алуы керек. Сол себептен клоунада – цирктегі ең күрделі жанр, - деді клоун сөзінің түп-төркініне үңілген кейіпкеріміз.
Арман Әлиевтің өмір жолы мен шығармашылығын жақыннан білмейтін біраз адамдар цирк саласына кездейсоқ келген деп қабылдайды. Оны талай естіп те жүрміз.
Оның негізгі мамандығы – режиссура және актерлік өнер. Еңбек жолын Әбдіхалық Әбдірайымұлының «Шымкент-шоу» театрынан бастаған. Сол театрдың негізін қалаушылардың бірі. Кейіннен Жастар театрында төрт жылдай еңбек етіп, аяулы жары Алтынайды сол жерде жолықтырып, отбасын құрады. Сосын ғайыптан тайып Ішкі істер органдарына қызметке ауысады.
Шені – полиция капитаны. ІІО қызмет ете жүріп, өнер деп соққан жүрегі бір дамыл таппаған кейіпкеріміз жұмыстан кейін өнер азаматтарының жиындарынан қалмайды екен. «Кейде формамен бара салатын күндер болатын. Сөйтіп жүргенде «Тракторист» деген әнді естіп, ұнатып қалдым. Бұл ән мен орындағанға дейін 15 жыл бұрын жарыққа шыққан көше әні. Әнші достарыма орындауға ұсыныс айтып едім, ешқайсысы тырп ете қоймаған соң өзім орындап шықтым», - дейді ол. Әйтпесе, қазір полковник болып отыруы әбден мүмкін бе еді?!
Дегенмен «Алмас қылыш қын түбінде жата ма»?! ІІО-да тәрбие және мамандар бөлімінде тәрбие жұмыстары жөніндегі аға нұсқаушы болып істеген Арман Әлиев форма кие жүріп күндердің күнінде өнерге оралуға шешім қабылдайды.
– Одан кейін бірқатар білім ордаларында режиссурадан, сахна қозғалысынан дәріс оқыдым. Біраз шәкірт тәрбиеледім. Сөйтіп жүргенде Цирк ашылды. Сұлтан Сраилов дейтін азамат директор болып тағайындалды. Циркке жұмысқа шақырылып, әуелі әртіс ретінде бастадым. Клоун боп ойнадым. Алдағы уақытта манежден көріп қалуларыңыз әбден мүмкін. Кейін режиссер, одан соң Халықаралық байланыс бөлімінің меңгерушісі қызметтерін атқардым.
Елордадағы Қ.Қуанышбаев атындағы театрға директордың орынбасары болып қызмет ауыстырдым. Сол жақта жүргенде Циркке директор болуға ұсыныс түсіп, қайтадан Шымкентке ауыстым. Содан бері бес жыл, бес ай зу етіп өте шығыпты, - деген жауабы көпшіліктің көкейінде жүрген сауалдың нүктесін қойғандай болды.
Сәуір айы туғанда, той болмақшы Циркте!..
– Арман-тракторист «Шымкент-Циркті» осы уақыт аралығында қандай деңгейге көтерді? – дейміз ғой төтесінен.
Ағамыз жақында Өзбекстан арқылы Душанбеге сапарлап келіпті. Ұшақпен баратын жерге жеңіл көлікпен барыпты. «Гастрольмен бара қалған жағдайда актерлер мен аң-жануарларды қалай алып барамыз деп, жолдың жағдайын зерттедім. Жолшыбай әдейі Ташкентке, одан соң Самарқандқа, Пинджакенттің шекарасынан өтіп Душанбеге жеттім.
Ит арқасы қияндағы алыс жер. Әбден сілем қатты. Бірақ, жолын өз көзіммен көріп келдім. Өте ауыр екен. Тәжікстан мемлекетінің 97 пайызы таулы жер. Ана жердегі асулар мен өткелдерді көрсеңіз, адамның зәре-құты қашады. Біздегі асулар оның жанында ойыншық болып қалды. Айналаны қар, мұз жапқан. Ию-қию иірімдер, биік жоталар, ирек мүйістер. Таудың төбесінде 5100 метрлік үңгіржол бар екен.
Соның астымен таудың ар жағынан шығасың да, келесі таудың етегіне түсесің. Оның ар жағында Душанбе құшақ жая қарсы алады. Таудың екінші бір бетінде 400-500 км артық жол жүріп баратын айналма жол бар екен. Гастрольмен барсақ, сол жолмен барамыз деп картасын ала келдік, - деді атқарып жатқан жұмысының бір шетін шығарып.
– Тәжікстанға жол көру үшін бармағаныңыз белгілі. Не мақсатпен барған едіңіздер?
– Барған мақсатымыз – сәуір айында «ТМД елдерінің мәдени астанасы» күндеріне орайластырып халықаралық цирк фестивалін өткізуді жоспарлап отырмыз. Қала әкімі «тек ТМД мемлекеттерімен шектеліп қалмаңыздар, халықаралық болған соң шекараны кеңейту керек» деген тапсырма берген болатын. Біз Душанбеге барғанда Тәжік мемлекеттік циркінде Египет, Украина, Ресей, Қырғызстан, Тәжікстанның бірлескен бағдарламасы жүріп жатқан болатын. Сол тәжік циркімен келіссөздер жүргізуге бардым. Жолай Өзбекстан мемлекеттік циркіне де соғып, олармен де келіссөз жасап келдім. Басты мақсат – шетелдік әріптестерімізді фестивальге шақыру әрі Азияға бір турне ұйымдастыру еді.
Арман Әлиевтің әңгімесін тыңдап отырғанда, қазақ цирк өнерінің арғы-бергі тарихы ойға оралады. Тәуелсіздік алғанымызға 30 жылға жуықтағанмен, 30 жылдың ішінде біздің цирк өнерпаздары бірде бір рет өзінің толық құрамымен шетелдерге гастрольге шыққан емес. Себебі, соған лайықты бағдарлама болған жоқ. Енді «Міне, қазақтың циркі» деп көрсететіндей деңгей бар. Былтыр Шымкент – Цирк «Азия жаңғырығы» фестивалінде бар-жоғы екі-ақ нөмір ұсынған болатын. Екеуі де 13 мемлекеттің ішінде жүлделі І, ІІ орындарды алып келді.
Ал Арекеңнің өзі халықаралық цирк аренасындағы қазылар алқасының ең жас мүшесі. Чарли Чаплиннің баласы Юджин Чаплиннің өзі құшағына қысып тұрып «ты – золотой мальчик» деп ат қойғаны бар.
– Жалпы қазылар алқасының өзге мүшелерінің бәрі маған «золотой мальчик» деп ат қойып алған. «Келесің де, алтынды қанжығаңа байлап кетесің» деп әзілдейді. Олардың арасында қол бала секілдімін, білгенімнен білмегенім көп, - дейді Әлиев сөз арасында. – Нәтиже жаман емес. Шымкенттің Циркін біршама мемлекеттерге таныттық. Жердің – дөңгелек болатынындай, манеж де – дөңгелек, мұндай ақпараттар тез тарайды. Биыл бізге басқа мемлекеттерден фестивальдерге көп ұсыныс түсіп жатыр. Никулин циркі күзде фестивальге шақырту жібереміз деп дайын отыр. Былтыр Якутиядағы «Бриллиант циркіне» шақырту келген. Нөміріміздегі ең негізгі рөлдегі ловиторымыз Исраил Асрапов аяғынан жарақат алып, бара алмай қалдық. Енді шақыртуларға тас-түйін дайын отырмыз. Ат құлағында ойнайтын шабандоздарымызға «бәрі ұлттық нақышта болсын!» деген тапсырма жүктедік.
Арман Әлиевтің Шымкентті цирк қаласына, ал циркті халықаралық деңгейге көтерудегі жұмыс әдісін таразыға салғанда одан біз мынадай ой түйеріміз анық. Ол дүниежүзіндегі циркке қатысты бір бірде-бір жәйтті қалт жібермейтіндігі, сосын жан-жақпен тығыз қарым-қатынас жасап, келіссөздер жүргізуді бүгінгі күннің талабына сай үйлесімділікпен үндестіретіндігі. Оған дәл қазіргі уақытта «Шымкент – Цирктің» манежінде жүріп жатқан Мәскеу циркінің «Қаладағы қасқырлар» супер шоуы мен сәуір айында өткізілетін ТМД елдерінің мәдени астанасы мерекелік күндеріне орай өткізілетін халықаралық фестивальді айтсақ та жеткілікті.
Айтқандай, сәуірдегі фестивальге жеке-дара тоқталмасқа болмайды. Себебі, сәуір айы туғанда, «Шымкент – Циркте» үлкен той болмақшы. Ресейден (Никулин циркі), «Украина мемлекеттік цирк компаниясы», Белоруссияның Минскідегі мемлекеттік циркі, Тәжікстан, Якутия, Алматы, Нұр-Сұлтан мемлекеттік цирктері, Өзбекстан, Қырғызстан, Түркіменстаннан өнерпаздар арнайы бағдарламамен келмекші. Бұл мемлекеттерге қоса Египет пен Кения да өтініш жасап жатқанға ұқсайды. Дүбірлі өнер тойы төрт күнге созылмақ. Ары қарай «Халықтар достығы бағдарламасы» деген тақырыппен 1 мамырға дейін жалғасын таппақ.
