Шымкент келбеті

Еркебұлан ӘЛСЕЙІТОВ,
Халыққа қызмет көрсету орталығы департаментінің директоры

Мемлекет басшысы өзінің «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты Қазақстан халқына Жолдауында «Цифрлық Қазақстан» бағдарламасын жүзеге асыруды тапсырған болатын. Бағдарламаның басты мақсаты - қазақстандықтардың өмір сапасын арттыру әрі ұлттық экономиканы цифрландыру. Құжатты жүзеге асыру шеңберінде 2020 жылға дейін интернет қолданушылардың санын 80 пайызға дейін арттыру, тұрғындардың 95 пайызын цифрлық xабар таратумен қамту, азаматтардың цифрлық сауаттылығын 80 пайызға дейін арттыру көзделген.
Осынау бағдарламаны жүзеге асыруда «Азаматтарға арналған үкімет» корпорациясына артылған міндет жауапты. Корпорация құрамындағы халыққа қызмет көрсету орталықтарында электронды түрде көрсетілетін қызмет түрі күннен-күнге артып келеді. Осыған орай халыққа қызмет көрсету саласындағы басқа да жаңалықтарды білу мақсатында «Азаматтарға арналған үкімет корпорациясы» коммерциялық емес акционерлік қоғамының Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша филиалы – Халыққа қызмет көрсету орталығы департаментінің директоры Еркебұлан Әлсейітовпен әңгімелескен едік.

– Еркебұлан Асанбайұлы, жыл аяқталып қалды. Сіздердің мекемелеріңізде де бірқатар қорытынды жасалып жатқан болар?

– Ия, осы уақытқа дейін атқарылған жұмысты бір қорытындыладық. Жалпы айтар болсақ, облысымызда 33 халыққа қызмет көрсету орталығы бар. Онда 1 мыңнан астам қызметкер жұмыс істейді. Осы орталықтардың ішінде мамандандырылған халыққа қызмет көрсету орталығы және бір мамандандырылған бөлімше бар. Жалпы 2017 жылдың 11 айында облыс көлемінде халыққа 5 310 251 қызмет көрсетілген. Бұған қоса 10 айда 500 мыңнан астам ЭЦҚ берілген. Бұл дегеніміз халық өз уақытын үнемдеуге үйрене бастады. ЭЦҚ-ның пайдасы туралы айтсақ, сіз «Электронды үкімет» порталында тіркеліп, мемлекеттік органдардың қызметтерін үйде отырып-ақ ала аласыз. Мысалы, мекенжай анықтамасы, мүліктің бары немесе жоғы туралы анықтама және т.б. Қазақстан Республикасының ЖСН-і бар кез келген азаматы ЭЦҚ-ны алуға және пайдалануға құқылы.

– Электронды қолтаңба деп қалдыңыз. Осы орайда жақында Алматыда болған дау еске түседі. Онда халыққа қызмет көрсету орталығына келген азаматша ақпарат қорындағы жеке мәліметтері үшінші тұлғаға өзінің рұқсатынсыз берілгенін біліп қойған болатын. Осы жағынан сіздерде азаматтардың мәліметтерін қорғау жағы қалай болып тұр?

– Сұрағыңыз орынды. Бізде әр қызметкердің өзінің электронды санды қолтаңбасы сақталған, флэшка секілді құрылғысы болады. Оны тек өзі қолданады, онсыз ешқандай мәлімет ала алмайды. Оны күнде таңертең операциялық залдың басшысы әр қызметкерге таратып береді, кешке әр қызметкер жұмысынан қайтқанда тапсырып кетеді. Үйіне алып кете алмайды. Тиісті ереже бар, соған сәйкес жұмыс істеу тапсырылған. Біздің қызметкерлерді оқытатын арнайы мамандар бар. Олар облыс бойынша қызметкерлерді қайта оқытып, ережені түсіндіріп шықты. Министрліктен біздің жұмысты тексеретін мемлекеттік техникалық қызмет деген мекеме бар. Солардың мәліметі бойынша Оңтүстік Қазақстан облысында 10 айдан бері ешқандай құқық бұзушылық тіркелген жоқ. Сол Алматыдағы оқиғадан кейін біз қайтадан құжаттарды зерделеп, тексеріп шықтық. Ешқандай факт тіркелмеген. Бұл жағы бізде қатаң бақылауда деуге болады.

– Қазір – сандық технология дамыған заман. Сіздер көрсеткен қызметтердің ішінде электронды түрде көрсетілгені де аз емес болар?

– Жаңа айтылған 5 миллионнан астам қызметтің ішінде 3 689 662 қызмет электронды негізде көрсетілген. Айта кетейік, халыққа қызмет көрсету орталықтарында азаматтардың мемлекеттік қызметті өздері алу мақсатында Connection point (өзіне-өзі қызмет ету секторы) жұмыс атқаруда. 2017 жылдың 11 айында осы секторлар арқылы 1 миллионнан астам қызмет көрсетілген. Бұған қоса облыс аумағындағы халыққа қызмет көрсету орталықтарында 609 мың 470 электронды цифрлы қолтаңба (ЭЦҚ) берілді. Электронды төлемдер арқылы облыс көлемінде 191 миллион 854 мың 987 теңге төленген және мобилді электронды үкімет порталына 201 мың 4 қызмет алушы тіркеліп үлгерді.

– Бірақ, бұл сан бұдан да көп болуы мүмкін ғой? Халыққа қызмет көрсету орталықтарына келушілердің барлығы бірдей өзіне өзі қызмет көрсете алмайтыны жасырын емес. Бұл тұрғыда қандай іс-шаралар қолға алынуда?

– Бұл – өзекті мәселе. Осы орайда облыс әкімінің тапсырмасы бар. Біз Қазақстан бойынша бірінші болып бірегей жобаны қолға алғалы отырмыз. Облыстық әкімдіктің мемлекеттік қызметшілері мен түрлі департаменттің мамандары, лауазымдық тұлғалар өзі халыққа қызмет көрсету орталықтарына барып қызмет алмайды. Яғни, қажет қызметтерді азаматтарға арналған үкімет мемлекеттік корпорациясының электронды порталынан алуы тиіс. Жобаны осы айда бастадық, енді қаңтар айының орта шенінде әкімдіктің мамандарымен отырып, мемлекеттік қызметшілердің жеке аты-жөндері бойынша тексереміз. Егер кез келген бір лауазымды тұлға мемлекеттік қызметті интернет арқылы алуға мүмкіндік бола тұра халыққа қызмет көрсету орталығына келіп алса, оларға шара көріледі. Яғни, жауапты мамандардың өздері үйрене отырып халыққа да үйретуі маңызды.

– Бұдан басқа қандай жаңалықтарыңыз бар?

– «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы жылдың басынан бірнеше жаңа пилоттық жобаны іске қосты, олар жерлестеріміздің уақытын үнемдеуге бағытталған. Мысалы, электронды үкімет порталында ұялы телефон нөміріне жолданған бір реттік парольді енгізу арқылы электрондық цифрлық қолтаңбасыз 30 қызмет түрін алуға болады. Қызметті бір реттік пароль арқылы алу үшін www.egov.kz порталында авторизациядан өткен қолданушыға ЖСН және азаматтардың мобильді қорында тіркелген ұялы телефон нөмірін көрсету қажет, содан соң алынған бір реттік парольді арнайы жолға енгізу керек. Телефон нөмірін ЖСН-ға бекітуді қолданушының жеке кабинетінде немесе ХҚКО-да жүзеге асыруға болады. Бұған қоса биылдан бастап туу туралы куәлікті рәсімдеу, бала күтімі бойынша жәрдемақыларды тағайындау мен сәбилерді балабақшаға кезекке қою да біздің корпорация арқылы жүзеге асырылуда.

Сондай-ақ, қазіргі таңда «Қазпошта» АҚ Оңтүстік Қазақстан облыстық филиалы ХҚКО-мен бірлесіп, дайын құжатты үйге жеткізу қызметін көрсете бастады. Биылғы маусым айынан бастап жаңа пилоттық жоба іске асырыла бастады. Ол – тәулік бойы жұмыс істейтін халыққа қызмет көрсету орталығы. Жұмыс кестесі дүйсенбі мен жұма аралығында сағат 08:00-ден 24:00-ге дейінгі кеңсе Шымкент қаласы, Қаратау ауданы, Нұрсәт шағынауданында орналасқан. Сенбі күні бұл бөлімдер сағат 20:00-ге дейін жұмыс істейді. Айта кетейік, маусым айынан бастап тәулік бойы жұмыс режимінде 3 462 қызмет көрсетілген. Осы орайда хабарландыру айта кетейін, осы тәртіппен жұмыс істейтін Қаратау аудандық халыққа қызмет көрсету орталығы жаңа мекенжайға көшті. Енді бұл орталықты тұрғындар Нұрсәт шағынауданындағы "Рахима Плаза" сауда орталығынан таба алады.

– Қызмет ақысы дегеннен шығады, бір әріптесіміз жаңа туған сәбиімді үйіме тіркеу үшін ақы төледім деді. Ол жөнінде не айтар едіңіз?

– Бірден айтайын, бізде көрсетілетін электронды қызметтің барлығы тегін. Ал мынау тұрғылықты мекенжай бойынша тіркелу деген сияқты бірқатар қызметтер Үкіметтің арнайы бекітілген баж салығы арқылы жүзеге асады. Ол халыққа қызмет көрсету орталықтары қалыптаспай тұрып көрсетілетін, Үкіметтің арнайы қаулысымен бекітілген қызмет түрлері. Тек банктер немесе «Қазпоштаның» біздің орталықтарынан алған азаматтарға халыққа қызмет көрсету орталығының ақылы қызметі секілді көрінуі мүмкін. Негізінде олай емес, бізге дейін қалыптасқан қызмет түрлері. Жиналған баж салығы мемлекет қазынасына түседі.

– Мүмкіндігі шектеулі жандарға қызмет көрсету бойынша қандай жұмыс атқарылуда?

– Елбасы Н.Назарбаев «Қазақстан жолы-2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Жолдауында мүмкіндігі шектеулі азаматтардың мәселесіне айрықша назар аударған болатын. Қазіргі таңда департамент тарапынан мүмкіндігі шектеулі азаматтарға барынша қолайлы жағдай жасалуда. Мысалы, І және ІІ топ мүгедектігі бар азаматтар мемлекеттік қызметтерді үйлерінде ала алады. ХҚКО қызметкерлері құжаттар беру мен қабылдауды, сондай-ақ электронды цифрлы қолтаңба беруді жүзеге асырады. Қажет болған жағдайда ХҚКО арқылы көрсетілетін барлық мемлекеттік қызметтер бойынша кеңес алады. Айта кету керек, жыл басынан облыстық ХҚКО бөлімдері мамандары үйлерге бару арқылы 4 777 қызмет көрсеткен.
Барлық халыққа қызмет көрсету орталықтарында пандус немесе шақырту қоңырауы, жеңілдік терезелері орнатылған. Ал ХҚКО ұсынатын барлық мемлекеттік қызметті үйден шықпай-ақ алу үшін «1414» бірыңғай байланыс орталығына қоңырау шалсаңыз болады.

– Облыс орталығынан шалғай елдімекен тұрғындары мемлекеттік қызметтерді қалай ала алады?

– Халыққа қызмет көрсету орталықтарында шалғай елдімекен тұрғындарына мемлекеттік қызметтердің қолжетімділігін қамтамасыз ету мақсатында жылжымалы топ жұмыс атқаруда. 2017 жылдың 10 айында осы жылжымалы топ елдімекендерге 1 159 рет шығып, 57 097 қызмет көрсетті. Қазіргі таңда Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша аудан орталығынан 40 шақырым қашықтықта орналасқан және жылжымалы топ кестесіне енгізілген елдімекендердің саны 80-ге жуық.

– Еркебұлан Асанбайұлы, әңгімеңізге рахмет! Жұмыстарыңызға сәттілік тілейміз.

Сұхбаттасқан
Нұрлан БЕКТАЕВ

Қазақ елінің Тәуелсіздігіне биыл 26 жыл толды. Бостандықты аңсаған халқымыз бүгінде әлемдегі дамыған 30 елдің қатарына енуді мақсат етіп отыр. Қиындықтарды дер кезінде болжай алған Мемлекет басшысының сарабдал саясаты өз жемісін берді. Осындай аз ғана уақытта Қазақ Елін бүкіл әлем таныды. Жастардың шетелде білім алуына жағдай жасалды. Сондай-ақ, талай жыл құпия болып келген қазақ тарихының жаңа беттері ашылды. Қазақ хандығын құрған Керей мен Жәнібек жайлы тарихи кино және анимациялық мультфильм көрерменге жол тартты. Тәуелсіздік атты ұлы жеңіс қазақ халқына еркіндік алып келумен қатар шабыт алып келді.

Тарих ғылымдарының кандидаты, доцент, Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық институтының бірінші әрі оқу ісі жөніндегі проректоры Баршагүл Исабек тәуелсіз елдің кешегісі мен бүгіні жайлы, басқа да тарихи маңызы бар оқиғалар төңірегінде «Шымкент келбеті» газетіне сұхбат берді.

Мерекені қалай атап өтеміз?

– Баршагүл Қашқынқызы, 16 желтоқсан – Тәуелсіздік күні мерекесі құтты болсын! Тарихшы әрі студент жастармен жұмыс істейтін маман ретінде айтулы мерекенің мәні мен маңызына тоқталсаңыз...

– 1991 жылы 16 желтоқсанда ҚР Тәуелсіздігі туралы Конституциялық Заңын қабылдағаннан бастап біз бұл күнді мемлекеттік мереке ретінде атап өтеміз. Алайда, еліміздің мерейлі мерекесін 17 – желтоқсан күнгі оқиғаға байланысты Тәуелсіздік жолында күрескен ардақтыларымызды еске алу күнімен шатастырмауымыз керек. Бұл екеуі егемен ел тарихындағы екі түрлі тарихи күн. 16-сы – Тәуелсіздік күні, 17-сі – Желтоқсан оқиғасының құрбандарын еске алу күні.
Шынында осы екі күнді атап өту аясында көптеген пікірлер айтылады. Біз алдымен ата-бабамыз аңсаған еркіндікке қол жетіп, көк туымызды желбіретіп, егемендік алғанымызға қуанамыз да, екінші күні Желтоқсан оқиғасын айтып күңіренеміз. Қазақ тарихында 300-ден астам ірілі-ұсақты ұлт-азаттық көтеріліс болды. Қазақ халқы аштықты да, басқыншылықты да, қоныс аударуды да көрді, етігімен қан кешкен замандар өтті. Желтоқсан оқиғасы сол қаралы күндердің соңғысы еді. Сондықтан, бұл күнді қазақ батырлары жайлы естеліктерге арнап, содан нәр алып, отансүйгіштік сезімді арттырып, бойды кернеген мақтанышты елдің жарқын болашағына бағыттаған дұрыс.

Қазақ мектебін 1841 жылы Жәңгір хан салдырған

– Тәуелсіздік берген ұлы мүмкіндіктерді атап өтіңізші...

– Тәуелсіздіктің арқасында біз ой еркіндігі мен сөз бостандығына қол жеткіздік. Бұл әсіресе, Патша үкіметі кезінде де, Кеңес дәуірінде де цензурадан көз ашпаған қазақ тарихшылары үшін зор мүмкіндік. Егемендік алғанша бұрмаланған тарихтың кей тұстарының шындығы ашылды. Қазақ хандығын құрған Керей мен Жәнібек хандарды ел таныды. Бүгінгі қолда бар деректерге сүйенсек, қазақтың ең алғашқы мектебін 1841 жылы Жасқұста хан Жәңгір салдырғаны белгілі болды. Елдің отырықшылыққа бет бұруы да осы тұста басталған. Кеңестің салқынымен қазақ өз ардақтыларын ажырата білмеді. Тарихи деректердің көбі құпия болып қалды, тіпті жоғалып кетті. Тәуелсіздіктің ақ таңы атқалы қазақ тарихшылары мұрағаттарды ашып, бұған дейін білмеген тарихи шындықтарды жарыққа шығаруда. Елбасымыз Н. Назарбаевтың қолдауымен «Мәдени мұра», «Халық – тарих толқынында» бағдарламалары аясында сонау алыс шетелдерде жатқан тарихи мұраларымызды алып келдік. 17-18 ғасырлардағы Қазақ хандығы туралы деректердің барлығы іске қосылды. Биыл Алаш Орданың 100 жылдығын атап өттік. «Алаш қозғалысы», «Алаш жолы» сынды еңбектер жарыққа шықты. Қазақ зиялыларының қамауға алынған кездердегі суреттері, жазған хаттары, басқа да осы күнге дейін мұрағатта сақталған қолжазбаларының жарық көруі бәрі-бәрі – Тәуелсіздіктің жемісі.

– Президент «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында «Әлемде бағыты әлі бұлыңғыр, жаңа тарихи кезең басталды. Күн санап өзгеріп жатқан дүбірлі дүниеде сана-сезіміміз бен дүниетанымымызға әбден сіңіп қалған таптаурын қағидалардан арыл-масақ, көш басындағы елдермен тереземізді теңеп, иық түйістіру мүмкін емес» деді. Жалпы, осы бағытта атқарылып жатқан жұмыстарға қандай баға бересіз?

– Тәуелсіздік алғаннан кейін біз экономикалық жағдайымызды түзеуге бет алдық та, рухани жағынан ақсап қалдық. Бертін келе жаңа дәуір жаңалықтарын қабылдаймыз деп дәстүрімізді, әдет-ғұрпымызды шатастырып алдық. Осындай кемшін түскен тұстарды толықтыруға Елбасымыздың бастамалары, тапсырмалары идеология саласының жұмысын ілгерілете бастады. Елбасы «Ұлттық салт-дәстүрлеріміз, тіліміз бен музыкамыз, әдебиетіміз, жоралғыларымыз, бір сөзбен айтқанда ұлттық рухымыз бойымызда мәңгі қалуға тиіс» дейді мақаласында. Қазақ құндылықтары мен ұлттық кодты жандандырып, туған жерге деген сүйіспеншілігін арттырып, салт-дәстүрі мен рухани құндылықтарын қайта жаңғырту бағытындағы жұмыстарды мақсатты түрде жалғастыруды қолдаймын. Біз ел болып «бір мақсат, бір мүддемен» тер төгуге тиіспіз. Сонда бүгінгі қазақ идеологиясы өз жемісін береді.

– Жастардың отансүйгіштігі қай деңгейде?

– Отансүйгіштік бұл өзің жүрген ортаны қорғауға, қадірлеуге, бағалауға деген жауапкершілік. Біздің Тәуелсіздік құрбандарына деген құрметіміз оларды еске алумен ғана шектелмеуі қажет. Ата-бабамыздың жан беріп қорғаған жерін сүю, қадірлеу, қастерлеу бізге парыз. Айналамызға жасаған әрбір жанашырлық әрекетімізбен білдіре аламыз. Қарапайым тілмен айтсақ, бұл – өз үйіңдегілермен жақсы қарым-қатынас жасау, үлкенге құрмет көрсету, сыйлап орын беру, әдеп сақтап сөйлеу, білім алу, туған қалаңды, көшеңді, аулаңды таза ұстау, табиғатты аялау. Сондай-ақ, қазақ тарихын жақсы білетін әр азамат өз Отанының патриоты бола алады. Әсіресе, бүгінгі тарихи деректермен қайта сусындаса, бұның өзі идеология бағытындағы жұмыстарды жеңілдетеді. Жастардың отансүйгіштігін тарихын жақсы біліп, сондай қиындықтармен келген Тәуелсіздіктің қадірін білуімен және елдің өсіп-өркендеуіне үлес қосуға деген биік мақсатымен бағалаймын.

– Алдағы жылдары Шымкент қаласының 2000 жылдық тарихи шаһар болғанын атап өту жоспары бар. Тарихшы ретінде сіздің көзқарасыңызды білсек...

– 2002 жылы еліміз Тараз қаласының 2000 жылдығын атап өтті. Бүгінде ғалым Бауыржан Байтанаев та түрлі тарихи деректер мен археологиялық зерттеулер жүргізуде. Яғни, Шымкенттің көне қала екенін айғақтайтын жәдігерлер жетерлік. Бұл салада еліміздің ең мықты тарихшылары да еңбек етуде. Егер қазба жұмыстарының нәтижесіне қарай Шымшаһардың тарихи жасы нақты белгілі болса, оны ресми түрде атап өту әрбіріміз үшін үлкен қуаныш. Зор мақтаныш.

Мақсат – ана тіліміздің өрісін кеңейту

– Латын әліпбиіне көшетін болдық. Дегенмен, әліпби әлі бекітілген жоқ. Бұл тұрғыда өз тарапыңыздан қандай ұсыныс немесе ой қоса аласыз?

– Мемлекет басшысы қол қойды. Жарлық шықты. Енді «латынға көшеміз бе?» деген сұрақтан өттік. Көшетініміз айдан анық. Бұдан былай қазақтың латын әліпбиі қалай жасалатынын ойласуымыз қажет. Апострофты азайту керек және бір әріпті жазу үшін пернетақта түймесін екі рет басып отырмай, бір таңбамен белгілеген дұрыс. Қазақ тілінің сингормонизм заңына бағынбайтын сөздер бар. Сондықтан латын әліпбиін әлі жетілдіру керек. Тағы бір ескеретін мәселе – латын әліпбиін тек қазақ мектептеріне емес, бүкіл қазақстандық мектептерге енгізу керек. Себебі, біздің мақсат қазақ тілін сақтап, кеңістігін кеңейту. Ал ертең орыс мектебі кирилицамен қалатын болса, латын әліпбиінен жерігендер қазақ тілінен де бас тартып, орыс мектебіне өтеді.

– Биыл еліміз үшін елеулі оқиғаның бірі ЭКСПО-2017 халықаралық көрмесі өтті. Қазақстанның дамуы, өсіп өркендеуі жолында аталған Көрмеден сізді қызықтырған ғылыми жаңалықтарды атаңызшы?

– Көрмеге бір емес, үш рет барудың сәті түсті. Соның өзінде түгел аралап бітпедім. Жапондықтар биоэнергия, яғни, адамның қимыл-қозғалысынан энергия өндіруге болатынын дәлелдеп отыр. Ал күні ыстық, әрқашан аспаны ашық біздің Оңтүстік аймақ үшін ең сәтті ғылыми жетістіктің бірі – күн энергиясын өндіру. Біздің Шардара, Сарыағаш, Мақтарал аудандары қандай ыстық?! Күн энергиясын тұтыну жобасы осы аудандарда сәтті болады деп ойлаймын. Сонымен қатар, көрмеде суды тиімді пайдалану, қоқысты қайта өңдеу арқылы экологияны жақсартып әрі табыс табу жайлы ғылыми жаңалықтар да ұнады. Бұл жаңалықтарды қолданысқа ендіру туралы Мемлекет басшысы арнайы тапсырма берді. Осы бағытта облыс әкімі Жансейіт Түймебаевтың бастамасымен бүгінде жақсы жобалар қолға алына бастады.

– Тәуелсіздік күнін қалай атап өтіп жүрсіз?

– Бүгінгі бейбіт заманға шүкір етіп, арқаны кеңге салып рухани тыныққанды жақсы көремін. Теледидардан тарихи танымдық бағдарламаларды, патриоттық кино, әсіресе айтысты тамашалаймын. Бүгінде айтысты мүлде көрмейтіндер көп. Біз қазақтың төл өнері айтыс туралы өзгелерден жақсы білуге міндеттіміз. Сондай-ақ, үйдегі балаларға, жастарға тарих тереңінен сыр шертіп, бұл күннің маңызы мен бүгінгі мақсатымыз жайлы әңгімелеп отырамын. Мұндай демалыстан соң өзім де бір сергіп, жігерленіп қаламын.

– Тәуелсіздік күніне орай қала тұрғындарына, «Шымкент келбеті» газетінің оқырмандарына айтар ойыңыз, тілегіңіз.

– «Шымкент келбеті» газеті – қаламыздың айнасы, басылымда жаңашылдық пен ізденіс бар. Көп мәселелерді көтереді, жанашырлықпен жұмыс істейді. Сондықтан бұл газетті сүйіп оқимын. Тәуелсіздік күні қарсаңында ұжымға шығармашылық табыс тілеймін. Тәуелсіздігіміз тұғырлы болсын! Тәуелсіздіктің қадіріне жетіп, ел үшін қызмет етейік. Рухты, салт-дәстүрді сақтаған ұл-қыз тәрбиелеп, ішкі бірлігіміз бен саяси тұрақтылығымызды сақтай білейік!

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Ақмарал МОЛДИЯРҚЫЗЫ

Биыл тәуелсіз-діктің 26 жылдығын қарсы алып отырмыз. Ел егемендігінің орнауына сонау желтоқсаншылардан бөлек жер-жерде белсенді жастар да үлес қосты. Солардың бірі – Шымкенттегі Қазақ тәуелсіз жастар одағы. Мереке қарсаңында аталған ұйымның жетекшісі Мұхтар Мұхамбетжанмен тілдескен едік.

– Мұхтар Дауылқожаұлы, Қазақ тәуелсіз жастар одағы қалай құрылды? Ондағы мақсат не еді?

– Әрине, бұл ұйымның тәуелсіздікке қосқан үлесі аз емес. 1986 жылдың тамызында әскерден, Ауғанстан соғысынан келдім. Желтоқсанда Алматыда көтеріліс болды. Ол кезде технологиялық институттың студентімін. Желтоқсан оқиғасын алыстан естіп жүрдік. Әлі есімде, №1 жатақханада жиналыс ұйымдастырдық. Оған декан, институттың комсомол комитетінің хатшысы, оқу орнының партиялық кабинетінің меңгерушісі де қатысты. Алғашқы жиналыста көтерілген мәселе – тіл мәселесі болды. Ол кездегі жатақханадағы «Қызыл бұрыштағы» ұран, хабарландыру мен қабырға газеттерінің барлығы орысша жазылатын. Тек әнұранымыз ғана қазақша болды. Неге біз, қазақтар, өз жерімізде тұрып қазақша жазбаймыз, оқымаймыз? Міне, осы мәселені көтердік. Осылайша 1987 жылдан бастап оқу орнындағы барлық үгіт және көрнекі құралдарының жартысы қазақша жазылсын деген шешім қабылдадық. Әрине, мені жақтырмағандар, жолдан тайдырғысы келгендер болды. Бірақ, айта кету керек, мен сол кездегі облыстағы «Қызыл жұлдыз» орденінің жалғыз кавалері едім. Үкіметке қарсы дейін десе, кеудемде орденім тұр. Қалай соғыс батыры өз үкіметіне қарсы болады? Осылайша майданда алған орденім саяси күресте өз көмегін берді.

– Ұйымның құрамында кімдер бар еді?

– Жанымда негізінен ауған соғысының ардагерлері болды. Одаққа мүше жастар саны 200-ге жетіп қалды. 1989 жылы құрылтай өткіздік. «Жасасын Тәуелсіз Қазақ Республикасы», «Біз – Желтоқсанның жалғасымыз», «Біз Одақтан бөлініп шығуымыз керек» деген ұрандарымызды жазып қойдық. «Қазақстан тәуелсіздік алған күні біз тарқаймыз» деген жарғымыз болды. Қазір Желтоқсан оқиғасы, тәуелсіздік туралы сөз қозғалғанда сол кездегі басшылар не қарап отырды деп сыбайтындар кездесіп жатады. Мен олай демес едім. Ол кездегі басшылардың барлығы бізге қарсы болды деуге болмайды. Арасында бізге көмектесіп, қолдап жүрген азаматтар болды. Тек, қызмет бабына байланысты жария ете алмайтын.

Осы тұста айта кетейін, бізді тәуелсіздіктің жолында тек қазақтар ғана емес, өзге ұлттардың сауатты өкілдері де қолдады. Олардың көзі ашық, көкірегі ояу жастары демократия, әділеттілік дегенді жақсы түсінді. Олардың қазақ жастарының тәуелсіздік күресін қолдағанын ашып айту керек. Қиын сәтте азат күн үшін күрескен белсенді өңірлер де болды. Мысалы, сол кездегі Целиноград облысының жастары «Парасат» ұйымын құрды. Жетекшісі – Ұласбек Сәдібеков еді (қазіргі ОҚО әкімінің орынбасары – ред). Олар Қазақстанның тәуелсіздігін, сондай-ақ, мемлекеттік тіл қазақ тілі болсын деп талап етті, Целиноградты Ақмола деп атайық деді. Батыл талаптар еді. Ол жақтың тұрғындарының 90 пайызы өзге ұлт өкілдері болатын. Сондай ортада жүріп күресті «Парасаттың» қыз-жігіттері.

– Шымкентте Халық қаһарманы Қайрат Рысқұлбековтың ескерткіші мен оның атында көше бар. Ол да тәуелсіздік батырына деген құрметтің бірі ғой...

– Иә, студенттер көшесі сол тұста Вишневский көшесі деп аталатын. Сол кездегі қаланың басшысы Қуаныш Төлеметов еді. Қуаныш аға қолғабыс жасап, қалалық кеңестің әр мүшесімен жұмыс істеп, көздерін жеткізіп, қалалық кеңестің шешімімен көшеге Қайрат Рысқұлбековтың аты берілді. Кейін біз елден қомақты ақша жинадық. Сол қаржыға Қайраттың бюстін орнаттық.

– Тәуелсіздік мерекесі қарсаңындағы тілегіңіз?

...Жалпы, мемлекет деген не? Ол – бір-біріне көмекке келуге әзір, бірін-бірін қолдауға дайын, ұйымшыл азаматтар. Отбасын, ұрпағын ойлайтын, қорғайтын азаматтардың мемлекеті. Ендеше, кейінгі ұрпақты рухы мықты етіп тәрбиелеуіміз керек! Ұлтжанды, ұйымшыл, патриот етіп білім беруге тиіспіз. Сонда ғана Тәуелсіз Қазақ елі мәңгі дами береді!

Сұхбаттасқан
Нұрлан БЕКТАЕВ

Серік БАЙМҰРАТОВ,
ОҚО адвокаттар алқасы төралқасының төрағасы:

– Серік Ширяздинұлы, әңгімемізді адвокатура саласындағы жаңалықтан бастасақ. Жақында адвокаттар туралы жаңа заң қабылданғалы жатыр деп естідік...

– Иә, елімізде «Адвокаттық қызмет және заң көмегін көрсету туралы» жаңа заң жобасы әзірленіп жатыр. Қазір заң шығарушы органның қарауына жіберілді. Егер қабылданса, онда біраз өзгеріс болады. Мысалы, бұған дейін адвокаттар алқасына мүше болып ену үшін заңгерлер жарна төлеп келген болса, енді заң қабылданса, ол жарна жойылады. Яғни, адвокаттар тегін мүше болады алады деген сөз. Айта кетейік, адвокаттарға жеңілдік жасайтын бұл ұсынысты адвокаттар алқасы емес, әділет министрлігі жасап отыр.

– Ал жарна көлемі қазір қанша?

– Қазақстан бойынша орта есеппен 850 мың теңге деп белгіленген. Дегенмен, әр өңірде әр түрлі. Мысалы, Алматы қаласында жарна көлемі 1 миллион теңге шамасында болса, бізде, Оңтүстікте – 426 мың теңге.

– Бұл мүшелік жарна қайда жұмсалатын еді?

– Орынды сұрақ. Жиналған мүшелік жарна адвокаттар алқасының әкімшілік құрамының жалақысына жұмсалады. Ол – 12 адам. Оған қоса адвокаттар алқасының қосымша шығындарына, ғимаратты күтіп-ұстауға бағытталады. Салықтар төленеді. Медициналық сақтандыру қорының жарнасы төленеді.

– Облыстық алқаның қанша мүшесі бар?

– Облыстық адвокаттар алқасының қазіргі таңда 426 мүшесі бар. Оның ішінде аудандарда 100 адвокатымыз болса, Шымкент қаласында 5 заң консультативі бар. Оның мүшелеріне келер болсақ, Еңбекші ауданында – 56, Әл Фараби ауданында – 53, Қаратау ауданында – 37, Абай ауданында 29 адвокат мүше. Бұған қоса бесіншісі заң кеңесі – ювеналды алқаның 6 адвокат-мүшесі бар. Мұнымен қатар облыс аумағында 87 заңгер жеке адвокаттық қызмет ұсынып жүр. Олар да біздің мүшеміз.

– Жеке адвокат демекші, облыстық адвокаттар алқасына мүше болу міндетті ме? Сіздерге мүше болып тіркелмеген заңгер адвокаттық қызмет атқара ала ма?

– Негізі, адвокат болғысы келетін адам әділет министрлігінен лицензия алуы керек. Ал біз сол азаматтың бұрын сотты болған-болмағанын, қоғамдық тәртібін қарап, мүшелікке қабылдай аламыз. Шектеу жоқ. Бірден айтайын, облыстық адвокаттар алқасына мүше болып тіркелу міндетті емес, ерікті. Дегенмен, осы тұста айта кетейін, адвокаттар алқасына мүше емес азаматтар заңгерлік кеңес бере алады. Олар тек азаматтық істерде ғана қорғаушы болып қызметін ұсына алады. Және іске қатысты адамның сенімхатымен ғана. Ал біздің адвокатураның мүшелері лицензиясы негізінде азаматтық та, әкімшілік те, қылмысты да істерде адвокат бола алады.

– Адвокаттар алқасына мүше болудың мерзімі бар ма?

– Адвокаттар алқасына мүше болудың шектеулі мерзімі жоқ. Бір мүше болып енген адам сол күйі қалады. Ай сайын мүшелік жарнасын төлеп тұрған жағдайда.

– Адвокаттар алқасында қандай жаңалықтар бар?

– Біз ай сайын дөңгелек үстел өткізіп тұрамыз. Ай сайын соттарды, тергеушілерді, әділет органының өкілдері, адвокаттарды өзімізге шақырып, жиналыс жасаймыз. Онда азаматтық дау, әкімшілік дау, қылмысты дауларды талқылаймыз. Одан кейін айына екі рет іс-тәжірибеден өтіп жүрген жас заңгерлерге тағылымдама өткізіледі. Сабақ өтеміз. Онда жас мамандар өздерінің кәсіби біліктілігін арттырады. Бұған қоса адвокаттар алқасы жылына екі рет ашық есік күнін өткіземіз. Оған облыс және қала тұрғындары келеді, заңгерлік көмекке мұқтаж жандар тегін ақыл-кеңес ала алады. Мысалы, жер дауы, мүлік дауы, алимент дауы деген секілді күрделі мәселелерде кеңес береміз. Әсіресе, соңғы кездері банк алдындағы қарыз мәселесі өршіп тұр.

– Яғни, сіздердің көмектеріңізге мұқтаж азаматтар аз емес шығар?

– Адвокаттарға жүгінетіндер саны арта түсуде. Мысалы, қазіргі таңда халықтың, бұрынғыдай емес, құқықтық сауаты арта түскен. Заңдарды жақсы білетін азаматтар көбейіп келеді. Дегенмен, осы тұста таяқтың екінші ұшы бар екенін де ескеру керек. Құқықтық сауат арта түскен сайын соттасу мәселесі де көбейді. Қазір тек күрделі дауларды ғана емес, отбасылық жанжалды, көрші араздығы, қаржылық мәселе, мүлік бөлу секілді мәселелерді сотпен шешу жағдайы жиі тіркелуде. Айталық, бір адамға екінші адам 50 мың теңге қарыз болса, соны өтеу үшін де сотқа жүгінеді. Сөйтіп, екі тарап адвокат жалдауға мәжбүр болады. Жоғарыда айтып өткендей, банк алдындағы қарыз бойынша да мысалдар жеткілікті.

– Дауласқан екі тарапты сотқа дейін татуластыру жағы қалай?

– Сіздің айтып отырғаныңыз медиация ғой. Біздер, адвокаттар, медиациямен айналыспаймыз. Ол үшін өз алдына медиаторлар бар. Бірақ, адвокаттар сот ұйғарымының орындалуын жеңілдетуге көмек бере алады. Мысалы, істі болған адамға ірі сомадағы ақша төлеу міндеттелсе, адвокаттар соны бөліп төлеу секілді жолдарын ұсынуы мүмкін.

– Өзіңіздің адвокаттық жолыңызда есіңізде қалған іс бар ма?

– Мен қазір адвокаттар алқасының төрағасы болғандықтан, жеке адвокаттықпен айналыса алмаймын. Дегенмен, осыдан бірнеше жыл бұрынғы іс есіме түсіп отыр. Бір жігіт есірткімен ұсталып, сотты болды. Есірткі болғанда героин. Егер кінәсі дәлелденсе, ол 15 жылға сотталып кетер еді. Бірақ, мен айыпталушыны ақтап шықтым.

– Қалай? Оның кінәсіз екенін қалай білдіңіз?

– Іс материалдарымен танысу кезінде шұғыл өкілдердің әрекеті түсірілген таспа бар екен, соны көрдім. Видеода полицейлер күдіктінің үйін тінтіп жүр. Біреуі камераға түсіріп тұр. Кенет тәртіп сақшыларының бірі жүктің астынан бір түйіншекті алып, үстелдің үстіне қоя салады. Бұл сәт бейнекамераға түскен. Міне, осы сәтті басты назарда ұстадым. Себебі, тергеуші қателік жіберген. Ол заң бойынша күдікті затты көрген сәтте тиіспеуі керек еді. Қалыс азаматтарды шақырып, бейнекамераға жақсылап түсіріп алып, содан кейін ғана қолғап киген қолымен ақырын алып, мұқият орауы тиіс болатын. Ал тергеуші түйіншекті бірден жалаң қолымен ұстай салды. Және ол жүктің астында есірткі жатқанын қайдан білді? Міне, осы сұрақтар мен оның жауабын негізге ала отырып, айыпталушыны қорғауға кіріскенімде тергеушілердің өздерінің ұсынысымен іс қысқартылды.

– Енді алдағы жоспарларыңызбен бөлісе отырсаңыз.

– Алға қойған жоспарымыз көп. Соның ең негізгісі – адвокаттар алқасынан оқу орталығын ашсақ дейміз. Яғни, адвокаттарды оқу-үйрету, олардың білімін жетілдіру орталығы. Себебі, бұрын бір заң шығып, ол біраз уақытқа дейін өзгермей тұратын. Ал қазір қандай да бір заң болмасын оған өзгерістер мен толықтырулар жиі енгізіліп тұрады. Ал білікті адвокат болу үшін заңгерлер сол өзгерістің әрқайсысынан хабардар болып, білуі тиіс. Жоғарыда айтып өткендей, қазір адвокаттардың қарауындағы іс көп, заңның өзгерістерін хабардар болуға уақыттары да жете бермейді. Міне, осы мәселені ескере отырып біз оқу-үйрету орталығын ашсақ дейміз. Оған заң саласындағы профессорларды, тәжірибелі адвокаттар мен зейнетке шыққан судьяларды, тағы да басқа сала мамандарын шақырып, адвокаттарға соңғы жаңалықтарды түсіндірсек деген жоспарымыз бар.

– Ендеше, жұмыстарыңызға сәттілік тілейміз! Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Нұрлан Бектаев

Президентпен кездескен кейіпкеріміздің тағы бірі – Салалық мәдениет, спорт және ақпарат қызметкерлерінің кәсіптік одағы қоғамдық бірлестігінің ОҚО филиалының төрағасы, ҚР мәдениет қайраткері Бастарбек Пірімбетов.

– Бастарбек Пірімбетұлы, Елбасымен ең алғаш қашан кездестіңіз? Оңтүстік өңіріне жасаған сапарларындағы жүздесулеріңіз туралы айтып өтсеңіз...

– 1992 жылы облыстық мәдениет басқармасының бірінші орынбасары болып тағайындалдым. Облыс әкімі М.Үркімбаев, мәдениет басқармасының басшысы 

Х.Есенқараева еді. Н.Әбішұлын Президент болғаннан соң ең алғаш рет сол жылы Дендрологиялық саябақта концерттік бағдарлама қойып күтіп алғанбыз. Келесі жылы Оңтүстікте 3 елдің басшылары кездескен. Қазіргі «Мирас» университетінде сол президенттердің қол қою рәсімі болған. Ислам Каримов, Асқар Ақаев, Нұрсұлтан Назарбаевтың әңгімесін тыңдап отырдық. Бұдан кейін де бірнеше рет Елбасымен дастарқандас болдық. Ол кезде жылына бір рет қана келетін, қазір, өздерің білесіңдер, Президент өңірімізге жылына 2-3 рет келеді.

– Елбасының өзіңіз басқарған Ж.Шанин атындағы театрға келген кездесуіне тоқталыңызшы...

– Театрға президенттің өзі келеді дегенде Асқар Мырзахметов «Экскурсияны өзіңіз жүргізесіз. Бар жағдайды айтасыз. Мүдіріп қалмаңыз» деп дайындаған. Сосын біз де жақсылап дайындалдық. Шын мәнінде де ол өте жауапты іс. Бір апта бойы пысықтадық. 

Сонымен кездесетін күн келді. Көлігі көріне бастады дегеннен кішкене қобалжи бастадым. Кейін қасыма жақындады. Барып қолын алдым. «Құрметті Нұрсұлтан Әбішұлы! Мен Ж.Шанин атындағы драма театрының директоры Бастарбек Пірімбетов» деп едім, «Ал, Бастарбек, баста» деді. Содан көңілім жайына түсіп, бірнеше жылдан бері білетін адам секілді еркін сезіне бастадым. Сөзімнің барлығын айттым. Елбасы да «Мынаны олай істеу керек, мынаны былай істеу керек. Мынау жақсы болыпты» деп оң бағасын берді. Қайтар кезде «Сендерге осындай театр салып бердік, енді жақсылып жұмыс істеңдер» деп қолымды қысты да көлігіне отырып кетті. Бар болғаны осы. Кездесуден кейін әкім «Сіз Елбасын күнде көріп жүрген секілді сөйледіңіз ғой» дейді. Туыстарым «Галстуктарыңды да бірдей етіп тағып алыпсыңдар» деп әзілдеген. Негізінде ол сәйкестік болған. 

Елбасының қасында жүріп оның жан-жақтылығына қатты таңғаламын, қызығамын. Өлең айтады, теннис ойнайды, домбыра тартады, суда жүзеді. Тіпті кейбір мықты әншілерге «Ол өлеңді былай айтады» деп түзеп жіберген кездерін де көрдік. Әйтпесе, ауылда өскен қойшының баласы ғой. Осы қасиеттеріне қатты қызығып алғашқы немерімнің атын Нұрсұлтан қойдым. Қазір 3 курста оқиды.

– Рахмет!

Тәуелсіз еліміздің тұңғыш Президенті Н.Назарбаевпен кездесіп, тілдескен келесі кейіпкеріміз – «Бал текстиль» кілем фабрикасының директоры Талғат Ысқақов.

– Талғат Жүнісбекұлы, сіз Президентпен қашан кездесіп едіңіз?

– 2014 жылы мамыр айында Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы өңірімізге жасаған сапарында фабрикамызға арнайы келіп, жұмыс барысын өз көзімен көріп, алға қойған жоспарларымызбен танысты. Бүінгі таңда туындап отырған негізгі мәселелер туралы да сұрады. Сондай-ақ, фабрикадағы жас мамандарға жақсы бағасын беріп, ризашылығын білдірген болатын.

– Бұл сіздің Елбасымен алғаш кездесуіңіз бе?

– Иә, бірінші рет кездестім. Қолбалжу да болды. Бірақ, ол кісінің қарапайымдылығының арқасында, еркін әңгімелесе алдық.

– Не туралы әңгімелестіңіздер?

– Негізінен кілем өндірісі туралы пікірлестік. Қазір әлемде Түркіменстан, Иран кілемдері танымал екенін айттым. Мақсатымыз – қазақы кілемдерді де кеңінен насихаттап, өнерімізді дүние жүзіне таныту керекпіз дедім. Бұдан бөлек кілемнің түрлері, сапасы, тасымалдауы туралы да аз-кем сөз қозғадық. Әңгіме арасында Бәйдібек ауданында туғанымды, бала кезден кілемге қызығатынымды жеткіздім.

Фабриканы аралап жүріп қазақи үлгіде өрнектелген кілемдерді көргенде Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы өзінің балалық шағын еске алып, «Анам осындай түс киіз, сырмақтарды тоқитын еді. Сіздер де соларды кілемге түсіріпсіздер» деп өзінің анасын еске алды. Жұмыс барысымен толық танысып, жұмысымызға сәттілік тіледі. Және осы саланы дамыту туралы бірқатар тапсырмалар да берді.

– Мәселен қандай тапсырмалар?

– «Қазақ кілемі» деген брендті қалыптастыру керектігін ерекше айтты. Халқымыздың ұлттық, ою-өрнектерімен безендірілген кілемдерін тек Қазақстанға ғана емес, әлемге танытуды, қазақтың ұмытылып бара жатқан ою-өрнектерінің қайта жаңғыруына мүмкіншілік жасап қолданысын арттыруды, шикізат ретінде отандық және жергілікті материалдарды қолдануды, өңірімізде ұлттық үлгідегі қазақтың жүн кілемінің тоқылуын қайта жаңғыртуға, экспортты ұлғайтуға үлес қосуды тапсырды.

– Кездесуде есте қалған ерекше сәтті айта кетсеңіз...

– Н.Әбішұлының сапары аяқталып, қайтатын кезде кілем сыйладық. Онда Президентіміз «Қазақ елі» монументіне қарап тұрғаны бейнеленген еді. Оның дизайнын сол кездегі облыс әкімі А.Мырзахметов жасаған болатын. Елбасы кілемге қарап жымиып, баршамызға өз ризашылығын білдірді.

– Рахмет!

Мадина НҰРШАЕВА, бокстан Азия чемпионы:

Жуырда Вьетнам елінен Азия чемпионы атанып, жарқын жеңіспен оралған Мадина Нұршаеваны жерлестері әуежайдан зор қошеметпен қарсы алды. Туған-туыстары, ОҚО кешенді жоғары спорт шеберлігі мектебінің басшылары қуанышқа ортақтаса келген. Әрине, бұл жеңістің жөні бөлек. Облысымызға әйелдер боксынан Азия чемпионатының алтыны алғаш рет 2010 жылы бұйырған. Міне, араға жеті жыл салып, сол жеңіс қайталанып отыр. Мадинаны бокстан ерлер арасындағы биылғы ҚР чемпионатының финалдық сынында жолықтырдық. Жеңімпазға көрсетілген құрмет шығар - қарындасымыз құрметті қонақтар жайғасқан аймақта екі сағат бойы жарысты тамашалап отырды. Біз де бәсеке біткеннен кейін, аз-кем әңгімеге тарттық.

– Жеңіс оңайлықпен келген жоқ. Бұл мақсат жолында дайындықтың үш кезеңінен өттік. Бірінші, күш-қуатты арттыру жиынына қатыстым. Одан кейін Польшадағы А санатындағы турнирде бақ сынап, онда бірінші орынмен оралдық. Чемпионаттың алдында Астанадағы оқу-жаттығу жиынында тағы бір рет қарым-қабілетімді пысықтап алдым. Алғашқы қарсыласым шаршы алаң иесі болғандықтан, аздап алаңдағанымыз да рас. 2015 жылы чемпионатта бәсеке қожайынынан жеңілген едім. Сол жағдай мені қайрай түсті. Бапкерлерімнің нұсқауымен жоспарымызды орындап шықтық, – дейді қуаныштан жүзі жайнаған қарындасымыз. Одан әрі қарай жарыс кезіндегі қызықтарды, арман-мақсатын әңгімелей жөнелді.

– Жартылай финалдағы қарсыласың Лаопим де өте тәжірибелі спортшы еді ғой...

– Рас айтасыз, тайлық боксшының шеберлігі өте жоғары. Әлем чемпионы. Бұрын басқа салмақта бокстасып жүретін. Оның алғашқы жекпе-жегін көріп, кемшін тұстарын іздедік. Негізінен, ол қарсыласымды тек алға шабуылдап әрі алдап соғу қажет екенін ұқтық. Ал финалда, керісінше, күтіп алып, қарымта соққылау жөнінде тактика құрып, жеңіске жеттік.

Өз елімізде өткен әлем чемпионатына қатыса алмап едім. Сол жылы ел чемпионатын ұтқанмын. Басқа да турнирлерде жеңіске жеттім. Бапкерлер солай шешті. Мойымай, ары қарай дайындалдық. Еңбек түбі нәтиже ғой. Жаратқан еңбек еткен адамға өз сыйын береді екен. Жалпы, құраманың екі алтын аламыз деген жоспары болды. Құрбыларымның бәрі де жақсы дайындалды. Өкінішке қарай, біреуі ғана нәсіп болыпты.

– Хошимин қаласы қандай жағдайлармен есте қалды?

– Қалада ылғалдылық басым. Жағалауын мұхит шайып жатқан ел болғандықтан шығар. Жаттығуда да көп терлей бересің. Біршама салмақтан да арылдық. Тамақтары құнарсыз. Ара-тұра теңіз өнімдерінен де дәм ауыз тидік. Дегенмен, өзіміз қазы-қарта, жал-жая алып барғанбыз. Етімізді асып жеп, күш-қуатымызды сақтап жүрдік (күліп).

– 64 келі әлі Олимпиаданың санатына кірген жоқ. Алдағы жоспарларың қандай?

– Қазір түрлі әңгімелер айтылып жатыр. 54 келі, 64 және 69 келінің бірі Олимпиадалық салмақ болады деген сөз бар. Оны уақытында көреміз. Әрине, салмақ ауыстыру – бапкеріммен бірге шешетін мәселе. Әр спортшының арманы Олимпиада шыңы ғой. Енді қай салмақ қосылса, соған өтуге әрекет етеміз. Қазіргі мақсат – ендігі жылы Үндістанда өтетін әлем чемпионатына қатысу. Соған дайындықты бастап кеттік. Келесі жылы Азия ойындарына да 64 келі еніп қалуы мүмкін екенін естідім. Олай болып жатса, мүмкіндігімді жібере қоймаспын.

– Енді оқырмандарға өзің жайлы айтып өтсең. Алғаш боксқа баулыған ұстазың кім?

– Мен 1995 жылы Сарыағаш қаласында дүниеге келгенмін. Боксты 17 жасымда таңдадым. Алғашқы жаттықтырушым Ренат Галимов болды. Қазіргі жеке бапкерім – Шамиль ағай. Ол кісінің қол астында төрт жылдан бері жаттығып жүрмін. Жеңіске жеткенімде де ең бірінші Шамиль ағайым мен аға жаттықтырушы құттықтады. Одан кейін әке-шешем, бауырларым қоңыраулатты. Әрине, қолдап-қуаттап жатқан барша жанкүйерлерге рахметімді айтамын.

Әке-шешем қарапайым жандар. Анам Ұлбосын Нұршаева педиатор болып жұмыс істейді. Әкем Жүсіпбек Нұршаев – жеке кәсіпкер. Бүгінде ОҚО кешенді жоғары спорт шеберлігі мектебінде тәлім аламын. Тағы бір қуанатын жағдай – қазір туған інім Мейіржан да бокспен шұғылданып жүр. Оның да талпынысы жақсы.

– Бокста кімдерді үлгі тұтасың? 

– Бірінші кезекте қазақ боксының мақтаныштарын айтар едім. Серік Қонақбаев, Серік Сәпиев, Бақтияр Артаев, Данияр Елеусінов сынды ағаларымыз бізге қай жағынан да үлгі. Өзімнің мәнерім де қазақ боксының стиліне сай.

Әлем боксында ирландиялық Кэти Тейлор, үндістандық Мери Ком сынды үздіктерді атап өтуге болады. Олармен жақсы қарым-қатынастамыз. Мери Ком осы Азия чемпионатында да бірінші орын алды. Негізінен, маған қыздардан гөрі жігіттердің бокстасу мәнері ұнайды. Солардың боксын бейнетаспалардан көріп, тәжірибемді арттырамын.

– Рахмет!

Шымкент қаласында осыдан үш жыл бұрын Қаратау атты жаңа аудан құрылған болатын. Жер көлемі 32 256 гектар аумақта 17 шағынаудан, 13 тұрғын алап орналасқан. Аудан халқының саны қазір шамамен 218 мыңға жетті. Аудан өмірі, тұрғындардың тыныс-тіршілігі, инфрақұрылым саласындағы және Мемлекет басшысының саясатын түсіндіру бағытында атқарылған жұмыстар жайлы аудан әкімі Ғабит Мәуленқұловпен сұхбаттасқан едік.

– Ғабит Патшаханұлы, аудан тізгінін қолыңызға алғалы бір жыл өтіпті. Осы уақыт аралығында Қаратау ауданында нендей өзгерістер болды? 

– Ең бірінші Қаратау ауданындағы өзекті мәселелерді шешу жолдарын негізге алған іс-шара жоспарын бекітуге тапсырма алдым. 99 тармақтан тұратын іс-шаралық жоспарымызда халыққа ең қажеттісі – су, газ, сапалы электр жарығы болды.
Біз алдымен елдімекендердегі ауызсу мәселесін шешіп алдық. 2019-2020 жылдарға жоспарланған ауызсумен қамту жұмыстарының жобасын қала әкімдігінің қолдауымен 2018 жылға жақындаттық. Аудан әкімдігінің бастамасымен жеке кәсіпкер тарапынан «Асар-2» шағынауданындағы 130 тұрғын үйге ауызсу тартылды. Ал «Мәртөбе» тұрғын алабының ескі құбырлары «Су ресурстары – маркетинг» ЖШС-і жоспарға сәйкес жаңартылды. Ағымдағы жылы «Сайрам» тұрғын алабы мен «Тұран» шағынауданына су құбырын тарту жұмыстары басталып кетті. Ал бірқатар елдімекенде ауызсу құбырларын тарту құрылысы келесі жылы басталады. Қазір бюджеттен қаражат қаралып, ЖСҚ әзірленуде.

– Табиғи газға деген сұраныс та өзекті. Оның үстіне, БҰҰ-ның Даму Бағдарламасына сәйкес, үлкен мегаполиске айналатын шаһар қою түтіннен құтылуы қажет. Яғни, қаланы көк түтіннен құтқарып, экологиялық ахуалын жақсарту үшін көмір, басқа да отын түрін жағудан сұйық отынға көшудің маңызы зор. Қаратаулықтар мұндай мүмкіндікке қашан қол жеткізбекші?

– Биыл «Бозарық» саяжайын табиғи газбен қамтуға 727 млн теңге қаралып, құрылыс жұмыстары қарқынды жүріп жатыр. Тағы 5 елдімекенді сұйық отынмен қамту барысында ЖСҚ әзірленуде. Атап айтқанда, «Асар-2», «Тассай, «Тұран», «Достық» шағынауданында бұл жұмыстар келесі жылдың соңына дейін нәтижесін беруі тиіс.

– 2017 жылдың 9 айлық есебінде қатты тұрмыстық қалдықтарды шығару үшін мекеме мен тұрғындар арасында жасалған келісімшарт түзу көрсеткіші 97%-ға жетті депсіз. Мұны неге 100%-ға жеткізбеске?

– Аудан тұрғындарынан келіп түскен өтініш негізінде көшелердің барлығына келісімшарт түзілгенімен әлі де бос жатқан жер телімдері бар. «Қайтпас», «Нұртас», «Тұран», «Достық», «Қайнарбұлақ» шағынаудандарында жаңадан жеке үйлер салынуда. Яғни, мұнда ай сайын өзгеріс орын алатынын ескерсек, сол жаңа нысандар жылжымайтын мүлкіне құжатын рәсімдеп үлгергенше келісімшарт түзбегені 3%-ды құрайды.

– Өткен жылдан бері осы жекеменшік үйлерді орталық кәріз жүйесіне қосатын құбыр тартыла бастады. Бұл бағыттағы жұмыстардың нәтижесі қалай?

– Өткен жылы «Нұртас» шағынауданында басталған кәріз жүйесінің құрылыс жұмыстары биыл «Қайтпас» пен «Ақжайықта» жалғасты. Бүгінгі таңда тұрғын үйлерді абоненттеу жұмыстарын іске асыру жоспарлануда. Сондай-ақ, «Тассайдағы» Тәуке хан көшесінен Қ.Төлеметов көшесіне дейінгі кәріз коллекторына да 45,4 млн қаржы бөлініп, құрылыс жұмыстары кестеге сай жүргізілуде.

– Қаратау ауданында 963 көшенің жалпы ұзындығы – 1050 шақырым. Оның 424 шақырымына асфальт төселген екен. Қалған шақырымның жағдайы қандай?

– Биыл ауданда әлеуметтік нысандар орналасқан 6 көшеге аяқжол салуға қаржы бөлінді. №85, №125 жалпы орта мектебі мен «Қаражол» емханасына баратын көшелерде аяқжол құрылысы басталды. Ал тағы үш көшенің жұмысын жүргізуге мемлекеттік сатып алу конкурсы жарияланды. Аудандағы тұрғын алаптар мен шағынаудандардың жаңақұрылыс аумағындағы топырақ жолдарға бюджеттен 105 млн теңге қаралып, «Достық», «Нұртас», «Қайнарбұлақ», «Асар-2», «Таскен», «Азат», «Бозарық», «Тассай», «Исфиджаб» және «Өтеміс» тұрғын алабындағы бірқатар көшелерге шағал тас төселді. Одан бөлек аудан әкімдігінің ұйымдастыруымен кәсіпкерлер тағы бірнеше көшеге шағал тас төсеуге демеушілік жасады. Қазір ауданда 46 шақырым топырақ жол бар.
Шымкент қаласы жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі тарапынан 34 көшенің ЖСҚ-ы әзірленуде.

– Кәсіпкерлердің демеушілігімен шағынаудандарда бейнебақылау камерасын орнатуды ең алғаш Қаратау ауданы қолға алды. Қылмыс көп пе, демеуші көп пе?

– Қаланың шетінде орналасқан шағынаудандарда құқықбұзушылықтың жиі болатынын жасырмаймын. Бұл көрсеткіш аудан әкімдігін ғана емес, қала басшылығын да, депутаттар мен осы ауданның кәсіпкерлерін де алаңдатты. Қылмыстың алдын алып, қала аумағындағы қауіпсіздікті қамтамасыз ету, қоғамдағы тәртіп пен бала тәрбиесіне деген жауапкершіліктің нәтижесі дегеніміз дұрыс. Жуырда ғана кәсіпкер әрі қалалық мәслихат депутаты Т.Әмірбеков «Қайнарбұлақ» саяжайына сапалы 16 бейнебақылау камерасын орнатуға демеушілік жасады. Қазір көрсеткіш әлдеқайда жақсарды. Ендігі мақсатымыз – бұл жобаны басқа да шағынаудандарда жалғастыру және әрбір көпқабатты тұрғын үйдің ауласына да бір-бір камера орнату жоспары бойынша бірқатар жұмыстар атқарылуда.

– Болашақтың қамын ойлап, белсенді әрекет етіп жатқандарыңыз құптарлық-ақ. Бұл ретте аудандағы абаттандыру жұмыстары жайлы айтсаңыз...

– 2016-17 жылдардың жоспарына сәйкес, «Нұрсәт» шағынауданында тозығы жеткен 6 ауланы толық абаттандыруға және 1 аулаға қосымша балалар мен спорттық алаңша құрылысына 98,8 млн теңге қаралған болатын. Қараша айының соңында бұл жұмыстар пайдалануға тапсырылады. «Нұрсәт» шағынауданында мұндай жұмыстар келесі жылы да жалғасады. Атап айтқанда 3 ауланы абаттандыруға, 26 аулаға қосымша балалар ойын алаңшасы мен спорттық құрылғылар орнатуға, 41 көшеге аяқжол салып, 22 қоқыс алаңын заманауи үлгіде жасақтауға ЖСҚ мақұлданды. Қаражат бөлу мәселесі 2018 жылдың бюджетін қарау кезінде мәлім болады.

– Аудан тұрғындарына айтар ой-пікіріңіз, ұсынысыңыз бар ма?

– «Нұрсәт» шағынауданында орналасқан көпқабатты үй тұрғындарына жиі түсіндіру жұмыстарын жүргізгенімен істі заң шеңберінде қарауға мәжбүрлейтін жағдай бар. Ол – төменгі қабат тұрғындарының ауладағы көпшілікке арналған орынды жеке меншігіне айналдырып алуы. Терезесінің тұсынан 10 көлік сыятын орынға 6 көлік қойып, шатыр жауып, сыртын қоршап алған. Басқа тұрғындар ол жерге көлігін қойса, «шатырды мен жаптым» деп дауласады. Соңы тұрғындардың бәріне ортақ жер дауына тіреледі. Жалпы, көпқабатты үйдің ауласын қоршап алу, шатыр жабудың қай-қайсысы да заңсыз. Ол көпшілікке арналған, сондықтан бұл ескертуге бейжай қарамаса екен.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Ақмарал МОЛДИЯРҚЫЗЫ

Бүгінде елімізде имамдар, қарилардың жетіспеушілігі – жиі айтылатын мәселе. Ауылдық жерлердегі мешіттерде имамдар, Рамазан айында хатым түсіретін қарилардың тапшылығы байқалып,  оларды Өзбекстан, Қырғызстан секілді көрші елдерден шақырып жататынымыз бар. Сонымен қатар, діни сауатсыздықтың салдарынан түрлі ағымдардың жетегінде кетіп жатқандар қатары көбейді. Қазір бұл мәселелер ақырындап өз шешімін тауып келеді. Осы бағытта қарқынды жұмыс атқарып жүрген мекеменің бірі– «Шымкент медресе коллледжі». Осы оқу орнында екі мамандықты қатар игеріп жатқан болашақ имам, әрі қари Рүстем Сүлейменовпен сұхбаттасқан едік.

– Рүстем, алдымен осы «Шымкент медресе коллледжі» жайлы айтып өтсеңіз. Түлектер қандай маман иесі болып шығады? 

– «Шымкент медресе коллледжінің» тарихы тереңде. Бастапқыда Қазақ-Араб оқу орны, кейін медресе болды. Былтырдан бастап колледж атауын иеленіп, шәкірттерді 9 сыныптан кейін қабылдай бастады. Жалпы, оқу орны 1997 жылдан бастап қызмет етеді. Колледждің ұлдар бөлімінде 180-ге жуық, қыздар бөлімінде 100-ден аса шәкірт бар. 11 сыныпты бітіріп келгендер 2 жыл 10 ай, 9 сыныпты бітіргендер 3 жыл 10 ай оқиды. Осы жылдан бастап 16 мың теңге шамасында шәкіртақы тағайындалды. Бітіріп шыққандар имам және исламтанушы мамандығын алады. 

Жалпы колледжде имам немесе ұстаз боламын деп емес, өзім үшін, діни сауатымды арттырып, руханиятымды байытуға келемін дейтін адамдар да бар. Бұл жерге келгендер міндетті түрде дін қызметкері болуы шарт емес. 

Сонымен қатар, медресемізге теріс ағым жетегінде кеткен азаматтар да келіп, білім алады. 

Медресе жыл сайын 3 ай демалыста жазғы лагерлер ұйымдастырады. Мен де осында келгенімде жақсы әсер алып, 2015 жылы оқуға түстім.

– Бүкіл Құранды жаттап алғаныңызды білеміз. Жалпы, қасиетті кітабымызды оңай әрі тез жаттаудың жолы қандай?

– 15 жасымда қари атанғанмын. Қазір 20-мын. Құранды жаттаудың түрі көп. Қазір көпшілік қолданып жүрген түрі – түрікше жаттау. Ол – айналым әдісі деп аталады. Мұнда әр параны (30 пара бар. Әрқайсысы 20 беттен тұрады) соңынан жаттауға ден қойылады. Қазір көпшілік осы тәсілмен жақсы жетістікке жетіп жатыр. 

Құранды тез жаттау адамның қабілетіне де байланысты. Мәселен, үйренуді бірдей бастаған 10 баланың төртеуі ғана соңына дейін жеткізеді. Оның түрлі себептері бар. Бірі, ауырып қалдым десе, біреуі, сабырым жетпей жатыр дейді. 

Бір ұстаздың айтқаны бар еді: «Сабырың жетсе қари боласың» деген. Ол Құран жаттаған кезде сағаттап бір жерде тапжылмай отыруға байланысты айтылған сөз. 

– Кейде жаттағандарын ұмытып кететін қариларды кездестіріп жатамыз. Мұның себебі неде?

– Ұмытып кететіндердің негізгі себебі – қайталамау. Одан бөлек жаттаудың түріне байланысты. Санақ деген әдіс бар. Жаттаған кезде 99 рет санайды. Ал біреулер ойша санайды. Есте сақтау қабілеті жақсылары 10-15 минут қарап, 20 рет қайталайды. Солай ойда қалып кетеді. 

Бір айта кетерлігі, жаман нәрселерге көп қарау да жаттау қабілетін нашарлатады. Көздің нұры да кетеді. Жалпы адамның жаттау қабілеті жаттаған сайын ашылады. Бір бетті жаттап үйреніп қалсаңыз, біраз уақыттан кейін екі-үш бетті оңай жаттайсыз. 

– Жыл сайын ораза кезінде Қырғызстан, Өзбекстаннан қариларды алдыртып жатамыз... 

– Оның негізгі себебі, имандылыққа баулыған үгіт-насихаттың аздығы деп білемін. Құран жаттаудың сауабын көбірек айту керек. Сонда жастарда қызығушылық пайда болады. Ал кішкене балалардың есте сақтау қабілеті жақсы. 

– Бізде қариларға қандай да бір арнайы көмек көрсетіле ме?

– Ондайды естімедім. Бұл бір жағынан риякершілік те болатын секілді. Біздің елде қанша қарилар бар екені де нақты емес. Түркияда қариларды арнайы сынақтан өткізіп сертификат береді. Ал бізде ондай жоқ. Сол үшін де біздегі қарилар саны белгісіз. 

Мәселен, Шымкенттегі «Ықылас» қариларды дайындау орталығынан биыл 10 қари шығыпты. Оның барлығы да бірдей діни қызмет тауып кетпейді. Осы уақытқа дейін 500 қари шыққан болса, соның 40-қа жуығы ғана қари болып жүруі мүмкін. Көбісінің есінен шығып кетеді. 

– «Көп Құран кәрім оқитындар бар, Құран кәрім бұларға лағынет айтады» деген хадис бар. Бұл кімдер үшін айтылған? 

– Бұл Құранды оқып оған амал етпегендер жайлы айтылады. Мәселен, Құранда «Зинаға жақындамаңдар» дейді. Ал сен оны жасасаң, бойынсұнбасаң біліп тұрып істеген боласың. 

Осы жерде айтып өтейін, Құранды бастан аяқ жаттап алғандарды Хафыз дейді. Ал құранды оқушыларды қари деп айтады. Қари деген сөздің аудармасы – оқушы деген мағына береді. Орта Азияда қари сөзі көп тарағандықтан, бізде де осылай кеңінен қолданылып кетті.

– Рахмет!

Сұхбаттасқан 
Сапарғали Қанат

Ғани ӨМІРЗАҚОВ,
«Оңтүстік» кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығының директоры

Жуырда Шымкентте робот техникасын құрастыратын мектеп ашылды. Кибермашиналарды құрастыру негізінде балаларға электромобильдермен квадрокоптер құрастыру, бағдарлама жасау, 3D модельдеу мен басып шығару, гаджет, қосымшалар мен сайт жасауды үйретеді. Бұл мектепті «Бизнестің жол картасы – 2020» бағдарламасының мемлекеттік грантын жеңіп алған түлектер қолға алған. 3 млн теңге көлемінде қайтарымсыз грант иеленген түлектер бұл қаржыға ғимарат жалдап, қажетті техника да сатып алыпты.
Мінекей, «Оңтүстік» кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығы осындай талапты жастарға әрдайым қолдау көрсетіліп келеді. Тек ынтаңыз болсын. Кәсіпкерлерді оқыту, бизнес-жоспарын, құжаттары әзірлеу бойынша да көмек беруде. Кәсіпке бет бұрғандарды қандай идеялар қызықтырады? Олардың білім-біліктілігі қандай? Бұл – да өзекті мәселе. Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығының директоры Ғани Өмірзақовтың айтуынша, өңірде кәсіпке қызығушылардың көбісі ауылшаруашылық саласында жұмыс істегенді қолай көреді. Басқа салаға бет бұруға ынтасы жоқ немесе білім-біліктілігі жетпейді. Орталық директорымен кәсіпкерліктің қыр-сыры төңірегінде сұхбаттасқан едік.

Кеңсемізден «Коворкинг» орталығы ашылмақ

– Ғани Әріпұлы, азаматтардың кәсіпкерлікке деген қызығушылығы қандай? Оларға қандай қолдаулар бар? 

– Жалпы, облыста көпшіліктің бұл салаға қызығушылығы артып келеді. Мемлекеттен қолдау зор. Олар бізде кәсіпкерлік негіздері, тақырыптық тренингтер, мастер-класс бойынша тегін білім алады. 

Бүгінге дейін орталықтан 33 мың адам кәсіпкерлік негіздері бойынша дәріс тыңдап, сертификат алды. Қазір 9 айдың қорытындысына сараптама жасадық. Кәсіпкерлік мектебінде кәсіпкерлік негіздері тақырыбы бойынша - 1893 (оның ішінде жастар - 416), тақырыптық тренингтер бойынша - 1325 (оның ішінде жастар - 252), салалық мастер-класс бойынша 1401 адам дәріс тыңдады. 

Жалпы, біздің өңір тұрғындарының шағын кәсіпкерлікке икемі мол ғой. Шымкентте де кәсіпті дөңгелетуге барлық мүмкіндіктер бар. 

Қазіргі таңда қалалық фронт-офиспен тығыз жұмыс істейміз. Бізде құжаттарды рәсімдеу бөлімі бар. Оқытып қана қоймай, кәсіпкерлердің құжаттарын да жүйелеп береміз. Сәулет-құрылыс жоспарын алып беру, жердің нысаналы мақсатын өзгерту, сол өтініштердің бәрін фронт-офис арқылы өткіземіз. Қазір өтініштер электронды түрде де жолданып жатыр. Құжаттардың қай сатыда екені автоматты түрде көрсетіліп тұрады. Қалалық жер қатынастары, сәулет және қала құрылыс бөлімімен тығыз қарым-қатынастамыз.

– Шымкент – шағын кәсіпкерлік саласы дамыған шаһар. Биыл шағын кәсіпкерлік субьектілеріне өз бизнесін бастауға мемлекеттік гранттар беру бойынша 62 жоба ұсынылса, оның 7 жобасы қолдау тауыпты. Жалпы, жастардың өз тарапынан қандай бизнес-жоспарлары жүзеге асуда?

– Жалпы, төрт күндік кәсіпкерлік негіздері сабағында барлығы жан-жақты түсіндіріледі. Азаматтар үшін дайын бизнес-жоспарларымыз бар. Олар 100 жобадан керегін таңдап алады. Әрі қарай жобаларын дамытуға көмектесеміз. 

Негізінен, бізге өз идеясымен келетін азаматтар бар. Бірақ оны бірден іске асырып жатқандары өте сирек. Қазіргі таңда жастардың өздері ұсынатын жақсы идеялары барын айту кету керек. Бірақ олармен қаржы табу да қиындау болып тұр. 

Бізде оқып, әрі қарай несие алып жатқандардың көбісі – мал бордақылау, зергерлік бұйымдар шығару, әсемдік салонын ашамын дейтіндер. Ателье, мебель цехтары, тіл курстары, жекеменшік балабақша ашып, кәсібін дөңгелетіп отырғандар бар. Дизайнерлік, IT саласында да тың жобаларды ұсынады. Сайт арқылы киім сату, жарнама жасау сынды идеялар.

Бізге келіп, бизнес-жоспар жасағандардың 80 пайызы – ауылшаруашылық саласында. Өйткені, қаржының көп бөлігі сол бағытқа бөлінеді. «Ырыс» МҚҰ, «Қаз Агро» бар, екінші деңгейлі банктерден несие алады. Сонымен қатар, кей жағдайда несие алғысы келетін адамдардың кепіл мүліктері болмайды. Несие тарихы нашар. Уақытылы төлемеген. Соның кесірінен несиеге қол жеткізе алмай жүргендер де кездеседі. 

Мемлекеттік гранттарға өтініш берушілер де көп. Біз оларға бизнес-жоспарын дайындап, кеңес береміз. Әрі қарай өздері қорғайды. Ондағы үздік жобаларды комиссия анықтайды. Негізінен, келген азаматтардың барлығы кәсіпкер болып кетеді деген сөз емес. Біздің мақсат – оларға дұрыс жол көрсету. 

Жас кәсіпкерлер үшін жақсы жаңалық – келесі жылдың басында кеңсемізден «Коворкинг» орталығы ашылмақ. Ол жас мамандар, бастауыш кәсіпкерлер үшін тегін. Осында оқытамыз, кеңес береміз. Келіссөз жүргізу үшін конференц-зал жұмыс істемек. Интернет, компьютерді қолдану бәрі тегін. Осы жерде идеяларын дамытуға барлық жағдай бар. Мәселен, дизайнерлік бойынша, сайтпен жұмыс істейтін жас кәсіпкерлер жұмысын бастайды. Отыратын кеңселері жоқ. Үйінде жұмыс істеуге мүмкіндіктері бола бермейді. Осында келіп, 3-4 адаммен бірлесе жұмысын бітіріп алуына мүмкіндік жасаймыз.

«Білікті кәсіпкер дайындау – басты мақсатымыз»

– Өзіңіз айтқандай, көпшілік жаңалық ойлап тауып, тың жобаларды қолға алуға мән бермейді. Үлкен мегаполисте қандай нысандар ашылуы қажет? Жастар неге мән беруі тиіс? 

– Біз өнімді шығарамыз. Сату жағына келгенде қиналамыз. Кәсіп бастау үшін адам сол саланы жіті меңгеруі тиіс. Жоқ нәрсені ойлап табу өте қиын. Бар дүниені түрлі форматта істеуге де мүмкіндік бар. Ал ноу-хау сынды ешкім қолданылып көрмеген затты сату да үлкен мәселе. Жастар осындай кедергілерге тап болып отыр. 

Әрине, үлкен мегаполиске айналған шаһарға әлі де тың жобалар қажет-ақ. Мәселен, бізде қарияларға арналған орын ашылуы тиіс. Зейнеттегі кісілер көбіне үйде отырады. Олардың қоғаммен араласуына жағдай жасасақ. Сол орталыққа таңертең келіп, шахмат ойнайды, бір-бірімен сөйлеседі. Ауылдан келетін ата-әжелеріміз үйден тез жалығады. Мұндай жобалар шетелде ашылып жатыр. 

Сондай-ақ, бір азаматтар мынадай ұсыныс айтты. Қазір жобасын дайындап жатыр. Елдімекендерде жастар футбол лигасын құрмақ. Әр аудан бір-бір команда дайындайды. Бұл – әлеуметтік жоба. Жобадан бастап, келешекте бизнеске айналдырмақшы. Қазір ауылды жерлерде спортпен шұғылданатын дарынды жастар көп. Жаттықтырушыларды келісім-шартпен қаладан жалдап, спорт сүйер қауымды футбол, бокс, күрес сынды спортқа баулымақ. Соларды облыс, республика дегейіне шығару арқылы қаламақысын алып отырмақ. Әрі салауатты өмір салтын дамытады. Біз қолдау көрсетуге келістік. 

Аудандар бойынша да іріктеу макеттерін жасадық. Елдімекенге не керек? Мәселен, ателье сұранысқа ие. Кішігірім нәрсе болса да, одан зор табыс табуға болады. Біз қазір сол бағытта жұмыс жүргізіп жатырмыз. Әрбір ауылға сондай қажет орындарын анықтаймыз. Сол ауылдарға барып, үгіт-насихат жұмыстарын жүргіземіз. 

Қоғамда жақсы идеяны дамыту үшін оған жақсы жарнама керек. Біздегі кәсіпкерлердің жарнамаға айналым ақшалары жетпей қалады. Қаражаттың жетіспеушілігінен кәсібі тоқтап жатады.

– Көп нәрсе білімге байланысты екені белгілі. Кәсіпкерлер ескере бермейтін қандай жағдайлар бар?

– Бұл ретте айтар мәселе көп. Бізде төрт күндік оқуға келетіндердің бәрі де ЖОО-да оқыған. Әрі қарай өзін дамытпаған. Шаруаларымен шырмалып қалған. Өздерінің деңгейін көтеруге ынтасы жоқ. Олар өз кәсібін қалай дамытпақ? Қазір білім аламын десе, барлық жағдай бар ғой. Мемлекеттен ғылымға көңіл бөлініп жатыр. Бірақ, әлі де қолдауды күшейту керек. 

Мәселен, өткен жылы ауылшаруашылық саласы бойынша агроконсультация орталығын ашпақшы болған едік. Ғалым мамандарды іздедік. Облысымыз агроаймақ болып есептеледі. Бірақ маман таппай әуре болғанымыз бар. Қазіргі таңда ғылым мен тәжірибені ұштастырғандар өте аз. 

Кәсіпкерлікке тәуекел керек дейміз. Бірақ батылдықтан бөлек, білім керек. Білімі жоқ адам қанша жерден батыл болса да, орта жолда кәсібі тоқтайды. 

Жарнама өте маңызды. Бізде маркетолог, PR мамандар өте аз. Кәсіпкерлердің көпшілігі брендинг, жарнама жасауға мән бермейді. Бір өнім шығарсақ, жарнамаға көп ақша төлемейміз. Әрине, бәрі қаражатқа келіп тіреледі. Жалпы, бізде жарнаманы қысқа мерзімге береді. Бір аптаға қаржы салып, пайда түсетін жақтарын іздей бастайды. Дүниежүзілік тәжірибеде қаржының 25 пайызын жарнамаға салуы керек. Одан да көп болуы мүмкін. Жарнама үзіліссіз, тоқтамай берілуі тиіс. Сонда ол тауар өндіруші ұтылмайды. 

Тағы бір кемшін түсіп жатқан мәселе – сервистік қызметтің осалдығы. Бізде тұтынушыларға жағдай жасамау, дөрекі сөйлеу сынды әдеттер кездеседі. Алматыда бір жігіттер автожуу орнын ашқан-тұғын. Келушілерге тегін шәй береді. Осыны істегеннен кейін көліктердің де қатары артып кеткен. Міне, бұл да ойланатын жағдай. Түркияда да сондай. Дүкенге барсаңыз, ештеңе алмасаңыз да, шай әкеліп береді.

– Қазір рухани жаңғыруға мән беретін кезең. Таяуда газетімізде «Шымкенттен этноауыл ашылса...» деп мәселе көтеріп едік. Мәселен, жыл басынан бері қалада ірі туристік іс-шаралар өткізілуі нәтижесінде шаһарға келген шетелдік туристер саны 17 212 адамға жетіпті...

– Рас, қаладан, ауылдан да этнографиялық туризмді дамыту керек. Таяуда қалалық кәсіпкерлер киіз үйден қонақүй жасау идеясын ұсынды. Тамаша бастама. Отырар ауданында ашылған этноауыл осының бастамасы деп ойлаймын. Соны көрген кәсіпкерлер басқа форматта ашуды көздейді ғой.

Туризм саласында негізінен өңірде демалыс аймақтары ашылып жатыр. Аймақтық инвестицялық орталықтан несие алып, кәсібін бастағандар. Қазір сервистік қызмет көрсету, жаңа технологияларды үйренуге қызығушылық артып келеді. Осы бағытта семинар оқытылады. Уақыт сәтімен бұл айтылған мәселелер шешімін табады деп ойлаймын.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Тағабай ҚАСЫМ