Шымкент келбеті

немесе еңбек елеусіз қалмайды

Шымкенттегі «Алькамед» ЖШС-нің 50-ге жуық қызметкері ұйымшыл отбасы сияқты. Интернационал әрі жоғары білікті ұжым мүшелері бір-бірін ерекше құрметтейді. Сондай-ақ өздері еңбек ететін, 2016 жылдың ұлттық бизнес-рейтингі бойынша даму қарқыны жағынан Қазақстан кәсіпорындары арасында «Сала үздігі» атанған компанияны мақтан тұтады. Ал «Алькамед» компаниясының құрылғанына небәрі төрт жыл болды.

– Бүгінде компания медициналық құрал-жабдықтар мен шығыс материалдарын, дәрілік өнімдер, емдеу мекемелеріне арнап жиһаздар шығарады. Ресей, Беларусь, Оңтүстік Корея және Қазақстандағы медициналық жабдық өндірушілер – біздің серіктестеріміз. Шымкент қаласы мен облыс бойынша «Алькамед» дәріханалар желісі құрылды. Екі жыл бұрын компания жиһаз шығаратын цех құрды. Бізде денсаулық сақтау, білім мекемелеріне қажетті дүниелер шығарылады. Компанияның еншілес ұйымдары бар. Негізі оны құрған бас директоры Қанат Сарбасов компанияны холдинг пен корпорацияға айналдыруды жоспарлап отыр. Ұлттық медициналық жабдық өндіруші мәртебесін алуды да ойлайды. 

Компания құрылған кезде бұл туралы ешкім білген де жоқ. «Біз шағын ұсыныстарды жүзеге асырудан бастадық. Баға саясатындағы тартымдылық пен шапшаңдыққа көңіл бөлдік. Өзім басшы ретінде адамдармен жұмыс істей алатын, оларды іскер серіктеске айналдыра білетін жоғары кәсіби білікті топ-менеджерлерге басымдық бердім», – дейді Қанат Жолбарысұлы. Ол бір орыннан жылжымау – жеңіліс деп есептейді. Ал кімнің қолында ақпарат бар, сол әлемді билейді. «Сондықтан біздің мамандар жаңа өндірушілер, тасымалдаушылар, мүмкіндігі жоғары серіктестер, саладағы барлық инновация туралы біліп отыру үшін үнемі әлем ахуалын назарда ұстайды, - деп тәжірибесімен бөлісті ол.

Тәуекел. Тәртіп. Табыс.

– Бүгінде «гугл» не «яндексте біздің компания медициналық жабдықтармен айналысушы фирмалар арасында көп ізделгендердің көшін бастап тұр. Сайтымызға жүгінушілер де көп. Біз ұдайы Алматы, Астана, Дубайда өткен көрмелерге қатысып тұрамыз. Сол жерде жаңа технологиялар туралы білеміз, жаңа тасымалдаушылар, сатып алушылар іздейміз. Қызметкерлердің кәсіби біліктілігін көтеру маңызды. Оларды біз алыс-жақын шетелдерге жіберіп, оқытып жүрміз. Біраз танылған соң енді басқа да бағыттарда жұмыс істей аламыз. Нысандарды жиһаз, жабдықтармен қамтамасыз етуші ретінде біздің ЖШС-ні жиі таңдайтыны қуантады. Бұл баға саясатындағы оң қадамымыз болса керек. Бізбен бір мәрте байланыс құрған компаниялар кейін тұрақты тұтынушымызға айналады. Ал біздің үздіктер қатарынан көрінуімізге бірден-бір себеп – заңды міндеттемелерді толық әрі уақытылы орындауымызда».

Кадр бәрін шешеді. Әрине, әрбір қызметкердің өзіне жүктелген функционалды міндеттемесі бар. Дегенмен, егер жақсы жоба және тығыз уақыт берілсе, оны біз асар әдісімен ауызбірлікпен атқарамыз. Менің қарамағымдағы қызметкерлердің ұйымшыл болуының себебі – мен олардың әрқайсысын құрметтеймін, бес саусағымдай білемін. Бәріміздің илеп жүргеніміз – бір терінің пұшпағы. Уақытымыздың көп бөлігін бірге өткіземіз. Сондықтан ұжым – үлкен отбасы. Біз мерекені бірге атап өтеміз, бір-бірімізді ерекше ықыласпен туған күнімізбен құттықтаймыз. Басына іс түскен әріптес болса, міндетті түрде көмек беріледі. Адам үйінде, жеке өмірінде ештеңеге алаңдамаса, ісі алға басады емес пе?! Біздің қызметкерлер асханадан компания есебінен, тегін тамақтанады. Оларға іссапар шығыны, іскерлік келісімдерді ұялы телефон арқылы жүргізгенінің ақысы төленеді. Ал жақсы жұмыс істегендерге үстеме ақы беріледі. Жалақы да жоғары.

Арқалағаны алғыс

«Жаңадан кәсіп бастаушыларға айтарым, егер табысты компания құрғың келсе, мамандарға бар жағдайды жасау керек. Сол кезде олар бар ынтасымен жұмыс істейді. Айтпақшы, банк займына қатысты кеңес: сіздің бизнес-жоспарыңызда қандай қаржы қажет делінсе, дәл сол мөлшерде алыңыз. Өйткені ақша тез жұмсалады. Ал оның орнын толтыру оңай емес. Тек дұрыс экономикалық есептеулер ғана шығыннан құтылып, табысты болуға жол ашады. Сондықтан бизнесте ақшадан бұрын адами капитал маңызды. «Жетістікке жету үшін адам мақсатына қарай күмәнсіз әрі тоқтаусыз қадам баса беруі тиіс», – дейді Қ.Сарбасов.

– Ал егер күмән туған болса, онда кіріспей қоя тұр. Мемлекет басшысы көп ұзамай шағын және орта бизнес Қазақстан экономикасының негізгі қозғаушы күші болатынын атап өтті. Осы орайда Оңтүстік кәсіпкерлері мемлекет, әкімдік және мемлекеттік органдардың қолдауын көріп келеді. Бүгінде біздің мекеме алдына айқын мақсат қойып отыр. Біз өзіміз үшін ғана емес, барлық отандасымыздың игілігі жолында жұмыс істеудеміз. Өйткені медициналық жабдықтар, дәрілік өнімдер адам өмірін құтқарады. Осындай игі іске атсалысып жүргенімізге қуаныштымыз». 

«Алькамед» компаниясының қызметкерлері істеріне адал. Шымкенттіктерге, жалпы қазақстандықтарға арналған еңбекті бағалайды, бір-бірін сыйлап, құрметтейді. Осыған қарап халық бірлігі мемлекет деңгейінде ғана емес, тұрмыстық деңгейде де көрініс табатынын, ол біздің күнделікті өмірімізді айшықтайтынын ұғамыз.

Мал бағу – ата кәсіп. Жыл өткен сайын атакәсіпті жалғастырып, төрт түліктен ризық-несібе айырған кәсіпкерлер көбейіп келеді. Солардың қатарында шымкенттік Махмуд Мильдоходжаев та бар. Істің көзін тапқан кәсіпкер қазір шаруасын дөңгелентіп отыр.

Махмут ағай өз кәсібін бірнеше жыл бұрын асыл тұқымды қой өсіруден бастады. Кейін «Ырыс» микроқаржы ұйымы арқылы жеңілдетілген несие алып, өрісін ірі қарамен толықтырды. Бүгінде отбасымен мал шаруашылығына білек сыбана кіріскен Махмуд Сайдғанұлының қорасында 60-тан астам ірі қара бар. Жуырда олардың қатары 6 асыл тұқымды сиырмен толықты. Бұл – сүтті, етті бағыттағы тұқым. Сауын сиырының орташа салмағы – 550-650 келіні құрайды. Бордақылауға тәуір, тез көтеріледі. Күніне 1 келі салмақ қоса алады. Таза ет шығымы – 60-65 пайыз. Жылына әр сиыр 3 тоннадан астам сүт беруге қауқарлы. Бүгінде Махмуд ағай күні-түні ірі қара шаруашылығын ірілендіру жолында тер төгуде. Ал сауын сиырларынан күніне 150 литр сүт алады. 4 балабақшаны сүт өнімдерімен қамтамасыз етіп келеді. 

Шаруа қожалығын құруда зейнеткерге Ұлттық қауіпсіздік комитетінде жасаған жұмысы кәдеге асты. Сол саладағы қызметте бойына дарыған тәртіп пен ұқыптылық шаруа жайын айтарлықтай ширатты. 

– Қазір әлемде аграрлық салаға сұраныс артты. Сондықтан да Елбасы ауылшаруашылығын дамытуға ерекше ден қойып отыр. Оңтүстік ауылшаруашылығын өркендетуге өте қолайлы өңір. Әсіресе, сапалы ет өнімдерін дайындап, шетел асырып экспорттауға мүмкіндік көп. Ол үшін еңбектің ебін таба білетін ерекше қабілет, күні-түні талмай қызмет ететін күш-жігер және төрт түлікті өсіруге деген ықылас болса жеткілікті. Жасыратыны жоқ, арамызда ата кәсіпті ұмыт қалдырып бара жатқандар кездеседі. Тіпті мал бағуды намыс көретіндер де кездесетінін қайтерсіз?! Біле білгенге мал ұстау береке. Мемлекеттің демеуі шаруамның дамуына жол ашты. Соның негізінде жұмыс көзін таптым. Қазір жемісін көріп отырмын. Мыңғыртып мал айдамасаң да, өз үйіңді етпен, сүтпен қамтыған дұрыс, – дейді кәсіпкер.

Бүгінде Махмуд ағай малды жәй бағып отырған жоқ. Жоспарлы түрде еңбек етуде. Ал тұқымы асылды баптау тіпті қиын. Алайда Мильдоходжаевтардың отбасы еңбектен қашпайды. Асыл тұқымды малға мемлекеттен субсидия қарастырылған. Кәсіпкердің ендігі мақсаты – асыл тұқымды сиырдың санын арттыру. Бұл үшін қажетті құжаттар дайындалуда. Сондықтан алдымен жемшөп қорын жасақтап алуды ойластыруда.

– Мал басын көбейтуден бөлек, оның тиісті күтімін жасауды қаперден шығармау керек. Біздің кейбір шаруашылық басшылары бұл мәселеге селқос қарайды. Малды күту талаптарына баса мән бермейді. Бұл көзқарастан арылу қажет. Мәселен, мен биыл малды көбейтуді қолға алып отырмын. Тиісінше, қорасын ыңғайлап, жем-шөп қорын молынан жабдықтауға тиіспін, – дейді М. Мильдоходжаев. 

Махмуд ағай бейнеттен зейнет көріп отырған азамат. Алдағы уақытта тағы да несие алып, кәсібін ұлғайтуды жоспарлап қойыпты. Шаруа қожалығында сүттен бөлек, қаймақ, құрт, ірімшік өнімдері дайындалады. 

– Еңбек етемін деген адамға қашан да жұмыс табылады. Мал күтіміне баса мән берілсе, мол өнім алуға болады. Біз малға күнделікті клиникалық тексеру жүргізіп тұрамыз. Күніне азанда, кешке сауын сиырды назардан бір өткізіп, жайылымы мен жемін қадағалаймын. Айқын мақсат қойсаң, мол табысқа кенелесің. Енді сүт өнімдерін шығаратын цех ашып, азаматтарды жұмыспен қамту ойда бар, – дейді кәсіпкер. 

«Мал баққанға бітеді» деген қазақ. Кәсіпкердің жоспары – ауқымды, межесі – биік. 

Махмуд ағай асыл тұқымды мал санын көбейтіп, шаруашылығын өркендету арқылы өзіне де, қоғамға да пайдалы тірлік тындырып жүр.

Бүгінде «Procoffee» орталығы – қалалықтардың жиі бас қосатын орны. Мұнда бір шыныаяқ кофе ішуді отбасылық дәстүрге айналдырғандар да бар.

Алайда Қазақстанда кофе дайындайтын кәсіп иелері аз. Асхат жастығына қарамай, түрлі салада бағын сынады. Әріптес достары да осал емес. Шетінен ізденімпаз. Қаржы жинап, кәсіп ашсам деген ойын да жүзеге асырды. Бұрыннан кофе орталығын ашсам деген қызығушылығы бизнес саласына алып келді. Алғашқыда кофе атаулары мен дайындалу жолдарын жаттау оңай болған жоқ. Қазір бар қиындық артта қалды. 

Кофе орталығында Асхаттың көмекшілері жұмыс істейді. Кофе дайындайтын машиналар тұтынушылар келмес бұрын тазаланып, қайнатуға дайындалады. Кофе дәндері ірі немесе ұсақ болмауы үшін аппаратты барристер (кофе дайындаушылар) алдын ала жөндеп қояды. Сусын тұтынушыға жеткенше көптеген қолдан өтеді. Шындығында кофе дайындайтын баристер сиқыршы сияқты әсер қалдырады. Аз-кем уақыттан соң, ғажап сусын дайын болады. 

Барлық сусындар компания стандарттары бойынша жүргізіледі. Небәрі алты айда Асхат Нұрлыбаев айтарлықтай табысқа қол жеткізді. Дәмді кофе шымқалалықтарға қатты ұнайды. Ғ. Іляев көшесіндегі бойынан басталған бизнес нүктелері көбейіп келеді. 0,5 көлемді стақандағы кофенің орташа бағасы 300-350 теңге аралығында.

– Біздің келушілеріміз мектеп оқушыларынан бастап, егде жастағы адамдар. Олар көбіне капуччино мен латтені жақсы көреді. Біреулер алғашқы жұмысын тауып немесе табысты келіс сөздер жүргізеді. Орталықта достар мен отбасылар жиі кездеседі, – дейді Асхат.

Орталықта кофенің 35 түрі дайындалады. «ProПучино» сынды бірнеше түрі, салқын сусындар да бар. Ол Африка елінде өсіріліп, сосын Қытайға жөнелтіледі. Сол жақта қуырылып, зертханалық тексерістен өткен соң Қазақстанға келеді. Жас кәсіпкер өзгеше дәм ойлап тапқан. Сөйтіп кофе брендін қалыптастырды.

– Талабың мен қалауың болса бәрі қолдан келеді. Кофе ішу мәдениеті бізге енді ғана келіп жатыр. Бірақ мен батыл іске кірістім. Түріне ғана емес, сапасы мен дәміне мән бердім. Тіпті орталықтың ішкі-сыртқы дизайны мен логотипін ерекше безендірдім.Өйткені бұл тұтынушылардың назарын аударуға таптырмас мүмкіндік. Сондай-ақ қызметкерлерімнен жауапкершілік пен ісіне мұқият болуды талап етемін. Тазалық, адалдық, әділдік сынды қасиеттерді жоғары бағалаймын. Келген тұтынушыға жылы қабақ танытып, ілтипатпен шығарып салуды да басты назарда ұстаймын. Жастық жігерімді, күш-қайратымды қаланың дамуына жұмсағым келеді. Менің ойымша, кез келген кәсіпті дөңгелетіп алып кетуге болады. Сондықтан өнім сапасын жоғары, ал бағасын арзан ұсынған дұрыс,-дейді кофе брендін қалыптастырған жігіт. 

Жас кәсіпкер алдағы уақытта бес кофе нүктесін ашуды жоспарлап отыр. Табыс мол болса, Алматы мен Астана тұрғындарына да «Procoffee»- нің өнімін ұсынбақ.

Бір аптаның ішінде өніп, өсетін жасыл шөп көрдіңіз бе? Шымкентте KazAgro Green компаниясы небәрі жеті күннің ішінде жасыл қорек өсіріп шығарады. Шіліңгір шілденің аптап ыстығы ма, әлде қытымыр қыстың қақаған аязы ма, бұл мекемеге шөп өсіру ешқашан қиындық тудырған емес. Әдетте шаруалар қыс уақтысында жем-шөптен қиналып қалатыны белгілі жағдай.

Кәсіпкер Бақытжан Көпбаевпен жыл он екі ай жем-шөптен қиналмай шығуға болады. Ол жыл бойына үзілмейтін қандай «құдыретті» шөп дейтін шығарсыздар?! Гидропоникалық қондырғыда өсірілетін, дәнді дақылдардан өсіп шығатын шөп. Гидропоника дегеніміз – өсімдіктерді топырақсыз, жасанды қоректендіргіш ортада өсіру. Бұны ғарыштық технология десек те болады. Яғни, индустрия саласындағы инновациялық тың жоба. Қазақстанға аталған жобаның енгеніне екі-ақ жыл. Осы уақыт аралығында компания еліміз бойынша 14 гидропоникалық қондырғы қойып үлгерген. Компанияның Астана, Шығыс Қазақстан облысы мен Шымкент зауыттарында жұмыс істейтіндер санын жалпы есептегенде, 200-дей адамды жұмыспен қамтып отыр екен. Ал Шымкентте 30 адам жұмыс істеуде.
Бақытжан Қонысбайұлы бұл кәсіпке қалай келгенін айтып берді және ақыл-кеңесімен де бөлісті.

Кәсіпкер болудың ерте-кеші жоқ

Мен 2000 жылға дейін ҚР Мемлекеттік кірістер министрлігінде және Шымкент қалалық Салық комитетінде қызмет атқардым. Одан кейін белгілі бір себептермен жеке кәсіпке кеттім. Жасыратыны жоқ, мемлекеттің жұмысында істеп жүріп те қосымша кәсіппен айналысқанмын. 2006 жылы әскерде бірге болған досым Саша Лаврешинмен Дубайда Alatau General trading (АGT) компаниясының негізін қаладық. Жасыл қорек технологиясын Қазақстан нарығына 2015 жылы KazAgro Green атауымен алып келдік. Әрине, біз бағаны бірден төмендетіп қойдық. Елбасы сол кезде «-50°С-та да шөп өсіре бересіңдер ме?» деп сұраған еді. Қыста күн райы -50°С-қа төмендеп кеткен кезде көп шаруашылықтарда сүт екі-үш есе азайып кетсе, «Ертіс» шаруа қожалығында керісінше сүт екі есе молынан болды. Ол – біздің гидропоникалық жасыл қоректі тұтынғанның арқасы. Қазақстанда кәсіпкерлікпен айналысуға қолайлы 4 өңір бар: Өскемен, Қарағанды, Алматы және Шымкент. Осы төрт қалада кәсіпкерлікке керектінің бәрі табылады. Астана мен Өскемен, Шымкент қалаларында компанияның бөлімшелерін аштық.

Өнім сапалы болсын

Жасыл қорек топырақсыз өседі. Бұған ешқандай қоспа қосылмайды, яғни, экологиялық таза. Біздің технология бойынша тек қана дәнді-дақылдарды, яғни, арпа, күріш, бидай, жүгері, соя, фасоль өсіре аламыз. Қытай, кәріс мейрамханаларында дәл осы технологиямен маш өсіреді. Маш төрт күнде, жүгері он төрт күнде өсіп шығады. Қалған дақылдардың дәнін жеті күнде өсіреміз. Бірінші тәулікте дән жара бастайды. Екінші тәулікте тамыр жіберіп үлгереді. Үшінші тәулікте тамыр байлайды. Төртінші тәулікте ол тамыр нығаяды. Бесінші тәулікте қатайып, бойшаңдап, биіктей бастайды. Алтыншы, жетінші күндері кәдімгідей биіктеп, жем-шөп ретінде дайын болады. Дайын болғанда тамырымен апарып, малға береміз. Жеті күннің ішінде бойына құнарлы заттарды жинап алады. Әсіресе тамырында пайдалы заттар өте көп. Протеин (28 %) сүттің майлылығын көтереді, май (5 %) құнарлылығын арттырады. Одан бөлек кальций, фосфор сияқты тірі ағзаға пайдалы өзге де заттар жеткілікті. Ең кереметі, бетокаротиндар мен А, К дәруменіне дейінгі витаминдердің барлығы да жасыл қоректің құрамында кездеседі. Адамға да, малға да пайдалы шөп қой.
Өзбектер Наурызда сүмәлак ұлттық тағамын жасайды. Олар бидай дәнінің көгергенін күтеді. Демек, бұл тек агросекторда ғана емес, тағам индустриясында да қолданылады.

Бәсекенің болғаны жақсы

Алайда, Қазақстан нарығында бізге әзірге бәсекелес жоқ. Дегенмен, «KazAgro Green»-нің шетелде серіктестері бар. Жоғарыда бұл кәсіп алғаш Дубайда ашылғанын айтып едік. Қарапайым оқырманға түсінікті болуы үшін айтайық, біз шаруаларға шөп өсіріп бермейміз, сол шөпті өсіретін қондырғы орнатып береміз. Мысалы сіз шаруашылықпен айналысқыңыз келді делік. Егер біздің қондырғыларды орнатсаңыз, жер егіп, жыртып, суарып, шөп өсіріп, шауып басыңыз ауырмайды. Бір техника және бір адамның қатысуымен күніне 2 тонна шөп алуыңызға болады. Күн сайын 2 тоннадан алғанда жылына 730 тонна мал қорегі дайын. 730 тонна шөпті орып алу үшін сізге 240 гектар жер керек. Онсыз да жер жетпей жатқан кезде 240 гектарды сізге кім тауып береді? Мемлекет сізге «Шаруа баста» деп 1 гектар жер береді, «сиыр сатып ал» деп субсидия береді. Бірақ, жем-шөпті қайдан аласыз? Қазақстанда шөп орылып, таусылып біткен. Қыстыгүні сиырдың сүті де азаяды, сол кезде жем-шөп таба алмай қиналып қаласыз. Сол үшін шөп өндіретін зауыт қажет болады.

Өнім қымбат болуы үшін инновацияны пайдалан

Қожалықтарға қондырғыны орнатып, дән салып береміз, қалай өсіру керектігін үйретеміз. Ары қарай шаруа өзі іліп әкетеді. Қазір Оңтүстік Қазақстанда бұл қондырғыны 29 миллион теңгеге қойып жатырмыз. Егер сіз менен сатып алатын болсаңыз, Үкімет сізге бірден 10 млн теңге субсидия береді де, қондырғының жалпы құны 19 млн-ға түседі.
Қондырғының ең арзаны – 130 мың, қымбаты – 36 млн теңге тұрады. Қымбаты – автоматтандырылған, күніне 2 миллион тонна қорек беретіні. Бұл түрін орнату үшін жапондық ультракүлгін және инфрақызыл сәулелері бар фитолампа пайдаланамыз. Ол қондырғының ішіне күн сәулесінің жарығын береді. 130 мың теңгелігі – бір сиырға жететіні. Үйде немесе қорада өсірсеңіз де, жылулық пен күн сәулесі қажет. Фотосинтез процесі жүріп, көп өнім өсе бастайды. Бұны өсіру үшін аса көп жағдай керек емес. Кешегі КСРО кезінде де көптеген мамандарымыз осыны өсірген. Бірақ, олар бұл істі ілгерілеп алға тарта алмады. Ылғалдылықты, суды, нәрін, бір сөзбен, бәрін бір мезгілде жеткізіп бермесеңіз, мына көк шөптің құрамында хлорофильден басқа ешнәрсе болмай қалады.
Ал қондырғының өзін қара темірден істейміз де, кейін оны қайнатамыз. Ылғалды жер болғандықтан, тот баспауы, бөлменің температурасы 20 °С-тан аспауы керек. Бұл қондырғы алюминий, гальваникалық жабын және пластиктен құрастырылады.

«Әкенің малы балаға мал болмайды»

Білесіздер ме, әлемдік тәжірибеде көптеген ірі кәсіпкерлердің кәсібі өзі дүниеден озған соң бірден құлдырайды. Себебі, әкенің малы балаға мал болмайды. Бірақ, осы атақты тәмсілді екінші қырынан да қарастыру қажет. Егер кәсіп бастап, оны ілгерілетіп, жетістікке жетіп жатсаңыз, неге балаңызды да осы кәсіпке баулымасқа?! Егер икемі болса, бала да бұл шаруаны дөңгелетіп әкетеді. Сонда кәсібіңіз «өлмейді». Мәселен, біздің кәсіп – отбасылық. Екі інім мен үлкен ұлдарым да компанияға жұмыс істейді. 19 жасар ұлым Азамат мектепті үздік бағамен бітірді. ҰБТ-дан 125 балл жинады. Қазір Шымкенттегі зауыттың бүткіл қара жұмысын осы бала атқарады. Гидропоникалық қондырғының «миы» бар. Ол Америка, Италия, Тайваньнан әкелінген электронды аппараттар арқылы басқарылады.

Әлемдік тәжірибеге сүйеніңіз

Әлем бойынша Германия, Франция сияқты жылына 2 рет өнім алатын елдерге, Альпі тауындағы мемлекеттерге бұл технология керек емес, себебі, ол жақта жер онсыз да жап-жасыл болып жатады. Бұл біздің еліміз іспетті шөбі аз солтүстік және оңтүстік өңірлерге қажет технология.
2006 жылдан бері Сауд, Иран, Ирактан басқа Парсы шығанағындағы елдердің бәріне қойдық.

Кәсіп нәсіпті болсын

Егер сиыр асырасаңыз, бір литр сүтті 100-120 теңгеден сатасыз. Сиыр сауу да оңай шаруа емес. Оны қиналып сауып сатқанша, жеті мың долларға балмұздақ істейтін аппарат сатып алып, балмұздақ сатыңыз. Сонда жаңағы 120 теңгеге сатам деген сүтіңіз 1200 теңге болып, он есе қымбаттайды. Мәселен, біз ірімшікті жасау жолдарын үйретуге дайынбыз. Оның технологиясын Әзірбайжаннан әкелдік. Қарынның бүрінен алынған 2-3 грамдық тірі бактерияны 10 литр сүтке салсаңыз, 5 секундта ірімшікке айналады. Яғни, сүтті сүт қып сатқаннан гөрі өндірген жақсы, сонда шаруаға пайда көп келеді.
Жылына 20 пайыз табыс түспесе, ол бизнесті тоқтата салуға болады. Ал біздің елімізде жылдық табыс 50 пайыздан кем болмауы керек. Миллион доллар салсаң, жылдың соңына дейін 1,5 млн болуы керек.

Индустриялық карта жасаңыз

Кәсіп бастағысы келетіндерге кеңесім, өндіретін қосалқы бөлшектерін де индустриялық картаға түсіру керек. Мысалы, біздің кәсіпорын дәнді өсіріп, экологиялық тағамға қосатын шөпті де дайындайды. Салат жасайтын кәрістерге машты да өсіре аламыз. Бір ғана гидропоникалық қондырғы деп жазсақ, сізге қызықсыз болуы мүмкін. Басқа да өнімдер шығарып жатпасам да, шығара алатынымды білдіруім керек. Шетелде солай.

Тобықтай түйін

Гидропоникалық инновация – жаңа технология. Екіншіден, табысы жақсы. Үшіншіден, елімізде бұл кәсіпке бәсекелестер жоқ. Компанияның ең төменгі жалақы мөлшері – 40 мың теңге (күніне 2-ақ сағат жұмыс істейді), ал ең жоғарғысы – кризис менеджерлері 4,5 мың долларға (Дубайда) дейін алады. Ал өнімдерінің сатылуына келсек, Шымкенттен гөрі Шығыс Қазақстан облысының шаруаларында сұраныс көп. Себебі, Шығыс еліміз бойынша ет және сүт шаруашылығынан бірінші орында келеді. Әрі облыс әкімі Даниал Ахметов осы инновациялық технологияны, қыстыгүні жап-жасыл шөптің өсіп шыққанын көргенде, балаша қуаныпты деседі.
Бақытжан Қонысбайұлы бізді шығарып салып жатқанда дастарханынан дәм татқызды. Осы гидропоникалық шөппен қоректенген сиырдан алынған айранды ұсынды. Сенсеңіз, ана айранның майлылығы соншалық, стақанның жартысын зорға сімірдік. Сондай құнарлы әрі тойымды екен.
«Істің маңызды, маңызды емес екенін уақыт айқындайды» (Ә.Шілтерханов) дегендей, елімізге енді ғана енгізілген жаңа инновациялық технологияға тосырқап қарайтындар көп. Алайда, «KazAgro Green» компаниясының жылдық табысы мен тұтынушыға әкелер мол пайдасын көрсеңіз, «баяғыдан бері қайда қарап жүргенбіз?!» деріңіз сөзсіз.

Кәсіпкерлік саласында креативті ойлайтын азаматтардың бірі – Алтай Айнабек. «Nuray Construction» компаниясының директоры Шымкенттің жаңа келбетін жасауға тырысып жүр. «Арман», «Шұғыла» және «Sofia Towers» тұрғынүй кешендерінің авторы. ҚР Сәулетшілер одағы аталған тұрғынүй кешендерін үздік жоба ретінде таныған.
Белгілі кәсіпкер жаңадан кәсіп ашып немесе іс бастағысы келетіндерге өзінің кеңестерімен бөлісті.

Білім үшін күрес

Кәсіпкерлік – үнемі дамып отыратын сала. Біз енді қол жеткізіп жатқан білім экономикасы дамыған елдерде әлдеқашан ескіріп қалған. Мысалы бұрынғы сымсыз телефон мен бүгінгі смартфонның арасы жер мен көктей ғой. Кәсіпкерлікті дамыту үшін ең басты нәрсе – білім деп ойлаймын. «Өзіңді дамытуға инвестиция қысқа мерзімде, кемі 15 есеге өседі» деген тұжырым бар. Бірде аустралиялық бизнес кеңесшіден бір кісі: «10 000 $ бар, қандай бизнес ашсам болады?» деп сұрапты. Сонда «ақшаны өз біліміңе жұмсау керек» деген кеңес алады. Кәсіпкердің кеңесін бұлжытпай орындаған әлгі кісіден жаксы кәсіпкер шығады. Менің өмірден түйгенім, кәсіпкер болу да бір талант. Біреу кәсіпке икемді болып туылады, екіншісі білім арқылы өзінен кәсіпкер жасайды.

Тәуекелсіз іс бітпейді

Өткен ғасырда зерттеушілер «бизнесмен болу үшін IQ деңгейі жоғары болуы керек» деп есептеуші еді. Дәл қазір оны теріске шығарып, бизнесменнің басты қаруы – тәуекелшілдік, EQ (эмоциялық интеллект), одан кейін қайсарлық екенін дәлелдеп отыр. Демек бизнес бастағысы келетін адамдар осы 3 нәрсені меңгеруден бастау керек. Бұл қасиетті бойына дарытпаған адам жақсы менеджер болуы мүмкін, бірақ өз кәсібіңді дөңгелетуге жеткіліксіз.

Ортаны дұрыс таңдаңыз!

Менен жиі сұрайтын сұрақтардың бірі, ол «бизнесті неден бастау керек?». Жалпы бизнес бастау үшін ортаңды зерделеп алуың керек деп есептеймін. Бұл туралы батыстың бизнес жаттықтырушылары жиі айтады. «Араласатын он адамыңның бір айлық табысын өз ойыңша қосып, сол 10 адамға бөлгенде сенің айлық табысыңның мөлшері шығады», – дейді олар.

«Бизнес – ақша генераторы» дейтін болсақ, бұл қағиданы тура мақсатта пайдалану керек. Бұл дегеніміз – ертеден келе жатқан мақалдар, хадистер, аңыз-әфсаналар. Мәселен «Маған жолдасыңды көрсет, сенің кім екеніңді айтайын» дейтін мақалды алайық. Немесе ертеде 100 адам өлтіріп, тәубе жолын іздеген адамға бір дана кісі «ортасын ауыстыруы керек екенін айтып, ол жерден кету керек» деп кеңес береді. Бұдан шығатын қорытынды: журналист журналиспен, жазушы жазушымен, ұстаз ұстазбен пікірлес болатыны сияқты, кәсіпкер болу үшін, кәсіпкер сияқты ойлау үшін, шешім қабылдау үшін кәсіпкермен араласуы керек.

Кедергіні жеңіп үйреніңіз!

Бизнес — үлкен сынақ. Мен өз жұмысымда күнделікті әр түрлі кедергілерге кезігемін. Ешқашан жылтыр мұзда сырғанағандай болған емес, болмайды деп те ойлаймын. Өйткені бизнес тек сынақтардан тұрады. Кедергі болған соң адам сүрінеді, құлайды, тек нағыз кәсіпкер ғана қайта тұра алады. Майк Тайсонның: «Егер сен құлап барып тұрсаң, бұл – физика емес, мінез» дейтін жақсы сөзі бар. Сол сияқты бизнес күнделікті соққы жасайды. Кейбіреуі айналып үлгермей жатып, маңдайыңа тиеді, сол кезде тұра білу керек. Бизнесің құлашын кеңге жайған сайын проблемалардың да көбейетінін естен шығармау керек. Жетістікке жетудің жеңіл жолы болмайды.

Кәсіп пен отбасыны қатар алып жүріңіз!

Кітап сататын дүкендерде «Табысқа қалай жетуге болады?» деген сипаттағы көптеген кітаптар бар. Барлығы дерлік бизнес туралы. Демек адам санасы «жетістік» сөзін көбінесе бизнеспен ассоцияцалайды. Бірақ бизнес – бақытты болу жолы емес екені анық. Проблемасы көп кәсіпкер, өкінішке қарай, отбасы, жеке бастың бақыты мәселесіне көп көңіл бөле алмай жатады. Осы жерде бір ортақ шешім табылуы керек.

Дұрыс қарым-қатынас түзіңіз!

EQ – эмоциялық интеллект. Бұл бір ауыз сөзбен айтқанда, қас-қабақтан түсіну. Форбстың мүшелерін зерттегенде, «5»-ке оқыған адамнан нашар бағаға оқығандардың саны көп екен. Тереңірек зерттей келе, олардың эмоциялық интеллектісі дамығанын пайымдайды. Жақсы кәсіпкер болу үшін көшбасшы болу керек. Ал көшбасшы көптеген адамдармен жұмыс істейді. Тұтас ұжым кәсіпті алға дөңгелетеді. Бұдан шығатыны: жақсы бизнесмен қарамағындағы қызметкері болсын, бизнес серіктесі болсын адамдармен дұрыс қарым-қатынас жасай білуі керек! Яғни, адамдардың қас-қабағына қарап амал етуі өте маңызды. Қызметкердің төбесінде тұрып, «менің айтқанымды ғана істе!» деп емес, оның білімін, идеясын, тәжірибесін жұмыста пайдалану керек. Атақты Стив Джобс: «Ақылды адамды жұмысқа алып, оған нені қалай істеу керек екенін айту – ақымақтық», – дейді. Сол үшін эмоциялық интеллект (EQ), (IQ) мәліметтер жиынтығынан маңызды деп ойлаймын. «Табыстың көзі – мынау» деп айта салатын нәрсе емес. Өйткені әр келесі қадам өткен шақтағы тәжірибеге байланысты. Ең маңыздысы, іске кірісіп, бастау керек. Адал жолдарды анықтап, қиындықтарға қаймықпай, біліммен қатар тәжірибе жинау керек.

Кеңесшімен кеңесіңіз!

Тағы бір қосарым, бизнес кеңесшілермен де кеңескен дұрыс. Олар көбінесе өздері жаксы кәсіпкер болмаса да, дұрыс жол көрсете алады. Ол – теңбіл доптың жаттықтырушысы іспетті. Футболшы жаттықтырушыдан да мықты доп тепкенмен, ол сияқты жөн көрсете алмайды. Білікті кеңесші сырттай бақылап, орынды ақыл-кеңес бере алады. «Сырт көз – сыншы» деген осы ғой.

Кәсіпкер – жұлдыз болуы керек!

«Қоғамда кәсіпкерлікті дамытуға не жетпейді?» десе, біздің арамызда көптеген мықты кәсіпкерлер бар, солардан жұлдыз жасау керек деп айтар едім. Өйткені қазір көп жастар, мәселен Баян Есентаева мен басқа да әнші, әртістерді ғана көріп, соларға еліктейді. Шенеуніктер де көгілдір экран мен әлеуметтік желіден түспейді. Әрине, одан кейін жастар солардай болғысы келеді. Кәсіпкерлерді де танымал етсек, өскелең ұрпақ соларға ұқсағысы келеді. Біздің қоғамда жемқорлыққа жол бермей, адал ақша тауып, жұртқа жұмыс беріп жүрген кәсіпкерлер аз емес, соларды көбірек насихаттау керек деп ойлаймын. СССР кезінен «байдың бәрі сараң» деген қасаң пікір қалыптасқан. Ондай ойдан арылып, жастардың бизнеске барынша тартылғаны елге, қоғамға үлкен пайда әкелері анық. Маргарет Тэтчер «Мемлекеттік ақша деген болмайды, салық төлеушілердің ақшасы деген бар» деп айтқанындай, мемлекетті құрайтын ұлт кәсіпкерлікті жақсы меңгерсе, нұр үстіне нұр емес пе?! Бай-бақуатты, әлемде өзіндік орнымыз болуы үшін, бірінші кезекте кәсіпкерлікті дамыту керек деп ойлаймын.

Қыз-келіншектер үшін бет сұлулығы мен сымбатын сақтау маңызды. Жасыратыны жоқ, бет күтімі үшін әйелдер қауымы қаражатын аямайды. Шетелден келетін брендті сатып алуға құмар. Кез келген сауда орталықтарында шетелдік косметикалық тауарлардан көз сүрінеді. Алайда бұл салада соңғы жылдары отандық «Айсәуле» компаниясының өнімдері шығарыла бастады. Қазір шымкенттік ғалым Айсәуле Мұсаеваның өнімдеріне сұраныс жоғары.

«Айсәуле» отандық нарыққа 5 жыл бұрын келді. Бұған дейін елімізде бірлі-жарым компания болмаса, өзімізде косметика өнімдері өндірілген емес. Идея авторы білім мен ғылым саласында еңбек ете жүріп, Оңтүстіктегі өсімдік пен дәрілік шикізаттарды зерттейді. Жас келген сайын әйелдің бет күтімі – өзекті мәселе. Ал әдемі болу әйелге тән қасиет. Кез келген нәзік жанды жасарудың құпиясын білуден жалықпайды. 

– Көптеген әйелге тән косметикаға деген сезімталдық менде де болды. Терім құрғақ болғандықтан, крем жаға бермейтінмін. Осы мәселе қатты толғандыратын еді. Ізденіп жүріп, өсімдіктерден өнім жасап көрдім. Себебі, бет терісіне арналған кремдер мен түрлі ылғалдатқыш қоспалардың адам өмір сүретін климатқа қарай бейімделетінін көпшілік біле бермейді. Ал косметикалық тауар өндіретін шетелдік компаниялардың бұл талапты ескермейтіні мәлім. Бұл теріге жақсы әсер бере қоймайды. Мәселен, Жапония, Қытай, Корея елдері өзге мемлекеттердің өнімдерін пайдаланбайды. Өздерінде косметикалық тауарлар жеткілікті. Біздің Оңтүстікте де емдік шөптер қоры мол. Неге қажетке жаратпасқа деп шештім, – дейді Айсәуле Мұсаева.

Көп уақыт өтпей ғалым ғажап маска жасап шығарады. Түрлі шөптер мен дәнді дақылдардан байытылған өнім қыз-келіншектердің үлкен қолдауына ие болады. Сұраныстар мен ұсыныстар көптеп түсе бастайды. Сіңлісі Зәуремен бірге, отандық косметиканы шығаруды жолға қояды. 2012 жылдың қараша айынан бастап, жұмыс істеп келеді. Ғалымның инновациялық жобасы Үкімет тарапынан қолдауға ие болғанын айта кеткен жөн. «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасы шеңберінде Үкімет қаулысымен бекітілген мемлекеттік грантты жеңіп алады. Содан отандық «Айсәуле» косметикасын өндіретін өндірістің технологиялық желісі құрылды.

Шетелдік косметикамен бәсекелесе алатын ерекше және қолжетімді косметика дайындау осылай қолға алынады. Бүгінде бет, тері күтіміне арналған алуан өнімдер тұтынушыларды қуантып келеді. Өйткені барлық өнімдер термиялық өңдеусіз дайындалғандықтан, бетке қажетті макро және микро элементтер жақсы сақталады. Ал маска және кремдер тері ағартатын, сергітетін, дақтармен күресетін қасиетке ие. Бүгінде Айсәуленің өндірістік технологиялар желісінде 15-ке жуық маска, крем, сусабын мен фито шайлар дайындалады. Сонымен бiрге, шашқа ерекше әр беретiн, қоректендіретін сусабындар да шығарылуда. Шаштың түсуiне қарсы арнайы маска да бар. www.aisaule.kz сайтында «Айсәуле» өнiмдерi туралы тұтынушылардың жылы лебiздерi жетерлiк. Мұнан отандық косметиканы қолданушылар қатарының көп екенін аңғаруға болады.

Бүгінде зертхана заманауи құрылғылармен жабдықталған. Қазір мұнда 5 адам жұмыс істейді. Идея авторының айтуынша, мамандар қыз-келіншектерге қажетті кремдерді дайындауда аянып жатқан жоқ. Қазіргі таңда отандық өнімге сұраныс Шымкенттен ғана емес, республикамыздың түпкір-түпкірінен келіп түседі. Себебі, халық шетелдік косметикадан отандық өнімнің пайдалы екенін түсіне бастады. 

– Елімізде кәсіпкерлерге бизнес жасауға мүмкіндік мол. Оған қолдау да, қаражат та жетеді. Тек ізденіс пен еңбек қажет. Елбасымыз айтқандай, «Өз игілігің үшін еңбек етсең, халықтың да игілігі артады». Кәсіпкерлерге айтарым, бизнес жасау үшін қолыңда өз өнімің болу керек. Кәсібіңді алдын ала жоспарлап алған дұрыс. Еңбек, алда мақсат болғанда жұмысың алға басады. Қорқыныштан арылып, біліміңді күн сайын жетілдірген жөн. Халықтың талабына сай еңбек ету басты ұстанымың болсын. Қоғаммен тығыз қарым-қатынаста болу кәсібіңді алға өрлетеді. Өнімнің әрі қарай таратылуына жарнаманың маңызы зор. Бағаны тұрақты ұстап, есесіне өнім түрлерін көбейткен дұрыс – дейді Айсәуле Мұсаева. 

Алдағы уақытта Айсәуле апай өндірістің шеңберін кеңейтуді, жұмысшылардың санын арттыруды жоспарлап отыр. Сондай-ақ тауар құтыларын, дизайнын жаңарту күн тәртібіндегі шаруа. Шымкенттен «Айсәуле – табиғи отандық косметика» брендімен дүкен ашып, оның санын Қазақстандағы басқа қалаларда да көбейту де алдағы күннің еншісінде.

Шымкентте «Құртафелло» тауар белгісі танымал өнімдердің бірі. 2 жыл бұрын жас кәсіпкер Айнаш Убайдуллаеваның идеясы көпшіліктің қызығушылығын туғызды. Қазір ұлттық бренд тұтынушылар арасында сұранысқа ие.

Айнаш Медетханқызы кәсіппен жастайынан айналысады. Алғашқыда әпкесінің қымызханасына көмектеседі. Кейін жұмысты өзі жалғастырады. Күн сайын қымыздан айтарлықтай жақсы табыс түседі. Көбіне өзге елдерден келетін туристер киіз үйге жиі бас сұғады екен. Олар қымыз ішіп, құрттың дәмін көріп таң-тамаша қалады. Риза болғаны соншалық алғысын білдіретіндер көп. Шымкенттен бөлек басқа қалалардан келген қонақтар да қымызхананың тұрақты тұтынушыларына айналады. Бірде Айнаш келушілерге тың нәрсе ұсынуды ойлайды. Интернетті қарап, «Құртафелла» атауын көреді. Жаңа идея Айнашқа ұнайды. Әкесі Медетхан Убайдуллаев қызының талабын құптап, қолдау көрсетеді. Жас кәсіпкердің айтуынша, «Құртафелло» тауар белгісін «Raffaello» шоколадының атауымен шатастыруға болмайды. Өйткені, қораптың дизайнын өзгертіп, Астанадағы авторлық құқық саласының мамандарымен кеңесіп, тіркеуден өткізген. Десе де, алғашқыда өнімнің жұмысын жолға қою оңай болған жоқ. Өйткені Айнаш ұлттық брендті танымал болу үшін жасамағанын айтады. Алайда дәмді құрт тұтынушылардың көңілінен шығады. Күн сайын қызығушылардың қатары артпаса, кеміген емес. Бүгінде ұлттық бренд 100-600 теңге аралығында сатылып жатыр. Идея авторының арманы көп. Ұлттық тағамды шетелге кеңінен танытқысы келеді. «Құртафелло» тек қымызханада емес, сауда орталықтарының сөрелерінде тұрғанды қалайды. 

– Құрттың адам ағзасына тигізер пайдасы зор. Себебі, тағам – кальций мен ақуызға өте бай. Ал кальций ағзадағы зат алмасуды жақсартып, сүйек тіндерін бекітеді. Иммунитетті күшейтеді. Әрі сақтау мерзімі де шектеусіз, дәмі өзгеріп, бұзылмайды. Түрлі кәмпиттің орнына ұлттық тағамды неге пайдаланбасқа?! – дейді кәсіпкер.

Айнаш тек «Құртафелломен» шектеліп отырған жоқ. Бүгінде өзінің «Ақсұңқар» жарнама агенттігінің жұмысын дөңгелетіп отыр. Онда балабақшалар мен білім ордаларына және мекемелерге көрнекілік құралдарын жасап, дизайнерлік қызмет көрсетеді. Басында екі компьютермен кішкентай кеңседе жасалған жұмыс әрі қарай ұлғая берді. Жиналған қаржыға үлкен көлемдегі қағаздарды шығаратын аппаратты сатып алады. Енді ғана аяққа тұрып келе жатқанда кеңсеге ұры түсіп, құнды заттары мен дизайн үлгілері қолды болады. Бірақ алдына мақсат қоя білетін іскер қыз мойымады. Жаңа кеңсеге көшіп, 5 қызметкерді жұмысқа алды. Айнаш тіпті Қытайдың Гуйлин қаласында білімін де жетілдіріп қайтты. Тіл үйреніп қана қоймай, ұлттық брендіміз құртты да жарнамалады. 

Жас кәсіпкер кәсіпті несие арқылы бастағанды қолдамайды. Өнімге сұраныс арту үшін жарнаманың рөлі зор екенін айтады. Қолдан келген жұмысты аз-аздан дамытуға болады. Жуырда ол тағы бір кәсіп ашуды жоспарлап отыр. Сондай-ақ алдағы уақытта бағдарламалаушы жастарды жұмыспен қамтығысы келеді.

«Шымкент-Кашемир» ЖШС-ін естуіңіз бар ма? Кәдуілгі «кашемирден жасалған» өнімдер осы мекемеде өндіріледі. Кашемир деп отырғанымыз, сол қазақы қой мен түйе жүнінің түбіті.

Топс дегеніміз – жіп иіруге қажетті шикізат. Қазақстанда түбіттен және жүннен, топстан жасалған бұйымдардың өндірісімен айналысатын жалғыз кәсіпорын әзірге біздің Шымкентте ғана. Таразда топс тоқымасын өндіретін цех ашылды да, белгісіз себептермен жабылып қалды. «Шымкент-Кашемир»-дің ашылғанына бар-жоғы бес жылдың көлемі болса да, жылына 400 тонна түбіт өңдеуге қауқарлы.

Шағанбек Қанжарбайұлы «Шымкент-Кашемир» кәсіпорнын тақыр жерден тұрғызған. 

Елбасының соңғы жылдардағы кәсіпкерлерді жаппай қолдау бастамасынан кейін «Оңтүстік» арнайы экономикалық аймағынан кәсіп бастауға 3 гектар тегін жер алған. Сөйтіп табыс және мүлік салығынан босатылған. Үкіметтің осындай кең көлемді қолдауынан кейін оның кәсібі кеңейіп, өркендеп келеді. 

Кәсіпкерлік саласында тыңнан түрен салған Шағанбек Қанжарбайұлы өз ойларын ортаға салып, тәжірибесімен бөлісті.

1. Кәсіп түрін анықтаңыз

– Қазақстанда түбіт тарау кәсібі бұған дейін болмаған. Біз бірінші рет станокты Қытайдан әкеліп, жүн тарап, түбіт алып жатырмыз. Әлі игерілмеген кәсіптен бастағым келді. Қытай түбіт тараудан дүниежүзі бойынша алдыңғы орында. Олардың станогы мен құрылғылары да жұмыс істеуге өте қолайлы. Ешкінің жүнін қабылдап, түбіт тарадық та, оны Қытайға экспорттадық. Кейіннен елімізде кездесетін меринос қойдың жүнінен топс тоқымасын жасауға болатынын білдік. Топстан жіп иіреді. Бұған еуропалықтар қызығып келе бастады. Меринос қойдың жүнінің сапасы жақсы емес екен. Кавказдан асыл тұқымды қошқарлар әкелдік те, жергілікті қоймен будандастырдық. Осыдан соң жүннің сапасы жақсара бастады. Нағыз қазақи қойлардың қылшығының арасында түбіт болады. Майда жүннен түбітті бөліп аламыз.

2. Кәсібіңізді зерттеңіз

Кәсіп нысанын асықпай, әбден зерттеп алу керек. Қытайда бір зауыт түбіт тараса, тағы бірі жүн жуады. Ал біз осының барлығын бір жерде өндіреміз. Мұны ұзақ уақыт бойы мұқият зерттедім. Қытайдың түбіт пен топс шығаратын барлық зауытын араладым, салыстырдым. Сөйтіп, сол жақтан станоктар мен құрылғылар әкеліп, іске қостық.

3. Істі иіріп әкетуге үйреніңіз

Алғашқыда біз жүн жуатын бір ғана цехтан бастадық. Кейіннен жүн сорттайтын, жуатын, тарайтын, Топс жасайтын, көрпе мен киім тігетін қосымша 4 шеберхана салдық. Алдағы уақытта жіп иіріп, бояйтын және кілем тоқитын цех ашу жоспарда тұр. 

Кәсіпорындағы 5 шеберханада 33 станок орнатылған. Мәселен, Топс цехында 18 станок бар. Бір адам бір мезгілде 4 станокты қатарынан игеріп, жұмыс істей алады.
Зауыттың жұмыс барысына тоқталсақ, алдымен Қазақстанның әр аймағынан әкелінген жүндер сұрыпталады. Одан кейін жүн жуатын станоктарға салынады. Жуылып біткеннен соң келесі станокта жүн таралады. Қылы бөлек, түбіті бөлек шығарылады. Қылынан матрас, түбітінен көрпе жасалады.

4. Өнім түрін ұлғайтыңыз

Біз меринос қойдың жүнінен топс өндіреміз. Топстан жіп иіріледі. Қазір Италияға топс топтамасы жіберілді. Жапония мен Израйль де қызығушылық танытып отыр. Алайда, әзірге түскен тапсырыстарды игеріп үлгере алмай жатырмыз.

Теңіз бетіндегі мұнайды сорып алатын киіз өндіреміз. «Қытай Мұнай Компаниясы» тапсырыспен киіздің осы түрін алады. Алдағы уақытта қазақ киіз үйінің киізін де өндірмекпіз.
Түйе жүнінен көрпе, көрпеше, жамылғылар, матрастар шығарамыз. Трикотаждан әйелдерге арналған пальто, жемпір, кеудеше, балаларға аяқ киім тігеміз.

5. Халыққа пайдасы бар өнім ұсыныңыз

Біздің өнім – отандық өнім, түбіттен жасалған көрпелер. «Шымкент Кашемир» ЖШС-і өңдеген түйе жүнінен жасалған отандық өнімнің сапасы талапқа сай келеді. Тігетін көрпелерге тек табиғи шикізат – меринос қойдың жүні мен түйенің түбіті салынады. Жамылғылар, сонымен қатар матрастың ішіне де түбіттер салып шығаруда. Айта кету керек, сапасы жоғары, мінсіз тігілген көрпелер «Қазақтың ұлттық көрпесі мынадай!» деп мақтана көрсетуге лайықты. 

Түйе жүні көптеген ауруға ем. Ата-бабаларымыз түйе жүнін, соның ішінде шудасы мен жабағысын әр түрлі сырқаттарға және сары су жиналған жерлерге басып емдеген. Түйе жүнінен жасалған белдікпен құяңды емдейді. Сондай-ақ түйе жүнінен жасалған көрпе суық тиюден қорғайды. Ол адам ағзасын түрлі дерттен сауықтырып қана қоймайды, ағзаны жасартатын қасиетке ие. Жас балаларға түйе жүнінен тоқылған шұлық кигізіп, көрпесін жамылдырса, суық тимейді. Адам температурасын бір қалыпта ұстайды. Денеге қыста жылы, жазда салқын тиеді, оны жамылған адам шілденің аптап ыстығында да терлемейді. 

Нардың жүнін қазақ халқы аяққа таптамаған, тек кеудешелер мен жейделер, шекпендер мен көрпелер дайындаған. Сондықтан түйе жүнінен көрпе таңдасаңыз, ұтылмайсыз!

6. батыл шешімдер қабылдаңыз

Біздің кәсіпорын тек өз қаржымызға салынды. Үкімет тегін жер берді, бірнеше салық түрінен босатты. Алайда жерді жалға алған болып есептелетіндіктен, әлі күнге банктен несие ала алмай келеміз. Соған қарамастан, тақыр жерден бастаған кәсіпті барынша кеңейтумен айналысудамыз. Қандай да бір қиындықтар мен кедергілерге дес бермей, істі орта жолда тастап кетпеуге тырысу керек.

7. Биік мақсаттар қойыңыз

Мені осы күнге жеткізген әуелі Құдай, сосын алға қойған мақсаттарым деп ойлаймын. Әрдайым жақсы ой ойлап, биік мақсаттар қойсаңыз, арман атты асқарды сөзсіз бағындырасыз.

8. Қызметкерлеріңіздің кәсіби өсуіне мән беріңіз

Қарамағыңыздағы қызметкерлеріңіздің білімді әрі жан-жақты болуына ынталы болыңыз.

Қызметкерлерімді Қытайға жіберіп, тоқыма мен жүн кәсібіне үйретіп алдым. Тағы біразын Италияда оқыттық. Бұл өз кезегінде фабриканың алға дамуына үлкен септігін тигізді.

9. Қосымша кәсіпті де жоспарлаңыз

Мен қазаққа пайдалы өнімдердің жол тартқанын қалаймын. Сондықтан бұл мәселеге келгенде тереңнен ойланамын. Мәселен, біздің елімізде түйенің сүті дұрыс өндірілмей жатыр. Одан кейін қазақтың топырағында қаншама пайдалы шөп дәрілер өседі. Сол отандық дәрі-дәрмекті өндіріске енгізсек деген ойым бар.

10. қарапайым болуға тырысыңыз

Мен көп сөйлемеймін. Сөздің орнына іс тындырғанды құп көремін. Айналамдағы әрбір қызметкерімнің жалпы және отбасылық жағдайынан хабардар болуға тырысамын. Олардың түстенуі мен жолақысын да қарастырып қойғанбыз. Журналистерге де барынша ашықпын. Жұмыссыз жүрген адамдарды «Шымкент-кашемир» зауытына жұмысқа шақырамын.

Шымкентте көпке таныс қолөнер серіктестігінің бірі – «Шапағат». Мұнда ұлттық нақыштағы көрпе, жастық бұйымдары тігіледі. Кәсіпкер Гүлбахыт Ахметованың өнімдері сұранысқа ие. Жаз маусымы басталысымен, тігін цехында жұмыс қызады. Серіктестегі қыз-келіншектер түскен тапсырыстарға білек сыбана кіріседі. Қазір қыз жасауы әзірленіп жатыр. Түрлі ою-өрнектермен бұйымды көмкерудің шебер үшін қиындығы жоқ. Алдымен материалын өлшейді. Кейін, оны түрлі өрнектермен сәндейді.

Гүлбахыттың негізгі мамандығы – экономист. Бірақ жастайынан анасынан тігін тігуді үйреніп, қолөнермен айналысып келеді. Оның алғашқы еңбегі тұрмыстағы көрпешелер болды. Бірақ кәсіп ашамын деп ойламайды. Анасы Зәуре апайдың қолынан шыққан заттар үнемі сұранысқа ие болады. Кейін анасына осы жұмысты жандандырсақ деген ой келеді. Бірақ көпке дейін өз жоспарын жасауға батылы бармайды. Уақыт өте келе апайдың бұйымдарын тұтынушылардың қатары көбейіп, тапсырыс саны артады. Сөйтіп бұл бастаманы шағын бизнеске айналдырады. Алдымен Гүлбахыт ұзатылатын сіңлісіне жасауды анасымен бірге дайындайды. Сөйтіп қызығушылықпен басталған іс сүйікті жұмысына айналады. Көп ұзамай шеберлердің жұмысы алға басып, мақсаттары орындалды. Қазақтың ұлттық ою-өрнегі Гүлбахыттың еңбегінің арқасында жаңа форматқа ие болды. Қазір кәсіпкер келіншек сан алуан ою-өрнек және құрақпен жұмыс істеп келеді. 

– Екінің бірі ою-өрнектің мәніне терең үңіліп жатқан жоқ, сондықтан білмейді. «Бастысы, ұлттық нақыш қой» деген ой басым. Дегенмен қолөнер – адамның ерекше ықыласын қажет етеді. Алайда сапасы мен өрнегіне қарап, қолдың жұмысы емес деп ренжітетіндер де бар. Қазір оюларға назар аударсам, олардың дені қазақтың оюларына келе бермейді. Көбісі ойдан құрастырылып шығарылады. Ал біздің ұлттық ою-өрнек салт-дәстүр, әдет-ғұрпымыздың көрінісі емес пе? Содан оюлардың үлгілерін, құрақтың түрлерін пайдалануды қолға алдым. Біз оюларды сақтауымыз керек. Себебі, қазақтың ертеден келе жатқан оюларында терең мағына жатыр. Олардың әр элементі, өрнек-нақышы ұлттық ерекшеліктерді бедерлеп, бейнелейді. Ізденісім, өзім қалаған кәсібімді жетілдіруге себеп болды. Қазір бұйымдарымыз халық арасында кеңінен танылуда. Еңбегіміздің жанғанына қуанамыз. Қазақтың ою-өрнегі ұлттық бренд болуы тиіс, – дейді Гүлбахыт Ахметова. 

Шынында да қол еңбегі нағыз еңбекті талап етеді. Көбіміз «Қошқар мүйізден» басқа оюларды біле бермейміз. Шындығында қазақ оюларының түрлері көп. Балаларға, ерлер мен әйелдерге арналған оюлар бар. Бас киімге, камзолға, шапанға салынатын ою түрлері қаншама?! Серіктестікте көз жауын алатын ою-өрнектер бар болғаны қайшымен пішіліп, машинамен тігіледі. Әйтсе де, сан түрлі ұлттық нақыштағы оюлар шыдамдылық пен төзімділікті талап етеді. 

Әуелде, осы жұмысты бастағанда күнкөріс үшін арзан өнімдерді пайдаланатын Гүлбахыт қазір сапасы жоғары, құны қымбат, өңі әдемі бұйымдарды қолданатынын айтады. Бүгінде шебердің қолынан шыққан бұйымын шымкенттік жұртшылық көп тұтынады. Тіпті ұлттық өнерден ескерткіш болсын деп арнайы іздеп келеді екен. Ол кәсіппен айналысу үшін бағыт-бағдарды анықтап алу керектігін айтады. Кез келген істі бастау үшін қаражат, нақты жоспар керек. Ал оны қалай бастауға болады? 

– Не қызықтырады, сол саланы таңда. Сонда өзің күткен нәтижеге қол жеткізесің. Менен жақсы экономист те шығатын еді, оған қабілетім де, білімім де жетеді. Бірақ мені мамандығым қызықтырған жоқ. Менің кәсіпте еңбегім жанды. Нені жасасам да, сапалы дүниені ұнатамын. Өйткені шеберлерге ешкім ешнәрсе үйретпейді, – дейді кәсіпкер келіншек. 

Он саусағынан өнері тамған Гүлбахыт 10 жылдан бері талай бойжеткеннің жасауын әзірледі. Ол ұлттық нақыштағы ою-өрнектеріміз арқылы халқымыздың өркениеті мен мәдениетін, салт-дәстүрін насихаттап жүр. Биыл шебер «Даму» кәсіпкерлікті қолдау қорының көмегімен тігін цехын одан әрі ұлғайтуды жоспарлап отыр. Енді ол көпшілікке қыз жасауының қайталанбас түрлерін жасағысы келеді.

«Ел дамуына зор үлес қосқан азаматтардың өздері мен олардың табысқа жету тарихы әдетте құрғақ фактілер мен цифрлардың тасасында қалып қояды. Шын мәнінде, Қазақстанның әрбір жетістігінің артында алуан түрлі тағдырлар тұр». Елбасы Н.Назарбаев жуырда жариялаған «Болашаққа бағдар: Рухани жаңғыру» атты мақаласында осылай деді.

Президенттің мақаласынан кейін ой үстінде қалдық. Расында, еліміз тәуелсіздік алғаннан бері де өсіп-өркендеу жолында қанша тарихи кезеңдер мен сәттерді басынан кешірді. Егемендік алған елең-алаң шақта әркім қал-қадерінше күнкөріс қамын күйттеді. Солардың бірі біздің бүгінгі кейіпкеріміз «Алтын жіп» перде салонының басшысы Батырхан Нұрбеков. Нарықта 15 жылдан бері перде тігіп, сатумен айналысатын кәсіпкер тағдыр талайында сан рет таласқа, күресінге түсті. Сүрінді, құлады, арпалысты, ақыры арманына жетті. Алдымен оның неден бастағанын баяндайық. 

Негізі Батырханның жоғары білімі жоқ. Жетісайда жүргенінде аудандық «Тұтынушылардың құқын қорғау департаменті» ЖШС-де бір жылдай жеке инспектор болып жұмыс істегені бар. Сол кезде айлық жалақыға әрең шыдап күнелткен еді. Табиғатынан тың,тынбай қимыл-қозғалыста жүретін кейіпкерімізге жалақы қолға тиетін айдың соңын күту қиынның қиыны болды. Сөйтті де, Батырхан Нұрбеков 2000-шы жылдары Мақтарал ауданынан Шымкентке қоныс аударды. Жаңа ғасырдың басында өлместің күнін кешу үшін ол сол кездегі «Көл» аталған базарда (қазіргі «Қырғы базар») картоп сатты. Қара базарда картоп сатып жүргенінде, әйелі Тоғжан үйде құр отырмай, бұрынғы «Чайка» қол мәшіңкесімен пердеге тапсырыс алып тіге бастайды. Жеке тапсырыстар көбейгеннен кейін Батырхан да келіншегіне көмектеседі. Бала кезінен бар тірлікке икемделіп өскен оның қолынан тігін тігу де келер еді. Бұған дейін Жетісайда көйлек-шалбар тіккен-ді. Ерлі-зайыптылар 2,5 жылдай үйде перде тігіп, сатумен айналысады. Тапсырыс көлемі мен табыс артқан сайын жанына тігінші алу қажеттігі туындайды. Екі бөлмелі үйін төрт бөлмеліге ауыстырып, шәкірттерімен бірге сол үйінде перде тігеді. Өздері тапсырыс алып, клиенттің үйінің терезесінің өлшемін өлшеп, перде дайын болған соң апарып іліп беретін қосымша қызметті де атқарады. Тұтынушылардың көңілінен шығып, шаруасы дөңгелей береді. Үйден бөлек 3 бөлмелі шеберхана ашады. Бішкектен 10-15 бума мата әкеліп перденің түр-түрін тігіп, базарға сатылымға қояды. Кейіннен Тәуке хан көшесінің бойындағы бір дүкенді жалға алып, Түркиядан мата әкеледі. Кәсіп кеңейген сайын сапаға мән бере бастаған кәсіпкер енді түріктің масаты, жаккард, тафта (жұқа жібек мата), атлас, т.б. іспетті алуан түрлі матасын тасиды. Қытайдан да әкелмек болып, бір-екі рет барған. Бірақ, бәрібір түріктің матасы сапалы болып шыққан. Пердеден бөлек «Алтын жіп» дүкенінде пердеше (жалюз) мен фурнитура заттарының алуан түрі сатылымда. 

«Алтын жіп» кәсіпорнының негізі 2002 жылы қаланған. Бүгінде 7 адамды жұмыспен қамтамасыз етіп отыр. Оның бесеуі – Батырханның отбасы мүшелері. Әйелі Тоғжан – дизайнер, ұлдары Мағжан мен Бисұлтан тауар жеткізу мен шопырлық жұмыстарды атқарады. Қызы Ботагөз пердеге ою ояды, жастық тігеді, қолөнермен айналысады. Білдей бір ҚазҰУ-дың қаржы мамандығын алып шыққанымен, ата-анасының кәсібі оң жамбасынан келіп, осы салаға бет бұрған. Батырхан қазір ою өрнектелген перделер сұранысқа ие болғандықтан, таяуда ою оятын арнайы білдек (станок) сатып алмақ ойда. Бүтін бір отбасы ешкімге иек артпай, осылайша өз-өзін жұмыспен қамтып отыр. Дүкен қызметкерлерінің орташа айлық жалақысы – 60 мың теңге. 

– Кәсіпкерлер палатасынан қаржылай қолдау алдыңыздар ма? – дедік ағаның табыс сырын білмек болып. 

– Жоқ, олар түрлі ұсыныстар жасады. Бірақ, мен өз арбамды өзім сүйрегім келеді, – дейді кәсіпкер.

Батырхан Молдакәрімұлының айтуынша, «Алтын жіптің» 15 жылдан бері тұрақты тұтынушылары қалыптасқан. Мұндағы перде бағасы әр түрлі, 100 мыңнан жоғары бағада сатылады. Сапасы жақсы болған соң, бағасы да қымбаттау. Мәселен, метрі 20 мың теңгелік перделер бар. Ал перденің биылғы трендтеріне келер болсақ, ағымдағы жылы ашық түсті перделер сән үлгілерінің қатарында.

Әсілі, перде тігу – әйел адамның жұмысы. Ал Батырхан соған қарамастан, арланбай перде тікті, сатты. Аяққа тұрған соң тігіншілер алды. Бүгінде ол перде тікпейді. Жеке кәсіпкер дүкеннің ұйымдастырушылық, қаржылық жағын басқарады. Ешқандай жоғары білімсіз, қолдаусыз, өз күшімен, еңбегімен кәсіп ашып, тасын өрге домалатты. Иә, еңбек – бәрін жеңбек. Батырхан әлі де еңбектене бермек. Еңбегі еш кетпесе екен!