Қазіргі таңда Шымкент қаласында 235 мыңға жуық әлеуметтік осал топтағы азамат тұрады. Биыл қалалық және республикалық бюджеттен осал санаттағы азаматтарды әлеуметтік қолдау, оңалту және жұмыспен қамту шараларын іске асыру үшін жалпы сомасы 43 192,0 млн. теңге бөлінді. Оның 3 703,5 млн. теңгесі республикалық бюджеттен, ал 39 489,2 млн. теңгесі жергілікті бюджеттен қарастырылған.
Қалалық жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау басқармасының басшысы Ж.Утебаеваның айтуынша, бұл қаражат ең алдымен ардагерлерді, аз қамтылған азаматтарды, көпбалалы аналарды, зейнеткерлерді, сондай-ақ әлеуметтік қызметке мұқтаж басқа да санаттағы азаматтарды қолдауға бағытталып отыр.
Қалада зейнеткерлер саны – 97 912 адамды құрайды. Олардың ішінде Ұлы Отан соғысының куәгерлері – 2 адам, тыл еңбеккерлері – 1 554, ал соғыс ардагерлеріне теңестірілген азаматтар саны – 2 147. Сонымен қатар, қалада 69 739 көпбалалы ана бар (2024 жылы – 66 985). Оның ішінде 14 153 ана «Алтын алқа» және «Күміс алқа» белгілерімен марапатталған, ал 4-5 баласы бар аналар саны – 55 586.
Айта кетейік, өткен жылы қалалық бюджеттен «Әлеуметтік көмек және әлеуметтік қамсыздандыру» функционалды тобы бойынша 38 миллиард 936 миллион 220 мың теңге қаралып, оның 37 миллиард 410 миллион 998 мың теңгесі игеріліп, жоспар 96,1 пайызға орындалған болатын. Ал, биыл осы әлеуметтік топтарды қолдауға 2 миллиард 718,6 млн. теңге қаржы қарастырылды. Бұл былтырғы көрсеткішпен салыстырғанда 423,3 млн. теңгеге көп. Мұндай өсім әлеуметтік қорғау саласындағы мемлекеттік қолдау көлемінің артып келе жатқанын көрсетеді.
Зейнет жасындағы азаматтардың денсаулығын нығайтып, өмір сапасын жақсарту мақсатында санаторлық-курорттық емдеуге 865 млн. теңге бөлінді. 2024 жылы бұл мақсатқа 660,9 млн. теңге бөлінген болатын. 2025 жылы 5 500 ардагер мен зейнеткерге шипажайларға жолдама беру жоспарланған. Бүгінгі күнге дейін 225 ардагер жолдама алды, олардың 165-і «Ақсу демі» шипажайына, 60-ы «Күлпаршын» шипажайына жіберілді. Ал, былтыр осындай жолдама алған азаматтар саны 5 000 адамды құрады.
Мерекелер мен атаулы күндерге орай зейнеткерлер мен әлеуметтік көмекке мұқтаж азаматтарға бір реттік және ай сайынғы материалдық көмек көрсету де жоспарланған. Бұл мақсатта 2 635,8 млн. теңге бөлініп, қазіргі таңда оның 1 000,5 млн. теңгесі игерілді. Ал өткен жылы бұл көрсеткіш 1 623,8 млн. теңгені құраған болатын. Бұл – елдегі инфляциялық үдерістер мен әлеуметтік қажеттіліктердің артуына байланысты қаражат көлемінің ұлғайғанын білдіреді.
Зейнет жасындағы азаматтарға арнап қызмет көрсететін «Ізетті зейнеткер» коммуналдық мемлекеттік мекемесінің жұмысы да назардан тыс қалмаған. Аталған мекемеге 2025 жылға 268,7 млн. теңге бөлініп, бүгінгі күнге дейін оның 59,7 млн. теңгесі игерілді. Жыл басынан бері мұнда 558 зейнеткер мен ардагер емдік-сауықтыру шараларымен қамтылды.
Жоғарыда келтірілген мәліметтер Шымкент қаласы әкімдігінің әлеуметтік әл-ауқатты нығайтуға бағытталған нақты және жүйелі жұмыстарының айқын дәлелі болып табылады. Қаладағы ардагерлер, зейнеткерлер, көпбалалы аналар мен аз қамтылған азаматтарға жасалып жатқан мұндай қолдаулар олардың өмір сүру сапасын жақсартуға, қоғамдағы белсенділігін арттыруға және әлеуметтік әділдікті қамтамасыз етуге бағытталған маңызды қадам.
Алты жасқа дейінгі балаларға қосымша әлеуметтік төлемдер қарастырылған
Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек табысы аз азаматтарға көрсетілетін кешенді әлеуметтік қолдаудың маңызды тетігі болып табылады. Оның мақсаты – аз қамтылған отбасылардың әлеуметтік жағдайын жақсарту, тұрмыстық деңгейін көтеру. Бұл көмек түрі азаматтардың нақты өмірлік жағдайларын ескере отырып, қаржылай қолдау мен жұмыспен қамтуға бағытталған кешенді шаралар арқылы жүзеге асырылады.
2025 жылы атаулы әлеуметтік көмек көрсетуге жалпы сомасы 7 553,0 млн. теңге қарастырылған. Оның 5 710,5 млн. теңгесі жергілікті бюджеттен, ал 1 842,7 млн. теңгесі республикалық бюджеттен бөлінді. Бұл қаражат 58 455 адамға қолдау көрсетуге бағытталған. Бүгінге дейін бөлінген қаражаттың 1 206,6 млн. теңгесі игерілді.
Атаулы әлеуметтік көмекпен қатар, бір жастан алты жасқа дейінгі балаларға қосымша әлеуметтік төлемдер де қарастырылды. Бұған жергілікті бюджет есебінен 955,5 млн. теңге бөлінді. Ал, АӘК-тің өзіне 4 755,0 млн. теңге бағытталған. Мұндай төлемдер балалардың денсаулығы мен дамуын қамтамасыз етуде, отбасылардың материалдық жағдайын жақсартуда маңызды рөл атқарады.
2025 жылы 4 375 отбасыдан 23 285 адамға атаулы әлеуметтік көмек тағайындалды. 2024 жылы бұл көрсеткіш 8 810 отбасы мен 45 955 адамды құраған болатын. Осылайша, бір жыл ішінде көмек алушы отбасылар саны 35,1 пайызға азайып отыр. Бұл халықты жұмыспен қамту шараларының нақты нәтижесін көрсетеді. Яғни, азаматтардың бір бөлігі өз күнін өзі көріп, тұрақты табыс табуға мүмкіндік алды деуге болады.
Сала мамандарының мәлімдеуінше, атаулы әлеуметтік көмек алушылардың ішінде 6 039 азамат жұмысқа жарамды. Оның ішінде 2 823 азамат өтініш білдірген кезде жұмыс істеп жүрген. Одан бөлек, 65 азамат нәтижелі жұмыспен қамту шараларына тартылды. Оның ішінде 43 адам тұрақты жұмыс орындарына орналастырылды, 19 адам қоғамдық жұмыстарға жіберілді, 2 адам әлеуметтік жұмыс орындарында еңбек етті және 1 азамат жастар практикасына қатысты. Яғни, бұдан атаулы әлеуметтік көмектің жай ғана қаржылай жәрдем емес, сондай-ақ азаматтарды жұмысқа бейімдеуге, өмір сапасын арттыруға бағытталғанын көруге болады.
Айта кетейік, бір жастан алты жасқа дейінгі балаларға атаулы әлеуметтік көмек тағайындалған кезеңде ай сайын әр балаға 1,5 айлық есептік көрсеткіш көлемінде (5 898 теңгеден) қосымша төлем қарастырылған. Бұл көмек 3 901 отбасындағы 21 144 балаға төленді. Жалпы сомасы – 144,3 млн. теңге.
Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек – тек материалдық қолдау ғана емес, сонымен бірге қоғамның әлсіз тобына қамқорлық көрсету, олардың еңбекке араласуына жағдай жасау, балалы отбасылардың өмір сүру сапасын арттыруға бағытталған жан-жақты жүйе. Осы арқылы мемлекет әлеуметтік әділеттілікті қамтамасыз етіп, әрбір азаматқа өз мүмкіндігін іске асыруға жағдай жасайды.
Мүгедектігі бар азаматтар әлеуметтік қолдаудан шет қалмайды
Қазақстанда әлеуметтік саясаттың негізгі бағыттарының бірі – мүгедектігі бар азаматтарды қолдау және олардың қоғам өміріне толыққанды қатысуына жағдай жасау. Бұл санаттағы адамдардың тұрмыстық, медициналық және әлеуметтік қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін мемлекет тарапынан бірқатар нақты іс-шаралар қолға алынған. 2025 жылы бұл мақсатқа бөлінген қаржы көлемі де едәуір ұлғайып отыр. Мүгедектігі бар жандардың өмір сүру сапасын жақсартуға және олардың қажеттіліктерін толық өтеуге бағытталған кешенді бағдарламалар жүзеге асырылуда.
Атап айтқанда, 2025 жылы мүгедектігі бар азаматтарды әлеуметтік қолдауға жалпы бюджеттен 14,7 млрд теңге бөлінді. Бұл көрсеткіш өткен жылмен салыстырғанда 2,1 млрд теңгеге артық. Бөлінген қаражаттың 3,5 млрд теңгесі ағымдағы жылдың алғашқы жартыжылдығында игерілді. Бұл қаражат түрлі әлеуметтік қызметтер мен техникалық оңалту құралдарын қамтамасыз етуге, медициналық-санитарлық қызметтер көрсетуге және мүгедектігі бар азаматтардың күнделікті өмірін жеңілдетуге бағытталған.
Мүгедектігі бар жандардан оңалтудың жеке бағдарламасына сәйкес жыл басынан бері 35 353 өтінім келіп түсті. Оның 21 306-сы немесе 60,3 пайызы қанағаттандырылды. Осыдан-ақ әлеуметтік саладағы жұмыстың белсенді жүріп жатқанын аңғаруға болады. Мемлекет тек өтініштерді қабылдап қана қоймай, оларды нақты іспен, көмекпен және қызметпен қамтамасыз етуде.
Протездік-ортопедиялық көмек құралдарына 5 345 өтініш қабылданып, олардың жартысына жуығы (2 672 адам) тиісті құралдармен қамтылды. Сурдотехникалық, тифлотехникалық және гигиеналық құралдарға сұраныс та жоғары. 12 801 өтініштің 10 671-і қанағаттандырылды. Бұл құралдар есту, көру, және басқа да сенсорлық қабілеттері шектеулі азаматтардың күнделікті өмірде еркін қозғалып, ақпаратты қабылдауына үлкен көмек береді.
Мүгедектерге арналған қол-арба құралдары бойынша 817 өтініш келіп түсіп, олардың 710-ы қамтамасыз етілді. Жалпы, мүгедектігі бар жандардың күнделікті өміріне тікелей көмек көрсететін мамандардың қызметі де жоғары сұранысқа ие. 2025 жылы 2 849 адам жеке көмекші мен ымдау тілі мамандарының қызметіне мұқтаж екенін білдірген, олардың 2 790-ы осы қызметпен қамтылды.
Мүгедектігі бар адамдар үшін санаторий-курорттық емделу де үлкен маңызға ие. 2025 жылы 13 541 азамат шипажайға жолдама алуға өтініш білдірсе, олардың тек 4 463-і жолдамамен қамтамасыз етілді. Сонымен қатар, мүгедектігі бар азаматтардың еркін қозғалысын қамтамасыз ету мақсатында арнайы жабдықталған “Инватакси” көліктері қызмет көрсетуде. Бүгінге дейін 38 арнайы көлікке 315 өтініш келіп түсіп, қызмет көрсетілді.
Мүгедектігі бар азаматтар үшін мемлекеттік қызметтерді онлайн алу жүйесін жеңілдету бағытында да нақты іс-шаралар атқарылуда. Атап айтқанда, басқарма ғимараттарында өз-өзіне қызмет көрсету бұрыштары ұйымдастырылған. Бұл жерде азаматтар электронды цифрлық қолтаңба және әлеуметтік порталмен жұмыс істеу бойынша толыққанды көмек ала алады. Басқарма қызметкерлері әрбір келушіге жеке-жеке кеңес беріп, қажетті қызмет түрін алуына көмектесуде.
Қорыта айтқанда, қалада мүгедектігі бар азаматтарды әлеуметтік қолдау бағытындағы жұмыстар жандана түсуде. Бөлінген қаражат көлемінің артуы, қызмет көрсетудің әртүрлі түрлерін кеңейту, өтініштерді нақты және сапалы түрде қанағаттандыру мұның бәрі мемлекеттің осы санаттағы азаматтарға көрсетіп отырған қамқорлығының көрінісі. Бұл жұмыстар алдағы уақытта да жалғасын тауып, мүгедектігі бар жандардың өмір сапасын арттыруға бағытталатыны сөзсіз.
Арнаулы әлеуметтік қызметтер сапасы артып келеді
Елімізде мүмкіндігі шектеулі жандарға, қарттар мен психоневрологиялық аурулары бар адамдарға және балаларға әлеуметтік қолдау көрсету мәселесіне үлкен мән беріліп келеді. Ол тек қаржылай көмекпен ғана шектелмей, жан-жақты оңалту, стационарлық және үйде қызмет көрсету бағыттарын қамтитын арнаулы әлеуметтік қызметтерді дамыту арқылы жүзеге асырылуда.
Айталық, 2025 жылдың 1 мамырына дейін Шымкент қаласында барлығы 3 451 адам арнаулы әлеуметтік қызметтермен қамтылды. Оның ішінде 917 азамат стационарлық жағдайда, 1 245 азамат жартылай стационарлық жағдайда, ал 1 289 адам үй жағдайында қызмет алды.
Қазіргі таңда Шымкентте арнаулы әлеуметтік қызмет көрсетуге бағытталған 14 орталық жұмыс істейді. Бұл орталықтарда 1 600-ден астам білікті маман еңбек етуде. Әлеуметтік қызметкерлер мен медициналық мамандар күн сайын көмекке мұқтаж жандарға қолдау көрсетіп, олардың күнделікті тұрмысын жеңілдетуге атсалысып келеді.
Арнаулы әлеуметтік қызметтер саласындағы ең маңызды жобалардың бірі – 150 орындық мүгедектерді оңалту орталығының құрылысы. Бұл нысанның құрылыс-монтаж жұмыстары 2024 жылдың желтоқсан айында басталған болатын. Құрылыс жұмыстарын «А.Р.Т.-Құрылыс» ЖШС-і жүзеге асыруда. Жалпы жобаның келісімшарт құны – 13 488,9 млн. теңге. Қазіргі таңда 1 817,6 млн теңге игерілді, оның ішінде 1 567,1 млн теңге алдын ала төлем ретінде берілген. Бүгінгі таңда құрылыс жұмыстарының 5 пайызы орындалған. Нысан 2026 жылдың желтоқсанына дейін пайдалануға берілуі тиіс. Бұйыртса, оңалту орталығы заманауи құрал-жабдықтармен қамтылып, мүгедектігі бар азаматтарға жоғары деңгейде қызмет көрсететін болады.
Сонымен қатар, психоневрологиялық аурулары бар 18 жастан асқан азаматтарға арналған №1 арнаулы әлеуметтік қызмет көрсету орталығының аумағында қосымша 50 орынды жаңа ғимараттың құрылысы жүріп жатыр. 2024 жылы бұл мақсатқа 1 млрд. теңге бөлініп, игерілді. Биыл 945 млн. теңге қарастырылып, құрылыс жұмыстары қарқынды жүргізілуде.
Балаларға арналған әлеуметтік қолдауды арттыру мақсатында да бірқатар маңызды жобалар қолға алынған. №6 балалар арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету орталығы күрделі жөндеуден өтуде. Жөндеу жұмыстары толықтай заманауи стандарттарға сай жүргізілуде. Сонымен қатар, №2 арнаулы әлеуметтік қызмет көрсету орталығына күрделі жөндеу жүргізу үшін қажетті жобалық-сметалық құжаттар дайындалып, қазіргі таңда мемлекеттік сараптамаға ұсынылды.
Шымкент қаласында әлеуметтік қызметтер желісін кеңейту және жетілдіру мақсатында жаңадан екі арнаулы әлеуметтік орталық құрылды. Атап айтар болсақ, «Балауса» №11 балаларға арналған арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету орталығы мен «№12 арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету орталығы». Қазіргі уақытта орталықтардың директорлары тағайындалып, ғимараттарды жабдықтау, қажетті мамандарды жұмысқа қабылдау және басқа да ұйымдастыру жұмыстары жүргізіліп жатыр.
Арнаулы әлеуметтік қызмет көрсету жүйесі адамдарға өзінің әлеуетін іске асыруына, қоғамға қажет екенін сезінуіне мүмкіндік береді. Шымкент қаласында бұл бағыттағы жұмыстар жыл сайын кеңейіп, сапалық тұрғыда жақсарып келеді.
Қандастарға қолдау – бірлікке бастар жол
Шымкентте шетелдерден тарихи отанына оралған қандастарды қабылдау мен қолдау бағытында жүйелі жұмыстар жүргізуде. 2025 жылдың 1 мамырындағы мәліметтерге сүйенсек, қалада 134 отбасы немесе 269 адам ресми түрде «қандас» мәртебесін алды. Сонымен қатар, 6 айға мәртебесін ұзартқан 11 отбасыдан 11 адам тіркеліп отыр. Жалпы есеппен алғанда, бүгінде Шымкент қаласында 280 қандас азамат осы мәртебеге ие.
Көшіп келген этникалық қазақтардың басым бөлігі Өзбекстан Республикасынан. Дәлірек айтсақ, қандастардың 262-сі осы көрші елден келсе, Қытай Халық Республикасынан 7 адам келген.
Қандастардың жаңа ортаға бейімделуі мемлекет пен жергілікті атқарушы органдардың басты назарында. Қазіргі таңда 6 отбасынан 17 адам бейімдеу қызметтерін алуда. Бұл қызметтер тұрғын үйге орналасу, құжат рәсімдеу, еңбекке орналастыру, тіл үйрету, заңгерлік кеңес беру сияқты қажетті салаларды қамтиды. Осылайша, жаңа ортаға келіп орналасқан қандастардың әлеуметтік жағдайы мен қоғамға тез сіңісіп кетуі жан-жақты қолдаумен қамтамасыз етілуде.
Қандастарды жұмыспен қамту мәселесі де күн тәртібінен түскен емес. Шымкент қаласы әкімдігінің жанындағы «Еңбек мобильдігі орталығына» 30 қандас жүгінген. Олардың ішінде 14 адам жұмыспен қамтудың белсенді шараларымен қамтылды. Шымкент қаласына қоныс аударған қандастардың басым бөлігі құрылыс, сауда-саттық саласында және әртүрлі жалдама жұмыспен айналысады.
Халықты жұмыспен қамту шаралары жүйелі түрде жүзеге асырылуда
Еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуының басты көрсеткіштерінің бірі – халықты жұмыспен қамту деңгейі. Бұл бағытта Шымкент қаласында 2025 жылы бірқатар ауқымды жұмыстар қолға алынып, нақты нәтижелерге қол жеткізіле бастады. Айталық, биыл қала бойынша жалпы 49 567 адамды жұмыспен қамту шараларына тарту жоспарланған. Жыл басынан бері нақты 10 301 адам қамтылды. Оның ішінде 27 755 адамды түрлі мемлекеттік қолдау шараларына тарту көзделіп отыр. Сонымен қатар, қалада іске асырылып жатқан даму бағдарламалары, концепциялар және азаматтардың жеке бастамаларымен құрылған кәсіпорындар арқылы 21 812 адамды жұмысқа орналастыру жоспарланған.
Жалпы жоспарланған іс-шаралар бірнеше бағытта жүзеге асырылуда. Мәселен, кәсіпкерлікті қолдау аясында 2 840 адамды қамту көзделсе, субсидияланатын жұмыс орындарына 6 045 адам жіберу жоспарлануда. Бос жұмыс орындарына 15 272 адам орналастыру қарастырылған. Кәсіби оқыту курстарына 3 598 адам жолдануы тиіс. Аталған бағыттардың барлығын қоса есептегенде, 2025 жылдың алғашқы кезеңінде нақты 9 000 адам қамтылып, жоспардың 18,2 пайызы орындалған.
Жұмыспен қамтуда негізгі серпін беруші тетік қаладағы 2021–2025 жылдарға арналған даму бағдарламасы мен концепциялар. Осы жоспарлар аясында 21 812 жаңа жұмыс орны құрылуы тиіс, оның ішінде 2 610 орын даму концепциялары шеңберінде, 19 202 орын – азаматтардың жеке бастамалары негізінде құрылмақ. Бұл бағытқа шағын және орта бизнес субъектілерінің қосар үлесі зор.
Жеке бастамалар негізінде ашылып жатқан жұмыс орындарының басым бөлігі жеке меншік балабақшалар, спорт кешендері, білім беру ұйымдары, дәріханалар, асханалар және тағы басқа да қызмет көрсету саласындағы нысандар арқылы жүзеге асуда.
Жалпы халықты жұмыспен қамтуға арналған шараларға белсенді түрде тарту ол тек қана әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз ету емес, сонымен бірге ел экономикасына тікелей үлес қосатын азаматтарды қалыптастыруға бағытталған маңызды қадам болып табылады. Жаңа жұмыс орындарын құру, кәсіби оқыту, кәсіпкерлікке баулу секілді міндеттердің барлығы Шымкент қаласында жоспарға сәйкес жүзеге асып келеді.
Айта кетейік, өткен жылы жұмыспен қамту бағдарламасы аясында 6 миллиард 695 миллион 903,3 мың теңге бағытталып, әлеуметтік жұмыс орындарына 170 адам, жастар тәжірибесіне 1363 адам, қоғамдық жұмысқа 2455 адам, қысқа мерзімді кәсіптік оқытуға 513 адам, жұмыс орнына кәсіптік оқытуға 157 адам жолданған болатын. Жаңа бизнес идеялары үшін 428 адам мемлекеттік грант алды. Күміс жас жобасы бойынша 791 адам, алғашқы жұмыс орны бойынша 1274 адам жұмысқа орналастырылды.
Халықтың әлеуметтік осал топтарына 5 356 543 мың теңге жоспарланып 5 337 806,6 мың теңге көлемінде атаулы әлеуметтік көмек тағайындалды, оның ішінде атаулы әлеуметтік көмек 45 955 адамға тағайындалса, 15 553 адамға кепілдендірілген әлеуметтік топтама тағайындалды. (Игерілмеген қаржы 45 775,0 мың теңге нақты түскен өтінім санынан үнемделген).
Атаулы әлеуметтік көмекпен қатар, аз қамтылған отбасыларға тұрғын үй көмегі көрсетілді, яғни, аз қамтылған 225 отбасыға 15 263,7 мың теңгеге тұрғын үй көмегі көрсетілді (отбасының жиынтық табысынан 10% мөлшерінен коммуналдық қызмет ақысы асқан отбасыға).
Азаматтардың жекелеген санаттарына әлеуметтік көмек, яғни, өмірлік қиын жағдайға түскен, мереке және атаулы күндер үшін, ең төмен күнкөріс деңгейінен табысы төмен отбасыларына (33990 адамға) мерзімдік және бір реттік көмек көрсетуге 2 295 061,3 мың теңгеге көмек көрсетілді.
Мүгедектерді оңалтудың жеке бағдарламасына сәйкес, мүгедектердің сурдотехникалық құралдарымен, тифлотехникалық құралдарымен қамтамасыз ету бойынша бөлінген 4 247 238,5 мың теңгеге, санаторлы-курорттық емдеу орталықтарына 8 789 мүгедектер мен мүгедек балаларға жолдама, 633 адамға сурдотехникалық құралдар, тифлотехникалық құралдар алуға 1545 адамға, арнаулы жүріп тұру құралдарымен 1451 адамға, “Spina Bifida” диагнозымен ауыратын балаларға бір реттік пайдалану үшін катетермен қамтамасыз етуге 11 адамға, протездеу бойынша медициналық көмек және протезді-ортопедиялық құралдармен қамтамасыз ету және оларды пайдалануды оқыту бойынша мұқтаж мүгедектерге 9333 адам протездік бұйымдар мен медициналық көмектермен қамтамасыз етілді.
Дилара БИМЕНОВА
