Шымкент келбеті

Диграф пен дәйекше қажет болмай қалды. Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев қазақ әліпбинің латын графикасына негізделген нақты нұсқасын бекітті. Жаңа алфавитте 6 әріптің төбесіне үтір қойылған және бірнеше әріп біріккен. Президенттің жарлығына сай келесі жылдан бастап мектептер пилоттық жоба ретінде осы алфавитке көшеді. Яғни, бірқатар мектептерде бастауыш сыныптар пилоттық жоба ретінде латын графикасына негізделген әріптер оқытыла бастайды.

Дәурен АБАЕВ,
ҚР ақпарат және коммуникациялар министрі:

– Латын графикасындағы соңғы нұсқа орынды әрі заман талабына сай. Жалпы, әліпбидің жаңа нұсқасы онша талқыланбады деген мәлімдемелермен келіспеймін. Өйткені осы жолы ұлттық комиссия аясында бес-алты топ ауқымды жұмыс атқарды. Мәселен, мен теxникалық топты басқардым. Біз латын әліпбиінің апострофпен енгізу мәселесін зерделедік. Сол проблеманы көтердік. Апостроф арнайы белгі ретінде келеді. Оны қолданғанда таңбалардың арасы ашылып кетеді. Соның салдарынан ғаламторда мәтіндерді іздеу мәселесі қиындайды. Енді, өзінің алгоритмі бар ғой. Елбасы xалықтың осы пікірін де ескерді. Мамандардың айтқанын тыңдап, жаңа нұсқаны қабылдады. Бұл өте дұрыс шешім болды. Сондықтан латынның жаңа нұсқасы қолдану жағынан тиімді. Сосын бір мәселені ескеру керек, латын әліпбиінің мінсіз нұсқасы жоқ. Оны бәріміз жақсы білеміз. Меніңше, қазіргі нұсқа орынды әрі заман талабына сай келеді. Онда ғалым лингвистердің пікірі ғана емес, IT мамандардың кеңестері те ескерілді.

Алма ПАЗЫЛОВА,
ОҚМПУ-дің аға оқытушысы:

– Күні кеше Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың Жарлығымен қазақ тілі әліпбиінің латын графикасындағы жаңа нұсқасы бекітілді. Бұл хабарды оқытушылар, әсіресе, филологтар қуанып отырмыз. Себебі, әліпбидің нұсқасы неғұрлым ерте бекітіліп, онымен сауатты жазуды соғұрлым ерте үйренгеніміз жақсы. Ал жаңа нұсқаға маман ретінде менің пікірім – таңбалар жүйесінің жеңіл, тілге орамды болуы аса маңызды. Жалпы, жазудағы ықшамдылығы мен ыңғайлылығы – әліпбидегі басты мәселе. Латын әріптеріндегі әліпбиіміздің соңғы нұсқасында апострафтар алынып тасталған. Графикалық жағынан үйлесім бар деп есептеймін.

Қазақстанда латын әліпбиінің нұсқасына өзгеріс енгізілді. Бұл жөніндегі тиісті Жарлыққа Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев 19 ақпан күні қол қойды. Жаңа редакция бойынша латын графикасындағы қазақ әліпбиінде апострафтар алынып тасталды. Ал екі әріп диграф арқылы жазылатын болды.

Ақорданың баспасөз қызметі жариялаған Жарлықта «Қазақ тілі әліпбиін кириллицадан латын графикасына көшіру туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2017 жылғы 26 қазандағы №569 Жарлығына өзгеріс енгізу туралы Қаулысына сәйкес латын графикасына негізделген қазақ тілі әліпбиі жаңа редакция­да жазылсын» делінген.

Ақерке БЕРТАЕВА,
Әл-Фараби аудандық мемлекеттік кірістер
басқармасының өндірістік емес
төлемдерді әкімшілендіру бөлімінің жетекші маманы:

– Мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаев 2017 жылғы 26 қазанда «Қазақ тілі әліпбиін кириллицадан латын графикасына көшіру туралы» Жарлыққа қол қойды. Бұл, шын мәнінде, халқымыздың ғасырлар бойғы арман-мұраты жүзеге асқан тарихи күн болды. Еліміздің латынға оралуы – саяси қадам, оңды шешім әрі тарихи оқиға. 

Латын әліпбиінің қажеттілігіне біздің көзіміз айқын жетіп отыр. Әуелі тіліміздегі қазіргі жат дыбыстарды таңбалайтын әріптерді қысқартып, сол арқылы қазақ тілінің табиғи таза қалпын сақтауға мүмкіндік туады. Сондай-ақ, латын әліпбиіне көшу қазақ тілінің халықаралық дәрежеге шығуына жол ашады. Қазақ тіліне компьютерлік жаңа технологиялар арқылы халықаралық ақпарат кеңістігіне кірігуге тиімді мүмкіндік туады. Және түбі бір түркі дүниесімен рухани, мәдени, ғылыми, экономикалық қарым-қатынасты, өзара байланысты нығайта түседі. Тұтастай алғанда латын әліпбиіне көшуіміз – дұрыс таңдау. Жастар жағы латын әліпбиіндегі қазақ жазуын тез меңгеріп алады. Мектепте ағылшын тілі оқытылатындықтан, олар латын әліпбиін тез қабылдайтыны сөзсіз. Жаңа латын әліпбиі қолдануға өте ыңғайлы, әлемдік жаңа технологияларға бейімделген, қазақ тілінің, сондай-ақ Қазақстанда тұрып жатқан басқа да сан ұлттың тілдік жағдайын қамтитын жақсы әліпби болады деп ойлаймын. Қазіргі әлем елдері дүниежүзілік өркениетке латын жазуы арқылы ұмтылып жатқан тұста біз де осы латын әліпбиі арқылы кемелдене түспекпіз. Яғни, мәдени интеграцияға латын әліпбиі арқылы жақындаймыз. Бұдан біз ұтпасақ, ұтылмаймыз. Жалпы, латын әліпбиін игеруге бүгінгі қазақ қоғамы дайын деп ойлаймын.

Ерболат НҰРМАХАНОВ,
қалалық мәслихат депутаты:

– Латын әліпбиіне көшуді қолдаймын. Алайда, әліпбиді жасағанда бастапқы мақсатымызды ұмытпауымыз керек. Біздің мақсат – қазақ тілін үйренуді жеңілдету. Әсіресе, елімізге саяхаттап келетін еуропалықтар, шетелдіктер латын әліпбиімен жазылған қазақ жазуларын оқу үшін тағы бір әліпбиді жаттамай-ақ оқи білгені тиімді. Аса өзгеріске ұшыраған диграфпен немесе апострофпен жазу арқылы біз сондай жетістікке жете аламыз ба?

Ағылшынның «W» (дабл ю) әрпі ешқашан «Ш» әрпінің рөлін атқара алмайды. Себебі, «дабл» деген «қайталау». Яғни «ю» әрібіндегі «и» немесе «у» екі рет қайталанады. Графикасы ұқсағаны үшін «W» дабл ю-ды «Ш»-ның орнына қолдану ешқандай елдің тәжірибесінде жоқ. Ал «S`» деп апострофпен жазып қазақтың қарапайым сөзінен анайы мағына жасап шығаруға жол бермей, «Sh» күйінде қалдыруды қолдаймын.

Жалпы, латын әрпін пайдаланатын елдердің басым бөлігі Еуропада. Сондықтан Ұлыбританияның ағылшын әліпбиіне сүйене отырып, қазақ әліпбиін жасап шығаруды ұсынған болар едім. Өйткені, онда қазақтың «і», «ә», «ө», тіпті «ш» әріптері сол күйінде дыбысталатын әріптік таңбалары бар. «Р» әрпінің екі түрі бар. Ал француз тілінде латын әліпбиінің қолданысы өте күрделі. Тіпті, кей тұста французша бір дыбысты айту үшін әліпбиіндегі 7 әріпті қатар жазуға тура келеді. Тіл үйренуші әріптерді жаттап отыра ма әлде сөзді жаттайды ма? Тіл үйренуді қиындатпай, осы жағын ескеру қажет.

Бір үтірдің өзі бір әріптің орнын алады. Апострофты қолдану шарт емес. Міне, латын әліпбиінде сондай еркіндік басым болса, қазақтың «қазысын» ағылшын да, итальяндық пен бразилиялық та «қазы» деп оқи алады. Қазақ тілінің кеңістігін кеңейту деген осы емес пе?!

Айпар АМАНГЕЛДИЕВА, 
Шымкент қалалық  мемлекеттік архив басшысы:

Шымкент қалалық архивінде 1933-1941 жылдар аралығында латын қарпімен жазылған құжаттар қоры сақтаулы. Облыстағы білім саласының іс жүргізу құжаттары, облыстық мемлекеттік архивтергі жиналыстар хаттамасы, ауыл советінің шаруашылық кітаптары секілді том-том сарғыш тартқан кітаптар тарихтан сыр шертеді. Жуырда қалалық архив сөресі 1928-1940 жылдар аралығындағы қазақ елінің латындандыру кезеңіндегі ҚР Президенті архивінен алынған маңызды құжаттарымен толыққан. Шымкент қалалық мемлекеттік архив басшысы Айпар Амангелдиевамен әңгімеміз мұрағатта латын қарпімен сақталған маңызды құжаттар төңірегінде өрбіді.

– Айпар Шажалықызы, латын қарпінің жаңа нұсқасына қатысты қоғамда түрлі пікірлер айтылуда. Сөзіңіздің басында «90 жыл бұрын ұлтымыз осындай тарихи таңдауды басынан кешті» дедіңіз. Бұл тұрғыдан қалалық архивте қандай құнды деректер бар?

– Қазақ ұлты тұғырлы тіліне байланысты тағы бір тарихи шешімді қабылдаған соң, латын әліпбиінің жаңа нұсқасына пікір айтушылар көбейді. Әсіресе, тіл мамандары, қайраткерлер, ұлт жанашырлары мен бұқара халық өз пайымдарын айтып, тілдің болашағына алаңдаушылық білдіруде. Расында, тарих деректеріне қарап, дәл осындай тарихи таңдауды 90 жыл бұрын халқымыз басынан кешкенін байқаймыз. Оны растайтын құнды дүниелерді ҚР Президенті мұрағатынан арнайы алдырдық. 

1928-1940 жылдар аралығындағы қазақ елінің латынға өткен кезеңіндегі ҚР Президенті архивінен алынған маңызды құжаттарды зерделеп, халыққа қажетті тұстарын түсіндіріп-насихаттап жатырмыз.
1928-1940 жылдардағы қолданыста латын графикасына негізделген қазақ әліпбиі болды, ол КСРО-ның басқа да түркі халықтарының әліпбиін латындандыруымен қатар әзірленіп, қабылданды. Сол кезде тілдің жаңа нұсқасына қолдау білдіретін қоғамдар құрылып, зиялылар, сауаты бар азаматтар жиындар, пікірталастар өткізген.

Деректерге шолу жасағанда араб әліпбиінен латынға көшу мәселелері еліміздің ұлтжанды, зиялы азаматтары тарапынан көптеп талқыланып, аса үлкен қиындықтармен іске асқандығын көре аламыз. Мәселен, 1928 жылы Қызылорда қаласында арнайы «Жаңа әліпбишілер қоғамы» құрылғаны туралы дерек бар. Қоғамдастықтың жарғысы, мақсаты мен құқықтары және міндеттері туралы құжаттар толық сақталған. Атап өтерлігі, қоғамның жарғысындағы талаптар өте сауатты жазылған. Қоғамның өлкелік конференциясының бірінде НКА Орталық Комитетінің Төрағасы Н.Нұрмақов «Жаңа латын әліпбиі – Қазақстандағы революция. Тезірек жүзеге асыру үшін жұмыстың революциялық әдісін қолдану керек. Жаңа әліпбиді жаңа іс ретінде жүзеге асыру үлкен қиындықтармен ұласады, сондықтан еңбекшілердің барлығын жұмылдыру қажет деп» атап өткен.

Сонымен бірге 1926 жылы 10 желтоқсанда «Қазақ жазуын латындандыру туралы» дискуссияда сөз алған Т. Байдилдин деген азамат қолданыстағы араб альфавитін латын жазуымен алмастыру мәселесі бұдан 60-65 жыл бұрын Әзірбайжанның ғалымы Мырза-Фатали Ахундовтың тарапынан көтерілгендігін айтады. Бірақ ол патшалық режимнің кесірінен қолдау таппағанын баяндаған.

– Қазір бірнешеуін ғана мысалға келтірдіңіз, архив құжаттарын толықтай саралағанда қандай дүниелерді бөле-жара айтар едіңіз?

– Құжаттарды қарап отырып, пікірталасушылар араб пен латын әрпінің ара-жігін ажыратып, тиімділігі мен қиындығын тайға таңба басқандай етіп түсіндірген. Айталық, араб әрпінің техникалық тұрғыда, геометрия, алгебра, химия, физика, музыка пәндеріндегі тиімсіз тұстарын жіктеп айтып берген.

Жалпы, архив құжаттарынан аңғарылатыны – ел азаматтары ұлт үшін, оның тілі, сауаттылығы үшін күн-түн демей еңбектенген. Әрине, бұл құжаттар олардың жұмыстарының бір бөлігі ғана екені даусыз. Тағы бір көңілге қуаныш ұялататыны - 1928 жылы 9-12 желтоқсанда Қызылорда қаласында өткен «Жаңа әліпбишілер» жақтастарының бірінші өлкелік конференциясында жаңа әліпбиді латын әліпбиі емес, «Қазақ әліпбиі» деп атауы.
Қазіргі таңда қазақ әліпбиінің қиындығын айтып жатқандар баршылық. Өткен ғасырға шегініс жасағанда халқымыз қиын жылдарда латын қарпін қабылдап, сауат ашып, 10 жылдан астам уақыт ұлтымыз жазып-оқыды. Сондықтан бүгінде технология қарыштаған заманда латын графикасының қазақ әліпбиін меңгеруде қиындық болмайтынына сенемін.

– Қалалық архивте латын қарпі енгізілген жылдардағы құжаттар қоры сақталған ба?

– 1933-1941 жылдар аралығындағы білім саласындағы ісқағаздар, Созақ аудандық атқару комитетінің жиналысы хаттамасы, Қызылқұм ауданы Жаңа Шардара ауыл советінің шаруашылық кітабы, «Оңтүстік Қазақстан» газетінің 1937-1941 жылдардағы тігінділері бар. Н. Назарбаевтың «»Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламасының негізгі бағыттарын насихаттау мақсатында облыстық, Шымкент қалалық мемлекеттік архивінің қорларында сақтаулы тұрған, латын қарпінде жазылған әртүрлі нысандағы құжаттардың көрмесін ұйымдастырдық. Көрме облыстық мұражайда, кітапхана, мектептерде өтіп, қатысушылар латын қарпіндегі құжаттармен танысты. Онда мекеме қызметкерлері, мектеп оқушыларының көрмедегі тарихи дүниелерге қызығушылығы көп болды, сол кезде қабылданған латын альфавитімен сөздер құрастырып, тіпті көбісі еркін оқып-түсініп жатты.

– Әңгімеңізге рахмет!

Шымкентке латын әліпбиін насихаттау мақсатында арнайы топ келді. Республикалық ақпараттық топ құрамында саясаткерлер – Ерлан
Саиров, Талғат Қалиев, Әміржан Қосанов және журналист сарапшы Руслан Желдібай бар. Облыс әкімінің орынбасары Ұласбек Сәдібеков жетекшілік еткен жиында қоғам қайраткерлері бұқаралық ақпарат құралдары басшыларымен латын әліпбиінің жайын талқылады. Сондай-ақ, ақпараттық топ өкілдері әлеуметтік желі белсенділері және блогерлермен де кездесіп, пікір алмасты.

«Апострофты емес, қазақ әліпбиінің латын графикасына өту идеологиясын қолдап жүрмін» деп сөз сабақтаған саясаткер Ерлан Саиров әңгімесін былай жалғастырды:

– Латын әліпбиі қандай өзгеріс алып келеді? Алдымен осы сауалға әлем елдерінде болып, жинақтаған тәжірибеммен байланыстырып мысалмен жеткізсем деймін. Қазақ әдебиеті – әлем халықтары ішіндегі ең бай тіл. Ал Кембридж универсиетінің кітапханасында болғанда өзбек, тува халықтарының әдеби мұраларын көзім шалғанымен, бірде-бір қазақ жазушыларының әдебиетін таппадым. Мұның себебі аудармаға келіп тіреледі, яғни қазақ әдебиетін ағылшын тіліне аудару үшін бірінші орысша нұсқа дайындалады. Әр тілге аударма жасағанда әдебиет маржанының 30 пайызы жоғалады. Сондықтан төл әдебиетіміз ағылшын тіліне деформацияланып жетеді де маңызы болмайды. Екіншіден, латын графикасына алпауыт елдер – Қытай мен Жапония 15 жыл бұрын өткен. Олар халықаралық аренаға шыққанда міндетті түрде латынды қолданады. Осы мәселелерді ескере отырып, латын әрпіне енудің рухани миссиясын түсініп, қоғамдағы құндылығын ұғынуымыз керек.

Ана тілімізге жасалған реформа қазақстандықтарды толғандырып, ұрпағының болашағы үшін алаңдауы расында орынды. Қазіргі таңда, баспасөз беттері мен әлеуметтік желіде қарапайым тұрғындардың өзі латын графикасына қатысты ойларын жариялауда. «Кириллицада қалған дұрыс еді», «латын – ұрпақты сауатсыздыққа апарады» деген пікірлерді жақтаушылар да бар. Осы тұста шымкенттік белсенді әлеуметтік қолданушылар Айгүл Орынбек, Өмір Шыныбекұлы «латын әліпбиінің жаңа нұсқасы халықтың талқылауынан, мамандардың сүзгісінен әбден өтіп, нағыз ыңғайлы әрі тиімді түрін асықпай ұсынылуы тиіс еді» деген ойларын ортаға салды. 

Руслан ЖЕЛДІБАЙ,
журналист-сарапшы:

ІТ бағдарламаны қазақ тіліне ыңғайлау керек

– Шетелде оқып жүргенімде ондағы көп достарым Қазақстан туралы сұрайтын. Картадан ашып көрсетемін. Сол кездерде түрлі жағдайға орай бізге латын әліпбиіне көшу қажеттігін түсіндім. Рухани жаңғыру аясында Мемлекет басшысы латын әліпбиіне көшу жобасын қолдады. Алайда, латын әліпбиі бекітілген жоқ. Бірер нұсқасы ғана ұсынылды. Бұл бағытта әлі талай мамандардың ұсынысы тыңдалады. Біз бекітілмеген әріптерді қазірден қолдана бастасақ, ертең халықты шатастырамыз. Бұл – бір. Екіншіден, әліпбиді жасайтын ғалымдарға «болды, осы әріптер өтсін» деген саяси қысым болмауы тиіс. Олар еркін жұмыс істесе, халықтың көңіліне қонымды дүниені жасап шығара алады. Үшіншіден, біз қазақ тілін ІТ бағдарламаға бейімдеп емес, ІТ бағдарламаны қазақ тіліне ыңғайлауды ойлағанымыз абзал. Пернетақтада не бар, сол әріптерді ғана қолдануға бейімдеу – қазақ тілінің ережесін қазіргіден де қиындатады. Ал бізге қазақ тілін меңгеруді мейлінше жеңілдету қажет.

Белгілі саясаткер Әміржан Қосанов жоғарыдағы қос азаматтың ойын қуаттай келе өз пікірін жеткізді. Ол мына үш мәселені ескеруге шақырды. «Шешуші сәттер болады. Қазір латын әрпі жайында теріс пікірлерден көз жаза алмаймыз. Мені толғандыратын үш сұрақ бар. Біріншісі, көп адам қазір филолог болып кетті. Сол себепті, кәсіби, терең, адамзаттың әліпбиге көшу процесінің практикасы және теориясымен айналысатын мамандардың пікірін тыңдасақ. Олардың әңгімесін тыңдап жатқандар аз. Екіншіден, «битке өкпелеп, тонын отқа жаққандар» артуда. Апострофқа деген теріс көзқарас, әліпбиге көшу идеясына қарсы болып кете ме деп қорқам. Бұл мәселеге ұлттық мүдде тұрғысынан сараптап қараған жөн. Үшіншіден, латын графикасына жазушылар қарсы. Оларда «жазбаларымыз кириллицада қалып кетіп, мұралары тарих мұрағатына кетіп, ұрпақ оқымайды» деген қорқыныш басым. Лайықты әдебиетті ұрпақ өзі аударып алады, – деген ойын ортаға салды.

Руслан Желдібай екі жыл Ұлыбританияда «Болашақ» бағдарламасы аясында білім алып келген журналист-сарапшы. Елге оралғанына бір ай ғана болған. Оның пікірінше, латынға өту – қазақ тілінің қуатын күшейтеді. 

– Ерден Қажыбек деген ғалым қазақ тілінде қазір 60-70 ереже бар екендігін айтады. Егер латынға көшсек ол 20-30 ережеге қысқарады екен. Сонда қазақ тілін үйрену деңгейі жеңілдейді дейді. Дегенмен, жаңа әліпбиде техникалық қателіктер көп. Ол оқуға және жазуға ыңғайсыз, – дейді журналист-сарапшы. 

Топ жетекшілері жуырда елімізде латын әліпбиіне қатысты мемлекеттік комиссия құрылады дейді. Олар комиссия жұмысының аясында диграф пен апостроф мәселесі шешімін табады деп сендірді. Ал елді аралаған ақпараттық топ маңызды деген ой-пікірлерді комиссия талқысына салатындығын жеткізді.

Жаңадан бой көтеріп жатқан «Шымкент СИТИ» қалашығы аумағында латын әліпбиін қолдау мақсатында «Qos’ keldin’, qazaq a’lipbi’i!» мерекелік іс-шарасы өтті. Оған қала әкімінің орынбасары Қайрат Нұртай, қала тұрғындары және 3000-ға жуық оқушы қатысты.

– Латын әліпбиі қазақ тілін әлемдік деңгейге шығарып, ұлттық санамыздың жаңғыруына жол ашады, – деді Қ. Нұртай. 

«Шымкентсити» – бұл жаңа қалашық. Мұнда 70 мың тұрғынға арналған көпқабатты тұрғынүйлер бой көтереді. Аумағы 427 гектар. Іс-шара барысында оқушылар «Шымкентситидің» жаңа төселген тас жолына латын қаріптерін бейнеледі. Сонымен қатар, жас қылқалам шеберлерінің туындылары қойылып, флешмоб ұйымдастырылды.

Латын әліпбиінің ыңғайлы нұсқасын таңдауда әрбір ел азаматының пікірі ескеріледі. Яғни, әрбір тіл жанашыры мемлекеттік тілді латын қарпіне көшіру ісіне өз үлесін қоса алады.

Қалалық ішкі саясат бөлімінің ұйымдастыруымен Оңтүстік Қазақстан политехникалық колледжінде өткен «Латын әліпбиі: білім – әлемдік, тәрбие – ұлттық» конференциясында студент жастарға латын әліпбиінің Елбасыға ұсынылған жаңа нұсқасы таныстырылды.

– Соңғы нұсқада көрсетілгендей, кей дыбыстар дәйекше арқылы берілген. Бұл нұсқа оқуға да, жазуға да ыңғайлы болмақ, – дейді қалалық тілдерді оқыту орталығының директоры Нұрила Жұманова. – Елбасының мақаласы жарияланған сәттен-ақ, Президент әкімшілігінде латын қарпінің өзіндік үлгісін көрсеткен 300-ден астам хат қабылданыпты. Бұл әрине, мәселенің өзектілігін, қоғамның белсенді қолдауын айғақтайды. Қазіргі сәтте латын әліпбиін меңгеру ел тұрғындарына қиындық туындатпауы тиіс. Себебі, күнделікті қолданып жүрген мобильді байланыс құралдары, ғаламтор жүйесі арқылы ел ішінде сауаттылықтың жоғары деңгейі қалыптасқан. 

Баяндама жасаған М. Әуезов атындағы ОҚМУ-нің филология факультетінің деканы, филология ғылымдарының докторы, профессор Болатбек Тілеубердиев латын әліпбиіне көшудің жолдары және оның маңыздылығын нақты ғылыми айғақтармен атап өтті. Сондай-ақ, педагогика ғылымдарының докторы, Оңтүстік Қазақстан педагогикалық университетінің профессоры Молдабек Құлахмет және Қазақстан Журналистер Одағы ОҚО бойынша филиалының төрайымы Айгүл Қапбарова латын әліпбиіне көшу барысында қазақ тілінің үндестік заңдылықтарын сақтау қажеттігіне тоқталды.

Жиын соңында қазақ әліпбиінің латын қарпіне көшу мәселесі бойынша қала жастарының Үндеуі қабылданды.

ОҚМПИ-дың Н. Назарбаев атындағы орталығында «Латын графикасына көшу – рухани жаңғырудың басты құндылығы» атты  дөңгелек үстел өтті.

Онда ғалымдар, тіл білімі мамандары мен қоғам қайраткерлері осы тақырыпта салиқалы әңгіме өрбітті. 

Институт ректоры, п.ғ.д., профессор Оңалбай Аяшев латынға көшуге қатысты халықтың, қоғам өкілдерінің белсенділік танытқанын айта келе, бұл заман талабынан туған шешім екенін атап өтті. 

– Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында Қазақстанның латынға көшуі жайлы жоспарына тоқталып, нақты тапсырмалар берген болатын. Ұлттық сананы жаңғыртудың бірден-бір сара жолы латын әліпбиіне көшу. Осы арқылы жас ұрпақ жалпы әлемдік кеңістікке тез кіріседі. Өйткені жер шарының 80 пайызы латын әрпін қолданады. Сонымен қатар, бұл еліміздің дүниежүзілік ақпараттық кеңістікке ықпалдасуына да оң септігін тигізіп, әлемдік аренада Қазақстанның одан әрі танымал бола түсуіне жағдай жасайды. Мемлекетіміздің шетелдермен байланысы жаңа деңгейге көтеріледі. Әрі рухани серпілудің негізгі бастамасы болатынына сенімім мол. Мұны рухани жаңғыру идеологиясын іске асырудағы оң қадам деп білеміз, – деді О. Аяшев.

Ғалымжан ЕЛШІБАЙ,
«Егемен Қазақстан» және «Қазақ әдебиеті» газеттерінің ОҚО-дағы тілшісі:

«Бұл – рухани тәуелсіздік жолы»

– Латын графикасына көшуді «Егемен Қазақстан» газеті әлдеқашан қолға алды. Бүгінде біз үш тілде, онан бөлек, латын және төте жазуда ақпараттар таратудамыз. Нақты деректерге сүйенсек латын тілінде ақпарат таратқалы сайтымыз қолданушылары арта түскен. Әсіресе, Түркиядан, АҚШ-тан, Моңғолиядан, Франциядан т.б. мемлекеттерден түрлі пікірлер алдық. Латын графикасына көшу шетелдегі бауырларымызбен қарым-қатынасымыздың жақсара түсуіне септігін тигізіп жатыр.

Жанар МАСАЛИЕВА,
ОҚМПИ-дың «Мектепке дейінгі тәрбие және дефектология» кафедрасының меңгерушісі, филология ғылымдарының кандидаты:

«Жаңғыру жазудан басталады»

– Қазақ тілі фонетикалық заңдылығы орныққан жаңа тілдер қатарына жатады. Тілімізде бәріне белгілі сыңар әріптер бар. Тіліміздің бір ерекшелігі де осы. А әрпінің ә, о әрпінің ө сыңары деген сияқты. Жаңа латын графикасының нұсқасында олардың үтір арқылы ажыратылып берілуі дұрыс-ақ. Енді у,ұ,ү деген үш әріпке назар аударсақ. Осы жерде төл әріптеріміз ұ мен ү-ні нақты көрсетуіміз қажет.

Бағдәулет НҰРМАТ