Шымкент келбеті

Көрнекті қоғам қайраткері, дипломат Нәзір Төреқұловтың туғанына биыл – 125 жыл. Ағартушы-ғалым, елші, лингвист, публицист, қазақтан шыққан тұңғыш баспагердің қысқа ғұмырында ұлтына, оның болашағына сіңірген еңбегі орасан. Қызыл империя құрбанына айналған азамат 45 жыл өмірінде қазақ халқының ғана емес, күллі түркі тілдес елдердің руханияты мен мәдениетінің дамуына өлшеусіз үлес қосқан.

Төреқұлов Совет Үкіметі кезеңінде саяси тұрғыда ақталған жоқ. Сондықтан оның ұлт үшін жасаған ерен еңбектері еліміз тәуелсіздік алғанға дейін зерттелмей, көлеңкеде қалып қойды. Алаш азаматының күреске толы ғұмыры жайында облыстық саяси қуғын-сүргін музейіндегі деректермен танысып қайттық. 

Нәзір Төреқұлов Түркістан қаласының іргесіндегі Қандөз ауылында кәсіпкердің отбасында дүниеге келіп, балалық шағы Қоқанда өтеді. Әкесі Төреқұл жұмыс бабымен Қоқанға қоныс аударып, Нәзір өз ортасына сәйкес білім алады. Алдымен медреседе, сосын орыс-түздік мектебінде білім алады. Кейін сауда училищесін тәмамдап, 1914-1916 жылдары Мәскеудегі сауда институтының экономика факультетінде оқуын жалғастырады. Ол өз замандастары арасында озық ойлы, биік, зиялы азамат болды. Төреқұлов Мәскеудегі оқуын тастап, әкенің сауда саласын жалғастырады деген үмітін үзіп, патшаның 1916 жылғы жарлығы бойынша қара жұмысқа алынып, батыс майданға аттанады. 1918 жылы большевиктер жағына шығып, саяси қызмет жолының өсуі күрт өрлейді. Түркістандағы атты әскер саяси басқармасының бастығы, Түркістан компартиясының хатшысы, Түркістан Орталық Атқару комитетінің төрағасы болып сайланады. 1922 жылы Мәскеу Орталық комитетінің қарауына шақырылып, КСРО халықтары орталық баспасы басқармасының төрағасы, кейін араб жерінде КСРО-ның өкілетті өкілі болып тағайындалады.

Алаш азаматы сегіз тілді меңгерген, сегіз жыл елшілікте тапжылмай қызмет еткен бірден-бір тұлға, ол түрлі елдердің тарихы, мәдениеті, экономикасы, өнерін жетік білген. Оны қай тақырыпқа салса да жүйрік болған. Ізденімпаз, білімпаз, еңбекқорлығымен қатар, өзінің көзі жетіп, көңілі сенген мәселелерді іске асыруда тартынбаған, қиындықтан қорықпайтын кемел қасиеттерімен ерекшеленген. 

Қызыл империяның қылышынан қан тамып тұрған заманда Нәзір Төреқұлов Құрбан айтты үш күн демалыс деп жариялауға, жексенбіні жұмаға ауыстыруға күш салғандығын айтпай кетуге болмас.

Латын әліпбиі жүйесін алғаш түзген

Өткен ғасырдың 20 жылдары қазақ зиялылары арасында араб тілін алып тастап, латын қарпіндегі қазақ әліпбиін енгізуде тартысты кезең жүрді. Түрлі басқосулар, газет беттерінде мақалалар жарияланып, екіге жарылған зиялылар өз пікірлерін дәлелдеп бақты. Осы тұста латын графикасы негізінде әліпби жүйесін алғаш түзген дарынды дипломат Нәзір Төреқұлов еді. Ол 1924 жылы Мәскеу қаласында «Жаңа әліпби туралы» өзінің жаңа жобасын көрсетеді. Жобада 28 әріпке 28 дыбыс арнаған. Осыдан кейін Төреқұлов жасаған қазақтың жаңа әліпбиі қолданысқа енді. 

– Қазақ ұлтын сауаттандыруға үлкен күш салған ағартушының публицистік, журналистік қыры толық зерттелген жоқ. Сол кезеңде қазақ, өзбек газет-журналдарда жарық көрген саяси өзекті мақалалары, аудармалары болашақ зерттеушілердің назарын аударуды қажет етеді, – дейді облыстық саяси қуғын-сүргін құрбандары музейінің директоры Батырғазы Серғазиев. 

Қазақтың тұңғыш дипломаты

Нәзір Төреқұлов қазақ, өзбек, тәжік, татар, башқұрт, қырғыз, әзірбайжан, ағылшын, араб тілін меңгерген және білімін іске жарата білген үлкен ғалым. «Түрік халықтары кіндік баспасының» бас редакторы қызметін атқарғанда 12 тілде кітап ұйымдастырып, басып шығарғаны тарихтан белгілі. 

Алаш перзенті 1928-1936 жылдар аралығында елшілік қызметте болды. Полиглот-азамат араб тілін білмесе де небәрі 36 жасында Хиджаздағы (Сауд Арабия) КСРО-ның өкілетті уәкілі болып тағайындалады. Ол кезде мұндай жауапты қызметке жас адамның тағайындалуы дипломатиялық тәжірибеде өте сирек кездесетін. Аз-кем уақытта елші араб тілін үйреніп алғаны соншалықты, аудармашылар қызметінен мүлдем бас тартады. «Өйтпесем, бірдеңе айтсам, басқаша аударылады да, әңгіменің мәні айдалада қалады» деп жазады. Оның араб тілін меңгеруі еуропалық дипломаттар арасында абыройы тіптен асқақтатады.

Нәзірдің арқасында Кеңес Одағы араб және мұсылман елдеріне танымал болады. Сауд Арабия мемлекетінің негізін қалаушы Абдель-Азиз аль-Саудпен және оның ұлы әмір Файсалмен өте тығыз байланыс орнатып, достық қарым-қатынасы арта түседі. Нәзірдің өмірін зерттеуші ғалымдардың дерегіне сүйенсек, ол дипломатиялық қызмет атқара жүріп, өзінің қазақ, мұсылман екендігін еш ұмытпаған. Сол қиын заманда мұсылмандық бес парызды орындап, қажылықты да жасаған әрі Совет Одағындағы мұсылмандардың Мекке-Мадинаға қажылық жасауын қолдаған. 

Кеңес Одағының басшылары Н. Төреқұловты Сауад Арабиясына елші етіп тағайындау арқылы оның әлемдік тұлғаға айналуына жол ашқанын өздері де байқамай қалады. Сол кезеңде ол әлемдегі ең беделді, абыройлы, дипломатия басшыларымен, елшілік қызметінің көрнекті қайраткерлерімен тіл табысып, қоян-қолтық араласып кетуі, олардың құрметіне бөленуі, шетелдік елшіліктер корпусының жетекшісі биігіне көтерілуі кеңестік большевиктік үкіметке ұнаған жоқ. Нәтижесінде ішінара түркі халықтары үшін жасап жатқан жемісті елшілік қызметін шұғыл үздіртіп, Кеңес Одағына қайта шақыртып алады. 1936 жылы Түркия мемлекетінің мүддесі үшін астыртын жұмыс жүргізген деп жалған айып тағып, 1937 жылдың 3 қарашасында «халық жауы» ретінде атылды. 

Алаш азаматының қазақ халқы үшін жасаған еңбектерінің әлі күнге дейін толық зерттелмеуінің сыры бар. Зерттеуші-ғалымдар мұны Нәзір сыртта қызмет еткендіктен ол жайлы құнды деректер Ресей, Өзбекстан, Сауд Арабиясы секілді елдердің мұрағатында сақталғандығымен түсіндіреді. Биыл Нәзір Төреқұловтың 125 жылдық мерейтойына орай ұйымдастырылған «Алаштың асыл перзенті» атты ғылыми-тәжірибелік конференцияда ТМД, шет мемлекеттерден шақырылған ғалымдар мұрағаттарында жатқан азды-көпті деректерімен бөліскен.

Жуырда облыстық саяси қуғын-сүргін құрбандары музейі Н. Төреқұловтың 125 жылдық мерейтойына орай «Ұлтын сүйген ұлы тұлға» атты іс-шара өткізді. Онда ағартушы туралы түсірілген фильмнің тұсауы кесілді. Сондай-ақ, аудан-қалалардағы кітапханаларға Төреқұловтың кітаптары тарту етілді. Шара барысында дипломат-ғалымның өз қолымен салған суреттерін келушілер тамашалауға мүмкіндік алды.

Пікір

Қуаныш АЙТАХАНОВ, қоғам қайраткері:

– Нәзір Төреқұлов Кеңес Одағының Сауд Арабиясындағы өкілетті елші қызметіне тағайындалған. Осы қызметке тағайындағанда сенім грамотасын тапсыру рәсімі Меккедегі Қағбаның қарсысында Ораза айы кезінде Қадір түні орындалған. Бұл дегеніміз, Сауд Арабиясының карольдігі және оның бекзадасы Файсалдың Нәзір ағамызға деген құрметі.

Мекемтас МЫРЗАХМЕТОВ,
филология ғылымдарының докторы:

– Ұлтжанды азамат салт-дәстүрге ыждаһаттылықпен қарап, жақсысын алуға тырысқан. Жыл сайынғы мұсылмандардың Құрбан айт мерекесін үш күн демалыс деп жариялады, жұманы демалыс болсын деп ұсыныс тастады. Халықтың дәстүрін сақтау үшін, өзінің қалпын сақтау үшін – осылай істей алды. Бұл – Нәзір Төреқұловтың ерлігі.

Батырғазы СЕРҒАЗИЕВ,
облыстық саяси қуғын-сүргін
құрбандары музейінің директоры:

– Алаш ардақтыларының арасында әдебиетке, өнерге жақын азаматтардың өмірі, шығармашылығы, халқы үшін жасаған еңбектері, 1937-38 жылдары басынан кешкен нәубеттері кеңірек зерттеліп-ұсынылды. Ал саяси тұлғалар, соның ішінде Нәзір Төреқұловтың еңбектері көлеңкеде қалып қойды. Оның өмірі мен еңбектері зерттелмеді, тарихқа, оқулықтарға енбеді, тіпті есімі де аталмады. Тек тәуелсіздік алған соң Елбасы саяси қуғын-сүргін құрбандарын жаппай ақтауға жарлық шығарды. Содан кейін ғана сең жүріп, ғалымдар тарихын түгендеп, архивтерге барды, іздене бастады. 

Алаш азаматының 125 жылдық мерейтойын халықаралық деңгейде ұйымдастырылуының нәтижесінде «Алаштың асыл перзенті» атты жинақ құрастырылды. Онда 100-ге жуық ғалымдардың еңбектері жинақталған. Бұдан бөлек, конференция аясында алты кітап шығардық. Кітапта Нәзір Төреқұлов жайында архивтегі ең соңғы деректер, өзбек тіліндегі шығармалары, материалдар жинағы және облыс әкімдігі қолдауымен «Нәзірдің жарық жұлдызы» деген фильм түсірдік. Мұнда ағартушының елшілікке дейінші өмірі қамтылған. 

Осы тұста айтарым, Нәзір Төреқұлов жайында зерттеуді қажет ететін деректер өте көп. Айталық, алаш азаматы керемет суретші болған. Қазіргі таңда, оның суреттері мұражайда сақтаулы. Өзбекстан архиві біз үшін ашылған жоқ. Конференцияға келген өзіміздің үлкен академик-ғалымдар қолқа салып, ТМД, шет елдегі архивтерге шығуға ұсыныстар айттық.

Белгілі қоғам қайраткері Қуаныш Айтаханов – 70 жаста. Оңтүстік өңірі ғана емес, Қазақстанның даму тарихында есімі ерекше аталатын тұлғаның жүріп өткен жолы өнегеге толы. Жетпіс жылдық ғұмырында – Қуаныш Айтаханов жастарды, партияны, ауданды да басқарды, Сенаторлыққа көтерілді. Әр аймақта Айтахановтың қалдырған өз қолтаңбасы мен ізі бар.

Бала Қуаныш...

Бала Қуаныш мектеп қабырғасында жүргеннің өзінде зерек, білімпаз болып өсті. Пионер ұйымында отряд кеңесінің төрағасы, 6 сыныптан пионерлердің дружина советінің төрағасы болды. Жігері жалын жеткіншектің қаламынан шыққан туындылары аудандық газетте жиі жарияланатын. Бұл қиялы ұшқыр Қуаныштың журналист болам деген арманына қанат бітіріп, болашақ мамандығына таңдау жасап қойған-тын. «Кеңес» атындағы 7 жылдық мектепті үздік бітірген жылы анасы Омарбекова Айжамал Момбек келіні кенеттен қайтыс болып, тағдыр оның жолын өзге арнаға бұрады. Туыстарының «ертерек жоғары білім алып, шаңырағыңа ие болғаның дұрыс» деген ақылын мақұл көрген ол Жамбыл зоотехникалық-малдәрігерлік техникумына түседі. Оны үздік бітіріп, туған өлкеге оралып, веттехник болып қызмет атқарады. 1970 жылы Скрябин атындағы Еңбек Қызыл Ту орденді Мәскеу Ветеринария Академиясын қызыл дипломмен тәмамдайды.

Студенттік шақ...

Қуаныш Айтаханов техникумда, Ветеринария Академиясында үздік оқумен қатар қоғамдық жұмыстарға белсене қатысып, техникум комсомол комитетінің бюро мүшесі, хатшысы, аудандық комсомол комитеті құқы бар Академия комсомол комитетінің бюро мүшесі, хатшысының орынбасары қызметтерін атқарып, студент жастардың көшбасшысы қатарында жүрді. Академияның комсомол комитетінде идеология саласы мен шетел студенттерімен жұмыс істейтін секторға басшылық жасады.

Алғырлық, білімге құштарлық, еңбекқорлық студентті сол кездің өзінде биік белестерге жеткізді. Ол үздік оқумен қатар ғылыми жұмыстарымен айналысып, 1967 жылы Мәскеу қаласының Жданов аудандық партия комитеті бюросынның шешімен КПСС-қа мүше болып өтті. Ол кезде КПСС қатарына студент-жастардың өтуі өте қиын болатын. Академияда комсомол комитетіндегі белсенді қызметтері үшін Мәскеу қаласы комсомол комитетінің грамотасымен марапатталды. Ол оқып жүргенде Мәскеуде оқитын қазақтардың басын қосып, «Арман» деген ұйым құруға атсалысты. Мұндағы мақсат – әр түрлі іс-шаралар ұйымдастырып, Мәскеудегі қазақстандық жастардың басын қосып тұру еді.

Ғани Мұратбаевтың рухын тірілтті

Айтаханов жетекшілік жасайтын «Арман» ұйымы небәрі 24 жасында жастардың коммунистік интернационалын басқарып жүріп, 1925 жылы Мәскеуде қайтыс болған қазақ халқының аяулы перзенті Ғани Мұратбаевтың жерленген жерін іздеуге кіріседі. Аласапыран заманда көз жұмған жастар көсемінің рухына тәу етіп, басына ескерткіш орнатсақ деген ойда болады. Ол кезде Ғани Мұратбаевпен қызметтес болған адамдардың, комсомол ардагерлердің қатары аз еді. Соларды тауып, зиратқа келгенде тіпті төмпешік те жоқ, тегістеліп кеткенін көреді. Көрнекті қайраткердің ұмыт қалдырылуы жанына батқан жастар ақылдаса келе тиісті орындарға хабарласып, мәселе көтереді.
Қазақстан комсомолы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы Өзбекәлі Жәнібековтің алдына жеткен мәселеден нәтиже шығып, 1971 жылы Ғани Мұратбаевтың басына ескерткіш қойылады.

Мәскеуде өткен той

Есімі елге танымал Қуаныш Айтахановтың жары Айман Мағзиқызымен танысып, тойының Мәскеуде өтуінің қызықты тарихы бар. 

– Құдай қосқан қосағым Айманмен 1967 жылы таныстық, оқуға Павлодардан келіпті. Көпбалалы отбасында тәрбиеленген. Ол 1 курсқа келгенде, мен 2 курста оқитынмын. Содан төрт жылдай бірге оқып жүріп, үйлендік. Мәскеуде төрт жыл жүріп, бір-бірімізді терең зерттеп, түсінісіп, соңы үлкен махаббат сезіміне ұласып, ауылға келдік. Айманның туған күні 1 мамыр, сол туған күнге қарсы сыйлық ретінде той жасадық. Тойдан кейін 2 мамыр күні Мәскеуге ұшып кеттік. 

Мәскеуде бірге оқыған курстастарымыз, жора-жолдастарымыз той жасаңдар деп қолқалайды. Тіпті өздері тойдың ақшасын да жинап қойыпты. Ал енді той жасайтын орын таба алсақшы. Бүкіл Мәскеу бойынша бірде-бір асхана не мейрамхана қуанышымызды атап өтуге келіспейді. Мұның да өзіндік себебі бар. Сол жылы 22 сәуірде Лениннің 100 жылдығы бүкіл Одақ бойынша үлкен мерекеге ұласқан болатын. Бұл мерекеге әлем елдерінің басшылары мен коммунистік қозғалыстың басшылары жиналған. Соған байланысты Мәскеу қалалық атқару комитеті Лениннің 100 жылдығын мерекелеудің алды-артында Мәскеудің асханалары мен мейрамханаларында басқадай жиын-тойлар өткізілмесін деген шешім шығарған. 

Сонымен не керек, Мәскеумен шекаралас, шамамен алты шақырымдай жерде Люберецк деген қала бар еді, сол жерде бір асхананы жалдап, тойымызды сонда өткіздік, – деп өткенін жымия еске алды.

Туған өлкеге қызмет

1970-1973 жылдар Қуаныш Айтаханұлы бұрынғы Алғабас ауданының ХХІІ-партсъезд атындағы кеңшардың бас мал дәрігері болып қызмет атқарды. 1973 жылы наурызында Шымкент облыстық партия комитетіне нұсқаушы, осы жылдың маусым айында Шымкент облыстық комсомол комитетінің ІІ-хатшысы болып сайланады, ал 1983 жылы Алматы жоғары партия мектебін политолог мамандығы бойынша үздік бітіреді. 1975 жылы партия хатшысы Қазығұрт аудандық партия комитетінің 2 хатшысы болып сайланғанда 28 жастағы жігіт еді. Айтахановтың тәуелсіздік жылдарға дейін дейін Шардара, Қазығұрт, Арыс аудандарын басқарудағы еңбегінің өзі бір дастан.

1991 жылы Коммунистік партия тараған кезде ол Арыс қалалық кеңесінің төрағасы, Арыс қаласының бірінші әкімі болып қызмет атқарды. Қуаныш Айтахан-ұлы Хрущевтің солақай саясаты кезінде 1962 жылы тарап кеткен Арыс ауданын 26 жыл өткеннен кейін 1988 жылы қайта құрып, оның әлеуметтік, экономикалық, мәдени-тұрмыстық жағдайын көтеруге үлкен үлес қосты. Арыста жүргенде ел басқарудың қазақы рәсімін қайта жаңғыртуға барынша күш салып, ауыл биі, төбе би деген сияқты институттар енгізеді. 1993 жылы аудан әкімі облыс әкімінің орынбасары қызметіне тағайындалады.

Сергек сенатор

1990 жылы наурыз айында өткен 12-ші шақырылған Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесінің сайлауында Қ.Айтаханов Арыс ауданы сайлау округі бойынша Жоғарғы Кеңеске депутат болып сайланады. Бұл сайлау республика тарихындағы алғашқы баламалы сайлау болды. 12-ші шақырылған Қазақ ССР жоғарғы кеңесінің депутаттық корпусының жұмыс істеп, өмір сүрген уақытының өзі тарихи кезең болды. Республикадағы күрмеуі көп, күрделі оқиғалар осы кезеңмен тұспа-тұс келді. Атап айтқанда, Жоғарғы Кеңес Одақ құрамындағы Қазақстанның Егемендігі декларациясын қабылдады. Содан кейін араға бір жыл екі айға жетер-жетпес уақыт салып, 1991 жылы 16 желтоқсанда «ҚР Тәуелсіздігі туралы» Конституциялық Заңды қабылдау да осы Жоғарғы Кеңестің еншісіне тиді. 1993 жылы Қазақстанның тұңғыш Конституциясы қабылданды. 

Қуаныш Айтаханұлы бастаған бір топ Жоғарғы Кеңес депутаттарының бастамасымен, тікелей араласуымен Оңтүстік Қазақстан облысы Шардара, Арыс, Отырар, Түркістан, Созақ аудандары Арал теңізінің экологиялық апатты аймақ болып қабылданған заңға енгізіліп, бұл аудандар апат алдындағы аймақ болып айқындалып, нәтижеде бұл өңірдің тұрғындарының еңбекақы мен зейнетақысына 20% қосымша үстеме қосылды, зейнеткерлікке шығу жасының 5 жылға қысқартылды және т.б. көптеген әлеуметтік жеңілдіктерге ие болды. 

1990 жылы білікті әрі тәжірибелі азамат Созақ, 1999-2003 жылдары Сайрам, 2003-2005 жылдары өзінің туып-өскен тарихи отаны Отырар аудандарының әкімі болып қызмет етеді. 

Қуаныш Айтаханұлы 2005 жылдың тамыз айында Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты болып сайланып, 2011 жылдың тамызында Парламент Сенатының депутаты болып қайта сайланды. 

Қ.Айтаханов палатаның және палаталардың бірлескен отырыстарында заң жобаларын талқылау барысында Үкімет басшысы мен мүшелеріне 176 рет сұрақ қойып, 142 заң жобалары бойынша сөз сөйлеп, өз ұсыныстарын айтты. 34 рет заң жобалары мен Парламенттің тыңдауларында, дөңгелек үстелдерде баяндамашы болды.

Қуаныш Айтаханұлы жұбайы Айман Мағзиқызы екеуі үш ұл-қыз тәрбиелеп, олардан немерелер сүйіп отырған үлгілі отбасы. Қызы Айгүл – тұрмыста, дәрігер, 4 перзенттің анасы. Үлкен ұлы Ерлан – Мәскеу мемлекеттік университетін бітірген, экономист, экономика ғылымдарының кандидаты, Отырар ауданының әкімі. Екінші ұлы Нұрлан – заңгер, Лондон қаласында халықаралық құқық компаниясында жұмыс істейді. Балдай тәтті немерелері университет, мектептерде оқиды, балабақшада тәрбиеленуде.

Елге аянбай еңбек еткен Қуаныш Айтаханов жүріп өткен жолын тарызылай қарағанда жүрек тыныштығын сезінеді. Өйткені, оның қалдырған ізі тарихтың үлкен белестерінде, халқының жүрегінде мәңгілік сайрап тұр.

Биыл «Нұр Отан» партиясының құрылғанына 18 жыл толды.

Мемлекет басшысы Н.Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласының 2 бағытында «Біз жаңғыру жолында бабалардан мирас болып, қанымызға сіңген, бүгінде тамырымызда бүлкілдеп жатқан ізгі қасиеттерді қайта түлетуіміз керек» деген болатын. Елбасының осы сөздері қазіргі таңда өшкенімізді жандырып, жоғалтқанымызды түгендеп беретін бағдарламаға айналды.

Мақалада айтылған «Туған жер», «Қазақстаның қасиетті рухани құндылықтары», «Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы», «Қазақстандағы 100 жаңа есім» жобалары арқылы тарихи, мәдени, мұраларымызға қайта зерттеу жұмыстары жүргізіліп, ел есінде қалған ерлердің есімі қағазға түсіп, халық арасында кеңінен насихатталуда.

Қазіргі таңда жастар арасында ұлттық ойындарымыз бен салт-дәстүрлерімізге деген қызығушылық жоғары. Мәселен, «Рухани жаңғыру» аясында еліміздің бірқатар мектептерінде асық үйірмелері, сыныптары ашылған. 

Президент өз мақаласында «Біз заманауи мәдениетіміздің қандай өкілдері әлемдік аренаға жол тартуы керектігін анықтап алуымыз керек. Ұлттық мәдениетіміздің озық үлгілерін іріктеп алғаннан кейін шетелдерде оларды таныстыру рәсімдерін өткіземіз» деп ұлттық мәдениетіміздің маңыздылығын атап өтті. Сондықтан, бүгіннен бастап құнды дүниелерімізді түгендеп, оны сақтап жолдарын қарастыруымыз керек. Бұл бастаманың ерекше үлгісін – Экспо-2017 Халықаралық көрмесінен көрдік. Онда әлемнің жүзден астам еліне қазақтың мәдениеті кеңінен таныстырылды. Келген қонақтар киіз үйде отырып, ет жеп, қымыздан дәм татты. Көкпарымызды тамашалап, салт-дәстүрімізді сақтады. Аз уақыттың ішінде қанат жайған әсем Астанамызға таңдай қақты. 

Шымкенттің 2020 жылы ТМД-ның мәдени астанасы атанғаны да бекер емес. Көне қала – руханият пен мәдениеттің ордасына айналып келеді. Қаладағы көркемсурет галереясы, әзіл-сықақ және сатира театры, цирк, көрме орталығы осының дәлелі. Ал әдет-ғұрып және салт-дәстүр орталығы мен тарихи-өлкетану мұражайы нағыз мәдениет ордасына айналған. Алдағы уақытта күнгей халқы да шетелдіктерге Шымқаланың шырайын ғана емес, мәдени мұрасын да жан-жақты таныстыратын болады. Мемлекет басшысы Н.Назарбаевтың тағы бір ерекше тоқталғаны – ұлттық код. Ұлттық код – қазақылығымыздың айғағы. Тек қазақ халқына тиесілі әдет-ғұрып, жер-тас, суы жалпы алғанда әрбір дүниесі санамыздың түкпірінде жатуы тиіс. Ал олардың қайта жаңғырып, әрқашан менмұндалап тұруы үшін жоғарыда айтып өткен бастамаларға ерекше мән беру керек. Бұл технологиялық жаһандануда, мәдениеттер тоғысқан заманында өзіміздің текті, таза болмысымызды сақтап қалатын кодымыз болады. 

«Нұр Отан» партиясы да Елбасы мақаласында ұсынған тың жобаларды жүзеге асыру жұмыстарын қарқынды жүргізуде. Жуырда Н.Назарбаев «Нұр Отан» партиясының кеңейтілген отырысында «Биыл «Нұр Отан» партиясының құрылғанына 18 жыл болады. Бұл адам өмірінің өлшеміндегі алғашқы кәмелеттік жас болып саналатынын білесіздер. Осы уақыттың ішінде партиямыз шынығып, шыңдалып, еліміздегі ең үлкен саяси күшке айналғаны белгілі. Құрылған күннен бастап барлық елдік істердің басы-қасында болып келе жатыр» деген болатын. 

Қазір партияның бастамасымен еліміздің бүкіл аймақтарында мәдени мұраларды қалпына келтіру, ұлттық құндылықтарды насихаттау, «Рухани жаңғыруды» талқылауға арналған іс-шаралар өткізілуде. «Нұр Отан» партиясы Шымкент қалалық филиалы латын қарпіне көшу, ұлттық код, салт-дәстүрлер төңірегенде түрлі жиындар ұйымдастырып, тұрғындарды толғандырған мәселелерді шешуге атсалысып келеді. Мәселен, қаладағы 11 шағынауданның істен шыққан су құбырларын қалпына келтіруге қол ұшын созды. Сонымен қатар, түрлі топтағы мүгедектердің дәрі-дәрмектерін алып беруге, аулалардағы жөндеу жұмыстарын жүргізуге мұрындық болуда. 

Тағы бір ерекше атап өтер жайт, «Нұр Отан» партиясы бұқаралық спортты дамыту арқылы, салауатты ұрпақ қалыптастыруға ерекше көңіл бөлуде. Н.Назарбаев «Спорт – елдің мерейін асырып, абыройын тасытатын сала» деген. Ал бұқаралық спортта кең тараған және ең көп ұйымдастырылатын ойын түрі – футбол. Осыған орай, «Нұр Отан» партиясы ОҚО футбол мектебімен бірлесіп жыл сайын дәстүрлі түрде халықаралық, облыстық турнирлерді өткізіп келеді. Оған көршілес Өзбекстан, Қырғызстан, Түркіменстан және еліміздің түкпір-түкпірінен келген талантты спортшылар қатысады. Олар Шымкентке келіп, тек доп қуалап қана қоймай, қаламыздың көрікті жерлерін аралап, қазақ халқының тарихынан сыр шертетін орындарға саяхат жасайды. 

Қалай десек те, «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламасы алдағы мақсаттарымызды айқындап, беткеұстар бағытымызды көрсетіп берді. Енді жоғарыда айтып өткеніміздей ұлттық болмысымызды сақтай отырып, жаңа заманға бейімделуіміз қажет. Сонда ғана, санасы жаңғырған, болашағына сенімді, тәуелсіздігі мәңгілік елге айналамыз.

Ермек ДАРМЕНОВ,
«Нұр Отан» партиясы Абай аудандық филиалының төрағасы,
Шымкент қалалық мәслихатының депутаты

Шымкенттік құтқарушылар баланы аман алып қалды. Оқиға бірнеше күн бұрын қаладағы Тельман бөлімшесінде болған. Үй ауласында ойнап жүрген Нұрсұлтан абайсызда шұңқырға түсіп кетеді.

Кәріз жүйесіне құлаған баланы ата-анасы шығара алмайды. Сонан соң, төтенше жағдайлар департаментіне хабарласады. 

20 маусым күні сағат 18.19-да құтқарушылар жасағына жедел шақырту түсті. Сол күні жасақ құрамында 5 жігіт кезекшілікте болған еді. Олар №2 құтқару бөлімшесінің басшысы Рахымжан Бекенбаев, бас құтқарушылар Өмір Шегенов, Нұралы Абенов, құтқарушылар Мейіржан Сыдықов, Алмас Жандәулетов және кезекші диспетчер Ілияс Мейірбеков. Тәжірибелі мамандар келе сала Нұрсұлтанды құтқаруға кірісті. Жігіттердің ептілігінің арқасында балаға дер кезінде көмек көрсетілді. 

– Бала құйылған бетон мен дуал арасына түсіп кеткен. Біз бетонды гидравикалық құралдың көмегімен бұзып, арасын кеңейтіп шұңқырға түстік. Нұрсұлтан анда-санда ғана тыныс алады. 2 жасқа толмаған балақайдың көрер жарығы бар екен. Қатты қорыққандықтан жылауға шамасы жоқ. Жасақ тобындағы жігіттер баланы анасына аман табыстады, – дейді №2 құтқару бөлімшесінің басшысы Рахымжан Бекенбаев. 

Нұрсұлтанды алып шыққанда отбасының қуанышында шек болған жоқ. Анасы көзіне жас алып, құтқарушыларға алғысын жаудырды. Бұған дейін жігіттер газ құрылғысының жарылысынан құлаған екіқабатты үйдің үйінділерінің арасынан бір отбасы және бесіктегі сәбиді шығарып алған болатын. Құтқарушылардың басты міндеті – апатқа жол бермей, халықтың тыныш өмірін, өндірістегі қауіпсіздікті қамтамасыз ету. Олардың арқалаған жүгі ауыр, бейбіт заманда ең қиын жағдайда қалған адамзатты құтқарады.

Облыс әкімі Жансейіт Түймебаев жергілікті «Қазақстан-Шымкент» телеарнасының тікелей эфирінде тұрғындардың толғандырған сұрақтарына жауап берді. «Әкім сағаты» хабарында өңір басшысы облыстың әлеуметтік-экономикалық дамуы бойынша баяндама жасады. 2 сағатқа созылған тікелей эфир барысында тұрғындар тарапынан 600-ден астам сұрақ түсті.

Сауалдардың басым бөлігі негізінен, ауыл шаруашылығы, жұмыспен қамту, кәсіпкерлік, коммуналды шаруашылық, білім, денсаулық сақтау, туризмді дамыту, т.б., маңызды салаларға қатысты болды. 

– Елбасы Жолдауында атап көрсетілгендей, ауыл шаруашылығын экономиканың драйверіне айналдыру жұмыстары қарқынды түрде жүргізілуде. Бүгінде 50 мың отбасыны біріктірген 468 ауыл шаруашылығы кооперативтері құрылды. Тасқын судың алдын-алу әрі егістік алқаптарды суландыру мақсатында өзендердің бойынан 16 су қоймасын жүргізу жоспарлануда. Оған 9,3 млрд. теңге қаралып, нәтижесінде 17 мың алқапты суландыру көзделуде. Биыл елді мекендерді газдандыру және електр энергиясымен қамту жөнінде ауқымды жұмыстар атқарылады, – деді өңір басшысы тікелей эфирде. 

Облыста биыл 57 елдімекен көгілдір отынмен қамтылады. Осы мақсатқа облыстық бюджеттен 14,1 млрд теңге жұмсалмақ. Жалпы, өңірдегі 844 елдімекеннің 300-і табиғи газбен қамтамасыз етілген. 

Облыстың елді мекендерін 2017-2020 жылдар аралығында газдандырудың кешенді іс-шара жоспары әзірленген. Жоспарға сәйкес, 2020 жылға қосымша 383 елді мекенді газдандыру көзделіп отыр. 

Жансейіт Қансейітұлы 2021 жылға табиғи газбен қамтылған елді мекендер санын 683-ке немесе 2 млн. 720 мың тұрғынға жеткізу межеленіп отырғанын атап өтті. 

Өңір басшысы тұрғындардың ауыз су мәселесіне қатысты сұрақтарына да жауап берді. Бүгінде аймақта елді мекендердің 73 пайызы ауыз сумен қамтылған. Бұл көрсеткіш бойынша өңір республикада 4-ші орында. Арнайы қабылданған бағдарламаға сай алдағы жылдары 844 елдімекеннің 701-іне ауыз су жеткізіледі. 

Сұхбат барысында жауап беріліп үлгермеген сауалдардың жауабы алдағы уақытта облыс әкімінің ресми сайтында жарияланбақ.

Бүгінгі күннің түйінді мәселелерінің бірі – діни экстремизм. Егер дінді мемлекеттің негізін құраушы ең маңызды факторлардың бірі деп қарайтын болсақ, ол ішкі тұрақтылықтың кепілі екеніне дау жоқ. Сондықтан да бүгінгі күннің басты мәселелерінің бірі – дәстүрлі дініміздің дұрыс насихатталуына баса назар аудару болмақ. Батыс пен Шығыстың үлкенді-кішілі елдерінің басты мәселесіне айналған діни экстремизмнің түп-тамыры қайда жатыр және онымен күресудің жолдары қайсы? Қалалық ішкі саясат бөлімінің басшысы Қанат Қалыбековпен осы тақырып аясында сұхбаттасқан едік.

– Қанат Жұмағұлұлы, қала аумағында «Діни экстремизмнің алдын алу» және «діни экстремизмге қарсы күресу» ұғымдары іс жүзінде қалай жүзеге асып жатыр?

– Татулық пен тұрақтылық – елдің ішкі саясатының басты басымдығы және республикамыздың өрлеп-өркендеуінің қажетті алғышарты болып табылады. Сондықтан, мемлекетте оларды қамтамасыз ететін тұтастай бір жүйе қалыптасқан.

Бүгінгі күні дін секілді өте нәзік саладағы тұрақтылыққа төнген сын тегеуріндер мен қатерлер экстремизм түрінде бой көтерді. Идеология, теріс пиғылға үндеу не болмаса лаңкестік әрекеттер арқылы діни экстремизм өзіне жол салып жатыр.

Күні кеше ғана Қазақстан мұсылмандары Діни басқармасының өкілдерімен кездесуінде Елбасы ел ішінде діни құндылықтар дұрыс дәріптелуі қажеттігін айтқан болатын. Теріс ағымдарға тойтарыс берудің маңызы зор. Ол үшін имамдар мен ұстаздардың сауатын арттыруға басымдық берілуі тиіс. Сонымен қатар, Елбасы саладағы жұмыстар рухани жаңғыру идеясымен қабысуы керектігіне жеке тоқталды. Ислам діні – адамгершілік пен ақиқат діні. Тазалық пен ізгілікті ғана насихаттайды. Оның қазақтың ата дәстүрімен астасып жатқан тұстары көп. Демек, қазақтың рухани өмірінің бір парасы. Бұл орайда ата дінді ұлықтап, насихаттап жүрген имамдарға жүктелетін міндет зор. 

Шымкент қаласында қазіргі таңда 134 діни бірлестік пен филиалдар әділет органдарынан тіркеуден өтіп, қызмет атқаруда. Оның ішінде: исламдық бағыттағы – 103 мешіт, исламдық емес – 31 діни бірлестік тіркелген. 

Қаладағы жалпы білім беру мекемелерінде оқушылардың сабақ уақыты барысында мешіттерге жұма намазға, шіркеулерге бейсенбілік, сенбілік шараларына кетуіне тосқауыл қою күннің басты мәселесі. Осы орайда, қаладағы 125 мектепте «арнайы орталықтар» құрылды. Көше бойындағы көрнекі орындарға діни экстремизмнің алдын алу бағытында тақырыптық баннерлер орнатылған.

Ағымдағы жылы ЖОО және орта арнаулы оқу орындарында 26 кездесу ұйымдастырылып, оған 2,5 мың студент, жалпы білім беру мектептерінде 42 кездесу өтіп, оған 4650 оқушы қатысты. Ал өзге де мекемелерде 23 кездесу ұйымдастырылды. 

Қазақстан Республикасының «Экстремизмге қарсы іс-қимыл туралы» Заңына сәйкес, діни саладағы экстремизмге тойтарыс беріп, ымырасыз күресуге тиіспіз. Діни экстремизммен күресу мемлекеттік органдардың қызметіне жатады. Яғни, адам құқықтары мен азаматтардың бостандықтарын, Конституция негіздерін қорғауға бағытталған шараларды жүзеге асыру, көпконфессиялы еліміздің тұтастығы мен ұлттық қауіпсіздігін экстремизм қатерінен қорғап, экстремизмнің алдын алу, анықтау, жолын кесу және оның салдарын жою, сондай-ақ экстремизмнің жүзеге асуына жол ашатын себептер мен алғышарттарды анықтап, жойып отыру – мемлекеттік органдардың басты міндеті. Бір сөзбен айтқанда, заңнамалық деңгейде экстремизмнің тамырын терең жаюға мүмкіндік бермейтін алғашқы кезеңінен бастап оны залалсыздандырып отыруға басымдық беріледі.

Экстремизмнің алдын алу бағытында ақпараттық-насихаттық шаралар кеңінен жүзеге асырылуда. Ақпараттық-насихаттық топтар құрылып, белсенді жұмыстар атқарылып келеді. Топ құрамына имамдар, дінтанушылар, ғалымдар, дін істері бойынша орталық және жергілікті атқарушы органдар қызметкерлері кіреді. Жұмыс барысында ақпараттық-насихаттық топтар халықтың барлық әлеуметтік топтарын қамтуға тырысады, бұл жұмыстарда бірінші кезекте, әрине, жастар ортасы кеңінен қамтылуда. 

– Ислам дінінің атын жамылған теріс пиғылды жат ағымдардың әрекеті қаншалықты бақылауға алынған?

– Ислам дінінде фундаментализм, экстремизм және терроризм деген ұғымдар мүлде жоқ. Өйткені, ислам деген сөздің өзі бейбітшілік және тыныштық деген сөз екенін біз бүгінгі жастардың санасына сіңіруіміз керек. Сондықтан да қазір бүкіл әлемді алаңдатып отырған экстремизм мен терроризмдердің түп-төркінін діннен емес, керісінше басқа себептерден іздеу керек. Негізінен дін адамдардың бойында имандылықты, жақсылық жасауға деген құлшынысты оятып, пенделік әрекеттерден аулақ болуды қалыптастырады. Діни экстремистік ұйымдар қатарына көбінесе жастарды тартады. Сондықтан да діни экстремизмнің алдын алу, одан сақтанудың жолын насихаттайтын кездесулерді жиі ұйымдастырып отырудың маңызы зор.

2011 жылдың 11 қазанында Қазақстан Республикасының «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» Заңы қабылданған болатын. Осы Заңның кіріспесіндегі «Қазақстан Республикасының өзін демократиялық, зайырлы мемлекет ретінде орнықтыратынын, әр адамның ар-ұждан бостандығы құқығын растайтынын, Қазақстан Республикасы азаматтарының діни нанымына қарамастан, тең құқылы болуына кепілдік беретінін, халықтың мәдениеті мен рухани өмірін дамытуда ханафи мазхабындағы ислам және православиялық христиан діндерінің тарихи рөлін танитынын, Қазақстан халқының рухани мұрасымен үйлесетін басқа да діндерді құрметтейтінін, конфессияаралық келісімнің, діни төзімділіктің және азаматтардың діни нанымдарын құрметтеудің маңыздылығын танитынын негізге алады» деген сөздерден-ақ ислам дінінің адамдарға қаншалықты қамқор дін екеніне көз жеткізуге болады. Мұсылмандар бір-бірімен «Ассалаумағалаәйкум» деп амандасады. Осы сәлем сөздің мазмұны – «мен саған бейбітшілік» тілеймін деген сөз. Осындай мейірімділікке толы пиғылдағы мұсылмандардың адам қанын төгуге шақыруы мүмкін емес. Қазіргі кезде жиһад деген сөзді теріс түсінушілік орын алды. Терістігі сол – жиһадты қолға қару алып, адам өлтіру немесе күш қолдану деп түсінеді. Біздің дінде адам баласының ақылы қабылдап тұрған нәрсеге қарама-қарсы ештеңе жоқ. Сондай-ақ, адамның ақылы мен табиғаты қабылдай алмайтын нәрсені күштей алмайды. Құран кәрімде бейкүнә адамды өлтіру немесе бейбіт жатқан адамдарды қыру туралы аят жоқ. Тек адам өз Отанына немесе отбасына қауіп төнген жағдайда оны қорғауға міндетті. Жиһад сөзінің тағы бір мағынасы – адам мал-мүлкімен де жиһад жасай алады. Егер кез келген адамның өз отбасынан артылып жатқан дүниесі немесе мал-мүлкі болса жетімдерге, жағдайы жоқ отбасыларына, мүгедектерге беруіне болады. Не болмаса, халықтың игілігіне жарайтын ғимараттар тұрғызса сол жиһад болады. Ендеше қазіргі жиһадшылардың теріс әрекеттері бұл сөздің мән-мағынасын исламға қарсылық ретінде өзгертіп жүр. Сондықтан да діни экстремизмнің алдын алу үшін ең алдымен діни сауаттылық аса қажет. Алла Тағала адамдарға мынандай қағида нұсқаған: «егер білмесеңдер білім иелерінен келіп сұраңдар». Бұл орайда, қазір қала мешіттерінде арнайы «патуа» бөлімі жұмыс істеуде. Сол жерге келіп, жан-жақты мағлұмат алуға болады.

– Демек, бізде құқықтық таным бар. Енді, не жетіспейді?

– ҚР Президенті Н. Назарбаевтың «Қазақстан – 2050» Стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауындағы басым міндеттердің бірі – радикализмнің, экстремизмнің және терроризмнің барлық түрлері мен көріністеріне қарсы іс-қимыл екені барлығымызға аян. Аталған бағдарлама аясында қоғамда, ең алдымен, жастар ортасында діни экстремизмнің алдын алуды күшейту қажеттілігіне, сондай-ақ, конфессияаралық бейбітшілік пен келісім орнаған, діншілдер мен атеистік көзқарасты ұстанған азаматтардың да құқықтары сақталатын және құрметтелетін зайырлы мемлекет – Қазақстан Республикасының дәстүрлері мен мәдени құндылықтарына сәйкес тұрғындарда діни сананың қалыптасуына ерекше назар аударылатыны атап өтілген болатын. Қазақстан Республикасында діни экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимыл жөніндегі 2013-2017 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаның негізгі мақсаты – діни экстремизм көріністерінің алдын алу және терроризм қатерлеріне жол бермеу арқылы адамның, қоғамның және мемлекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Бүгінде экстремизм, оның ішінде діни экстремизм мен терроризмге қарсы күресу, оның алдын алу туралы аз насихатталып жатқан жоқ. Діни ағым барлық дінде де бар. Діни экстремизм дегеніміз осындай әртүрлі топқа бөлінген діндерден шыққан. Теріс ағымдағы дінді ұстаушыларды ажырата білу барлығымыз үшін керек.

Елбасы лаңкестерді түбегейлі жоюға мемлекеттің күш-жігері жететінін нық сеніммен айтып келеді. Дегенмен, бүгінгі жағдай діни экстремизммен құқық қорғау орындары ғана емес, бүкіл қоғам болып күресу керек екеніне көз жеткізуде. Өйткені, әр жерде бір бұрқ ете қалатын лаңкестік әрекеттерден қаншама жазықсыз адамдар шейіт болды. Қазақстанда әртүрлі конфессиялардың жайлы, қауіпсіз өмір сүруі үшін қолайлы жағдай жасалған. Сонымен қатар, жат пиғылды діни бірлестіктердің кері әсерлері туралы бұқаралық ақпарат құралдары арқылы тұрғындарға жеткізіп, құқықтық-түсіндіру жұмыстарын осындай шаралар арқылы жүзеге асырудың нәтижесі зор. Оның себебі де түсінікті. Өйткені, соңғы жылдары діни мәселенің ушығып, жат ағымдардың ашық көріне бастауы бәрімізді алаңдатып отыр. Өздеріңізге белгілі, 2015 жылдың қаңтарынан бастап көптеген нормативтік-құқықтық құжаттар қабылданып, күшіне енді. Оның ішінде Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне де экстремизм мен терроризмге қатысты біршама жаңа баптар енгізілді. Біз үнемі бұл өзгерістер жайлы кеңінен түсіндіру жұмыстарын жүргізіп келеміз.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Жеңісбек СЕРІКҰЛЫ

Бауыржан ҚАЛЖАНОВ, Әл-Фараби ауданының әкімі:

Шымкентте жылдан жылға халық саны артып, қала миллионға жетудің аз-ақ алдында тұр. Қазақстандағы үшінші мегаполиске ат басын бұрған саяхатшылар Шымкенттің көрікті жерлерін араламай қайтпасы анық. Біздің мақтанышымызға айналған «Тәуелсіздік», «Орталық», «Қиял әлемі», «Дендро» cаябақтары, «Зообақ», «Әл-Фараби», «Ордабасы», «Наурыз» алаңдары және қалаға келген қонақтың басым бөлігін «күтіп алатын» Теміржол вокзалы – Әл-Фараби ауданына қарасты аумақта орналасқан. Демек, ірі мегаполиске тән өркениетті қалыптастыру, Шымшаһардың шырайын еселеп, қала тұрғындарының әлеуетін арттыру бағытындағы жұмыстарды жүргізуде ауданға жүктелетін жауапкершілік зор. Осы орайда Әл-Фараби ауданының әкімі Бауыржан Қалжановпен қала орталығының тыныс-тіршілігі жайлы сұхбаттастық.

– Бауыржан Ахметәлі-ұлы, Әл-Фараби ауданында атқарылған жұмыстар жайлы жақында халыққа есеп бердіңіз. Бүгінгі сұхбатымызды қала тұрғындарының мәдениеті, тұрмыс-тіршілігі жайлы ойыңыздан бастасаңыз.

– Біздің аудан аумағында көпқабатты үйлер мен мекемелер тығыз орналасқан. Тіпті, адам көп жиналатын саялы орындардың басым бөлігі Әл-Фараби ауданына қарасты. Сондықтан қажеттілік те, талап-тілек пен тұтынушылық та соған сай болады. Бірақ, әр адамның көзқарасы әртүрлі. Мәселен, көпқабатты үйдің алдына біреу балалар ойнайтын алаңша сұраса, екінші біреу көлік тұрағына орын іздейді. Сол түрлі ой-пікірді бір бағытқа бұру оңай емес. Бұрын тұрғындар өз пәтеріне ғана жауапкершілік алатын. Тіпті үйінің балконы мен кәріз, су құбырлары тозып жатса да ауыстырмайтын. Тұрғын үйлердің кіреберіс дәлізі тоз-тозы шығып, жертөлесінен жағымсыз иіс шығып жататын. Ал аулаға жаны ашитын адам кемде-кем болатын. Қазір олай емес. Тұрғындар пәтерінен бөлек, кіреберіс дәліздің есік-терезесін түгендеді. Бөтен адам кіре алмайтын темір есік орнатып, оны тек сол үйдің тұрғындары кодпен аша алады. Ауланы тазалап, ағаш егіп, орындық орнатумен шектелмей, осы тазалықты қызғыштай қорып отыратын азаматтар бар. Олар аулаларды жарықтандыруға өтініш жазатын. 2016 жылы Әл-Фараби ауданындағы көпқабатты үйлердің ауласын жарықтандыру жұмыстары 99%-ға орындалды. Ал қазір халық бейнебақылау құрылғысын орнатуды сұрай бастады. Бұл біріншіден, тұрғындардың қала тазалығына, қауіпсіздігіне қосқан үлесі болса, екінші жағынан сананың жаңғыруын көрсетеді. Халықтың сұранысы да дамыған заман ағымына қарай өзгере бастады. Мәдениет деген талғамның биіктігі емес пе?!

– Демек, қаланың көркеюіне тұрғындар бейжай қарамайтын болғаны ғой?

– Халықтың қала өміріне етене жақын араласуы біздің де жұмысымызды жеңілдетеді. Әл-Фараби ауданының аумағы көп қабатты тұрғын үйлердің аула, ішкі орам жолдарын тазалау бойынша 7 учаскеге бөлінген. Әр учаскеге аудан әкімі аппаратының жауапты мамандары бекітілген. Біздің мамандар көпқабатты үй басқарушылары мен көше, ауыл билерінің басын қосып, осы салада түсіндіру жұмыстарын жүргізіп, рейдтік іс-шаралар, байқаулар ұйымдастырып отырады. Жыл басынан бері тұрғындардың қатысуымен 5 рет қалалық сенбілік ұйымдастырылды. Дегенмен, ауданның 210 мыңнан астам тұрғыны бар. Көше бойына, арық-атыз жүйелеріне қоқыстарды кімдердің тастап кеткенін мамандар көріп үлгермейді. Осы орайда көлігімен кез келген жерге қоқыс төгіп кететін адамдарды суретке түсіріп, WhatsApp нөміріне немесе әлеуметтік желіге салатын қала тұрғындарының бізге көмегі тиіп жатыр. Сол айғақтарға сүйене отырып, заңсыздыққа қарсы шаралар қолға алынып, кінәлілерге айыппұл салынды.

– «Таза қала» акциясы аясында көптеген іс-шаралар өтіп жатыр. Бұрындары саябақтағы ағаштардың қураған күзгі жапырағы көктемге дейін аршылмай жататын. Ал соңғы жылдары қай мезгілде барсақ та, саябақтың тазалығына куә боламыз. Осы бағытта мамандардың жұмысына тоқталып өтіңізші.

– Әл-Фараби ауданындағы кенеттен пайда болған қоқыс қалдықтарын тазалау жұмыстарына «Бәйтерек-ЛБ» ЖШС, «Нұр-Сәт» ЖШС, «Бек-Асыл» ЖШС мекемелері жауапты. Ал елдімекендерді абаттандыру және көріктендіру ісін («Қазақ зағиптар» қоғамдық бірлестігінің) «Тұрар» ЖШС корпоративтік қоры мекемесі атқаруда. Аталған мекемелермен қазіргі уақытқа дейін 1246,67м³ қоқыс полигонға шығарылды. 217 қураған ағаштар кесіліп, 3 795 тал санитарлық қырқудан өтті. 5 рет өткен сенбілікке 33 техника мен 10 200-ден астам адам қатысып, 38 шақырым ирригациялық арықтар тазартылды. 1 320 түп ағаш көшеттері отырғызылып, 265 м3 күл-қоқыс шығарылды. Жалпы, 2017 жылғы Әл-Фараби ауданына қарасты шағынаудандар мен елдімекендерді санитарлық тазалықпен қамтамасыз ету жұмыстарына қалалық бюджеттен 58 млн теңге бөлінді.

– «3 Қуатжылуорталық» МКК қызмет көрсетуін бастағалы жылу энергиясымен қамтамасыз ету жұмыстарында өзгеріс орын алып, тұрғындар тарапынан айтылатын шағымдар азайды ма? Келесі жылу маусымына дайындықты қай кезден бастайсыздар?

– Келесі жылыту маусымына дайындық сәуір айында басталып кетті. Әл-Фараби ауданы аумағында жылу қабылдайтын 610 көпқабатты тұрғын үй тіркелген. 2016-2017 жылғы жылу маусымында «Қуатжылуорталық-3» МКК осы тұрғын үйдің барлығына қызмет көрсетті. Көпқабатты тұрғын үйлердегі тазалық пен жылуды сақтау мақсатында кіреберіс дәліздің есік-терезелерін бүтіндеу, істен шыққан тік құбырларды ауыстыру тұрғындардың жауапкершілігінде екенін жаңа айтып өттім. Осы бағытта біздің мамандар түсіндіру жұмыстарын жүргізді. Нәтижесінде жыл басынан бері 21 жұмыс істемейтін тік құбыр анықталып, ауыстырылды. 18 кіреберіс алаңдарының есігі мен 81м² фрамугаларды тұрғындар өз күшімен орнатты.
Сонымен қатар, жылу энергиясын үнемдеп, тиімділігін арттыру мақсатында 56 көпқабатты тұрғын үйге жылу есептегіш құралы орнатылды. Көпқабатты үй тұрғындары алдағы уақытта да осы бағыттағы жұмыстарды жалғастыруға қызығушылық танытып, үнемділікке бет бұрса, келесі қыс маусымы басталғанға дейін көптеген шаруаны тындыруға болады.

– Ал «Өңірлерді дамытудың 2020 жылға дейінгі» бағдарламасы аясында көпқабатты тұрғын үйлерге қандай көмек көрсетілуі мүмкін?

– Бұл бағдарлама шеңберінде 2015 жылы күрделі жөндеу жұмыстарын қажет ететін 30 көпқабатты тұрғын үй анықталып, оның 13-іне күрделі жөндеу жұмыстары жүргізу үшін бюджеттен қаражат бөлінді. Атап айтқанда, Молдағұлова көшесіндегі №7, Республика даңғылындағы №19, 25а, 31, Быковский көшесіндегі №2, 5, Володарский көшесінде орналасқан №2а, 2б, 2в, Майлықожа көшесіне қарасты №13, Байтұрсынов көшесіндегі №9, Жангелдин көшесіндегі №22а және Верещагин көшесіндегі №73а көпқабатты тұрғын үйлер күрделі жөндеуден өтіп, қайта жаңартылды.
2017 жылы 12 көпқабатты тұрғын үйге күрделі жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін жобалық-сметалық құжаттамалар дайындалды. Қаражат бөлінген соң бұл мәселелер де оң шешімін табатын болады.

– Шымкент қаласының бас жоспарына сәйкес, Әл-Фараби ауданының аумағына да жаңа елдімекен енгені белгілі. Елдімекендердің жағдайы қандай?

– Әл-Фараби ауданына қарасты 365 орталық көшелерге толығымен асфальт төселген. Дегенмен, елдімекендерде әлі тас төсеуді қажет ететін көшелер бар. Мемлекет басшысының саясатын негізге ала отырып, «Өңірлерді дамытудың 2020 жылға дейінгі» бағдарламасы аясындағы жұмыстарда елдімекендерді көркейту мәселесін де назардан тыс қалдырмаймыз. Қала аумағына енген тұрғын алаптар мен елдімекендерді көркейту жұмыстарын облыс әкімі де, шаһар басшысы да жіті қадағалайды. Осы орайда басты назарға алынған шаруалар – елдімекен көшелеріне атау беру. Қазір 60 көшеге атау беру үшін тұрғындардың ұсынысы мен келісімін негізге ала отырып жасалған хаттаманы онамастика бөліміне тапсырдық. Сұранысқа қарай «Сәуле» «Текесу» басқа да елдімекендерде шағал тас төсеуді қажет ететін көшелер бар. Мұның барлығы күн тәртібіне енген. Реті келгесін айтайын, көшенің көркін еселеп, тартымдылығын арттыру мақсатында, тұрғындарды үйлерін бірегей түспен әрлеуге шақырамыз.

– Аудандағы әлеуметтік нысандардың әлеуеті қай деңгейде?

– Әл-Фараби ауданына қарасты 24 мектеп, 22 балабақша бар. Соның бірі «Сәуле» шағынауданындағы №76 жалпы орта мектеп оқушылары үш ауысыммен оқитын. Мұнда 1200 орындық жаңа мектеп салу 2016 жылдың жоспарына енген. 1934 жылдан бері оқушылардың кәдесіне жараған №79 орта мектептің де жанынан 600 орындық жаңа ғимарат салу қажеттілігі анықталды.
Әлеуметтік нысандардың алдында жол белгілерін орнату бойынша 21 мектептің жанына жаяу жүргіншілер өткелі, дыбыстық жолақ және жылдамдықты тежеу кедергісі, бағдаршам қажеттілігі анықталған. №79, №84 мектептердің жол белгілерін жаңарту бойынша біздің әкімдік тарапынан Шымкент қаласының білім бөліміне сұраныс хат жолданды. «Текесу» тұрғын алабындағы №121 мектептің алдына жол белгілерін орнату бойынша Әл-Фараби ауданы әкімінің аппараты Шымкент қаласының жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөліміне хат жолдады.

– Жұмыссыздық мәселесі қалай шешілуде?

– Әл-Фараби ауданының тұрғындарына «Жұмыспен қамту 2020 жол картасы» бағдарламасының мақсаттары мен міндеттерін түсіндіріп, «Өрлеу» жобасын кеңінен насихаттаймыз. Жұмыссыздық деңгейі 5-10 жыл демей-ақ, соңғы 2-3 жылмен салыстырғанның өзінде екі есеге жақсарғанын байқауға болады. Қазір елімізде жастардың кәсіпкерлікті қолға алып, өз ісін бастауына мүмкіндік мол. Бір ғана қажеті – тәуекел деп бел буып, іске тас-түйін болып кірісуі. Кейде «бұрынғыдай завод-фабрика салынса» деген тілектерді құлағым шалып қалады. Қазір техниканың дамыған заманы. Бұрын бірнәрсені жасап шығару үшін адамның күші қажет болатын. Ауыр механиканы басқару үшін әр адамға бір жұмыс жүктелетін. Ал қазір олай емес. Қарапайым ғана мысал, медициналық қолғапты жасап шығаруға бүгінде арнайы техника мен оны таратып, тасымалдау, сату ісіне 10 шақты адам жұмылса жетіп жатыр. Яғни, бұрынғы 50-100 адамның жұмысын бір ғана техникаға жүктеп, тетігін дер кезінде басу керек. Міне, сондықтан да біз халықты жаңа заманның техникалық мүмкіндіктерін пайдаланып өз кәсібін ашуға шақырамыз. Соның салдарынан жұмыссыздықтан құтылсақ, тағы бір жақсы жағы – әр адам өз кәсібін ашып, әл-ауқатын арттыруға қол жеткізеді.

– Халық денсаулыған жақсарту бағытында көпшілікті алаңдататын қиындықтар жоқ па?

– Әр азамат соңғы жаңалықтарды мұқият зерделесе, медицина саласында алаңдауға негіз жоқ. «Аймақ, аудан, ауыл» қағидасы бойынша халық арасында өткізілетін ақпараттық-түсіндірме жұмыстары кезең-кезеңімен қолға алынған. Қазақстанда халықтың 17%-ы ғана медициналық сақтандыру жүйесін пайдаланады екен. Жыл басында Елбасының «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты
Қазақстан халқына Жолдауымен барлығымыз таныстық. Жаһандық бәсекеге қабілеттілікті арттыру мақсатында медицина саласының мамандары міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру (МӘМС) жүйесін іске қосуды қолға алды. Сәуір айында еліміздің түкпір-түкпірінде жергілікті емханаларда МӘМС бойынша тіркеу басталғанын және оның тиімділігін түсіндіру бағытында жұмыстарға
Әл-Фараби аудандық әкімдігінің қызметкерлері де үлес қосуда. Бұл бағытта халық арасында 10 рет жиналыс ұйымдастырылды. Орталық көшелердің бойларындағы жекеменшік кәсіпкерлік нысандар мен мекемелерге пандус орнату бойынша түсіндіру жұмыстарын жүргізу тұрақты түрде жалғасады. 2016 жылы бұл орайда 272 нысанға пандустар орнатылған болатын. Түсіндіру жұмыстары нашақорлықтың алдын алу мен дін, жастарды отансүйгіштікке тәрбиелеу бағытында да тұрақты жалғасын табуда.

– Бүгінде облыстық прокуратураның бастамасымен қоғам тыныштығын қамтамасыз ету мақсатында «Қауіпсіз қала» жобасы аясында көптеген жұмыстар қолға алынуда. Әл-Фараби ауданында халық тығыз шоғырланған. Айтыңызшы, аудан тұрғындарының қауіпсіздігі қаншалықты қамтамасыз етілген?

– «Қауіпсіз қала» жобасы аясында жұмыссыздық, қаңғыбастық, маскүнемдік және нашақорлық салдарымен күресу сондай-ақ халықтың құқықтық сауаттылығын арттыру мақсатында іс-шаралар жоспарлы түрде өтуде. Көпқабатты тұрғын үйлердің дәлізі қараусыз кездері «пәтер ұрлығы» көп тіркелетін. Қазір тұрғындар терезелерге әйнек салып, кодпен ашылатын темір есік қойып, аулаға шам орнатқалы бұл қылмыс түрі азайды. Дегенмен, тұрғындар ауладағы тәртіп пен тазалықты қадағалау үшін бейнебақылау құрылғысын орнатуға ықыласты. Әл-Фараби аудандық прокуратурасы мен аудан әкімі аппараты және жергілікті полиция қызметкерлері бірлесіп, тұрғындарымен, үй комитеті төрағаларымен 23 рет кездесу ұйымдастырып, бейнебақылау құрылғысын орнату тиімділігі жөнінде түсіндіру жұмыстары жүргізілді. Нәтижесінде, көпқабатты тұрғын үйлердің 157 кіреберіс дәлізіне, 185 аулаға және 64 пәтердің жеке есік алдына тұрғындар өз есебінен бейнекамера орнатты. Халық билікпен бірге жұмыс істегенде ғана нәтиже болады. Әкімдік қызметкерлері түсіндіру жұмыстарын жүргізгенде алғашқы болып қолдаған тұрғындар өздерінің қауіпсіздігімен қатар, қаланың өсіп-өркендеуіне де үлес қосып отыр.
Ал түрлі деңгейдегі құқық бұзушылықты бұлтартпай дәлелдеу мақсатында Әл-Фараби ауданындағы демалыс орындары мен орталық көшелерінде бейнебақылау құрылғылары іске қосылған. Осы құрылғылардың көмегімен тазалық пен тыныштықты, қоғамдық тәртіпті қамтамасыз ету жұмыстары тәулік бойы жүргізілуде. Дегенмен, қаланың бақылау камерасы орнатылмаған тұстарында қоқыс тастап кету, көлік тонау қылмысы басылмай тұр. Сондықтан бұл бағыттағы жұмыстар әлі де жалғаса береді.

– Әл-Фараби ауданының биылға жоспарлаған жұмыстары қандай болмақ?

– Аудан аумағында инфрақұрылым жүйелерін дамыту, жаңарту, қайта қалпына келтіру жұмыстары күн тәртібінен түспейді. Қала орталығының санитарлық тазалығын қамтамасыз етіп, көркейту және көгалдандыру жұмыстарын күн сайын жақсартуды көздейміз. Кедейлікті төмендету үшін халықты жұмыспен қамтып, жұмыссыздар санын азайту және кәсіпкерлікті дамыту бағытындағы жұмыстарды Елбасымыз Жолдауында атап өткендей бұрынғыдан да күшейте бермекпіз.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Ақмарал ӘШІРОВА

«Біз әйелді әйел сыңайынан таныған елміз» депті заманының заңғар жазушысы Ғабит Мүсірепов. Ғабең бұл сөзін тектен-текке айтпаса керек. Қазір адамды жынысына қарап емес, қабілетіне қарай бағалайтын заман. Сондықтан, қазақ әйелдеріне деген құрмет тек отбасы, ошақ қасы төңірегінде ұйысқан десек, қателік болар еді. Қазірдің өзінде әйелдер саясат, билікке ұмтылып жатыр. Денсаулық сақтау және білім беру саласында, шағын және орта бизнесте де әйелдер белсенді.

1.Биліктегі бикештер

Өзіміздің Оңтүстікте де билік басында қызмет ететін бикештер бар. Бұл көшті қала әкімінің орынбасары Гүлжан Құрманбекова бастап тұр. 

Гүлжан ханым ер-азаматтармен бірге тізе қосып, жауапты қызмет атқарып жүр. Ол Алаш арыстарының бірі Әлихан Бөкейханның «Өз күшіне сенбеген адам да, халық та ешқашан өмір бәйгесін ала алмайды» деген даналығын өмірлік ұраны етіп алған. Өзінің қызметтік өсу сатыларында отбасының қолдауы көп болғанын айтады. Жолдасы екеуі екі ұл, бір қыз тәрбиелеп өсірген. 

– Ең алдымен мен жолдасыма алғыс айтқым келеді. Оған ризамын. Таңертеңнен қара кешке дейін жұмыстамын, үйдегі шаруаларға үлгермей жататын кездерім көп. Жиналыс болады, кеш қайтамыз. Тіпті, демалыс дегенді ұмытып кететін кездер болады. Сондай шақтарда жолдасым қызметімнің қиындығын, ауырлығын түсінеді, – дейді Гүлжан Мамытқызы. 

Биліктегі ханымдардың ішінде тағы бір Құрманбекованың аты аталады. 

Құрманбековтер әулеті жергілікті жұртшылыққа жақсы таныс. Мамыт ақсақалдың он перзенті бар болса, бәрі де ел құрметіне бөленген азаматтар. Әсіресе, қарияның қос қызы қызметтегі қиындықтар мен кедергілерден, сынақтардан қаймықпай өтіп келеді. Апалы-сіңлілі ханымдардың кішісі – Гүлнәр Құрманбекова. 

Ол Шымкент қалалық мәслихатының депутаты, Әлеуметтік саланы дамыту мәселелері жөніндегі тұрақты комиссияның төрайымы, Шымкент қалалық жедел жәрдем станциясының бас дәрігері сияқты бірнеше мансапты қатар алып жүр. Жас кезінен қызметке ерте араласқан Гүлнәр ханым ата-енесінің де көңілінен шығып, отағасы мен бала-шағасының да бабын тапқан. Ауылдың қайнаған қызу тіршілігі мен жұмыстың жауапкершілігін бірдей алып жүру арқылы өмір оны шыңдай түскен. От та жаққан, самаурын да қайнатқан, сиырды да сауған. Гүлнәр ханымның еңбекқорлығы, қызметтегі жауаптылығы мен табандылығы, өмірсүйгіштік қасиеттерінен бүгінгі қыз-келіншектер үлгі алса игі. Гүлнәр ханым жолдасы Қалдыбай екеуі 2 ұл тәрбиелеп, немере сүйіп отырған бақытты жандар. 

Өңірімізде биліктегі бикештер тізімін басқарма басшылары да толықтырады. Облыстық жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының басшысы Әсия Темірбаева өзінің алғашқы еңбек жолын «Союзгипрорис» жобалау институтында инженер болудан бастаған. Әсия Құралқызы аталған басқармада 2-дәрежелі маман қызметінен бас маман, одан кейін бөлім бастығы, басшы орынбасары, басшы қызметтеріне дейін сатылап өскен. 

Осы орайда Шымкент қалалық білім бөлімінің басшысы Жанат Тәжиеваны айтпай кетуге болмас. Ол тәжірибелі педагог, ол кісі білім саласында 30 жылдай уақыт еңбек етіп келеді. 

Жанат ханымның қызметтегі мұқияттылығы, іскерлігі өзі басшылық еткен уақыт аралығында жан-жақты танылды. 

Басқармаларда басшылардың орынбасары болып нәзікжанды қыздарымыз да қызмет атқаруда. Мәселен, облыстық денсаулық сақтау басқармасы басшысының екі бірдей орынбасары – нәзікжандылар. Роза Жәукімова мен Айгүл Сапарғалиевалар өздеріне тапсырылған міндетті ойдағыдай атқарып келеді. ОҚО табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасы басшысының орынбасары Гүлнәр Сәметова, облыстық білім басқармасы басшысының орынбасары Раушан Ергашевалардың да елеулі еңбегін атап өткен жөн деп санаймыз. 

Шымкент қалалық мәслихатында тұрақты комиссиялармен жұмыс жөніндегі бөлімінің бас маманы Ұлжан Исабаева мен аппараттың бас маманы Ақжарқын Биғазиеваның да есім-сойлары биліктегі бикештер тізімін жалғастырады. Қалалық мәслихат депутаттарының ішінде өзге этнос өкілдері де бар. Мәселен, Ирина Болдинова. «Нұрсәт», «Қайтпас-1», «Таскен», «Қаражол» тұрғын алаптары кіретін №15 сайлау округінен сайланған халық қалаулысы өзінің депутаттық мандатын абыроймен алып жүр. 

Бұлардан бөлек қаламыздағы білім ошақтарының басшылығында көбіне-көп – әйел азаматтар. Шымкент қаласында 129 мектеп бар. Шаһар бойынша 15 мыңнан астам мұғалім қызмет атқарады. Соның 82 %-ы – апайлар. Колледждер мен мектептердің басшылығында да талай жылдан бері еңбек етіп келе жатқан директор апайлар көп.

2.Бизнестегі вумендер

Бүгінде арулар араласпаған сала кемде-кем. «Не іске де әйел араласса, бәрі жақсы аяқталатынына сенімдімін. Әйел әлемді басқаратынын түсіндім» деген екен атақты колумб жазушысы, Нобель сыйлығының иегері Габриэль 

Гарсиа Маркес. Иә, әйелдер қазір бизнеске де білек түріп кірісіп кетті. Өңірімізде кәсіпкер әйелдердің «Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасы жанынан ашылған Іскер әйелдер кеңесі жұмыс істейді. Аталған Кеңес төрайымы – Алма Архабаева ханым. «Бұл кеңес – жұмыс органы, іскер әйелдер кәсіпкерлігін қолдау үшін арнайы жұмыс істейді. Бүгінгі таңда біздің кеңесте жетістікке жеткен 120 кәсіпкер әйел бар», – дейді Алма Нұралықызы. «Атамекен» Ұлттық палатасының мәліметіне сәйкес, жалпы, Қазақстанда 15 мыңнан астам шағын және орта бизнес жобалары болса, солардың 40 пайызын қыз-келіншектер басқарады екен. Соңғы 3 жылда қыз-келіншектер қатысқан шағын және орта бизнес субъектілерінің саны 26 пайызға артса, әйелдер ашқан компаниялар 28 пайызға дейін өскен. 

Алма Архабаева Оңтүстікте тек ІӘК-нің басшысы ретінде ғана емес, «Асыл арман» компаниясының бас директоры ретінде де танымал. Бизнесте жүргеніне 20 жылдай болған Алма Құралқызының айтуынша, қыз-келіншектерге бизнесті бастау үшін сенім жетіспейді. ІӘК осы бағытта жүйелі жұмыстар атқаруда. Нақты айтар болсақ, «Әйел және бизнес», «Бизнес толеранттылықты таңдайды» дегендей бизнес-конференциялар, форумдарды дәстүрлі түрде өткізіп келеді.

Облыстық мәслихаттың депутаты Рәшкүл Оспанәлива да көпшілікке танымал. Неше жылдан бері кілең ер азаматтармен иық тірестіріп, билікте де, бизнесте де белсеніп қызмет атқарып келеді. Әріптестері ол туралы «бір өзі он ер адамға татитын депутат» деп әзілдейді. Халық қалаулысы ретінде көтерген мәселелері көп. Сондықтан билік басындағылар оған «Нұр Отан» партиясының ОҚО бойынша ана мен отбасын қолдау жұмыстарының кураторы, «Саясаткер әйелдер» клубының ОҚО бойынша төрайымы және Қазақстан халқы Ассамблеясы жанынан құрылған облыстық аналар кеңесінің төрайымы қызметтерін сеніп тапсырды. Рәшкүл Жәлелқызы – «Береке-А» корпорациясының президенті. Осыдан бірер жыл бұрын адуынды журналист Бақтияр Тайжан ағамыз «Егемен Қазақстан» газетінің бетінде «Береке-А» – қайырымдылықтың досы» деген тақырыппен мақала жариялап еді. Расында, аталған мекеме көптеген сауапты істің басы-қасынан табылып, қаншама адамға қаржылай қолдау көрсетіп жүр. Оңтүстіктің ақжарма халқы Рәшкүл қыздарының биліктегі һәм бизнестегі беталысына ұдайы тілектес. 

Облыстағы кәсіпкер әйелдердің қатарында ауызға ілігетіндердің бірі – Төреайым Сұлтанова. Ол – «Ай нұры» медициналық емханасының директоры. «Ай нұры» – қаламыздағы дәлдік диагностикамен қаруланған, дертке тиімді ем қолданатын медициналық орталықтардың бірі. Төреайым ханым кезінде қалалық мәслихаттың депутаты болып, кәсіпкерлік пен депутаттықты қатар алып жүрді. 

– Күні бүгінге дейін қол жеткізген жетістіктерімнен гөрі әйелдік борышым, босағамның іргесіндегі келіндік міндетімді бірінші орынға қоямын. Мен үшін атақ-даңқтан, мансаптан киелі шаңырағымның шаттығы биік, – дейді кәсіпкер ханым. 

Шыққанына аз ғана уақыт болса да, үлкен сұраныс пен қызығушылық тудырып отырған «Айсауле» косметикалары жөнінде Шымкенттің қыз-келіншектері жақсы біледі. Жобаның жетекшісі – химия ғылымдарының кандидаты, доцент Сәуле Мұсаева. Отандық өнім шығарып, өнімді еңбек етіп жүрген кәсіпкер Сәуле ханымды да бизнес вумендердің қатарынан көреміз. «Біздің елде кәсіпкерлерге, бизнес бастағысы келетін әрбір адамға мүмкіндік мол», – дейді Айсәуле Мұсаева.

Тобықтай түйін

Қазақ қыздары дегенде, соңғы жылдары шоу-бизнесте хит әндердің бірі болған, «КешYou» тобының орындауындағы «Қазақтың қыздары» әні көмейіме құйыла береді.
– Ана жолын құрметтеген, ғажап шың бәрі,
Аппақ арын кірлетпеген, қазақ қыздары.
Гүлдер – көркі жерімнің, Арулар – көркі елімнің.
Бұл біз, қазақтың қыздары, қазақтың қыздары! – деп әндеткім келеді. Оған себеп – біздің осындай мақтаныштарымыз бар. Айтпағымыз, 8-наурыз Халықаралық әйелдер күні мерекесінде өңірімізде билік және бизнес басындағы белгілі аруларымыздың атын атап, елге сіңірген еңбегін осылайша ескеру еді.

«Құдайдан кейінгі құдірет – ана» деген екен бір ғұлама. Тіршілікте ананың рөлі ерекше. Мерекелеріңізбен, асыл аналар, ардақты арулар!

Ақпан айының алғашқы жұлдызынан бастап елімізде мемлекеттік қызметкерлерді кешенді тестілеу жүргізілуде. Бұл жолғы аттестация барысында мемлекеттік қызметкерлердің жүктелген жұмыстарды орындау қабілеті тексеріледі.

Мемлекеттік қызметкерлердің сынағынан алдымен департамент басшылары мен олардың орынбасарлары өтті. Емтихан екі кезеңнен тұрады. 2 сағаттың ішінде сынақ тапсырушылар 220 сұраққа жауап беруі тиіс. 

Жалпы, облыс бойынша 8 700-ге жуық мемлекет қызметкер болса, оның 6000-нан астамы кешенді аттестациядан өтеді. Сынақ арнайы автоматтандырылған бағдарлама арқылы тапсырылуда. Қорытындысы бойынша комиссия мүшелері қызметкердің лауазымын жоғарылату туралы шешім қабылдауға да құқылы.

Осылайша Елбасы жариялаған Ұлт Жоспарының 15-қадамында көзделген мақсат-міндеттер іске асырылмақ. Тест наурыздың соңына дейін жалғасады. Бірінші кезекте орталық аппарат қызметкерлері сынақтан өтсе, одан кейін облыстық және аудандық деңгейдегі «Б» корпусының өкілдері аттестация тапсырады.

Нұрлан Бекназаров – бұған дейін де өкілетті билікте қызмет етіп, көптеген игі істердің атқарылуына үлес қосқан абыройлы азамат. Осыған дейін Шымкент қалалық мәслихатының үш рет хатшысы болса, екі шақырылымда мәслихатта тексеру комиссиясының төрағасы болған, яғни депутат болып бес рет сайланған. Бүгінгі әңгімемізде Нұрлан Құдиярұлы қаланың қазіргі әлеуметтік-экономикалық даму бағыты бойынша атқарылған жұмыстар мен алдағы жаңа міндеттерді баяндап берді.

– Нұрлан Құдиярұлы, жуырда ғана Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың билік тармақтарының өкілеттіктерін қайта бөлу туралы Үндеуі жарияланды. Елбасы Үндеуінің маңызы мен мәні неде? 

– Елбасының Үндеуде айтылған бастамалары өте дер кезінде көтеріліп отыр. Бұл – егемен еліміздің тұрақты дамуын қамтитын жаңа жоспар және келешек ұрпақтың болашағын ойлағаннан жасалған қадам. Үндеудің негізгі мәні – Қазақстан Республикасының Президенті өзінің бірқатар өкілеттілігін Парламент пен Үкіметке беру. Бұл реформа басқару жүйесінің тиімділігін арттыруды көздейді. Ұсынылып отырған реформаның ерекшелігі билік өкілеттіліктерін сарабдалдықпен қайта бөлуде, тұтастай саяси жүйені демократияландыруда жатыр деп Елбасының өзі де атап өтті. Біріншіден, бұл дегеніміз – Президенттің әлеуметтік-экономикалық процестерді реттеудегі біршама өкілеттіліктерін Үкіметке және басқа да атқарушы органдарға беру. Сонда бұл салаға Үкімет, министрліктер және әкімдіктер толықтай жауап беретін болады. Екіншіден, одан да күрделі міндет – билік тармақтары арасындағы қарым-қатынасты конституциялық деңгейде теңгерімді ету. Яғни, осы реформаның аясында Үкіметті жасақтаудағы Парламенттің рөлін күшейту. Елбасы Үндеуінде айтылғандай, Парламент сайлауында жеңген партия Үкімет құрамын анықтауда түбегейлі ықпал ететін болады. Бұл министрлер кабинетінің өкілетті билік алдындағы жауапкершілігін арттырады. Тиісінше, биліктің заң шығарушы тармағының атқарушы билікке бақылауын күшейтеді. Елбасының мемлекеттік басқаруды жаңғырту туралы бастамасы өте құптарлық. Бұл – жеткен жетістіктерімізді сақтап, одан әрі үздіксіз дамуға бағытталып отыр. 

– Қазір жер-жерлерде Елбасының биылғы «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты Жолдауы жан-жақты талқылануда, ел дамуына серпін берген маңызды құжатты түсіндіру шаралары жүргізілуде. Биылғы Жолдаудың басты ерекшелігі неде деп ойлайсыз? Оның еліміз үшін стратегиялық маңыздылығы қандай?

– Елбасы Жолдауы – еліміздің даму жолын айқындаған өте маңызды құжат. Мемлекет басшысы қай Жолдауында болмасын халықтың жағдайын бір сәтке де ұмытқан емес. Бүгінде межеленген міндеттердің бәрі жыл өткен сайын бірте-бірте орындалып келе жатыр. Әрине, биылғы Жолдаудың маңыздылығын тақырыбынан-ақ аңғаруға болады. Қазір әлем жаңаруға бет бұрды. Президент бұл ретте Жолдауда негізгі бес басымдықты баса айтты. Мәселен, экономиканың жеделдетілген технологиялық жаңғыртылу мәселесіне ерекше назар аударуы еліміз үшін аса маңызды дер едім. Елбасымыз атап өткендей, елімізде 3D-принтинг, онлайн-сауда, мобильді банкинг, цифрлық қызмет көрсету секілді денсаулық сақтау, білім беру ісінде қолданылатын және басқа да перспективалы салаларды дамыту керек. Осыған орай, Үкіметке «Цифрлы Қазақстан» жеке бағдарламасын әзірлеуді тапсырды. Бұл өз кезегінде экономиканы барынша дамытумен бірге қолданыстағы құрылымдарды жетілдіруге мүмкіндік береді. Отбасылық бизнес, қаржылық сауаттылық, тағы басқа қажетіліктер осыдан бастау алады. Елбасы айтқан тағы бір маңызды басымдық – бизнес ортаны түбегейлі жақсарту және кеңейту. Біздің стратегиялық мақсатымыздың бірі – елдің ішкі жалпы өніміндегі шағын және орта бизнестің үлесі 2050 жылға қарай кем дегенде 50 пайыз болуын қамтамасыз ету керек делінген. Жалпы алғанда, Елбасы өз Жолдауында Қазақстан дамуының жаңа бағыттарын айқындап, белгілеп берді. Түптеп келгенде, бұл ең алдымен халықтың әлеуметтік жағдайын күшейтуге ықпал етеді.

– Енді Шымкент қаласының бүгінгі әлеуметтік-экономикалық даму бағытына тоқталсақ. Қазіргі таңда қаламызда Ұлт жоспары «100 нақты қадам» бойынша атқарылған жұмыстар барысы қалай?

– Шымкент – еліміздегі даму көрсеткіші қарқынды, миллионға жуық тұрғыны бар үш мегаполистің бірі. Қаланың әл-ауқаты да жылдан-жылға артып, жақсарып келеді. Тіпті, Шымкентке келген әр сапарында Президент мұндағы оң өзгерістерге ризашылығын білдіреді. Елбасымыз: «Шымкент – шырайлы шаһар. Экономикасы, кәсіпорындары дамыған қонақжай қала» деп жоғары баға берген болатын. Өздеріңізге мәлім, осы аптада қала әкімі Ғабидолла Әбдірахымов 2016 жылы атқарылған жұмыстардың қорытындысы бойынша және қаланың алдағы 5 жылға арналған даму жоспары жөнінде тұрғындар алдында есеп берді. Әрине, шаһар басшысы Ғабидолла Рахматоллаұлының тұрақты қадағалауының арқасында қаламызда соңғы кездері шешімін тапқан шаруалар аз емес. Қала жаңарып, игі істер молайып жатыр. Жалпы, Шымкент соңғы бесжылдықта әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан өрлеу мен жаңғырудың жаңа кезеңін өткеруде. Бұл ретте қаланың 2020 жылға дейінгі әлеуметтік-экономикалық даму тұжырымдамасы іске асырылуда. Қала аумағы кеңейіп, шаһарға 40-тан астам елдімекен қосылғалы бері жұмыс ауқымы да айтарлықтай артты. Қазір Бас жоспарға сәйкес, қала шекарасы 3 есеге ұлғайды. Соңғы санақтың қорытындысы бойынша қазір мұнда 910 мыңдай адам тұрады. Биыл бірінші жартыжылдықта халық саны миллионға жетеді деп жоспарланып отыр. Әрине, ең негізгі міндет – қала тұрғындарын толғандырған өзекті мәселелерді шешу, инфрақұрылым жұмыстарына басымдық беру. Бұл өз уақытымен орындалуда.

– Тұрғындарды алаңдатқан мәселелер рет-ретімен шешімін табуда дедіңіз. Осыған кеңірек тоқталып өтсеңіз.

– Бүгінде қалада ең бірінші кезекте инфрақұрылым жұмыстарына ерекше екпін берілуде. Елбасы белгілеген тапсырмаға сәйкес, қаланың көркеюі жолында мемлекеттік бағдарламалар аясында жүйелі жұмыстар жүзеге асып жатыр. Осы мақсатта Шымкент қаласы әкімдігі тарапынан қала тұрғындарына көрсетілетін қызметтердің барлық түрін «бір терезе» жүйесі арқылы атқаратын «Фронт-офис» орталығы ашылды. Сөз реті келгенде айтарым, жуырда қала әкімінің есебінде тұрғындар тарапынан осы орталықтың атауын өзгерту туралы ұсынысқа орай бұдан былай ол «Халық кеңсесі» деп аталатын болды. Көпшілікті мазалаған мәселенің бірі ол – ауызсу. Осы орайда 2016 жылы 98 мың халқы бар 7 елдімекен ауызсумен қамтылып, таза суға қосылған халық саны 83 пайыздан 92 пайызға жетті. Сондай-ақ осы жылы 68 мың халқы бар 6 елдімекен электр желілерімен қамтылып, оның көрсеткіші 84 пайыздан 88 пайызға өсті. Ал көгілдір отынға келсек, 2016 жылы 30 мың халқы бар 4 елдімекен газбен қамтылды. Яғни, қамту деңгейі 82 пайыздан 90 пайызға артып отыр.

– «Қала таза болса, көңіліміз таза болады» деп жиі айтып жатамыз. Шымкенттің тазалығына қаншалықты мән берілуде? Қаланы көріктендіру бойынша жұмыстардың нәтижесі қандай?

– Қала тазалығы – әкімдіктің басты назарында. Бұл бағытта қала әкімдігі арнайы жоспар бекітіп, сол бойынша жұмыстар атқаруда. Қазіргі таңда қаланың орталық бөлігімен қатар, 4 аудан әкімдігі тарапынан шағынаудандардың ішкі орамдық санитарлық тазалығына мән берілуде. Қомақты қаражат бөлінген. Бөлінген қаржыға шет аймақтардағы елдімекендердің санитарлық тазалығы қадағаланады, бей-берекет қоқыстарды шығару, аулаларда тазалық жұмыстары жүргізіледі. Білесіздер, Шымкент қаласының әкімдігі мен «ОҚО Азаматтық Альянсы» қауымдастығы бірлесіп, «Таза қала» байқауын ұйымдастырып келеді. Жалпы соңғы жылдары тазалық мәселесіне қолдау жоғары деңгейде деп айтуға болады. 

Былтыр қалада 24 мыңнан астам қылқанжапырақты, 50 мыңдай жай жапырақты және 24 мыңнан астам бұтақшалар егілді. Жасыл желектерді суару үшін 3 скважина орнатылды. Тағы бір ерекше айта кетерлігі, бүгінде облыс әкімі Жансейіт Қансейітұлының бастамасымен өңірімізде «Шатқал» бағдарламасы қолға алынуда. Бұл бағытта Шымкентте 5 саябақ салыну жоспары іске аса бастады. Бағдарламаның бірінші кезеңінде «Шымсая» саябағына 1718 түп көшет егілсе, «Самал» саябағына 5 мың түп ағаш көшеттері отырғызылды. Бұл жұмыстар әлі де жалғасын табатын болады. Тазалық мәселесінде тұрғындар да бейжай қарамаса деймін. Әрбір игі іске қолдау білдіріп, тазалық шарасында белсенділік танытып үлес қосса, міне ол – азаматтық белгісі. Меніңше, әркім өзінің тұрған жерінің патриоты болу керек. Бүгінде аймақ басшысы Жансейіт Қансейітұлы облыс орталығы Шымкентті еліміздегі ең үлгілі қалаға айналдыру бағытында жинаған тәжірибесі мен бар күш-жігерін жұмсап, барлық саланың өркендеуіне ерекше көңіл бөлуде.

– Қала әкімі халыққа есеп беру кездесуінде шаһардың қарқынды дамуы үшін қомақты қаражат бөлініп жатқанын айтып өтті. Биылғы жоспар бойынша ол қаржы қай салаларға көбірек бөлінбек? Осы туралы толығырақ айта кетсеңіз. 

– Әрине, бөлінген қаражат ел игілігіне жұмсалатыны анық. Ол қаражат ең алдымен қаланың инфрақұрылым жұмыстарын жақсартуға бағытталмақ. Көшелер мен аулаларды жарықтандыру – кезек күттірмейтін мәселелер. Сонымен қатар шалғай елдімекендерде өзекті мәселелер бар. Қазір жаңа мектептердің құрылысы жүруде. Биыл күзде бірнеше білім шаңырағы пайдалануға берілмек. Алдағы екі жылда үш ауысымды мектептер мен ирригациялық жүйелер мәселесі толық шешіледі деп отырмыз. Биыл Шымкенттегі металлургтер стадионы қайта жаңғыртылады. Сосын қалаішілік жолдарға ерекше мән берілуде. Былтыр тек қана аяқжолдарды салуға 1 млрд теңге жуық қаражат бөлінді. Бұған дейін ондай қолдау болған емес. Көшелер мен саябақтарда спорт алаңшалары көбеюде. Аулаларды жаңарту жұмыстары жалғасуда. Міне, мұның бәрі де тұрғындардың жайлы қалада өмір сүруі жолында атқарылып жатқан игі жұмыстар. Негізгі мақсат – Шымкентті ең қауіпсіз қалаға айналдыру. Биыл көшелер мен аулаларға видеобақылау құрылғылары орнатылады. Бұл әрине, шымкенттіктердің қаланың кез келген жерінде күндіз де, түнде де емін-еркін жүруіне қолайлы жағдай туғызу. Қаланың 2016 жылғы бюджетіне тоқтала кетсек, былтыр 69 млрд теңгені құрады. Қаржының басым бөлігі, қалада инженерлік жүйелер өзекті болғандықтан, осы саланы дамытуға бағытталды. Қуантарлығы сол, биыл бюджет қаржысы еселеніп, ел қазынасынан қаланы дамытуға қосымша 40 млрд теңгеге жуық қаражат бөлінуде. Қазірдің өзінде бюджет қаржысы 110 млрд теңге деп бекітіп отырмыз. Жыл соңына дейін қаражат мәселесі тағы төрт мәрте қосымша бекітіліп, нәтижесінде бұл қаражат одан да көбейеді деген жоспар бар.

– Қалалық мәслихат құрамының жаңарғанына да көп бола қойған жоқ. Халық сенімін арқалаған депутаттарға сайлаушылар аманаты қандай жауапкершілік жүктейді?

– Қалалық мәслихатқа 29 депутат сайланған. Барлығы да білімді, тәжірибелі азаматтар. Мәслихат депутаттарының негізгі міндеті – халық пен билік арасындағы алтын көпір қызметін атқару. Бұл міндетімізді мүлтіксіз орындап келеміз деп сеніммен айта аламын. Елімізге белгілі ғалым Мырзатай 

Жолдасбеков: «Мемлекетке қызмет ету дегеніміз – Отанға, келешекке қызмет ету» дейді. Бұл орайда халық қалаулылары өздеріне жүктелген депутаттық міндеттерін қал-қадірінше адал атқарып жатыр.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан 
Сәбит ТАСТАНБЕК