Шымкент келбеті

Ұлы жеңіске – 73 жыл! Қазақстанда мереке жетерлік. Бірақ, сол мереке-мейрамдардың ішіндегі адам баласының жүрегіне ең қымбаттысы, ең қастерлісі Жеңіс мейрамы болса керек. Себебі, 1418 күнге созылған екінші дүниежүзілік соғыс әлем тарихындағы ең сұрапыл, ең ауыр, ең қасіретті соғыс болды.

Бұл соғыс 20 миллиондай адамның өмірін қиды. Статистикаға жүгінсек, елімізден майданға 1 млн 400 мыңға жуық адам аттанған. Сұм соғыста 600 мыңға жуық отандасымыз опат болды.

Бірі әкесін, бірі атасын, бірі жарын, бірі ұлын осы сұрапыл соғыста жоғалтты. Ал көзі тірі ардагерлер замандастарын, қаруластарын еске алады. Солардың бірі – Еңбекші аудандық ардагерлер кеңісінің төрағасы Жұпарбай Асылов. Немересін жетектеген тыл ардагері жыл сайын Ұлы Отан соғысы ардагерлеріне құрмет көрсетіп, ерен ерліктеріне тағзым білдіру мақсатында Даңқ мемориалына келеді. Әр келген сайын көңілі босап, жаны толқиды.

Әрине өткен күн тарих болып қалары анық. Бірақ соғыс зардабы ешқашан ұмытылмайды, оның жаңғырығы өшпейді. Батыр жауынгерлердің ерлігі ел есінде қала бермек. Ардагерін құрметтеген ұрпақтың ендігі тілегі – аспанымыз ашық болып, төрткүл дүние кеңістігінде соғыссыз әлем орнасын. Адамзат енді соғыс көрмесін!

немесе тыл ардагерлері де ұмыт қалмайды

Тарихта «Екінші дүниежүзілік соғыс» деген атаумен есте қалған нәубеттің аяқталғанына биыл 73 жыл толды. Осынау қантөгісте талай боздақ қан майданда от кешіп, ажал құшты.

Жеңіске жету жолында сарбаздармен қатар елде ерінбей еңбек еткен тыл ардагерлерінің де төккен терін ерекше атап өткен жөн. Олар майдан даласындағы әскерді азық-түлікпен, оқ-дәрімен, киім-кешекпен қамтамасыз етіп отырды. Елде жүріп Жеңісті еңбегімен жақындатқан ардагерлердің бірі – Жақып Оспанов.

Қазір сексеннің сеңгіріне шығып, 1 ұл, 5 немере, 2 шөбере сүйіп отырған ардагер соғыс жылдарында мектеп жасында еді. Ол еңбек еткен Ақтас колхозы барлық жоспарды уақтылы орындап отырған атақты колхоз болған. Айтуынша, колхоздағы жылқы басы 1200-ге дейін жетіпті. Дегенмен, барлығын соғысқа алып кетіп отырған. Ал бала Жақып 3-сыныптан бастап колхоздың егінін егіп, малын баққан. Қиын заманда барлық астық мемлекетке өткізілетін еді деп еске алады ардагер. Бүкіл ел межеленген жоспарды орындау үшін күн-түн демей еңбек ететін. Жиналған бидай, айран-сүт, ет тіпті май да өгіз арбамен аудан орталығына жіберілетін. Одан стансаға, стансадан соғыс майданына жөнелтіліп отырды.

Жақып атаның жары Оспанова Жұпар әже де тракторшыларға тамақ тасығанын айтады. Одан қалса шөп жинап, маялайтын. Қойдың жүнінен шұлық, қолғап жасап өткізетін. Еңбекақысына бидай алып, соны тартып күн көрген. Ал жоспар орындалмай, жалақысыз қалған кезде, таудағы жеміс-жидек, көкөністерді талғажау еткен күндер де болыпты.

– Барлығымыз тынбай жұмыс істедік. Қазіргідей 8 сағаттық жұмыс деген жоқ. Таңсәріден атқа отырғызып, қара кешке дейін жұмыс істететін. Әбден шаршаған балалар қалғып отырып, жылқының үстінен құлап кеткен кездері де болды. Бір сөзбен айтқанда ауылда бос адам болмайтын. Үйдегі балалы әйелдің өзі өзге балаларды қосып, бала бағумен айналысатын, – дейді ардагер.

Жақып ата отбасында 9 ағайынды. Соғыс кезінде 3 ағасы майданға бірдей аттанып, қайта оралмапты. 

Байқоңыр деген үлкен ағасы әскери борышын өтеп жүргенде соғыс басталып, сарбаздар қатарына қабылданды. Одан кейінгі ағасы 16 жасында жасын үлкейтіп айтып, өз еркімен әскер қатарына алынған екен. Қалған екі ұл, үш қыз елде жүріп қызмет еткен. Ал әкесі алғашқы кооператив мүшесі болған. Арыс стансасынан түйемен қант, шәй алып келіп үй аралап жүріп, таратып беретін.

– Біз тұрған жерлерде соғыс дүмпуі болған жоқ. Батысты шарпып, жайпаған жарылыс, атыс-шабысты біз көрген жоқпыз. Бірақ оның алапат зілін аудан орталығына барғанда Левитанның саңқылдаған дауысынан естуші едік. Сол радиодан майдан даласының жаңалықтарын, хабарын тыңдап отыратынбыз. Ауылдағы еңкейген қарт пен еңбектеген балаға дейін тынбай еңбек етті, – дейді кейіпкеріміз.

Жақып Оспанов 2010-2015 жылы екі рет «Тыл ардагері» медалімен марапатталды. Әрине, бұл маңдай терін тамшылатып төккен ардагерлеріміздің еңбегін өтей алмайды. Сондықтан бүгінгі ұрпақ Отанына қалтықсыз қызмет еткен ата-аналарымыздың еңбегін ескеріп, мәңгі есте сақтауы ләзім.

Ұлы Отан соғысында жеңісті жақындатқан халық қаһармандарының ерлігі тарих парағынан өшпек емес. Өйткені, бұл жеңіс миллиондаған адамдардың қан кешуімен, ауыр еңбекпен келді. Қан майдандағы жауынгерлермен қатар тылдағы жас балалар, аналар, қайраты мықты қарияларымыз таңның атысынан кеш батқанға дейін қажырлы еңбек еткенін ұмытпауымыз керек. Сондай ерен еңбегімен көзге түскендердің бірі – қарапайым шопан Мыңбай Қарзақов. Ол тылда жүріп-ақ танк колоннасын жасатуға 100 мың сом аударған. Бұл кісінің ерлігін бүгінгі ұрпақ біле ме?

Ерлік соғыста ғана жасалмайды

Соғыс уақытында тылда да ауыр жұмыс қайнап жатты. 1943 жылдан бастап қорғаныс қорына қаржылай көмек беру бастамасы қарқын алған. Қарапайым шопанның ерен ерлік жасағаны осы кез. Отанын жаудан қорғап жатқан жауынгерлерге танк колоннасын жасатуға көмек қолын созады. Жәй ғана көмек емес, 100 мың сом аударған. 

1943 жылдың 10 қаңтары күні «Оңтүстік Қазақстан» газетінің №8 (3327) нөмірінде «Қарзақов қарттың қамқорлығы» деген мақала жарияланды. Онда былай делінген: «Мыңбай Қарзақов биыл 62 жаста. Ол «Қайнарбұлақ» колхозының стахановшы-малшысы. Мыңбайдың жатса-тұрса ойлайтыны - жауды жеңу. Ол Отан үшін еш нәрсесін аямайды.

«Менің жақын інілерім-туысқандарымның алтауы майданда неміс қарақшыларымен шайқасып жүр» деді ол жақында колхозшылардың жалпы жиналысында. Олар Отан үшін қасық қанын, қадірлі жанын қиып жүргенде, бізге аянатын не бар! Мен еңбекпен тапқан бар қаржымды «Қазақстан колхозшысы» атты танк колоннасын жасау қорына қосамын, банкке 100 мың сом салып, Сталинге хат жазамын. Колхозшы-жолдастар, сендерді менен қалыспауға шақырамын!» 

8 қаңтарда Мыңбай қарт қалаға келіп, банкке 100 мың сом салды. Сталин жолдасқа телеграмма соқты. Ол өзінің хатында «Менің ақшама жасалған танкіге қазақ халқының ержүрек ұлдары мінсін де фашист арамзаларды таптап жаныштасын» деп жазады.

М.Қарзақов 1881 жылы қазіргі Сайрам ауданының Қайнарбұлақ бөлімшесінде (бұрынғы колхозда) дүниеге келген. Мыңғырған малы болғандықтан оның азан шақырып қойған есімі бірте-бірте ұмытылып, Мыңбай атанып кеткен екен.

Жұрт майданда жаумен арпалысып жатқан тұста Мыңбай қария тылда аянбай еңбек етті. 100 саулықтан 120-130 қозы алып, күн-түн демей қой соңында жүрген. Жауды жеңу мақсатында өзінің адал еңбекпен тапқан ақшасын танк колоннасын жасатуға аударады. Бұл ерен ерлік емей не?!

Мыңбай Қарзақов өзінің еңбегімен әл-ауқатты, бақуатты болған. Көмек сұраған кісілерге қолдарын бос қайтармай, мейлінше қамқорлық көрсеткендігін көпшілік аңыз қылып айтады. Өмірден өткенше осы ізгілікті ісінен қол үзбеген. 

Қарт шопанның бірінші әйелі Зеркүл апамыздан Ташман, Айсұлу, Ұлдан есімді қыздар өмірге келген. Мыңбай ата мұрагерсіз, ұлсыз қалмасын деген ниетпен Зеркүл апа отағасына өзі іздеп Ілес деген қызға үйлендіреді. Одан бес қыз, төрт ұл дүниеге келеді.

Қажымұқан балуанмен кездескен қарт шопан

Қазақтың атын күллі әлемге танытқан Қажымұқан Мұңайтпастовтың ерекше күш иесі ғана емес, оның асқан жомарттығы жайында жұрт жақсы біледі. Балуан бабамыз соғыс кезінде өз қаржысына ұшақ жасатып, Кеңес армиясының жеңіске жетуіне көп үлес қосты. 

Қажекең мен Мыңбай қарттың кездесуі де есте қаларлық оқиға болған. Атақты бабамыз Исақ деген кісінің үйіне қонаққа келгенінде өзі сияқты Ұлы Отан соғысында қорғанысқа үлес қосқан Мыңбай ақсақалмен танысқысы келетінін айтып, өтініш білдіріпті. Бұл 1946 жылы шілде айы болатын. Бұл жөнінде 

Мыңбай ақсақалдың ұлы Нұрымбет былай деп еске алады: 

«Әкемнің замандасы Рахман ата Қажымұқан балуанның ауылға қалай келгені туралы үнемі айтып отыратын. Сол күні Исақ ата бір семіз қойын сойып, әкемді үйіне шақырған екен. Сол кезде алып балуан қазақи дәстүрді сақтай отырып, орнынан тұрып: «Оу, мен сияқты палуан боларлық тұлғаң бар екен-ау» деп құшақтап, бауырына басқан екен. Қажымұқан ата әкемнен 3 жас үлкен. Исақтың үйінде біраз отырып Темірланға қайтады. Сонымен, ары қарай екеуі жақсы дос болып, сыйластық өмір кешкен...»

Бүгінгі ұрпақ ұмытпауы тиіс

Өз қаржысына танк сатып алып берген жерлесіміз Мыңбай ақсақалды бүгінгі ұрпақ біле ме? Бұл ойлантарлық жағдай. Тылда ерен еңбек ете жүріп ерлікке тең бастама көтерген кісі өзінің лайықты бағасын алуы тиіс. Мыңбай ата сынды асыл азаматтардың есімдері ұрпақтар жадында жаңғырып тұрғаны ләзім.

Мыңбай атаның Сталинге жазған жедел хатына жауап хат келген екен. Бірақ, өкінішке қарай, сақталмапты. Жеңіс күні қарсаңында осы күнге дейін сонау Мәскеуден Мыңбай ақсақалдың есімін ұмытпай, іздеп келіп тұратын азаматтар әлі де бар екен. 

Бүгінде осынау тыл ардагердің ұрпақтары Шымкент қаласы Қаратау ауданының Қайнарұлақ бөлімшесінде тұрады. Бір өкініштісі, ол кісінің есімін ұрпаққа насихат етердей бірде-бір іс қолға алынбағанға ұқсайды. Ұрпақтары осы мәселені көтеріп жүргеніне де біршама уақыт болған. Таяуда редакциямызға осы мәселесін айтып, жанашыр ұрпақтары келген-тін.

Айтар уәждерін тыңдадық. Бөлімшеде жаңадан салынып жатқан шағынаудандар бар. Енді сол жерден жаңа көшеге батыр аталарының есімі берілсе дейді. 

Әлемге аты мәшһүр күш атасы Қажекеңмен достық қарым-қатынаста болған Мыңбай атаның ерлігі елге мұра. Туған жерінде бір көшенің аты берілсе деген ұсыныс та қолдауға лайық. Намысты елдің ұрпағымыз. Ел ағалары мен тиісті орындар бұл өтінішке құлақ асар деген үміт бар. 

Міне, осындай батыр бабаларымыздың өткенін бүгінгі ұрпақ ұмытпауы тиіс.

...1943 жыл. Балтық жағалауының орманында неміс әскерлерімен қиян-кескі соғыс жүріп жатыр. Жан-жақтан бораған жау оғы, зеңбіректің жарылысы. Небәрі 18 жасар Төрегелді Сұлтанбековтың кеше ғана жанында болған қаруластары жау оғынан жараланып, қаншасы көз алдында ажал құшты. 216-атқыштар дивизиясының жауынгері тірі қалған майдандастарымен бірге кері шегінбей, жауға тойтарыс берді. Оқ пен оттың арасында бұл күнгі айқас қарт майдангердің жадында жаңғырып, еске түскен сайын жүректі сыздатады...

1942 жылдың мамыр айында Ордабасы ауданы Ленин туы ауылында (қазіргі Қажымұқан) Омаровтардың шаңырағында үш бірдей азамат соғысқа аттанып кете барды. Ағайынды Сұлтанбек пен бауыры Момбек және Отанын қорғауға асығып, жасын үлкейтіп көрсеткен Сұлтанбектің ұлы Төрегелді Арыс станциясынан пойызға отырып, майданға бет алады.

Алдымен Сұлтанбек Қара теңіз жағалауындағы Грузяның Батуми қаласына бір жыл әскери дайындықтан өтеді. Одан кейін Польшаның Львов қаласын жаудан азат етуге қатысады, ары қарай Германияға бет алады. Үш жыл майдан даласында Ұлы жеңісті жақындатуда талай мұз жастанған күндері әлі күнге дейін есінде. 

– Төбемізде жаудың самолеті, орманның әр бұрышынан оқ қарша борауда. Жау оғының қайдан келіп тиерін білмейміз. Жаныма жақын тартып жүрген досым көз алдымда жан тапсырды. Өшпенділік оты маздап, 12 жауынгердің көзін жойдым, – деді қарт майдангер. 

Ұлы Отан соғысының ардагері ғасырға жуық өмірінде ас талғап, күпіршілік жасамаған. Өйткені, бейбіт күн мен қара нанның қадірін соғыс көрген жандардан артық кім білсін?!. 

– Бір түйір қара нанға зар болған күндер аз болмады. Сондықтан немере-шөберелерімді ысырапшылдықтан сақтанып, асты қадірлеу қажеттігін жиі айтып, қайғылы болса да соғыста басымнан өткен осынау оқиғаларды айтып отырамын. Себебі олар бейбіт күннің, тыныштықтың қадірін білсе деймін – деді қария. 

Төрегелді Сұлтанов 1945 жылы Ұлы Жеңіс әуені шырқалғанда Литва қаласында болатын. Дегенмен жауынгер соғыстан қираған Вильнюс қаласын қайта қалпына келтіру жұмысына қалып, туған елге 1949 жылы оралады. 

Елге келген соң жауынгер Шымкент педагогикалық институтының тарих-география факультетін бітіріп, Қажымұқан ауылындағы мектепте ұзақ жылдар ұстаздық қызмет атқарады. Төрегелді қария талай шәкірт тәрбиелеп, ауылының өсіп-өркендеуіне үлес қосқан қадірлі жан екенін жерлестері мақтанышпен айтып отырады. Ұлы Отан соғысының ардагері, еліне абыройлы еңбек етіп, үлгілі ұстаз атанған ол Оңтүстік Қазақстан облысының Құрметті азаматы. 

Төрегелді қарияның жасы тоқсанның бесеуінде. Бүгінде Шымкент қаласында тұрады. Жары Сәндікүлмен бірге тәрбиелеп-өсірген 3 ұл, 1 қызы жоғары білім алып, медицина, құқық қорғау, білім беру салаларында қызмет етеді. Ұл-қыздарынан 9 немере, 14 шөбере сүйіп отыр. Атадан тараған ұрпақ батыр аталарының ерлігін мақтан етеді. Сұм соғыста жалындаған жастығында ұрпақтың жарқын болашағы үшін құрбан еткен тұлғалардың ерлігі мен өрлігін біз де ұмытпаймыз.

Бүгінгі таңда облыстық мемлекеттік архивте жеке 5 архив және 10 топтамадан құралған 15 қор жинақталған. Арасында 270-тен астам құжат бар. Соның ішінде жастар мен зерттеушілердің ерекше қызығушылығын оятатыны – «Кеңес Одағының батырлары» және «Оңтүстік Қазақстан облысынан 1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысына қатысушылар» топтамалары.

Мұнда Оңтүстіктен майданға аттанған 95 азаматтың құжаттары жинақталған. Cоның ішінде биыл туғанына 95 жыл толғалы отырған, «Даңқ» ордендерінің толық кавалері, Шымкент қаласының Құрметті азаматы, ҚР ішкі істер министрлігінің құрметті ардагері Қарабай Қалтаевтың өмірі жайлы айтқымыз келеді.
Қалтаев Қарабай 1923 жылдың 5 мамырында Төлеби ауданы, Ақжар ауылында дүниеге келген. Он тоғыз жасында әскер қатарына шақырылған жас сарбаз әскери борышын Иванов облысы Тейково қаласындағы 1-әуе десанты дивизиясында екі айлық әскери дайындықтан өтуден бастаған. Калинин майданында танкіге қарсы дивизионның құрамында қызмет етті. Молдавия, Карпат, Польша елдері арқылы өткен майдан жорығында Ужгород қаласын азат ету шайқастарына қатысты. Ингул өзенінен өткен кездегі шайқаста 30 неміс солдатының көзін жойып, үлкен ерлік көрсеткені үшін III дәрежелі «Даңқ» орденімен марапатталды. Содан кейінгі ұрыстарда да ерлігімен көзге түсіп, II және І дәрежелі «Даңқ» ордендерімен марапатталған. Кеңес елін жаудан азат етуге қатысқан Қарабай Қалтаев жеңісті Чехославакияның Прага қаласында қарсы алады.

Мәскеу қ. Қарулы күштер музейі 1975 ж.

Соғыстан кейінгі бейбіт өмірде тәртіп сақшысы болған Қ.Қалтаев 30 жыл ішкі істер саласында қатардағы милиционерден бөлім бастығына дейін жоғарылап, ел тыныштығын қорғады. Ол қашан да өзінің қарапайымдылығымен, еңбексүйгіштігімен, ізгілікке деген сарқылмас жігерімен ерекшелене білетін. Өз ісінің нағыз шебері, әскери дағды мен әділеттілік ісін шебер үйлестіре білетін азамат зейнеткерлікке шықса да ішкі істер органдары қызметкерлерімен байланысын үзбей, тәжірбиесінен сыр шерте жүріп, 2012 жылдың тамыз айында дүниеден өтті. Отаны үшін жанын аямаған соғыс ардагерінің есімін мәңгі есте қалдыру мақсатында көзі тірісінде 1938 жылы Украина елінің Чкалов ауылдық Кеңесінің Құрметті азаматы атағы беріліп, Ингул селосының ескерткіштер тақтасына аты жазылды. Бұған қоса 1955 жылы Шымкент қаласының Құрметті азаматы атағы берілді. Ал 1996 жылы Шымкент қалалық атқару комитетінің шешімімен Шымкент қаласындағы Жаңа ауыл көшесіне Қалтаев Қарабайдың есімі берілген.
Қазіргі таңда архив мекемелерінде жыл өткен сайын қатарлары сиреп бара жатқан соғыс ардагерлерінің құжаттарын жинақтау әлі де жалғасуда. Бүгінде бұл қорларға қажеттілік пен сұраныс артуда. Әсіресе өскелең ұрпаққа ғибраты мен өнегесі мол тұлғаларымыздан қалған жәдігерлердің берері мол.

Айнұр Нұржанова,
«Оңтүстік Қазақстан облысының
мемлекеттік архиві»
КММ ақпараттық-әдістемелік бөлімінің басшысы

Кеңес әскерінің Ауған жерінен шығарылғанына 29 жыл толуына орай Шекарашылар алеясында «Ерлікке тағзым» атты митинг болып өтті.

Шымкент қалалық әкімдігінің ұйымдастыруымен өткен жиынға қатысқан ауған соғысы ардагерлері, қорғаныс істері, ішкі істері саласы қызметкерлері, студенттер мен оқушылар алеяға гүл шоқтарын қойды. Ауған соғысында шейт болған боздақтардың рухына Құран оқылды. 

Жиында сөз алған Ауған соғысының ардагері М. Сейдулла соғыста қаза тапқан қарулас достарын еске алып, бүгінгі бейбіт өмірге шүкіршілік етті. 

– Соғыстың үлкен-кішісі болмайды. Соғыстың аты – соғыс! Алдағы уақытта біздің ұрпақтарымыз сұм соғыстың не екенін көрмесін деп тілеймін, – деді ардагер 

Айта кетейік, 1979 жылы басталған соғыс 10 жылға созылып, 1989 жылдың 15 ақпанында Кеңес әскерлері Ауған жерінен шығарылды.

Шымкент қалалық ардагерлер кеңесінің төрағасы Исамуддин Рысбай, Әл-Фараби аудандық ардагерлер кеңесінің төрағасы Мұқан Омаров Ұлы Отан соғысының ардагері, 91 жастағы Төрегелді Зорбанов ақсақалдың үйіне барып, жаңа жылдық мерекемен құттықтады.

Қалада 106 соғыс ардагері бар. Бүгінде көпқабатты үйде тұратын ардагерлерге жылу тегін беріледі. Қала әкімдігі мен «Қуатжылуорталық-3» МКК арасында осындай келісім-шарт түзілген. 

И. Рысбай мен М. Омаров қадірлі қарияға жылу тарату мекемесінің жасаған сый-сыяпатын да табыс етті.

Елімізде жаңғыртылатын энергия көздерін дамыту – өзекті мәселе. Бұл бағытта кешенді шаралар қолға алынған. ҚР Энергетика вице-министрі Бақытжан Жақсалиевтің айтуынша, мұндай энергияны өндіру үлесі бүгінде 1 %-ға жуықтап отыр.

2020 жылға дейін оның үлесін 3 пайызға жеткізу керек. 2030 жылға дейін қанша пайызға жеткізу межеленген? Шымкентте Қазақстан және ТМД елдерінің ардагер энергетиктерінің IX халықаралық форумында осы мәселелер талқыланды. Ардагерлердің ұсыныстары тыңдалды. 

Формуға облыс әкімінің орынбасары Жақып Бөкенбаев, еліміздің барлық өңірінен, Ресей, Қырғызстан, Тәжікстан, Өзбекстаннан еңбегі сіңген ардагер энергетиктер қатысып, пікір алмасты. 

Алдымен Бақытжан Мұқаметқалиұлы республикадағы жаңғыртылатын қуат көздерінің дамуы жайында және министрліктің алдағы жоспарларын баяндады. 2016 жылы жалпы жаңғыртылатын энергия көздері өндірісі бойынша 295,7 мВт энергия өндірілген. Бұл – жалпы электр-энергияның 0,98 %-ы. Оның ішінде: жел энергиясы – 98,2 мВт, күн энергиясы – 57,3 мВт. 

– 2025 жылға қарай энергетика тапшылығы сезілуі мүмкін. Сол себепті біз келешекті ойлауымыз керкек. Қазіргі таңда ЖЭК-ін аймақтарда дамыту ерекшеліктеріне мән беріліп жатыр. Өңірлердің климаттық ерекшеліктері, қолжетімді инфраструктурасы ескерілуі тиіс. Баламалы қуат көздерін 2020 жылға дейін 3, 2030 жылға дейін 10 пайызға жеткізу керек, – деді Б. Жақсалиев. 

Бір айта кетерлігі, «Қазақстанның электрэнергетиктері қауымдастығы» елдегі энергетиканы дамыту бойынша нақты ұсыныстар дайындапты.
Вице-министр жыл басында «3-Энергоорталық» АҚ-да болып, энергетиктермен кездескен еді. Жолдауда айтылған негізгі басымдықтарды түсіндіріп, инновациялық бағытқа бет бұру қажеттігіне назар аударған-ды.

Бүгінде республикалық ардагерлер ұйымының 30 жылдығы ел аумағында салтанатты түрде атап өтілуде. Өмірдің ыстық-суығына төзіп, талай сыннан сүрінбей өткен аға буын өкілдері қоғамдағы түрлі өзгерістерге үн қатып, ауқымды істердің ұйытқысы болып келеді. Осы орайда, біз Шымкент қалалық Ардагерлер кеңесінің төрағасы Исамуддин Рысбаймен ұйымның қоғамдағы қызметі мен бүгінгі-бағыт бағдары жөнінде сұхбаттасқан едік.

– Исамуддин Нәштайұлы, Ардагерлер кеңесі өзінің 30 жылдық белесінде қоғамдағы өз орнын лайықты таныта алды ма?

– Әрине. Ардагерлер ұйымдарының қызметі әсіресе, еліміз тәуелсіздік алып, етек-жеңімізді жаңа жинай бастаған тұста айқын көрінді. Және елдегі саяси тың өзгерістерге зиялы ардагерлер қауымының өзіндік өнегесі мен кеңесі, қолдауы аса қажет еді. Сындарлы сәттерде де бұл ұйым өзіндік бағыт-бағдарымен тура жолды пайымдай білді. 

Қазіргі таңда, Ардагерлер кеңесі аталатын ортақ ұйым аясында нақты міндеттер атқарылуда. Мемлекет басшысы атап көрсеткендей, «Қазақстан – 2050 Стратегиясы» көптеген сынақтарға абыройлы түрде төтеп беріп келеді. Тәуелсіздік көп этносты қоғамымыздың нақты, ең жоғары құндылығына айналды». Осы тұста көптеген жауапкершілікті мойнына алған Ардагерлер кеңесі де ілкімді шаралардың ұйытқысы бола білді. Қазір ел аумағында Ардагерлер ұйымдарының 30 жылдық мерекесі салтанатты түрде атап өтілуде. 

Соғыс және еңбек ардагерлерінің арнайы ұйымы Кеңес одағы тұсында құрылды. Шымкент қалалық кеңесі 1987 жылы 21 ақпанда ресми іске кірісті. Кеңес төрағасына қалалық атқару комитеті төрағасының бірінші орынбасары И. Криштанов сайланған. Сол кезеңде ардагерлер ұйымының есебінде 60 мың адам болған. Оның 5 мыңы соғыс ардагерлері еді. Қазіргі таңда, Шымкент қаласында 120 соғыс, 6 мыңға таяу тыл ардагері бар. 

Қалалық ардагерлер кеңесінде мұнан кейін 1989-1993 жылдары Спабек Пазылбеков, 1993-2003 жылдары Абдулхай Жандарбеков, 2003-2004 жылдары Уәлихан Сүлейменов, 2014-2015 жылдары Әлібек Өмірәлиев төрағалық қызмет атқарды.

Соңғы жылдары көптеген қарияларымыз имандылыққа бет бұрып, намаз оқып, сәждеге жығылып, мұсылманның бес парызының бірі – қажылыққа барып жатқандығы да өнегенің бірі емес пе?!

Елбасы бір сөзінде: «Қазақ тарихында бүгінгі жастар ұялатын ешнәрсе жоқ. Қазақ тарихы ат тұяғы дүбірімен жазылған» деп еді. Шынында да, біз бүгінгі тәуелсіздікке батыр бабалардың, шешен тұлғалардың қасиетті жерін қанын қиып жанымен қорғаған ерлік әрекетінің нәтижесінде қол жеткіздік.

Сондықтан сол бабаларымыздың мұрасын насихаттаумен қатар, өлімі жылаусыз, құны сұраусыз кеткен асылдарымыздың басына кесене тұрғызып, аруағын ұлықтап, есімін халық жадында жаңғырттық. Олардың еліне жасаған қызметтері жайлы кітаптар жазылып, ғылыми конференциялар ұйымдастырып, ерліктерін кейінгі ұрпаққа паш етіп жатырмыз.

Осындай игі шаралар мен бастамалардың басы-қасында ұйымдастырушысы болып ел ағалары мен ақсақалдар жүргені анық.

– Ардагерлер кеңесі жас ұрпақты тәрбиелеуге қалай, қаншалықты үлес қосуда?

– «Өнегелі қарт жоқ жерде, өнерлі жас та жоқ» деген дана қазақ. Жас ұрпақ – біздің келешегіміз. Отанымыздың ертеңі, біздің ісімізді жалғастырушылар. Сол себепті, Ардагерлер Кеңесі қызметінің негізгі саласының бірі – жастар тәрбиесі. Соғыс кезінің қиыншылығын көрген, Қызыл империяның жан алғыш мәшинесінің оттығына түскен ардагерлер жастар тәрбиесіне ерекше мән беріп, оларға түзу жол нұсқап, ағалық, әкелік ақылын айтып, тәжірибелерімен бөлісіп отырады. Соның нәтижесінде, түрлі басқосулар, конференциялар, дөңгелек үстелдер жиі ұйымдастырылып тұрады. 

Ардагерлердің белсенділігі 30 жылдың ішінде жас ұрпақ тәрбиесіне сіңіріп жүрген жарқын істерінен анық көрінеді. Соғыс және еңбек ардагерлері, ақсақалдар қашанда қоғамдық істерге ұйытқы бола білетін жастарға үлгі-өнеге көрсетті. Оқу орындарында жүйелі түрде кездесулер, конференциялар ұйымдастырылып тұрады. Елбасының жыл сайынғы Жолдаулары, өзге де маңызды Стратегиялық құжаттар мен бағдарламаларды жұртшылық арасында насихаттауда да ардагерлер алда келеді. Кешегі наурыз айында қазақ мемлекеті үшін мәні зор тарихи шешім қабылданды. Бәріміз куә болдық. Елбасы Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Заңға жариялы түрде қол қойды. Сол өзгерістердің жобасын талқылау барысында ардагерлер, абыз ағалар өздерін үлкен күш ретінде танытты.

– Жасы үлкен абыз деп сыйлай білетін қазақ елінің игі дәстүрі бүгінде өз дәрежесінде бағаланып жатыр ма?

– Күнделікті өмірінде үлгілі істері мен өнегелі сөздері ұрпақтар сабақтастығына, жастар тәрбиесіне, отбасылық құндылықтарды дәріптеуге сүбелі үлес қосқан аға-апаларымыздың есімін көптеп айтуға болар еді. Бұл қатарда, Боранбек Шүкірбеков, Қаратай Төлебеков, Айтжан Бекназаров, Нұрмахамбет Әжіметов, Еркінбек Тұрысов, Әбдуәлі Жақсыбаев, Айтымбек Құмарбеков, Клара Әліпова, Дәметер Бөлегенова, Шерім Медеуов, Мархабат Байғұт, Алданазар Құрманбаев сынды ардагерлеріміз қай ортада жүрсе де сыйлы да қадірлі. Осы кісілерге қарап көпшілік ой да, бой да түзейді.

Қала аумағында 229 бастауыш ардагерлер ұйымы бар. Әлі де болса, бұл көрсеткішті едәуір ұлғайта түсу қажет. Осы ұйымдардың қажырлы қызметінің нәтижесінде, соғыс және тыл ардагерлеріне, көп балалы аналарға және балалар үйіне қайырымдылық, қамқорлық көрсетіліп келеді. «Ырыс алды – ынтымақ» қоғамдық форумы аясында жастарды отансүйгіштікке тәрбиелеу мақсатында оқу орындарында «Ұрпақ тәрбиесі – ұлт тағдыры», «Тәрбие бастауы – отбасы», «Тәрбие көзі – халық мұрасында» тақырыбында кездесулер ұйымдастырылып тұрады. Мұндай шараларға «Әжелер алқасының» мүшелері де белсене қатысып жүр. Нақ осы ұйымның ұйытқы болуымен Ұлыстың Ұлы күніне орай, қаладағы әскери бөлімдерде «Әжелер дәмі» атауымен ақ дастархан жайылып, мерекелік кештер ұйымдастырылды. Елбасының бастамасымен қолға алынған «Мерейлі отбасы», «Үлгілі отбасы» байқауларының жоғары деңгейде өтуіне Ардагерлер кеңесі де өз үлесін қосып жүр. 

Ардагерлер арасында сұхбат сағатын өткізу бүгінде игі дәстүрге айналды. Мерейлі жасқа толып отырған ата-әжелер отбасына сәлем бере бару, сауқат сыйлау жүйелі кесте бойынша жүзеге асуда. «Отырар» ғылыми-әмбебап кітапханасына, хайуанаттар паркіне, тарихи-өлкетану және «Ерлік» мұражайына, облыстық салт-дәстүр орталығына, театрларға саяхат жасау дәстүрінің де тағылымы мол. Биыл бұдан бөлек, «Ата-бабалар аманаты – елдік пен ерлік, бірлік пен ынтымақ» тақырыбында жаңа жобаны қолға алудамыз. 

ҚР Президенті Н. Назарбаев ардагерлерге қамқорлық жасауды үнемі назардан тыс қалдырмай, жыл сайынғы Жолдауларында арнайы атап өтуде. «Ардагерлер – біздің алтын қорымыз», – дейді Елбасы. Ардагерлер кеңесі Елбасы жүктеген міндеттер мен тапсырмаларды орындауды ұдайы басшылыққа алып келеді.

Ұлы Отан соғысының ардагерлері мен мүгедектеріне, тұрмыс жағдайы төмен және жалғызбасты зейнеткерлерге, соғыста қаза тапқандардың жесірлеріне жылу мен электр қуаты және ауыз суды тегін пайдалануға жағдай жасалған. Өткен жылы 173 зейнеткер медициналық тексерулерден өтті. 3,5 мыңнан астам тыл еңбеккері, зейнеткерлер, еңбек ардагерлері «Ардагерлер үйінде», Сайрамдағы «Мейір» демалыс үйінде және «Біркөлік», «Денсаулық» шипажайларында денсаулығын нығайтты. Бүгінде олар «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қорының қолдауымен «Өмір жолы» акциясының негізінде «Дабыл түймесі» мобильдік телефонын пайдалануда. 

Ардагерлер ұйымдарының 30 жылдығы – баршамыз үшін үлкен мереке. Елбасымыз: «Тойды да тойлау керек, айды да ойлау керек», – дейді ғой. Сол айтқандай, той тойлай отырып, қол жеткен табыстарды жалғастыруға, кемшіліктерді түзетуге, «Мәңгілік ел» болу жолында жұмыла қызмет жасағанымыз жөн.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Жеңісбек СЕРІКҰЛЫ

Бүгінде «Ардегерлер ұйымы» республикалық қоғамдық бірлестігінің құрылғанына 30 жыл толып отыр. Атаулы күнге байланысты, Әл-Фараби аудан әкімдігі ардагерлер кеңесі және «Нұр Отан» партиясының аудандық филиалы «Ардагерлерді ардақтайық» атауымен ауқымды іс-шараларды қолға алды. Яғни, кестеге сәйкес, кеңейтілген жиындар, «дөңгелек үстел», семинар, жастармен кездесулер ұйымдастырылмақ.

Осы орайда, «Сыбаға» дәмханасында Ұлы Отан соғысы және тыл ардагерлері үшін ақ дастархан жайылып, құрмет көрсетілді. Аудан әкімі Бауыржан Қалжановтың айтуынша, 2010 жылы аудан аумағында 38 бастауыш ардагерлер ұйымы болса, қазіргі таңда олардың қатары 62-ге артқан. Аудан аумағындағы барлық 26 мектепте бастауыш ардагерлер ұйымы құрылыпты. Жалпы, аудандағы ардагерлер саны 15 мыңға жуықтайды. 

– Бүгінгі таңда ауданда 29 соғыс және 1 150 тыл ардагерінің тізімі анықталып, әлеуметтік карта әзірленген. Тек, өткен жылы 120-дан астам соғыс, тыл және еңбек ардагерлері «Ардагерлер үйлері» мен Сайрамдағы «Мейір» демалыс үйіне және «Манкент», «Сарыағаш» шипажайларына барып, денсаулығын түзеп қайтты, – деді Бауыржан Ахметәліұлы.

Шара барысында тыл ардагерлері Х. Бижанов, К. Рысбеков, Н. Лычагина аудан әкімінің «Алғыс хатымен» марапатталды. Әжелер ансамблі және жергілікті өнерпаздар өз орындауында ән-тарту жасады.