Шымкент келбеті

немесе ескі мен жаңаны жалғастыратын тарих

2200 жылдық тарихы бар Шымкентке қызығушылық танытатын туристердің саны пандемиядан кейін көбейеді деген болжам бар. Бүгінде шетелдік туристер ғана емес, қазақстандықтардың да назары – Цитадель қалашығына түсіп отыр. Қазір сыртқы және ішкі туризмді дамытуда гидтер дайындау, стела орнату, турфирма өкілдеріне тест-турлар өткізу секілді жұмыстар қызу жүріп жатыр. Мамандар салада алдағы уақытта үлкен жобалардың қолға алынатынын айтады. Шымкент қаласы туризм басқармасының басшысы Олжас ШЫНТАЕВПЕН әңгімеміз осы мәселелер төңірегінде өрбіді.

– Олжас Маратұлы, коронавирус тұтқиылдан соққы берген саланың бірі – туризм индустриясы екені белгілі. Республикадағы үшінші қаланы танытуда үлкен жобалар мен жоспарлар болған еді... Қазір жұмыс қалай жүріп жатыр?

– Елімізде төтенше жағдай жарияланып, карантин шектеулері енгізілгеннен кейін шаһардың туризм саласын дамытуға арналған жобалар мен жоспарлары уақытша тоқтатылғаны белгілі. Дегенмен туризм басқармасы тарапынан түрлі туристік жобалар әзірленіп, ақпараттық-насихаттық жұмыстарға басымдық беріп отырмыз. Мәселен, осыған дейін отандық және шетелдік туристерге үш тілде қызмет көрсететін 5 ақпараттық дүңгіршек ашылған болатын. Олар – «Арбат» жаяу жүргіншілер аймағы мен «Тәуелсіздік», «Абай» саябақтарында, Наурыз алаңында, әуежайда және темір жол вокзалында орналасқан.
Дүңгіршек қызметкерлері келушілерге мегаполистің туристік әлеуеті туралы кәсіби кеңес береді. Осы дүңгіршектерде пилоттық жоба ретінде әр аптаның жұмасында тегін экскурсия өткізуді жоспарладық. Егер карантин талаптарына сай келіп жатса, 5-10 адамнан тұратын топ жасақталып, олар қаланың көрікті жерлеріне жаяу саяхат жасайды. Оған шетелдік туристі тарту міндетті емес. Өйткені, еліміздің әрбір азаматы – турист. Сондықтан Қазақстанның түкпір-түкпірінен келген қонақтардың не болмаса қала тұрғындарының шаһар шежіресімен терең танысуына мүмкіндігі бар. Бізде қазір тарихи объектілер өте көп. Айталық, Шымкент қонақ үйінің жарты ғасырдан астам тарихы бар. Сол секілді көрікті жерлер, көшелер мен ғимараттардың өзіндік ерекшелігімен танысады. Әрбір туристік дүңгіршектің өз маршруты болады.
Жалпы туризм саласында «живые уроки» деген жоба бар. Осы жоба арқылы орта және шағын кәсіпкерлікті дамытуға да болады. Мәселен, туризмі дамыған Испанияның Барселона, Мадрид қалаларында осындай тегін экскурсиялар ұйымдастырылады. Онда туристер гид-маманға көрсеткен қызметі үшін қазақша айтқанда «шай-пұлын» тастап кетеді. Осы үрдісті бізде де жасауға болатынын көрсетіп, қалыптастырып, оны кәсіпкерліктің бір тармағы ретінде дамытуды көздеп отырмыз.

– Соңғы күндері Ескі қалашыққа гид-экскурсоводтар көптеп келуде. Тарихи нысанға қызығушылық танытып жатқандар саны арта түскен секілді ме?

– Бүкіләлемдік туристік ұйымның зерттеулері пандемиядан кейін туристердің саяхат жасаудағы көзқарасы өзгеретінін айтады. Адамзат табиғатқа жақындайды. Қазіргі өркениетке қарағанда, олар баяғы табиғатпен етене жақын шынайы өмірді көргісі келеді.
Цитадель қалашығы – тарихи-мәдени жаңа нысан. Онда ашық аспан астындағы мұражай, амфитеатр, галереялар, жәдігерлер, қолөнер бұйымдары, ежелгі және ортағасырлық қаланың даму динамикасын сипаттайтын өзге де қызықты нысандар көп. Осы себепті, жаңа тарихи нысанға қызығушылық танытып отырғандар аз емес.
Оның үстіне, Ескі қалашық «ҚР туристік саланы дамытудың 2019-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» аясындағы туристендіру картасының ТОП-50 нысанының тізіміне енгізілген.
Ескі қалашықта гид-экскурсоводтар үшін тест-тур ұйымдастырудың себебі – туристерге қызмет көрсетуге дайындықты пысықтау. Тур барысында экскурсоводтар қалашықтың негізгі нысандарымен танысып, алдағы уақытта жеке тәжірибесінде қолданатын ақпараттар алады. Қонақтар Цитадель қалашығы ғана емес, қаланың көрікті жерлерін, тарихи-мәдение орындары мен саябақтарды аралап, қазақтың ежелгі тұрмысы және салт-дәстүрлерінен мағлұмат алатын орталықтарға барады. Қазіргі таңда салалық басқарма жалпы кешен бойынша туристік маршрут әзірлеуде. Карантин аяқталып, туристер қатары қалыңдаған кезде гид-экскурсоводтар осындай маңызды ақпараттарға қанық болуы тиіс.

– Жуырда шаһарды виртуалды тамашалауға мүмкіндік беретін жобаны қолға алдыңыздар. Оның ерекшелігіне тоқталсаңыз...

– Бұл тұрғыдан сала мамандарымен бірлескен бір емес, бірнеше жоба бар. Соның бірі – Ескі қала аумағында орналасқан Цитадель жобасының VR-ролигі. Аталған жоба арқылы тұрғындар мен қала қонақтары Цитадельдің ежелгі тарихынан бергі көріністі 3 тілде виртуалды тамашалайды. Яғни, Шымкент қаласының үздік деген туристік нысандарын VR Oculus Go көзілдірігімен көре алады. Әзірге бұл құралдың он данасы бар.
Екіншісі, «SHYMKENT» интерактивті альбомы. Кітапта жинақталған қаладағы ғажайып тарихи нысандар, ескерткіштер, танымал тұлғалар туралы фото ақпараттарды планшет арқылы үш тілде аудиролик түрінде көре алады.

– Ескі қалашықты виртуалды тамашалау тегін бе?

– Ол Цитадельге кіру билеті құнының ішіне кіреді.

– Қала көшелеріне қойылып жатқан навигациялық стелалардың туристерге қаншалықты пайдасы тиеді?

– Навигациялық стела – бұл жақын орналасқан туристік нысандар туралы ақпарат көзі ретінде қызмет ететін, әрі аймақта жағдай жасайтын жүйе. Осы арқылы туристер адаспай, қаланы жаяу аралай алады. Бүгінгі таңда оның біреуі –
Б. Момышұлы және Желтоқсан көшелерінің қиылысына орнатылды. Қалған 29 стеланы орналастыру жұмыстары жүзеге асырылып жатыр.

– Туристердің 65 пайызының демалыс орнын таңдауына онлайн ресурстардан алған әсері ықпал ететін көрінеді. Шымкенттің туристік әлеуетін толық көрсететін қандай портал бар?

– Шымкентте бұл мақсатта Visit-Shymkent порталы іске қосылған. Қазіргі таңда бұл бағытты жандандыруға күш салынып жатыр. Қаладағы барлық мәдени нысандарға (мұражай, театр, дендросаябақ, зообақ т.б.) билетті онлайн тапсырыс беруге болатын бірыңғай жүйені іске қосу көзделуде. Сонымен қатар, қолөнершілерге қолдау көрсетуді жоспарлап отырмыз. Шымкентте он саусағынан өнері тамған шеберлер өте көп. Бүгінде 25 қолөнершімен меморандумға отырдық. Олардың қолынан шыққан қолөнер бұйымдарын портал арқылы онлайн сатылым жасауға көмектесеміз әрі туристік орталықтардағы заттар да келушілердің назарына ұсынылады.

– Туризм саласында маман тапшылығы бар ма?

– Жоқ, әзірге маман тапшылығын көріп тұрған жоқпыз. Шымкентте сервистік мамандар даярлайтын №6 колледж бар. Бұдан бөлек, «TURLAB» туристік лабороториясында қаламыздағы қонақжайлық индустриясын дамытуда туризм саласындағы мамандарды қайта даярлау үшін қонақ үй және мейрамхана шаруашылығының қыр-сырын оқытып, гидтер мен экскурсоводтарды дайындайды. Біздің тарапымыздан гид-экскурсоводтарға электронды паспорт беріледі.

– Туризмді сөз еткенде қоғамдық әжетханалар жайы міндетті түрде айтылады. Туристер ағыны көбейеді деп отырсыз. Қалада бұл мәселе қалай шешілмек?

– Жақында қала әкімінің тапсырмасымен, санитарлық-гигиеналық талаптарға сай келетін әжетханалар салу инвесторлардың көмегімен жүзеге асқалы отыр. Қалалық табиғи ресурстар және табиғатты пайдалануды реттеу басқармасы орындарды белгіледі. Атап айтқанда, адам көп шоғырланатын Қошқар ата өзені маңынан - 2, дендросаябақ маңы - 3, Арбаттан - 2 әжетхана салынады. Ол үшін Шымкент механикалық зауытымен келісімшарт жасалуда. Зауыт экоәжетхана құрастырып, өздері орналастырады.

– Әңгімеңізге рахмет!

«iKomek 109». Шымкентте осылай аталатын 30-дан астам қызмет түрі біріктірілген жаңа орталық іске қосылған болатын. iKomek ахуал орталығының мақсаты – тұрғындардың өтінішін қабылдау, орын алған мәселелерді дер кезінде шешуді үйлестіру. Бір айда орталықтың ақпараттық базасына 6430 өтініш тіркеліп, оның 6095-нің шешімі табылған. Бұл орталықтың құзырына қандай міндет кіреді, тұрғындардың шағымдары қалай шешімін тауып жатыр, онда қандай бағыттағы сауалдарды жолдауға болатынын айтып өтеміз.

Шымкентте қала әкімі Мұрат Әйтеновтың тапсырмасымен iKomek ахуал орталығының ашылғанына айға жуықтады. Осы уақыт аралығында орталықтың «109» нөміріне 7000-ға жуық қоңырау келіп түскен. Сала мамандары бір айлық жұмысқа мониторинг жасағанда шымкенттіктер жолдаған шағымдардың басым бөлігін әлеуметтік қолдау, дәрі-дәрмек тапшылығы және тұрмыстық қалдықтарды шығару мәселесі құраған.
– Қалада індет өршіген тұста тәулігіне 400-ден аса қоңырау қабылдаған күндер болды. Қазір олар 200-300-ге азайды. Жалпы, бір ай көлемінде ақпараттық базаға 6430 өтініш-шағым тіркелді. Оның ішінде медицинаға қатысты - 222, жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау бойынша - 136, тұрмыстық қалдықтарды шығару - 27, жарықпен қамту - 13, жол инфрақұрылымы - 16, абаттандыру - 11, канализация - 10, тәртіп орнатуда -10 шағым айтылған. Қалғандары көгалдандыру, жарықтандыру, ветеринария, тұтынушылардың құқығын қорғау, газ, жылу мен жарық мәселесімен шағымын жеткізген, – деді орталықтың басшысы Мерген Амиров.
iKomek орталығы заманауи жабдықтармен қамтылып, қаладағы мекемелермен ыңғайластырылып ақпараттандырылған. Тәулігіне 3000 қоңырау қабылдауға қауқарлы. Қажет болған жағдайда 5000 азаматқа дейін қызмет көрсете алады екен.
Шынтуайтында «iKomek» 109 бірыңғай диспетчерлік орталығының жұмысы әл-әзір көпшілікке таныс емес. «109» дегенде оны бұрынғы анықтамалық қызметпен шатастыратындар да бар. Жаңа қызметтің маңыздылығын орталықтың басшысы Мерген Амиров былайша түсіндірді:
– Ситуациялық орталыққа қала тұрғындары кез келген салада, атап айтқанда анықтамалық ақпарат алудан бастап, тұрғын үй қатынастары, денсаулық сақтау, білім беру, жұмыспен қамту, әлеуметтік қорғау, сауда, кәсіпкерлік, ауыл шаруашылығы, ветеринария және коммуналдық мәселелер бойынша мазалаған сауалдарымен хабарласуына болады.

Қазіргі таңда орталықта жалпы 33 маман үш бағытта жұмыс істейді. Әуелі тұрғындардан келген өтініш-шағымдарды оператор қабылдап, одан әрі инспектор сұрақтың сапасы мен мазмұнын бақылап, атқарушы органдарға бағыттайды. Үшіншісі, тапсырманың орындалуын қадағалайды.
Мәселен, қала тұрғыны 109-ға дәріханадан қажетті дәрі-дәрмекті таппағанын айтып хабарласады. Қоңырауды оператор қабылдап, шағымын, аты-жөнін, байланыс телефонын жазып алып, базаға тіркейді. Денсаулық сақтау басқармасы тарапынан бұл салаға бүгінде 10 маман (дәрігер, фармацевт) тартылды. Бұл тұста фармацевт-маман препараттың қай дәріханада бар екенін анықтап, кері байланыс жасау арқылы оны тұрғынға хабарлайды. Не болмаса, көше бойындағы құдықтың қақпағы ашық қалды делік. Біз соған жауапты мекемеге хабарласып, мәселенің мән-жайын анықтаймыз. Оның қауіптілігін ескеріп, жедел шешілуі назарға алынады, яғни салаға жауаптылар, жағдайды шешкенге дейінгі жұмысты бақылауда ұстайды.

iKomek жедел қызмет ету орталығы тұрғындардың өтінішін күндіз-түні қабылдап, мемлекеттік жұмыстың қызметін ашық әрі қолжетімді етуді көздейді. Осыған дейін 30 мекемемен байланыста болса, енді қызмет көрсету аясын кеңейтіп, олардың қатарын 300-400-ге арттыруды жоспарлап отыр.
– Бұл әкімдік жұмысын жақсартуға арналған бірегей жоба. Цифрландыру кезеңінде үшінші мегаполистің әрбір тұрғынының өтініш-шағымы назардан тыс қалмайды. Егер қандай да бір мекеменің мекенжайы не байланыс телефоны қажет болса (анықтамалық) 1-2 минутта, ал әлеуметтік қолдау ретінде беріліп жатқан 42500 немесе 15000 теңге секілді мәселелерде (қоңырау шалатындар көп) кемінде екі күн ішінде шешімінің табуына атсалысамыз. Дәл қазіргі уақытта шаһар халқының сапалы өмір сүру деңгейін жақсартуда аудан әкімдіктері, басқармалар, сервистік қызмет барлығы 30 мекемемен тығыз қарым-қатынаста жұмыс істеп жатырмыз. Мемлекет басшысы Қ.Тоқаев өз Жолдауында азаматтардың барлық өтініш-тілектерін жедел әрі тиімді қарастыратын «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасын іске асыру - бәрімізге ортақ екенін атап өтті. Сол үшін қоғамдық диалог орнату, ашықтық, адамдардың мұң-мұқтажына жедел назар аудару қажеттігін мемлекеттік органдарға тапсырды. Сондықтан қазір қызмет көрсету аясын кеңейтуді жоспарлап отырмыз. Бұл жұмыстарға қаладағы барлық мекемелерді жұмылдыратын боламыз, - дейді орталықтың аналитик-маманы Тоғжан Маратқызы.
Мерген Амировтың айтуынша, 109 бірыңғай диспетчерлік орталығының жұмысы жүйеленсе, халықтың мемлекеттік қызметкерлерге деген сенімі артады. Екіншіден, орталыққа келіп түскен әрбір қоңырау сарапталып отыратындықтан алдағы күндері мемлекеттік органдардың, ондағы басшылардың жұмыс рейтингісі жасалады.
Бүгінгі таңда, әлеуметтік желілерде шаһарда қордаланған мәселені шешу үшін көмек сұрап жатқандар қарасы аз емес. Оның бірі – назарға іліксе, кейбірі ұмытылып жатады. Ал ахуал орталығына түскен, тіркелген әрбір өтініш аяқсыз қалмайды. Сондықтан кез келген сауалыңыз болса, бірден 109 нөміріне хабарласуға болады iKomek орталығының 87777109109 ватсап нөмірі де тәулік бойына қызмет етеді.

Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті Шымкент медицина институтының оқытушы-дәрігерлері қалада жұқпалы індетпен күресуге белсенді атсалысуда. Университеттің президенті Болатбек Абдрасиловтың бастамасымен қолға алынған шараға институттың 40-тан аса оқытушысы жұмылдырылған. Жоғары оқу орны мамандарының жұмысымен арнайы танысып қайтқан болатынбыз.

Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің Шымкент медицина институтында 200-ден астам оқытушы еңбек етеді. Осы кезге дейін жоғары оқу орны қаладағы емханалармен келісімшартқа тұрып, ондағы ғылым докторлары, медицина ғылымдарының кандидаттары, оқытушы-профессорлар құрамы тұрғындарға медициналық көмек беріп келген. Ел басына түскен қиын-қыстау кезеңде ұстаз-дәрігерлер қала тұрғындарына қашықтан медициналық қызмет көрсетуге көшті.

– Бүгінде әлемді жайлаған коронавирус індетімен күресуде медицина саласының мамандарына үлкен жауапкершілік жүктелді. Әр адам - мемлекеттің қазынасы десек, індетке шалдыққан әрбір науқастың өміріне бей-жай қарай алмаймыз. Оқу орнында еңбек етіп жүрген оқытушы құрам қалалықтарға көмек беруде. Шымкент медицина институты мен Шымкент қалалық денсаулық сақтау басқармасына қарасты 14 медициналық мекеме арасында түзілген келісімшарт негізінде жоғары білікті мамандарымыз тұрғындарға қашықтан кеңес беруде. Сонымен қатар оқытушы құрамнан бөлек, білім алып жатқан интерн, резидент-мамандарға дейін жұдырықтай жұмыла кірісіп, өз міндеттерін орындауда, - дейді Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің президенті Болатбек Абдрасилов.
Жоғары оқу орнының 20 терапевті, 7 педиатр, 7 акушер-гинекологы мен 3 диагностикалау маманы мемлекеттік емханалардағы әріптестеріне көмектесуде. Институт директорының оқу әдістемелік және клиникалық ісі жөніндегі орынбасары
Нурлан Жанабаев өз сөзінде жалпы дәрігерлік практика мамандары шамамен күніне - 150-200, рентгенолог-дәрігерлер 80-90 тұрғынға кеңес беретінін атап өтті.
– Қазіргі таңда, дәрігерлеріміз үш бағытта онлайн кеңес береді. Алғашқысы, бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып тұрған - пневмония, ЖРВИ бойынша УЗД, рентген, компьютерлік томографиялық зерттеулерге қорытынды жазады. Айталық, емхана мамандары науқастың өкпесі түсірілген рентген қағазды (пленка) онлайн түрде рентгенолог-дәрігерге жібереді. Біздегі маман сол сәтте қорытынды жазып, кері жібереді. Бұл уақыт үнемдеуге және науқастың дер кезінде ем қабылдауына мүмкіндік береді. Екінші, жалпы практикалық дәрігерлер телефон арқылы науқастарға кеңес береді. Үшінші, зертханалық диагностикалау қорытындысын дәл және дұрыс жасауға көмектеседі, - деді Н.Жанабаев.
Жауапты басшының айтуынша, институтта білім алып жатқан 37 резидент, 21-дан аса интерн-маман қаладағы стационар, провизорлық орталықтарда еңбек етіп жатыр екен.
– Елімізде медицина мамандарына деген тапшылық бұрынғы жылдармен салыстырғанда айтарлықтай артып отыр. Биылғы жылы оқу ордасын 324 маман (208 мемлекеттік грант арқылы) бітіргелі жатыр, қазірдің өзінде оларға республиканың түкпір-түкпірінен сұраныс түсуде. Шымкент қаласының өзінде 17 маманымызға еңбек кз арқылы сұраным берілді, – деді Н.Жанабаев.

Институттың резидент-маманы Айтжан Өтеевтің «Атамекен» провизорлық орталығында еңбек етіп жатқанына айдан асыпты. «Жас маманбыз деп қарап отыруға уақыт жоқ» деген Айтжан: «Қаладағы медициналық ұйымдарға дәрігерлер жетіспей жатқанын естіп-көріп отырмыз. Қазіргі жағдайға байланысты өз өңірімізде қалып, білімімізді, күш-жігерімізді жұмсауды дұрыс санадық. Мұндағы дәрігерлер ауысыммен жұмыс жасап, күндіз-түні науқастардың сауығып шығуы үшін жанталасып еңбектенуде. Маман тапшылығы бар. Сондықтан өз замандастарымды провизор, стационарларда қауіпті індетпен күрес және оның алдын алу жұмыстарына шақырамын», - деді.
Коронавирус инфекциясының басқа вирустардан айырмашылығы бірінші кезекте өкпедегі альвеола деген кішкентай бөліктерді зақымдайды, сосын иммунитетке кері әсер етеді, дейді медицина ғылымдарының кандидаты, рентгенолог-дәрігер Қуаныш Кулаеев. Ал медицинада осы кезге дейін өкпенің қабынуы – аса қатерлі аурулар қатарына жатқан жоқ. Дер кезінде дәpілік зaттap қолданып, көмек көpceтілсе, құлан-таза айығуға болатын-ды. Бүгінде ол өзгеше сипатқа өзгерді. Елді есеңгіреткен індеттің медициналық қорытындысын жасайтын маман оны былайша түсіндіріп берді.
– Қазіргі уақытта елімізде өршіп тұрған пневмонияның этимологиясын анықтау жұмыстары жүріп жатыр. Бүгінгі жағдайда анық болып жатқаны - вирус өкпедегі жоғары, ары қарай төменгі тыныс жолдарына түсіп, альвеоланы зақымдайды да, ондағы қанның айналымын бұзады. Сосын қан өкпе тініне жайылады. Мұның соңы оттегі жетіспеушілігіне алып келеді. Біздің басты міндетіміз - ауруды дер кезінде анықтау және дұрыс ем тағайындау. Өзінше ем қолданудың пайдасы жоқ. Бұл уақыт жоғалту деген сөз. Кейбір науқастарда аталған аурудың белгісі байқалып, бірақ ентігу не дене қызуы болмаса да антибиотиктер қабылдап жатады. Ондай кезде мүмкіндігінше вирусқа қарсы, қанды сұйылтатын препараттар қолдану қажет. Сондықтан бұл жерде міндетті түрде маманның кеңесі қажет, – дейді рентгенолог-дәрігер.
Оқытушы-дәрігерлер қаладағы мемлекеттік емханаларға қарасты тұрғындардың зертханалық көрсеткіштеріне қарап, кеңес беруге дайын екенін жеткізді. Ол үшін Call-орталық арқылы байланыс жасауына болады.
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті Шымкент медицина институтының бұл игі бастамасы дәрігерлердің тапшылығы кезінде үлгі боларлық іс екен.

Елімізде көктемгі әскерге шақыру науқаны басталды. Шымкентте 700-ден астам бозбала әскерге барады деп жоспарлануда. Карантин кезінде жас сарбаздар борышын қалай өтейді? Бұл туралы Шымкент қаласы қорғаныс істері жөніндегі департаменті бастығының орынбасары Ринат Мадьяровпен әңгімелескен болатынбыз.

– Ринат Жәділұлы, елімізде орын алған пандемияға байланысты азаматтарды әскерге шақыруда өзгерістер орын алғаны белгілі. Биылғы талаптар қандай?

– Елімізде енгізілген төтенше жағдайға байланысты көктемгі әскерге шақыру науқаны және медициналық комиссиялардың жұмысы тоқтатылған болатын.
Президенттің 2020 жылғы 30 сәуірдегі № 312 Жарлығымен азаматтарды мерзімді әскери қызметке шақыру маусым айынан басталып, тамызға дейін ұзартылды. Биыл азаматтарды мерзімді әскери қызметке шақыру қолданыстағы заңнамаға сәйкес, қатаң түрде жүзеге асырылады.
Маңызды жаңалықтың бірі – әскери борышын өтеуді кейінге қалдыруда өзгерістер бар. Яғни, кейінге қалдыруға құқығы бар әскерге шақырылушылардың санаттары кеңейтілді. Атап айтқанда, бұрын кейінге қалдыру ауылдық жерлерде орналасқан білім беру ұйымдарының оқытушыларына ғана берілген-ді. Енді бұл жалпы білім саласында еңбек етіп жүрген педагог азаматтарға қатысты болмақ. Сондай-ақ, құқық қорғау органдарының білім беру ұйымдарында бастапқы даярлықтан өтіп жатқан азаматтар да бұл санатқа жатады (бұрын қарастырылмаған).

– Әскерге шақыру науқаны кезінде санитарлық талаптар қалай сақталады?

– Қазақстан Республикасының «Әскери қызмет және әскери қызметшілердің мәртебесі туралы» Заңына сәйкес, азаматтарды әскери қызметке шақыруды ұйымдастыру және қамтамасыз етудің барлық түрлері әкімдіктерге жүктелген. Олар әскерге шақырылушыларды да, медициналық комиссия мүшелерін де медициналық маскамен және антибактерицидтік құралдармен қамтамасыз етеді. Өз кезегінде, Қорғаныс министрлігі жергілікті әскери басқару органдарының қызметкерлерін қорғау және дезинфекциялау құралдарымен қамтамасыз етеді.
Бұл ретте әскерге шақырылушылар және Қарулы Күштерін жасақтауға тартылған лауазымды тұлғалар арасында коронавирустық инфекцияның алдын алу шараларын күшейтуде пункттердің кіреберіс жерлерінде дезинфекциялық туннель орналастырылды. Жас буынды салтанатты шағарып салулар тоқтатылды. Қалалық медициналық комиссия құрамына дәрігер-инфекционистер енгізілді.
Қорғаныс істері жөніндегі департаменттердің, басқармалар мен бөлімдердің жеке құрамының әскерге шақырылушыларды хабардар ету және медициналық куәландыру тәртібі бойынша іс-қимыл алгоритмі әзірленді.
Әскерге шақырылушылар кемінде 2 метр қашықтықты сақтай отырып, медициналық куәландырудан өтуге жіберіледі. Біздің қызметкерлер осы талаптардың сақталуын, дәрігерлерге кезектің толып қалмауын бақылайды. Шақыру және жинау пункттерінің барлық қызметтік және қосалқы үй-жайларында, шешінетін орындарды, асханаларды және түнгі демалуға арналған орындарды қоса алғанда, жұмыс күні ішінде кемінде екі рет залалсыздандыру жұмыстары жүргізілетін болады.

– Отан қорғаушылар әскерге шақырылу алдында коронавирусқа тест тапсыра ма?

–ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің ұсынысы бойынша, ПТР-зерттеу әскери бөлімдерге келгеннен кейін жүргізіледі. Екі апта ішінде олар жеке құрамнан оқшауланады. Осы карантин кезінде жас буынға медициналық тексеру және әлеуметтік-психологиялық зерделеу, сондай-ақ бастапқы әскери дайындық жүргізіледі.
Осы уақытта алғашқы әскери дайындық курсы бойынша сабақтар ұйымдастырылады. Қорғаныс ведомствосының басшылығы әскерлердегі карантиндік шараларды әлсіретпеуге тапсырма бергенін атап өткім келеді. Жеке құрамның санитарлық-гигиеналық жағдайларды сақтауына бақылау күшейтілді, бөлімдердің аумақтары, қызметтік және казармалық үй-жайлар күн сайын дезинфекцияланады.

– Биыл Отан қорғауға қанша азамат шақырылады? Әскери салада қандай мамандықтарға басымдылық берілуде?

– Биылғы науқанда 18-ден 27 жасқа дейінгі 1300-ден астам бозбаланы мерзімді әскери қызметке шақыру жоспарлануда. Ал мамандыққа келер болса, әр әскер түрінде белгілі бір талаптар бойынша әскерге шақырылушы қандай әскери бөлімдерде қызмет ететіні белгіленеді. Мәселен, Қорғаныс министрлігі Ұлттық университетінің әскери-ғылыми взводын жасақтау үшін ІТ-мамандықтары, ал десанттық әскерлері және арнайы тағайындалған әскерлер үшін бойының параметрлері 170 см төмен болмауы секілді талаптар бар. Сондай-ақ спортшыларға артықшылық беріледі.
Сонымен бірге, Қарулы Күштер музыканттар, аспазшылар, жүргізушілер және байланысшыларға мұқтаж екенін атап өткім келеді.
Әскерге шақырылғандар алғашқы 6 ай ішінде мынадай әскери мамандықтар бойынша оқудан өтеді: БТР, БМП, танк мехник-жүргізушісі, артиллериялық және миноатқыш қаруларының командирлері және көздеушілері, инженерлік қамтамасыз ету мамандықтары, Қарулы Күштері оқу орталықтарында байланыс мамандары. Оқу аяқталысымен олар маман ретінде әскери бөлімдерге жолданатын болады.
Бұдан басқа негізгі дағдылардың арасында әскер жас адамдарды тәртіпке, жауапкершілікке және шыдамдылыққа үйретеді.
Әскери қызметшілер топпен жұмыс жасауды, оқу-жаттығулардағы қиын-қыстау жағдайларда тапсырмаларды орындауға, тез ойлануға және шешім қабылдауға үйренеді. Олар әскери қару-жарақты қолдануда, күрделі әскери техниканы пайдалуда техникалық дағдыларға ие болады.
Бұл ретте орта-техникалық немесе жоғары білім бар әскери қызметшілер мерзімді әскери қызметтің 6 айын өткергеннен кейін келісімшарт бойынша әскери қызметке еңбек етуге құқықтары бар. Атап айтқанда, егер әскерге шақырылушы өзінің өмірін әскери қызметпен байланыстыруды жоспарласа, онда ол келісімшарт бойынша қызметке жарты жылдан кейін-ақ кіре алады.

– Жасыратыны жоқ , көптеген ата-аналар балаларын әскерге жіберуге қорқады...

– Бүгінде Қарулы Күштердің беделін арттыру және нығайту мақсатында «Жас сарбаз» республикалық қоғамдық бірлестігі құрылған. Одан бөлек, жастар арасында әскери-патриоттық тәрбиені күшейтуде жыл сайын «Айбын» жастар жиыны өткізіледі.
Мерзімді қызметтегі әрбір әскери қызметші - бұл мемлекеттің тірегі, бұл біздің қоғамымыздың қауіпсіздігін қамтамасыз етудің кепілі. Әрбір адам өз Отанын қорғауға аттанғанда, қасиетті ерліктің борышын орындау қажеттігін түсінуі тиіс. Бұл ретте, алған дағдылардың барлығы жастарға азаматтық өмірде қажет болады деп санаймын.
Қазіргі таңда, қорғаныс саласы халықпен ашық форматта жұмыс жасауға көшті. Әскерге шақырылушылар, олардың ата-аналары кез келген ақпарат алуға мүмкіндігі бар.
Сондай-ақ Қорғаныс министрлігінің басшылығы әскери қызметтің қауіпсіздігіне үлкен назар аударуда. Ұдайы негізде Әскери прокуратура, сондай-ақ әскери полиция органдарымен бірлесе отырып, әскери ұжымда салауатты ортаны орнату үшін жүйелі жұмыс жүргізіледі.
Әскери бөлімнің әр бөлмесінде бейнебақылау қойылған, гарнизон прокурорының және Әскери полиция жасағы бастығының сенім жәшіктері орналасқан, хат-хабарлар проблемалық мәселелер бойынша тездедіп шешімдер қабылдау үшін мекенжайларға түседі.
Казарманың (жатын-орын) әр жайғасу орындарында, штабта, асханада, БӨП, клубта барлық деңгейдегі басшылық құрамның, соның ішінде қызметтік телефоннан қоңырау шалу үшін қолжетімді сенім телефондары туралы ақпарат орналастырылған. Әскери қызметшілердің қызметтік әрекеттегі орын алған проблемалар туралы әр уақытта оларға қоңырау шалуға немесе СМС-хабарлама жолдауға мүмкіндіктері бар. Әр келіп түскен сигнал бойынша мәселелерді тексеру және жою бойынша, сондай-ақ осындай оқиғаларды алдағы уақытта болдырмау үшін қажетті жұмыс жүргізіледі.

– Борышын өтеуде жалтарғандарға қандай шара көріледі?

– Қолданыстағы заңнамада мерзімді әскери қызметке шақырудан жалтарғаны үшін әскерге шақырылушылардың әкімшілік және қылмыстық жауапкершілігі көзделген.
Атап айтқанда, ҚР «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» Кодексінің 647-бабында шақырылушының шақыру бойынша белгіленген мерзімде дәлелді себепсіз келмегені үшін 5 айлық есептік көрсеткіш немесе 13 890 теңге мөлшерінде айыппұл төлейді.
Әкімшілік ескерту немесе медициналық куәландырудан немесе тексеруден өтуден жалтарғаны үшін 3 АЕК (8 334 теңге) мөлшерінде айыппұл салынады.
Сонымен қатар, заңды негіздер болмаған кезде әскери қызметке шақырудан жалтару ҚР Қылмыстық кодексінің 387-бабы 1-бөлігінің негізінде бір мың АЕК мөлшерінде айыппұл салуға, не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына, не бір жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Сол баптың 2-бөлігіне сәйкес, өзіне денсаулыққа зиян келтіру арқылы; ауруды симуляциялау арқылы; құжаттарды жалған жасау немесе өзге де алдауға барғанда - үш мың айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде айыппұл салынады не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына жегіледі. Болмаса үш жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеу жазасы күтіп тұр.

БІЛЕ ЖҮРІҢІЗ!

Әскерге шақыру немесе мерзімді кейінге қалдыру бөлігінде барлық сұрақтар бойынша кеңес жүргізу үшін, Қорғаныс министрлігінде және Шымкент қаласы қорғаныс істері жөніндегі департаментінде «жедел желі» жұмыс жасайды. Онда жауапты лауазымды тұлғалар азаматтарды толғандыратын барлық сұрақтарды түсіндіреді және түсініктеме береді.
Қорғаныс министрлігінің сенім телефоны: 8 (7172) 54 19 25, 

Call-center  72 15 11 .

ҚІЖД
Call-center  55-81-29, 54-95-88

Үшінші мегаполисте қоғамдық көлік жүйесі қашанда өзекті. Шалғай елдімекендерге бармайтын және тозығы жеткен автобустар, жүргізушілердің дөрекілігі мен салаға көңілі толмайтын тұрғындар шағымы... Жақында қоғамдық көлік жүйесінің жаңа концепциясы қабылданып, бұл салаға қатысты өзгерістер басталып кетті. Жолаушыларды тасымалдау қызметіндегі реформа қалалықтарға несімен тиімді болмақ? Шымкент қаласы әкімінің орынбасары Махсұт Исаховпен тұрғындарды мазалаған өзекті мәселелер жөнінде сұхбаттасқан болатынбыз.

Шымкентте пандемияға байланысты енгізілген төтенше жағдай режимін сақтау қатаң бақылауға алынған. Жергілікті билік пен жауапты мекемелерден бөлек карантин тәртібінің сақталуын шаһарда Арнайы мониторингтік топ та назарға алған. Топ жетекшісі Әсет Әссандиді «Магнум» сауда желісінде азық-түлік бағасына қоғамдық бақылау жүргізу кезінде жолықтырып, әңгімелескен болатынбыз.

– Әсет аға, карантин кезінде төтенше жағдай тәртібінің сақталуын қадағалауда мониторингтік топтың белсенділігін байқап жүрміз. Алдымен, топтың жұмысынан хабардар етсеңіз.

– 2018 жылы ҚР Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл Агенттігінің Шымкент қаласы бойынша департаменті жанынан Арнайы мониторингтік топ құрылған болатын. Биыл көктемде құрамы жаңарып, жұмысымыз нәтижелі болу үшін мүшелікке нағыз жанашыр азаматтар мен қоғам белсенділерін тарттық. Олардың арасында өткір де жаңашыл Ертай Бекқұл, Әбен Мүталиев, Талғат Балтабаев, Нұршат Төкен, Дастан Баширов, Мұрат Әкішев, Жадыра Таңатарова, Рабиға Жүнісова, Шуддин Саидов сынды журналистер жұмысымызға жаңаша серпін берді. Жұмысымыздың негізгі бағыты – қоғамда болып жатқан жағдайларды бақылап-бағамдау, мониторинг жасау, сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің алдын алу. Біз де өз кезегімізде жоспар түзіп, барлық істерімізді енді жандандырып жатқанда, елімізге келген індеттен жұмысымыздың бағыты өзгерді. Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін болдырмау және оған қарсы іс-қимыл бағытында басталған ауқымды іс-әрекеттеріміз – карантин жағдайында жалғасып, аты жаман індеттен қорғану шараларына, індеттің алдын алу және қала жұртшылығын сақтандыру мәселелеріне ұласты.
Қазіргі таңда, қалам иелері қаламыздағы төтенше жағдайкезіндегі қиындықтарға қарамастан «оттың» ішінде жүр. Олар мейлінше, сауда орындары мен базарларда бағаны тұрақтандыруда, блок-бекет, маңызды деген өзге де нысандарда тәртіптің сақталуын қадағалап, қала тұрғындарының көшеде бейберекет жүрмеуде түсіндіру жұмыстарын ұдайы жүргізіп келеді.

– Мониторингтік жұмыстың нәтижесі қандай?

– Алғашқыда қала аумағында індет таралып, карантин жарияланғанда халыққа бетперде кию міндеттелді. Төтеннен келген жағдай болғандықтан дәріханаларда бетперде жетіспеді, болған күннің өзінде бағасы шарықтады. Осы жағдай бізді бей-жай қалдырмады. Бетперденің бағасының асқақтап кеткенін көріп, жиырма шақты дәріханаға, оншақты дүкендер мен бірнеше базарларға мониторинг жасай бастадық. Бастапқы 20 теңгеден бірден 250-300 теңгеге дейін көтерілген бағаны табанды жұмысымыздың арқасында біршама түсіруге қол жеткіздік. Нәтижесінде Шымкент қаласында бетперде бағасы 100-120 теңге ге төмендеп, тұрақтағанын айтуға болады. Бұған, әрине, көптеген қоғамдық ұйымдардың, еріктілер қоғамының сан мыңдаған бетпердені қолдан тігіп, тегін таратуы да өз әсерін тигізді.

– Блок-бекеттерде де бақылау жасадыңыздар. Нендей кемшіліктерді байқадыңыздар?

– Иа, Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-
Жомарт Тоқаев елде төтенше жағдайды жариялаған соң, Шымкент қаласының кіре-беріс жолдарына блок-бекеттер қойылды. Ол жердің жұмысына көңілі толмайтындығын айтқан сындар аз болды. Сондықтан топ мүшелері блок-бекетке арнайы барып, жағдайды көзбен көріп, кемшіліктермен күресуге тырыстық. Жүргізілген қоғамдық бақылау барысында көптеген олқылықтар көзге ілігіп, оларды жою жолдарын қарастырып, блок-бекеттердегі полиция және медицина қызметкерлеріне ауызша ескертулер жасадық. Мәселен, жүргізушілер мен жолаушылардың дене ыстығын өлшейтін құралдардың істен шығуы немесе жарамсыз күйде пайдалануы туралы жаппай ескертіп жүрдік.
Тағы бір мәселе – блок-бекеттердегі жолаушы адамдардың шоғырланып тұруы, сол бекеттерге палатка жетіспейтіні және жаппай ғаламтордың әлсіздігі сияқты кедергілерді әлеуметтік желілерде жарияладық. Айтылған сындарымыз биліктің назарынан тыс қалмады. Жолданған хат бойынша жауап келіп, онда блок-бекеттерде төтенше жағдай режимін бұзу бойынша 23 жайт орын алғанын айтып, 1 жәйт бойынша тұлға әкімшілік қамауға алынғанын, қалған істер қаралу сатысында екенін жеткізді. Қазір жағдай біршама түзелді.

– Карантин енгізген күннен бастап шаһарда азық-түлік бағасындағы өзгерістер тұрғындарды қатты алаңдатты...

– Бастапқы кезде күнделікті тұтынатын тауарлардың бағасы шарықтады. Қазір Үкіметтің қолданған нақты жоспары бар, жергілікті биліктің бағаны тұрақтандырудағы жұмысы оңды нәтижесін берді. Дүкендер мен базарлардағы бағалардың шарықтап кетпеуі үнемі біздің де назарымызда. Мониторниг жүргізу барысында Шымкентте азық-түлік бағалары бүкіл республикадағы бағалармен салыстырғанда едәуір төмен деңгейде екені байқалады.
Осы тұста, Арнайы мониторингтік тобына ҚР Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл Агенттігінің Шымкент қаласы бойынша департамент бастығы Асхат Жұмағали, департамент бастығының орынбасары Талғар Серікбаев, департамент қызметкерлері Нариман Қасымбек, Жадыра Әлжанова, Жібек Қапалбаева барынша қолдау жасап келеді. Оларға алғысымды айтамыз.

– Әңгімеңізге рахмет!