Шымкент келбеті

Шымкентте жол-көлік оқиғаларының 90%-ы – жолдың сапасыздығы, жүргізушілердің жаяу жүргіншілер жүретін жолға қарамауы және жол белгілеріне жауапсыздықпен қарауынан орын алады екен.

Жол бойында орын алатын келеңсіз жағдайлардың алдын алу үшін жауапты сала мамандары өз жұмыстарын күшейтуде. Шымкентті қауіпсіз қалаға айналдыру сол мақсаттың бірі. Осы мақсатта, 10 ақпараттық жол белгі, 350 метр «жасанды кедергі», 100 «Балалар сақ болыңдар» белгісі қойылған. Ал жыл соңына дейін 30 көшеге жарық беретін жаяу жүргіншілер жолы мен 17 жаңа бағдаршам қойылмақ.

жаяу жүргіншінің құқығы мен міндеті қандай?

Қалада жаяу жүргіншілердің жолды бей-берекет кесіп өтуі тиылар емес. Әдетке айналғандай. Ал кейбір жаяу жүргіншілер жолағынан өту тұрғындар үшін қауіпті болып тұр. Таяуда «Дархан» автовокзалының тұсындағы жолаушылар өткелінде келеңсіз жағдайға куә болдық. Екі баласын ерткен азаматшаны автокөлік қағып кетуге сәл қалды. Абырой болғанда, жоғары жылдамдықпен келе жатқан көлік жүргізушісі тізгінді тартып үлгерді. Жүргізуші қайда асығады, жолаушы ше?

Мұндай жағдайлар көп-ақ. Бейбіт күнде жолдан өту қауіпке айналған. Оған қоса, жаяу жүргіншілердің тәртіпке бағынбай, жүргізушілердің жұмысына кедергі келтіруде.
Жылдың басында Рашидов көшесіндегі жаяу жүргіншілер өткелінің маңынан кейуананы қоғамдық көлік қағып өткен еді. Ол көрініс әлі көз алдымыздан кетер емес. Асыққан жүргізуші де, аптыққан жолаушылар әлі де көп.
Ресми деректерді келтірейік. ОҚО Жергілікті полиция қызметінің 2017 жылдың 9 айының қорытындысы бойынша жол қозғалысы саласында анықталған құқықбұзушылықтар мыналар: көлік құралдары жүргізушілерінің белгіленген жүру жылдамдығын арттыруы – 2636, жолушыларды тасымалдау және жол жүрісі қағидаларын бұзуы бойынша – 30134, жаяу жүргіншілердің жол жүрісі қағидаларын бұзуы бойынша – 2853 дерек тіркелген.
Жол-көлік оқиғаларының басым бөлігіне жаяу жүргіншілердің қатысы бар. Облыс аумағында осындай 652 жол көлік оқиғалары тіркелсе: оның 77-і қаза тауып, 627 тұлға әртүрлі дене жарақатын алған.

Жаңа бағдаршамдар орнатылды

Шымкент қаласының көшелерінде әр күн сайын орта есеппен 150 мың көлік жүреді. Әсіресе, балабақша мен мектептердің маңында жол кедергісін орнату және жаяу жүргіншілер жолағын сызу – өте өзекті мәселе. Әр аудан әкімдігінің халықпен есеп беру кездесулерінде бұл мәселе айтылып келеді. Жыл басында қалалық мәслихат депутаты Е. Дәрменов Ерімбетов көшесінің бойынан жол кедергісін орнату қажеттігіне назар аударған еді.
Қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімінің сектор меңгерушісі Наурыз Сүгірәлиев бізге қалада жыл басынан бері атқарылған жұмыстарды баяндап берді. Жол қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз етуде бірқатар шаралар жүзеге асқан. Мәселен, 17 нысанға жаңа бағдаршам орнатылды. Қала көшелерінің бойына 350 метр жасанды жол кедергілері, 30 дана жарық шамы бар белсенді жол белгілері, 1600 дана катафоттар, 10 дана ақпараттық-көрсеткіштік жол белгілері, 100 дана «Абайлаңыз, балалар!» ақпараттық жол белгілері орнатылған.

«Біз үйреніп қалғанбыз»

Қаладағы № 35 бағыттың жүргізушісі Сәдуақас Райымбековтың пікірін білдік. Олар негізінен қаланың орталық көшелері бойынша қатынайды. Оның пайымдауынша, Байтұрсынов көшесінде жолды алаңсыз кесіп өтетіндер көп. Бұл әсіресе, «Спорт» шағынауданы, «Студенттер» және «Гарант» аялдамасының жанында көп байқалатынын айтты. Жүргізуші бізге «бұл жағдайға үйреніп қалғанбыз ғой» дейді жымия. Бұл мәселені айыппұлды көбейтіп қана шешуге болатынын айтады.
Ал такси жүргізушісі Берік Есенов те бұл тұрғыда өз ұсынысын айтты. «Халықтың мәдениетін, санасын көтермей бұл мәселені шешу қиын. Жалпы, менің ұсынысым мынадай: жол ережесін балабақша, мектептен бастап оқушылардың санасына сіңдіру керек. Мұғалім, балалармен сәлемдесіп болғаннан кейін, осы жолда жүру ережесі туралы күнделікті айтып отырса, сонда ғана, бұл мәселе тыйылар еді».
Жалпы, белгіленбеген жерден кесіп өтетіндерге 5 АЕК мөлшерінде айыппұл салынады. Оған пысқырып жатқан ешкім жоқ. Қазір қалалық ЖПҚ тарапынан, қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі бірлесе жол қауіпсіздігін сақтауда бірқатар жұмыстар атқарғанын атап өттік. Әрі қарай да жол белгілерін орнату жұмыстары жалғасады.
Қала көшелерінде орташа жөндеу жұмыстары жүргізіліп жатқаны белгілі. Құрылыс жұмыстары аяқталғаннан кейін ол жерлерге жаяу жүргіншілер жолақтары сызылуы тиіс. Жалпы, қалада әлі де жол кедергілері, жолақтар жетіспейді. Бұл мәселе бойынша ОҚО ІІД Әкімшілік полиция тарапынан қала әкімдігі мен Шымкент қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөліміне ұсыныстар жолдануда. Жасанды жол кедергілерін қоюдың тәртібі бар.

Санаға сілкініс керек

Осыдан үш жыл бұрын «18» шағынауданда да бұл мәселе өзекті болатын. Аялдама тұсынан жерүсті өткелі салынып, мәселе толық шешімін тапты. Қазір адамдардың бәрі өткелден өтуге үйренді.
Қалай десек те, жолда жүру тәртібіне бағынып, белгіленген жерден өту өзіміз үшін керек. Өзіміздің қауіпсіздігіміз үшін әрі жүргізушілердің де тағдырына бей-жай қарамауды ойласақ. Бұл ретте адамның санасы өзгеруі тиіс емес пе?!
Жоғарыда сөз еткен «Дархан» автовокзалы тұсындағы жаяу жүргіншілер жолағы ретке келтіріледі. Н. Сүгірәлиевтың айтуынша, жол белгілерін айқын етіп көріну үшін ағаштарды кесуге қалалық тұрғын үй коммуналдық шаруашылық бөліміне ұсыныс беріліпті.

Сіз не дейсіз?

Пернекүл КЕРІМОВА,
ата-ана:

Күнделікті ескертіп отырамын

– Мен өз перзенттерімнің қауіпсіздігін әрдайым бақылап отырамын. Екі қызым бар. Бірі 4-ші, бірі 5-ші сыныптың оқушысы. Олар № 7 техникалық лицейде оқиды. Онда барлық қауіпсіздік белгілері сақталған. Мұғалімдер тарапынан үнемі айтылып, хабарлама, хаттар таратылады. Ешқандай қауіп жоқ. Бірақ балаларыма ылғи бағдаршамнан өтуге кеңес беремін. Әрі үлкен адамдармен бірге өтуін ескертіп отырамын. Жаяу жүргіншілер жолағынан өту оқушылар үшін өте қауіпті. Өйткені, үлкендердің өзі ол жерден абайлап өтеді ғой.
Бұл жағдайға тек ата-ана ғана емес, мұғалімдер де жауапкершілікпен қараса деймін. Кейде сынып жетекшісінің уақыты бола бермеуі де мүмкін. Сол себепті, көбіне үйде ата-аналардың өздері айтқаны дұрыс.

Мұрат МЫРЗАҚҰЛОВ,
қала тұрғыны:

Жүргізушінің тағдырымен ойнамайық

– Жалпы, бұл – адамның мәдениетінің өлшемін аңғартатын мәселе. Қанша асығыс болып жатсаң да, тәртіпке бағынуы керек. 2-5 минут кешіксең де тәртіпке бойұсын. Осы аралықтың ішінде келеңсіз жағдай болып кетуі мүмкін. Жүргізушілердің де тағдырымен ойнамау керек. Жаяу жүргінші де, жүргізуші де тәртіпке бағынса, жол-көлік оқиғалары болмас еді. Көп жағдайда жүргізушілер жылдамдықты асырып жіберетіні рас.
Бұрынғыға қарағанда қазір жағдай түзелген. Қоршаулар қойылып жатыр. Кейбір адамдар өтіп кете беретіні рас. Әлі де жолақтар қойылмаған жерлер бар. Дегенмен, шалғай шағынаудандарға көптеп қойылуы керек. Жалпы, бұл мәселеде заңды қатаңдату керек деп ойлаймын.

Дерек пен дәйек

• – көлік құралдары жүргізушілерінің белгіленген жүру жылдамдығын арттыруы – 2636, жолушыларды тасымалдау және жол жүрісі қағидаларын бұзуы бойынша – 30134, жаяу жүргіншілердің жол жүрісі қағидаларын бұзуы бойынша – 2853 дерек тіркелген.
• – 17 нысанға жаңа бағдаршам орнатылды. Қала көшелерінің бойына 350 метр жасанды жол кедергілері, 30 дана жарық шамы бар белсенді жол белгілері, 1600 дана катафоттар, 10 дана ақпараттық-көрсеткіштік жол белгілері, 100 дана «Абайлаңыз, балалар!» ақпараттық жол белгілерін орнатылған.

«Апат айтып келмейді» десек те, соңғы кездері жол-көлік оқиғалары халықтың құтын қашырып тұр. Таяуда қалада электровоз бен жүк көлігі соқтығысып, оның салдарынан электровоз рельстен шығып кетті. Жол апаты «Қызылсай-Қазығұрт» өткелінде болған. Жүк көлігінің жүргізушісі көліктің ішінде қысылып қалған. Абырой болғанда азаматтар аман.

Қарым-қатынасты жалғайтын, игі мақсаттарға бастайтын жолда жүру неге қауіпке айналды? Жүргізушілер де, жолаушылар да қайда асығады? 

Бүгінде жүргізушілер де, жолаушылар тарапынан да жол қауіпсіздігін сақтау мәселесі өзекті болуда. Жалпы, жолда жүрудің тәртібі, жол-көлік оқиғаларының алдын алу жағдайында көптеген ақпараттық-насихаттық жұмыстарды әлі де күшейту керек. 

Ресми деректерді сөйлетсек. ОҚО ІІД жыл басынан бері 83 мыңнан астам заңбұзушылықты анықтаған. Ішкі істер министрлігінің баспасөз қызметінің мәлімдемесіне сәйкес, құқық бұзушыларға барлығы 1,5 миллиард теңге әкімшілік айыппұл салынып, 600 миллион теңгесі облыс бюджетіне өндірілді. Қазіргі таңда ОҚО ІІД Әкімшілік полиция басқармасы Процессингтік орталығы, қалада 21 «Редспид» жылдамдық өлшеуіш құралы, 21 «Интегра» зияткерлік көше қиылысы және 6 жол қозғалысын бақылайтын алты дана «Крис П» жүйесі жұмыс істеп тұр. 

Депутаттық сауал жолдады

ҚР Парламент Мәжілісінің депутаты Құдайберген Ержан осы мәселеге байланысты жан-айқайын жеткізгенінен хабардармыз. Халық қалаулысы Премьер-Министр Б.Сағынтаевқа депутаттық сауал жолдаған тұғын. 

– Оңтүстік Қазақстан облысының «Шымкент-Самара» трассасында Ынтымақ елдімекенін, тас жол ортасынан жарып өткен. Ауыл тұрғындары бірін бірімен араласа алмай, мал өріске шыға алмай және балалары мектепке баруы қиындап, жандарын шүбірекке түйіп жүр. Осыған ұқсас жағдай, Түркістан қаласының жанынан өткен тас жолы, халық тұтынуға салынған балалар ауруханасына қол жетуі қиындап, қызмет көрсетуге оң нәтижесін бермей отыр. Бұл жағдайға өзім куә болдым. Шымкент-Ташкент тас жолдарында болып жатқан жол апаттары үлкен қайғылы жағдайға әкеліп жатыр. Барлығына бірдей күйе жағуға болмайды. Міндеттерін адал орындап жатқандары бар. Батыс Еуропа-Батыс Қытай жолында инфрақұрылымдарының аздығы немесе тіпті жоқтығы, жолаушылардың наразылығын келтіріп отыр, – деген еді мәжіліс депутаты. 

Оңтүстіктен сайланған халық қалаулысы негізінен жобалау кездегі қателік, мердігерлердің өз міндеттерін талапқа сәйкес орындамауы, келісім-шартта көрсетілген қауіпсіздік шараларының, жолға қойылатын белгілердің болмауы, жол сызық жолақтарының жоқтығы апаттарға себеп болып тұрғанынын сынға алған еді.

Тоқановтың айтар уәжі бар

М. Әуезов атындағы ОҚМУ-дың «Агроөнеркәсіп кешені және су қоры мәселелері» ғылыми-зерттеу институтының директоры Мұсатіллә Тоқанов он жылдан астам уақыттан бері жол-көлік оқиғаларына геомагниттік толқындардың себебі барын зерттеп жүр. Ол кісіні апатты оқиғалар ұзақ жылдардан бері алаңдатып келеді. ҚР Ішкі істер министрлігіне дейін хат жолдаған. Бірақ, оған назар аударар ешкім болмай тұр. 

Шілде айында Түркістан бағытында апат болған аумақты да зерттеп, ол жерде де геомагниттік толқындардың әсері барын анықтапты. 

– Мен әр жол апаттары болған кездерде өзімді кінәлі адамдай сезінемін. Шілде айында «Шымкент-Самара» тас жолының 107 шақырымында апат болған аумаққа да барып қайттым. Төрткөлден әрі қарай Түркістанға дейінгі жол толық геомагнитті толқында жатыр. Былай қарасаңыз, теп-тегіс жол. Оқиғаның себебі айтылды ғой. Көрмей қалдым дейтіндей емес, «Газ-53» – үлкен көлік. «Тойота» көлігі қатты жылдамдықпен келген де жүк көлігінің астына кіріп кеткен. Тәжірибелі жүргізушілер аралықты біледі ғой. Менің зерттеуімше, сол кездерде магнитті дауыл өршіп тұрған. Геомагнитті толқын оны одан сайын күшейтіп жібереді. Міне, осындайда жүргізуші қас-қағым уақытқа дел-сал күйге түседі. Осының кесірі апатты жағдайға әкеп соқтырады, – дейді ол. 

Ғалымның зерттеулеріне сүйенейік. Жалпы, сайлы, ойлы жерлердің астында жарылыс болған. Сондай жерде геомагнитті толқын өршіп тұрады. Ал егер тегіс жол болса, онда ол жердің астында үлкен көл бар. Сол судан магнитті толқындар шығады екен.

Ғылыми-зерттеу институты қажет

БҰҰ деректеріне сәйкес, жыл сайын жер бетінде 5 миллионнан астам адам жол апатынан жарақаттанып, жүз мыңдаған адам қайтыс болады. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының статистикалық мәліметтері бойынша, магниттік дауыл кезінде инфаркт, инсульт, өз-өзіне қол жұмсау, асылып қалу, ұшақ және жол-көлік оқиғаларының саны артатыны айтылады. 

Белгілі ғалым М. Тоқанов Шымкент қаласында геомагнитті толқындардың әсерінен жиі жол-көлік оқиғасы болатын аумақтарды атап көрсеткен. Оның айтуынша, біздің елімізде де «Геомагнитті толқын және күн жарылысын зерттейтін институт» ашылуы қажет. Мұндай ғылыми орталықтар бүгінде Германия, Жапония, АҚШ, Ресейде жұмыс істейді. 

Ғалымның сөзінше, қаланың жолдарына арнайы жол белгілерін қойып, жол жүру ережесі кітабына геомагнитті толқындардың әсерін жазу қажет. Бұл – уақыт күттірмейтін мәселе. Бәлкім, бұдан хабардар болған жүргізушілер де, жолаушылар да сәл де болса, аяғын аңдап басар ма еді?!

Қалада тұрғындардың жол қауіпсіздігін қамтамасыз етуде бірқатар шаруалар қолға алынған. Жаңадан бағдаршамдар, жасанды жол кедергілерін орнату жұмыстары кестеге сай істелінуде. Биыл қалада жалпы 17 бағдаршам орнату жоспарланған. Бұл мақсатқа 170 млн теңге бөлінген.

Қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімінің сектор меңгерушісі Наурыз Сүгірәлиевтің айтуынша, әзірге бағдаршамдардың темір бағандары қойылып біткен. Биыл Шымкентте жаңадан орнатылатын бағдаршамдар Т. Рысқұлов – Ә.Дулатов, Ж. Тәшенов – Майлы қожа, Ақпан батыр – Мәделі қожа, Ю. Гагарин – Ақсуат («Тұрсын ай» аялдамасы), Ленгір тас жолы – Бадам бұрылысы, Қ. Қазиев – К. Әділбеков, Шардара көшесі, № 93 жалпы орта мектептің бұрылысы, Қапал батыр – К. Цеткин, Ю. Гагарин – Ә.Дулатов, «Қайнарбұлақ» саяжайы – Орталық көшесі аумағында.

Бәрі де қала әкімінің тұрғындармен есепті кездесуінде көтерілген мәселелер. Бұл ретте білім бөлімі, ішкі істер органының қызметкерлерімен бірлесе жұмыс топтары құрылған. 

– Бұл аумақтардың барлығы жіті зерттелді. Қай жерлерде көлік ағыны көп, сол жерлерге қойылады. Жұмыстар жоспарға сәйкес жүргізіліп жатыр. Көп жерде темір бағаналарды қою аяқталды, – дейді Н. Сүгірәлиев. 

Өткен жылы жалпы 20 нысанда бағдаршам орнатылды. Жол қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында тоғыз білім ошағының – № 16, 30, 59, 82 жалпы орта мектептердің жанында бағдаршам қойылды. 

Сондай-ақ, жыл басынан бері биыл 350 метр жасанды жол кедергілері қойылыпты. Негізінен, оның көбісі Сайрам ауданынан қосылған елдімекендердегі мектептердің аумағында. 

Дегенмен, көлік ағыны жоғары көшелерде жасанды жол кедергілері тез бұзылатын көрінеді. Ауыр жүк көліктері өтетін нысандар жиі істен шығады. Мамандар оларды ауыстыру жұмыстары да тұрақты жүргізілетінін айтады.

Шымкент полицейлері бір тəуліктің ішінде шаһар аумағында 137 автокөліктің терезесіндегі күңгірт жапсырмаларды алдыртып тастады. Бұл туралы жергілікті полиция қызметінің басшысы Данияр Мейірхан Фэйсбуктегі парақшасында жазды.

– Ешқандай лауазымдар немесе телефондарға хабарласу жауапкершіліктен босатпайды. Барлығыңызды жол қозғалысына қатысты адамдардың өмірі мен денсаулығын ойлауға тағы да шақырамын! Заң алдында барлығы тең! – дейді Д. Мейірхан.

Сондай-ақ жергілікті полиция қызметінің басшысы автокөліктің терезелерін күңгірттеу қауіпті екенін айтады. «Жергілікті полиция қызметі жолда тәртіпті орнатуда, яғни заң бұзушылыққа жол бергізбейміз», – дейді полиция қызметкері.

Шымкент көшелерінің бойындағы жол белгілері жаңартылуда. Жаяу жүргіншілерге арналған жолақтар Қазыбек би көшесіне қойылды.

Қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімінің сектор меңгерушісі Наурыз Сүгірәлиевтің мәлімдеуінше, арнайы белгі бүгінде іске қосылған. 

– Көшеге арналған жолақ қою жұмыстары аяқталды. Жоспар бойынша біз уақытылы бітірдік, – дейді Н. Сүгірәлиев. 

Айта кетейік, жол қауіпсіздігі қала әкімі Ғ. Әбдірахымовтың басты назарында. Бүгінге дейін қаламыздағы барлық 126 мектепке жол белгілері қойылған. Сондай-ақ мұндай белгілер «Сайрам» тұрғын алабында, «Асар» шағындаудандарында бар. Биыл жалпы 300 метрге жол жолақтары сызылады.

Шымкент қаласында көздері нашар көретін зағип жандарды қолдау мақсатында дыбысты бағдаршамдар орнатылуда. Қазіргі таңда бағдаршамдар орнатылған 20 жол қиылысында осындай 40 дана дыбысты бағыттағыш іске қосылған.

Бұл бағдаршамның ерекшелігі сол, қай көшенің қилысында тұрғаныңызды және жүруге неше уақыт қалғанын есіңізге салып, айтып береді. Сала мамандарының мәлімдеуінше, өңірде мүмкіндігі шектеулі 109 мыңнан астам азамат бар. Оның жартысына жуығы – зағип жандар. 

Осындай бағдаршамдарды алдағы уақытта қаламыздың өзге де көшелеріне орнату жоспарланған. Бұдан бөлек, биыл 17 бағдаршам, 10 ақпараттық-көрсеткіштік белгілері, 1600 катафот және 30 жарық шамы бар белсенді жол белгісі орнатылады. 

– Биыл қала аумағында алғаш рет пилоттық жоба ретінде жарық шамы бар белсенді жол белгілерін орнатып жатырмыз. Оның ерекшелігі сол – жүргіншілер өткеліне қойылған жарық шамдарға қаратып, бағана шамдары орнатылады. Яғни, кеш қарайған сәттен бастап, жарықтың өзара шағылысуының нәтижесінде, жаяу жүргіншілер өткелі алыс қашықтықтан байқалып тұрады. Бұл жоба әсіресе, жарық мөлшері жеткіліксіз қаланың шет көшелерінде жүзеге асырылмақ, – дейді қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімінің сектор меңгерушісі Наурыз Сүгірәлиев. 

Айта кетейік, Шымкент қаласы бойынша бүгінде 167 бағдаршам, 7 мыңнан астам жол белгісі бар. Жол қауіпсіздігін қамтамасыз ету бағыты бойынша биыл қала бюджетінен 456 миллион теңге қаржы қаралыпты.

Шымкентте жолаушылар көлігіне арналған арнайы сары жолағы бар белгі сызылды. Қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі мамандарының мәліметінше, әзірге бұл тәжірибе ретінде іске асып отыр.

Жыл басында қала әкімі мен жолаушы тасымалдаушы компаниялар өкілдерімен болған кездесуде осы мәселе жан-жақты талқыланған.
– Қала əкімінің тапсырмасына сəйкес, біз сары жолақты Рысқұлов даңғылының бойында, Дулати және Жібек жолы көшелерінің аралығына сыздық. Жолақ аялдамаға дейін 20 метр жерден басталып, аялдамадан кейін 20 метр өткен соң бітеді. Мұндағы мақсатымыз – бір жағынан жолаушы көліктерінің қозғалысын реттеу болса, екінші жағынан барлық көлік құралдары жүргізушілерін тәртіпке шақыру. Бұған қоса қоғамдық көлік жүргізушілері арасында «жарысты» да тоқтату көзделуде, – дейді Шымкент қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі басшысының орынбасары Жарқын Байдуллаев.
Жауапты маманның айтуынша, алдағы уақытта тәжірибе сәтті жүзеге асып жатса, осындай жолақты Рысқұлов даңғылының бойына және Шымкенттің өзге көшелерінде де сызу жоспарланған.

«Жол жаман болса, атаң да сүрінеді, атан да сүрінеді» дейді халық даналығы. Жол – қашанда экономиканың күретамыры болған. Бұған уақыт өткен сайын көз жеткізіп келеміз. «Қазір де қайнаған тіршілік күре жолдардың бойында. Жол – шын мәнінде өмірдің өзегі, бақуатты тірліктің қайнар көзі. Барлық аймақтар теміржолмен, тас жолмен, әуе жолымен өзара тығыз байланысуы керек», – деген болатын Мемлекет басшысы 2014 жылғы 11 қарашадағы Жолдауында. Дегенмен, жетер жеріңе оңайлықпен жеткізе бермейтін кейбір жолдар көлік иелерін әуре-сарсаңға салатыны да жасырын емес. Бұл ретте, жол азабынан құтылудың бірден-бір жолы ақылы жол дейді мамандар.

4 жылда – 4 млрд теңге

Елімізде ақылы жол ең алғаш рет 2013 жылы «Астана – Бурабай» бағытында ашылды. Бас-аяғы 211 шақырымға созылған жолды тез арада жүйткіп өтесіз. Өйткені, мұндай жолдарда автокөліктерге сағатына 140 шақырым жылдамдықпен жүруге рұқсат етілген. Егер, осы жолмен жүргіңіз келсе 200 теңге төлейсіз. Автобус, жүк көліктерінің ақысы салмақ, көлемі мен жүгінің ауырлығына қарай белгіленеді. Жедел жәрдем, полиция, құтқару қызметі, жол жөндеу жұмыстарымен айналысатындар және мотоцикл айдаушылар тегін қатынайды. Жақын маңдағы елдімекендерге жеңілдіктер бар. Мысалы, Астанадан Шортандыға бару үшін 60 теңге ғана. Мұндағы қозғалыс қарқындылығы күніне 7 мың, ал демалыс күндері 9-10 мыңға дейін жетеді екен. Аталған ақылы жол 4 жылда 4 миллиард теңге пайда алып келген. Тек 2015 жылдың қорытындысы бойынша «Астана – Щучье» ақылы учаскесіндегі жалпы жол жүру санының көлік қозғалыс қарқындылығы 2 581 252 бірлікті құрайды, бұдан түскен кіріс 1,143 млрд теңгені құраған. Жауапты мамандардың айтуынша, бұл қаражат жолдың күтіміне қарастырылған. Жол сызықтарын сызу, шөп, қоқыс, қыс түссе қар тазалау және тағы басқа жұмыс күштері мен техникаларға жұмсалуда. Жүргізуші ақша төлеп жолға шыққаннан кейін оған қолайсыздық тудырмауы тиіс. Міне, ақылы жолдарды енгізудегі негізгі мақсат – сол жолдарды жөндеуге кететін артық шығындардан арылып, өз қаражатын өзіне жұмсау.

2022 жылға қарай Қазақстандағы ақылы жолдар мемлекет бюджетіне жылына 220 миллион доллар пайда әкеледі деп жоспарлануда. Бұл үшін мемлекетішілік және халықаралық бағыттағы 7 мың шақырым жолдың құрылысын аяқтауы тиіс. Атап айтқанда, олар – «Батыс Еуропа – Батыс Қытай», Астана – Қарағанды, Алматы – Талдықорған, Астана – Жақсы, Астана – Павлодар, Қарағанды – Алматы, Орал – Ақтөбе, Петропавл – Щучье тас жолдары. Сондай-ақ, «Қызылорда – Шымкент» және «Ташкент – Шымкент» бағытындағы 400-500 шақырымдық жол да ақылы болады деп күтілуде. Ал, бұл жол бағыттарының барлығы кезінде талай өркениеттерді байланыстырған «Ұлы Жібек жолымен» қайта жаңғыруда. Айта кетерлігі ежелгі керуен жолының басым бөліктері Оңтүстік өңірге тиесілі. Егер осы «Ұлы Жібек жолын» қайта жандандырып, жаңа жолдар салатын болса елімізге, оның ішінде Оңтүстік өңірге қаншалықты пайда алып келетінін болжау қиын емес. 

Жеңіс САДЫҚОВ,
М.Әуезов атындағы ОҚМУ-дың «Құрылыс және көлік» факультеті деканы, техника ғылымдарының кандидаты, доцент:

– Бұл жерде бір мәселе бар. Жақын жерде орналасқан елдімекендердегі кейбір адамдар бұл жолдан күніне бірнеше рет өтеді. Сол адамдарға қиындық тудыруы мүмкін. Осы жағдайларды назарда ұстаған жөн. Ал негізінен ақылы жолдың өз-өзін ақтап, жолдың құрылысына ақша бөлініп отырса тиімділігі орасан зор. "Жолым жаман болады" деп ойламайсың. Жол ақылы болса қаражат уақытылы түсіп тұрғаннан кейін, жол да дер кезінде жөнделетін болады.

Біле білсек, «Ұлы Жібек жолы» Қытайдың Ши-ан деген жерінен басталып, Шынжаң, Орталық Азия арқылы Таяу Шығысқа баратын керуендік жол бағыты болған. Қытайлар осы жол арқылы Орта Азияға, Батыс Азияға және Еуропаға сауда-саттықтарын жасап, тауарларын тасыған. Жолдың бір бөлігі Ферғана, Самарқан, Иран, Ирак және тағы басқа мемлекеттерге жеткізсе, ендігі бағыты Оңтүстік Қазақстандағы Испиджабқа тіреледі. Одан бірі Орта Азияға, екіншісі Түркістан, Сырдарияның төменгі ағысымен Батыс Қазақстан, одан әрі Қара теңіздің солтүстік-шығыс жағын айналып Еуропаға апаратын екі бағытқа бөлінген. Бұл жолдар арқылы тек сауда ғана емес, әлемдік өркениеттің өркендеуіне де үлес қосып, қоғамның дамуы қатар жүрген. Сондай-ақ, экономика, туризм, ғылым-білім, мәдениет жақсы дамыған. Ең үлкен және бай керуендер өткен. Осы «Жібек жолы» ХХ ғасырға дейін сақталып Қазақстанды Ресей және Орта Азиямен байланыстырып, жәрмеңкелер ұйымдастырылған. Қазір міне, бұл жолдар арқылы байланыс нығайып жатыр. Осы бағыттар бойынша көлік қатынасының қарқындылығы өте жоғары. Мәселен, Батыс Еуропа – Батыс Қытай автокөлік дәлізі жобасы жүзеге асса, жол уақытын 40 күннен 10 күнге дейін және жолдың қашықтығын 8-15 мың шақырымға қысқартуға болады. Жол толық пайдалануға берілсе, 7-8 жылдың ішінде жүк көліктерін өткізу көлемі 2,5 есеге көбейіп, жыл сайынғы экономикалық табыс 33,9 млрд теңгеге есептеліп отыр. Ал Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл, Ақтөбе және Алматы секілді ірі облыстардың экономикасы біршама дамиды деп күтілуде. Сондай-ақ, осы автомагистраль арқылы Қытайдан шығатын заттарды Алматы және Оңтүстік Қазақстан арқылы әрісі Польша, Германия, Францияға, берісі Ресей мен Белорусияға жеткізуге болады.

Тоғыз жолдың торабындағы Шымкент немесе туризмді табыс көзіне айналдырсақ...

Статистикаға сүйенсек, еліміздегі тарихи ескерткіштердің 80 пайызы Оңтүстік жерінде екен. Жалпы алғанда, облысымызда 505 тарихи-археологиялық нысан бар. Алайда, осы нысандарды асықпай аралап, тарихымен терең танысуға мүмкіндік тудыратын тегіс, жақсы жолға жарымай жүрміз. Ал ақылы жол сапалы, тегіс жолдың және туристерді көптеп келтірудің кепілі. Нақты мысал ретінде, тағы да «Астана – Щучье» автобанын келтірейік. 2015 жылы аталған ақылы жолмен 35 мың ресейлік көліктер жүрсе, ал былтыр тек жарты жылдың өзінде 52 мыңнан астам көлік өткен екен. 

Туризм, бұл – бюджеттің бүйірін шығаратын сала. Соның арқасында бірқатар мемлекеттер өз экономикасын біршама жақсартып алды. Осындай елдердің қатарына Біріккен Араб Әмірлігінің ең үлкен қаласы – Дубайды айтуға болады. Бұдан басқа да алыс-жақын шетелдерде көлік жолдарының сапасы жақсы болғандықтан туризмнің автосаяхаттау түрі ерекше дамыған. Егер осындай сапалы тас жолдар тоғыз жолдың торабында, «Ұлы Жібек жолының» бойында орналасқан Оңтүстік аймақтарда салынатын болса, осы өңірдің әлеуетін біршама арттыратыны сөзсіз. Әрине, бұл қонақжайлық қасиеті қанына сіңген Оңтүстік халқының оң жамбасына келер еді. Тағы да деректерді сөйлететін болсақ, Қазақстанға былтыр 7 млн-ға жуық турист келіпті. Соның ішінде 1 млн 300 мың турист біздің өңірімізге ат басын бұрып, оның 1 млн-ға жуығы Түркістанға табан тіреген екен.

Нұрбол МЫҢЖАСАРОВ,
«ҚазАвтоЖол ҰК» АҚ ОҚО филиалы директорының орынбасары:

– Елбасының 2015–2019 жылдарға арналған «Нұрлы жол» инфрақұрылымды дамыту мақсатындағы мемлекеттік бағдарламасы аясында «Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша ақылы жолдар жүйесін «Қызылорда – Шымкент – Тараз» және Шымкент – Өзбекстан Республикасының шекарасы» бағыттары бойынша енгізу жоспарланып отыр. Ақылы жолдан түскен қаражат ең алдымен жолды жылдың барлық мезгілінде күтіп ұстау жұмыстарына, ақылы жолдарда қауіпсіздік пен ыңғайлылықты қамтамасыз етуге, ақы төлеу пункттерінде сапалы қызмет көрсету мақсатында жұмсалмақ. Ақылы жолдар жүйесін енгізу барысында барлық жағдайлар ескеріледі. Тек, белгіленген тәртіпке сай әрекетті талап етеді. Ал жол ақысы жұмыс барысында бекітілген тарифтер мен жүйеге сай белгіленетін болады.

Олай болса, ақылы жолдар өңірде туризм саласының ерекше дамуына септігін тигізеді. Әсіресе, Оңтүстіктегі көне қалалар мен кесенелерге адамдардың көбірек келуіне жағдай жасалады. Сонымен қатар, қала тұрғындарының да жақын маңда орналасқан табиғаты көрікті жерлерге барып дем алуына қолайлы мүмкіндік туады. 

Сарыағаш, Шардара, Өгем, Қазығұрт, Машат, Түркістан, Ордабасы, Түлкібас, Бәйдібек, Біркөлік және тағы басқа ауасы таза, суы шипалы аймақтарға аз ғана уақыттың ішінде бара алады. Жол бойында мотельдер салынып, кафе мен қонақүйлер көбейеді. Автобан арқылы өткен көліктердің нөмірлері тіркеліп, әрбір жолаушы бақылауда болады. Осылайша, көлік, жол қауіпсіздігі біршама реттелер еді. Мамандарға сенсек, қазірдің өзінде Астана және Алматы қалаларына темір жол, тас жол және әуе транспорттарынан ең көп қатынайтын біздің аймақ екен. Бүгінде Шымкентті Оңтүстік туризмінің қақпасына балап жүрміз. Демек, ақылы жол өңірімізге туристерді молынан тартып, олардың жақсы демалыс өткізуіне сеп болары анық.

Аймақ агломерацияға айналады

Былтыр Қазақстан үкіметінің «Өңірлерді дамыту» бағдарламасы аясында қала әкімі Ғабидолла Әбдірахымов «Шымкент – Қазақстандағы ірі агломерациялық орталыққа айналады» деген болатын. Ал агломерацияның жүйелі жұмыс жасауы үшін жол транспорт саласының маңыздылығы жоғары. Сондықтан да қала аумағында көліктердің кедергісіз жүрулеріне бірқатар бағдарламалар әзірленуде. Осыған орай, қалада жеңіл рельсті жолдар мен А-2 тас жолдарын салу жоспарланған. Осы арқылы Абай және Қонаев даңғылдарының жалғасын және Оңтүстік, Солтүстік, Шығыс айналма жолдарының құрылысын аяқтау тапсырылған. Сонымен қатар, Сайрам, Ордабасы, Төле би және тағы да басқа қалаға жақын аудандардың ауыл шаруашылығы, сауда-саттық саласымен жүйелі айналысуына жақсы мүмкіндік болады. Бұл қаланың жұмыс күшін арттырып, Шымкенттің жан-жақтан келетін «күш-қуатты» өзіне сіңіріп алатын ядроға айналуына мүмкіндік береді. Мұндай тәжірибе әлемнің көптеген үлкен қалаларында бар. Америкадағы Нью-йорк қаласына таңертеңнен бастап өзге штаттардан мыңдаған халық ағылып келеді. Бірі мемлекеттік қызметкер, бірі саудагер болса, енді бірі қарапайым көлік жүргізушісі. Сәйкесінше, адамдардың көптеп қатынас жасауы әрқашан ақшаның айналымда жүруін қамтамасыз етеді. Міне, дәл осындай жүйе Шымкент қаласында сәл ғана басқаша көрініс табуы мүмкін. Мысалға айтайық, таңертең алынған айран-сүт аз ғана уақыттың ішінде ашымай қалаға жетсе керемет емес пе? Сондықтан, жақын орналасқан қала мен аудандардың арасын жақындататын бірден бір жүйе осы – Aгломерация. Дегенмен, жоғарыда айтып өткеніміздей, аталған жүйенің жақсы жұмыс істеуі үшін де сапалы жол керек.

Шетелдің тәжірибесі

Жоғарыда тоқталып өткен ақылы жол жүйесі Батыста 17-ғасырдың өзінде пайда болған. Әлемдік тәжірибеге сүйенсек, мұндай автомагистраль АҚШ, Германия, Ресей, Жапония, Оңтүстік Корея секілді әлемнің 30-дан астам елінде бар. Ол жақтағы жол жүру тәртібін қарапайым қағидаға салып қарасақ, «Қанша ақша көп төлесең сонша жылдам жүресің» немесе «Уақыт – ақша» дегенге саяды. Өйткені, ақылы автобан жалпы үш жолақты бөліктен тұрса, соның бірінші жолағында сағатына 80-120 км, екінші жолағында 120-180 км ал, үшінші жолдың бөлігінде 180-230 км жылдамдықпен жүру мүмкіндігі берілген.

Ақтай БӘКІРОВ,
«Қызылорда – Шымкент» бағыты бойынша қатынайтын қоғамдық көлік жүргізушісі:

– Менің көлік айдап жүргеніме 13 жылдың жүзі болды. Қызылорда мен Шымкент арасындағы жолды ақылы жүйеге енгізетін кезде ірілі-ұсақты мал өтетін жерді ескерсе екен. Өйткені, осы екі облыс арасында мал көп. Ал бұл жүргізушілерді алаңдатып, көлікті ойдағыдай жүргізуге кедергі келтіреді. Осының кесірінен талай адам зардап шекті. Ондай жағдай менің де басымнан өткен. Мысалы, «Астана – Щучье» тас жолындағыдай жол жиектері арнайы жабдықталса, онда ешқандай мәселе туындамайтын еді.

Ал жол ережесін сақтамағандарға жаза қатаң

Шымкентте «Қауіпсіз қала» акциясы аясында «Автобус» жедел алдын алу рейдтік шарасы өтті. Қаңтар айының 26-28 аралығын қамтыған үш күндік шара барысында құқық қорғау саласының мамандары қоғамдық және жолаушылар тасымалдау көліктерінің жүргізушілері тарапынан орын алған бірқатар жол қозғалысы ережесін бұзу деректерін тіркеуге алды.

ТОҚТА! ЖОЛ ТӘРТІБІН САҚТА!

Шымкент ҚІІБ жергілікті полиция қызметі басшысының орынбасары, полиция майоры Бақдәулет Әуелбековтің айтуынша, аталмыш рейдтік шара қала аумағындағы жолдарда апаттық жағдайларды төмендету, жол қозғалысы ережелерін бұзу жағдайларын болдырмау, жүргізушілер арасында көліктік тәртіпті сақтау мақсатында қолға алынып отыр. Оған полиция қызметімен қатар, көліктік бақылау инспекциясы, мемлекеттік органдар мен қоғамдық ұйым қызметкерлері де жұмылдырылған.
– Көп болып жұмыла жасалған жұмыстар нәтижесін беріп те келеді. Мәселен, бұған дейін қыркүйек айында өткен үш күндік шара барысында қоғамдық және жолаушылар тасымалдау көліктері жүргізушілері тарапынан орын алған жол қозғалысы ережесін бұзудың 864 дерегін анықталған. Оның ішінде тасымалдаушының жолаушылар алдындағы азаматтық-құқықтық жауапкершілігі жөніндегі міндетті сақтандыруының болмауы бойынша 14, заңсыз қайта жабдықтаудың 18, техникалық байқаудан өтпеудің 105, жаяу жүргіншілерге жол бермеудің 50 дерегі тіркелді, – дейді Бақдәулет Артықбекұлы.

ФОТОРАДАР ҚАЙДА ДЕМЕҢІЗ...

Шымкент – қазіргі таңда Қазақстанның өзге ірі қалаларымен салыстыра алғанда «Қауіпсіз қала» ретінде танылып отыр. Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, 2016 жылы Шымкентте 20 892 қылмыстық құқықбұзушылық орын алса, бұл көрсеткіш Астана қаласында 39 727-ні құраған. Ал Алматы қаласында 66 913 қылмыстық іс тіркелген. Шымкенттегі қылмыстық құқық бұзушылықтың 60 пайызы ұрлық дерегіне тиесілі. Облыс орталығында ұялы телефондар ұрлығы осы қылмыс түрінің жартысына жуығын құраған.
Бұл ретте, бейнебақылау құрылғыларының көмегімен қала аумағындағы қылмыс деңгейі төмендеп, түрлі қылмыстық іс-әрекеттердің ашылу деңгейі жоғарылаған. Мәселен, 2015 жылмен салыстырғанда қала аумағында қылмыстық құқықбұзушылық саны 7,4 пайызға, өте ауыр қылмыстар 21,4 пайызға азайған. Сондай-ақ, өткен жылмен салыстырғанда аса ауыр қылмыстар 6,1 пайызға, ал ауыр қылмыстар саны 26,9 пайызға төмендеген.

Шымкент қалалық жергілікті полиция қызметі биыл арнайы пилоттық жоба ретінде жылжымалы «КРИС-П» фоторадар кешенін іске қосты. Сала мамандарының берген мәліметінше, бұл құрылғы бірінші кезекте мобильдігімен ерекшеленеді. Яғни, «КРИС-П» жылжымалы фоторадар кешенін пайдалану апат деңгейі жоғары жол учаскелерін автоматты тәртіпте бақылап, жолдағы жалпы ахуалды жақсартуға септігін тигізеді. Қазіргі кезде қала аумағында 3 бірдей жылжымалы фоторадарлық жиынтығы жұмыс істеуде. Ерекшелігі сол, жылжымалы фоторадардың қай жерге қойылатынын алдын ала ешкім білмейді. Өйткені полицейлер оның орнын жиі-жиі ауыстырып отырады. Тіпті қондырғы жанында тәртіп сақшысы мен арнайы белгі де болмайды.
Жалпы, қала мен елдімекен аумағында негізгі жылдамдық мөлшері 60-тан аспауы тиіс. Алайда көлік жүргізушілер бұл заңдылықты ұдайы сақтай бермейді. «Бұл тұрғыда, жаңадан алынған қондырғы осындай заң бұзушылықтың алдын алуға мүмкіндік береді», – дейді тәртіп сақшылары. Қазірдің өзінде орталық көшеде қозғалыс реттеліп қалған. Жолдағы құқық бұзушылықты түгелдей түсіріп алатын жылжымалы фоторадар жеңіл әрі тез құрастырылады. Сондықтан алып жүруге оңай. Оған қоса оны 1,5 шақырымда отырып ноутбуктың көмегімен бақылауға болады. Қондырғы қолайсыз ауа райын да талғамайды. Әрі тәулік бойы жұмыс істейді.

КӨЛІКТІ МАС КҮЙІНДЕ БАСҚАРСА, 483 800 ТЕҢГЕ ТӨЛЕЙДІ

Жергілікті полиция қызметінің материалдық-базасын нығайту мақсатында өткен жылы 35 дана отандық «КІА» автокөлігі, 5 эвакуатор пайдалануға беріліпті. Саланың қажеттілігі бойынша енді 40 дана GPS-қондырғы, 30 дана бейнеқондырғы, 10 дана «Бинар» бейнежазба қондырғысы, 20 дана «Элект» радио және 100 жеңіл автокөлікке ұсыныс жіберілген.

Сондай-ақ, қала әкімінің тапсырмасына орай, «Шымкент – қауіпсіз қала» жобасы аясында қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету бағытында Шымкент ҚІІБ-ның Жергілікті полиция қызметі 280 жасты қоғамдық жұмысқа қабылдауға өтінім жолдаған. Яғни, ақпан айынан бастап Шымкент қаласы әкімдігінің халықты жұмыспен қамту орталығы тарапынан 280 жұмыссыз азамат көмекші ретінде жолданбақ.
Жалпы, жол-көлік қызметінде өткен жылы Шымкентте 121 620 жол қозғалысы ережесін бұзу дерегі тіркеліп, нәтижесінде, мемлекет қазынасына 853 миллион 366 мың теңге өндірілген. Жаңа жылдан бастап айлық есепкіш көрсеткіш (АЕК) мөлшері 148 теңгеге ұлғайып, 1 АЕК мөлшері 2 269 теңгені құрады. Осыған байланысты жолда жүру ережесін бұзғаны үшін салынатын айыппұл мөлшері де артып отыр.
Жолда жүру ережесін бұзып, көлікті мас күйінде басқарғаны үшін салынатын ең жоғарғы айыппұл мөлшері жарты миллион теңгеге жуық. Ол 200 АЕК-ті құрайды, яғни 453 800 теңге. Сондай-ақ, аяғы ауыр келіншектер мен зейнеткерлер сынды әкімшілік арест қолданылмайтын тұлғалардан өзге азаматтар 3 жылдан 5 жылға дейін жүргізуші куәлігінен айырылады.
Одан кейінгі ірі айыппұл көлемі – 50 АЕК, яғни 113 450 теңге. Ол көлікті тоқтатқан кездегі ережелерді бұзғаны үшін және мүгедектерге арналған көлік тұрақтарына көлігін қойған азаматтарға салынады. Былтырғы жылы аталған айыппұл мөлшері биылғыдан 7,5 мың теңгеге төмен еді.
Көлемділігі жағынан үшінші орында жылдамдықты 40 км/сағаттан асырған жолаушыларға салынатын айыппұл тұр. Мөлшері – 30 АЕК (68 070 теңге).

Айыппұл мөлшері қандай?